• Sonuç bulunamadı

2.4. HÜKÜMLERİN KONULARINA GÖRE TASNİF VE

2.4.2. HÜKÜMLERİN İÇERİK OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ

2.4.2.2. Alacak Verecek Davaları

11 numaralı Sivas ahkâm defterinde (s. 1-60) alacak-verecek davalarına dair 31 hüküm bulunmaktadır. Bu kategorideki 10 hüküm borçlunun borcunu ödemede gevşek davranmasından; 6 hüküm alacaklının vefatı üzerine varislerin borcu talep ettikleri halde parayı alamamasından; 7 hüküm alacak iddiasıyla ya da ödenmesi gereken miktarın fazlasını almak niyetiyle rahatsızlık vermelerden; 3 hüküm borçlunun borcunu ödemeden ölmesi üzerine varislerin söz konusu borcu ödemede gevşeklik göstermesinden kaynaklanan şikâyetleri içerir. Kalan 4 hüküm ise muhtelif sebeplerden doğan alacak-verecek şikâyetleridir.

Borçluların borcunu ödemekte gevşeklik göstermelerine dair şikâyetler şöyledir:

114 SAD 11, 39/2. 115 SAD 11, 7/1. 116 SAD 11, 23/1; 26/4; 33/2. 117 SAD 11, 42/3. 118 SAD 11, 56/1. 119 SAD 11, 56/3.

Karaman Ereğlisi’nden tüccar Hacı İbrahim’in Kahire’den İçil Gilindere (Aydıncık) iskelesine getirip İçil ve Çorum’da sancak mutasarrıflığı yapmış olan Sayi-zâde Mehmed Paşa’ya sattığı pirinç ve kahvenin bedeli olan 330 kuruşu tahsil edememesi ve üstelik Paşa tarafından ölümle tehdit edilmesi120; Niksar kazasından Osman adlı şahsın Niksar ahalisinden bazı kişilerle anlaşarak, yapacağı masrafların geri ödenmesi şartıyla kendi malından 700 kuruş harcayıp sonra da bu parayı ahaliden talep ettiğinde ahalinin parayı ödemek istememesi121; Zile kazasından Seyfi’nin Seyyid oğlu Ali’den 190 kuruş alacağını alamaması122 ; Tokat’tan Kâsım-zâde Ahmed’in Artin adlı zimmîden 12 bin 150 kuruş alacağını alamaması üzerine Artin’in yerel mahkemece serbest bırakılıp, Dikran adlı zimmî kefâletiyle serbest kalıp sonra da firar etmesi üzerine kefil Dikran’ın borcu ödememesi123; Arapkir kazasının Meşker köyünden Gayrimüslim tebaadan bazı şahısların Seranoz oğlu Mardros’tan 300 kuruş alacaklarını alamamaları124; İstanbul’dan sarraf Kirkor’un, Tokatlı İkitli adlı zımmîden 300 kuruş alacağını alamaması125; Sivas’tan Ebubekir’in, kardeşi Ahmet’ten alacağı olan 1500 kuruşun 950 kuruşunu alıp kalanını alamaması126; Rumeli eyaletinin Tırhala sancağından Ali Ağacık’ın, Mir Halil ve Mühürdar Süleyman Efendi’ye olan 1500 kuruş borcunu ödememesi127; Osmancık’tan Seyyid Hacı Mehmet’in Dodurga köyünden Balcı oğlu Hasan’dan alacağını alamaması128; Tokat’tan Sakalıgüzel İstefan adlı zımmînin, İstanbul’dan tüccar Ohan’a olan 12 bin kuruş borcunu ödememesi üzerine Ohan’ın şikâyet etmesiyle İstefan’ın, şahitler ve mağdur İstanbul’da olduğu için mahkeme olmak üzere çavuş mübaşeretiyle İstanbul’a getirilmesine dair hüküm yazılması129.

Bozok sancağının Kızılkocalı nahiyesinin Saray köyünden Hacı Süleyman’ın Köle oğlu Mustafa’dan alacağı olan arpa ve buğdayı alamadan tarafların vefat etmesi

120 SAD 11, 14/1. 121 SAD 11, 25/3. 122 SAD 11, 29/1. 123 SAD 11, 33/5. 124 SAD 11, 34/2. 125 SAD 11, 34/3. 126 SAD 11, 40/4. 127 SAD 11, 46/4. 128 SAD 11, 49/2. 129 SAD 11, 49/4.

üzerine varislerin borcu talep etmeleri130 ; Akdağ kazasının Rumdiken köyünden zaim Mahmud’un ölümü üzerine varislerinin Hasırayol köyünden Ali oğlu Mehmet’ten alacaklarını talep etmeleri131; Arapkir kazasından Hüseyin’in haksız yere öldürülmesiyle katillerden alınan diyetin, Hüseyin’in oğlu Mehmed küçük olduğundan vasisi Hasan’a verilip, Hüseyin’in büyüyünce diyeti talep ettiği halde alamaması132; Sivas’tan Yahya’nın, Sarıoğlan köyünden Seyyid Kahraman’dan babasının alacağı olan 685 kuruş, bir at ve bir adet incili zarfı talep ettiği halde alamaması133; Sorgun’dan Mustafa’nın, babası Hacı Bekir’in alacaklarını Akdağ’dan Çerkes Bey oğlu Mustafa Bey’den ve Şahin Ağa’dan talep ettiği halde alamaması134 konularını içeren hükümler varislerin terekelerde yer alan borçları alamamalarından kaynaklanan şikâyetlere dair hükümlerdir.

Haksız yere alacak talebinden kaynaklanan şikâyetlere dair hükümler şöyledir: Tokat’ta yaşayan Gayrimüslimlerden bir kısım şahısların emanet olarak eşya verdikleri Merkere adlı şahsın kaçması üzerine, bu şahısların Merkere’nin kefili olmadıkları halde Kazir ve Karabet adlı zımmîleri sorumlu tutmaları135; Divriği’nin Norşun köyünden Hacı Veli Ağa’nın ve oğullarının köy ahalisinden alacakları 25 kese akçe yerine haksız olarak 120 kese almaları136; İskilip’ten Kör Bayraktar oğlu Ali’nin kadı ile ittifak edip iki yalancı şahitle beraber alacak iddiasıyla Mehmed ve Mustafa’yı mağdur etmeleri137; Amasya’dan Ortaköy Ağası ve Bekmezoğlu adlı faizcilerin, El-Hac Mustafa’ya verdikleri borcu, Mustafa’nın ölümü üzerine eşinden ve çocuklarından faiziyle aldıkları halde para almaya devam etmeleri138; Eğin kazasından El-Hac İsmail’in bazı zımmîleri alacak iddiasıyla rahatsız etmesi139; Divriği’den Mened oğlu Tanil adlı zımmînin Kurşunlu oğlu Hacı Veli’ye borcunu ödediği halde Hacı Veli’nin oğlu Hacı Osman

130 SAD 11, 5/3. 131 SAD 11, 14/4. 132 SAD 11, 17/2. 133 SAD 11, 20/1. 134 SAD 11, 50/1; 50/2. 135 SAD 11, 5/4. 136 SAD 11, 9/2. 137 SAD 11, 49/3. 138 SAD 11, 51/4. 139 SAD 11, 55/1.

tarafından rahatsız edilmesi140; Sivas’tan Kömürlü oğlu Hacı Ömer ve oğullarının alacak iddiasıyla Tıfıllı-zade Ahmet Ağa ve oğullarını rahatsız etmeleri141.

Ünye kazasından Nikola adlı zımmînin ölümü üzerine, 10 sene hizmetçiliğini yapan Erim adlı zımmînin hizmet bedelini Nikola’nın varislerinden talep ettiği halde alamaması142; Çorum sancağı sabık mutasarrıfı El-Hac İbrahim’in ayandan Kurdoğlu Süleyman’dan alacağı 1550 kuruşu Süleyman’ın vefatı üzerine vârislerinden talep etmesi143; Karahisar-ı Şarkî’nin eski kadılarından Mevlana Mustafa’nın şaphane emini Humulu El-Hac Mehmed’den alacağı olan 892 kuruş para, bir tahtırevan ve Gürcü bir köleyi Mehmed’in ölümü üzerine varislerinden talep etmesi144 varislerden istenen alacaklara dair hükümlerdir.

Tokat’ın Pazar köyünden Bekir Bey, Makul oğlu Hasan ve Kes Ömer’in, Ömer Alemdar adlı şahsa olan borçlarını ödeyecekken eşkıyadan Susatlı oğulları ve Merkeb oğlunun paraya el koymaları145; Amasya’dan Hüseyin’in bağını rehin olarak vermek suretiyle Seyyid Ahmed’den aldığı borcu, kendisinin ölümü üzerine oğullarının ödeyerek bağı geri almak istedikleri halde Seyyid Ahmed’in bağı vermek istememesi146; İstanbul’dan Karabaş adlı zımmînin alacaklarını toplamak üzere vekil tayin ederek Tokat’a gönderdiği Makdisi Dimitri’nin bazı zımmîler tarafından engellenerek gasp edilmesi147; Amasya’dan El-Hac Mustafa’nın “duyûnı terekesinden ezyed oldığı hâlde” vefatı üzerine alacaklılarının El-Hac Mustafa’nın azat ettiği kölesi Hanım’ı kendi işlerinde çalıştırmak istemeleri ve Hanım’ın kocası Mehmed’in bu işe razı olmaması148 hükümleri alacak-verecek davalarına dair diğer hükümlerdir.