Emîr Mahmûd Rahimellahi öldüğünde Emîr Mes'ûd Rahimellahi Sipâhân'da,715 Emîr Muhammed Rahimellahi Gûzgânân'da716 idi. Sonra Alî b.
Arslân ki kendisi Emîr Mahmûd Rahimellah'inin Hâcibi idi. Siyaset işlerini düzene koydu ve Padişâhlık işlerinde huzur hâkim oldu, hiçbir kimsenin kimseye haksızlık yapmasına meydan vermedi. Gaznîn şehrinde kurt ile kuzu beraber su içerdi gibi oldu. Bir kimse gönderdi ve Emîr Muhammed'i getirtti,717 babasının yerine
Emîrliğe oturttu.718 İlk önce zalimlik işlerini düzene koydu. Mazlumların sözlerini
dinledi, onların (haklarını) birini diğerinden aldı ve (haklıya) verdi.
Sonra o bölgedeki gazete (?) ve defterlerin bakılmasını buyurdu, nere harap ise ve onun sebebi harac ise Padişâhlıktan o yere varsa o haracı (yeniden) gözden geçirdi, halk ile anlaştı ve buyurdu: “Hazineleri açın!” ve haşemin hepsine, askerlere, sıradan ve şerefli kimselerden ve tanınan, tanınmayandan herkese hîl’at
713 krş. İbn Kesir, XII, s.111.
714 Köymen, a.g.e., s.35; krş. Reşîdü’d-dîn Fazlullah, a.g.e., s.81. 715 İsfahan. İbnü’l Esir, VIII, s.22.
716 Muhammed o sırada Belh’te bulunuyordu. İbnü’l Esir, VIII, s.21.
717 Mehmed Altay Köymen, a.g.e., s.35; Ölüm saati yaklaşınca oğlu Muhammed’in Hükümdar
olmasını vasiyet etti. İbnü’l Esir, VIII, s.21.
718 Bunu Kabul etmeyen büyük oğlu Mesud tahtı ele geçirmek maksadıyla Cibal’den Horasan’a
yürüdü. Köymen, Selçuklu Devri Türk Tarihi, s.35; Onun iki oğlu Mes’ud ve Muhammed arasında saltanat hususunda ihtilaf çıktı. Sultanlığın/saltanatın Mes’ud üzerinde kararlaştırılmasına kadar memleket işlerinde fitne ve karışıklık zâhir oldu. Reşîdü’d-dîn Fazlullah, a.g.e., s.82.
ve bahşiş verdi.719 Sipahsâlârlığı kendi amcası Ebû Ya'kûb Yûsuf b. Nâsırüddîn720
Rahimellahi'ye verdi, ona iyi bir hîl’at, büyük bir mal ve bahşiş [ihsan] verdi. Ebû Sehl Ahmed b. el-Hasan el-Hamdûyi Efendiyi vezirliğe oturttu. İşleri onun yöntemiyle yaptı. Vilayetin işleri düzene girdi, halkın yaşamı iyi geçti, fiyatlar ucuz oldu, askerler ve esnaf, beyler sevinçli oldular. Gaznîn'in zenginlik ve bolluk haberi şehirlere ulaşınca uzak diyarlardaki Tüccarlar Gaznîn'e geldiler, her türlü eşya ve diğer şeyleri esnaflar getirdiler. Fiyatlar aşağı geldi, ucuzluk oldu. O yerin halk ve askerleri, haşemin bu iyiliklerin hepsine rağmen onların istekleri Emîr Şehâbüddevle Ebû Saîd Me'sûd b. Yemînü'd-Devle Rahimellahi Aleyhimâ idi ve onu istediler. Emîr Mahmûd'un vefatından 50 gün geçince, Emîr Ayâz kölelerle tedbir yaptı, onlardan Emîr Mes'ûd Rahimellahi'ye gitmek için biat aldı, hepsi icabet ettiler ve ona yemin ettiler. Ebû’l-Hasan Alî bin Abdullah'a bir kimse gönderdiler ki ona Alî Dâye denirdi. Alî Dâye o askerlerle gitmeyi kabul etti. Ertesi gün köleler saraydan dan dışarı çıktılar, ahıra gittiler ve atları çözdüler, silahları tamam bir şekilde atlara oturdular, yüz yüze köşkün kapısından dışarı çıktılar. Öyle ki kendilerini büyük görerek çıktılar ve Büst tarafına gittiler. Haber Emîr (Muhammed) Rahimellahiye ulaşınca onların peşinden asker gönderdi. Haşemden toplanan askerlerle Sûnduherây ki o Hindûların Sipahsâlârı birkaç süvari ile onların izinden gitti ve onları buldu. Savaştı, köleler de savaştı, pek çok Hindû'yu öldürdüler ayrıca Sûnduherây'ıda öldürdüler ve Saray Gulâmlarından pek çokları da öldürüldü, onların başlarını Emîr Muhammed'in yanına getirdiler. Ebûnnecm Ayâz b. Îmâg ve Alî Daye o kalabalık Gulâmlar ile beraber aceleyle gittiler. Taki hepsi Nişâpûr'a Emîr Mes'ûd Rahimellah'inin önüne geldiler. Emîr'i görünce hepsi secde etti ve hizmetlerini sundular, ona Padişâhlık selamı yaptılar, onları kabul etti ve iyi sözler söyledi, özür diledi ve yollardan sordu, onlara iyi ümitler verdi.
Emîr Muhammed Gaznîne yerleşti, eğlence ve zevke daldı, şarap
719 Bu konuda çok müsrif davrandı. İbnü’l Esir, VIII, s.22. 720 Yûsuf b. Sebüktekin. İbnü’l Esir, VIII, s.22.
içmekle meşgul oldu. Yanındakiler ona “Bu senin yaptığının hepsi hatadır! halkın diline düştün herkes seni [197] bundan dolayı kınıyor ki hasmın Irâk'tan geldi ve sana saldırmak istiyor, sen ondan gafilsin, şaraptan ve eğlence yüzünden kendi sonunu getiriyorsun! Eğer bu eğlenceden geri dönmezsen (vazgeçmezsen) Padişâhlık senden gidecek” dediler.
Padişâhlığından 4 ay geçince Emîr Muhammed Rahimellahi saldırmak için gitmek istedi ve buyurdu; “Seraperdeyi çıkarın, götürüp Büst yönüne kurun.” dedi. Orduya bahşiş verdi, sonra donatılmış ordu ve mal mülkle Gaznîn'den dışarı gitti. Tekînabâd'a gelince ordunun önderleri ve Sâlârları etrafına geldiler. Ona haber verdiler ki “bizi tüm dünyanın doğruluğunda mutabık olduğu bir hısmın önüne götürüyorsun. Biz şüphesiz biliyoruz ki sen ona karşı direnemezsin uygun olan şudur ki sen yerinde otur biz önden gidelim kendinden özür dileyelim, senin sözlerini söyleyelim taki kalbi bizden memnun olsun, ayrıca senden de hoşnut olsun, seni kendi yanına çağırır senin ve bizim canımız ondan emin olur” dediler.
Emîr Muhammed Rahimellahi askerlerin hepsi döndüğünü gördü. Bildi ki buna güç yetiremeyecek, icabet etmekten başka çare yoktur hemen ne istedilerse yaptı. Onu Rehc kalesine getirdiler721 ve oturttular. Sonra Emîr Yûsuf,
Alî Hâcib, onların büyükleri ve Sâlârları hazineleri silah deposunu, cephaneliği topladılar, orduyu sürdüler, Emîr Mes'ûd tarafına hareket edip Herât yönüne gittiler.722
721 Tekinâbâd kalesine götürdüler. İbnü’l Esir, VIII, s.23.
722 Harekete geçen Mesud, başlıca devlet ricalinin kendi tarafına geçmesi üzerine tahtı kolaylıkla