Ahkâm Defteri Tutulan Eyaletler

İçerik yönünden Şikâyet Defterlerinin devamı niteliğinde olan Ahkâm Defterleri eyaletlere göre tutulmuş olup başlangıç Mora Ahkâm Defteri hariç olmak üzere Şikâyet Defterlerinden 104 sene sonradır. H. 1155/ M. 1742 tarihinde tutulmaya başlayan ve 1908’e kadar devam eden Ahkâm Defterlerinin tertibinde 16 bölge esas alınmıştır.

Tablo 1. 1. Ahkâm Defteri Tutulan Eyaletler

1-Adana 2- Anadolu 3- Bosna 4- Cezâyir ve Rakka

5-Diyarbekir 6- Erzurum 7- Halep 8- İstanbul

9- Karaman 10-Maraş 11-Mora 12- Özi ve Silistre

13- Rumeli 14- Sivas 15- Şam-ı Şerif 16- Trabzon

1.6.3.1. Adana Ahkâm Defterleri

H.1155-1295/M.1742-1878 tarihleri arasındaki hükümleri ihtiva eden 9 adet defterden oluşmaktadır. Bu defterler Nefs-i Adana, Cebel-i Bereket, İçel, Kozan, Mersin sancaklarına bağlı Hamidiye, Karaisalı, Bulanık, Hassa, Islahiye, Osmaniye, Payas,

35 Ökkeş Küçükdağılkan, “II Numaralı Maraş Ahkâm Defteri’nde Maraş’a Gönderilmiş Kadın Muhtevalı Şikâyet Hükümlerinin Değerlendirilmesi (1765-1775)”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, C. 4, S. 11, (2017), s. 255.

Yarpus, Anamur, Ermenak, Gülnar, Silifke, Teke, Haçin, Kars, Sis ve Tarsus kazalarına ait hükümleri içermektedir³⁷.

1.6.3.2. Anadolu Ahkâm Defterleri

Anadolu eyaletine ait H. 1155-1306/ M. 1742-1889 tarihleri arasındaki hükümleri ihtiva eden 186 adet defterden oluşmaktadır. Merkez sancağı Kütahya olan Anadolu eyaletine ait bu defterlerde Hüdavendigar, Karahisar-ı Sahip, Saruhan, Aydın, Kastamonu, Bolu, Menteşe, Sultanönü, Ankara, Kangırı (Çankırı),Teke, Hamit ve Karesi sancaklarına ait hükümler bulunmaktadır38.

1.6.3.3. Bosna Ahkâm Defterleri

Bosna eyaletine ait H. 1155-1285/ M. 1742-1867 tarihleri arasındaki hükümleri ihtiva eden 9 adet defterden oluşmaktadır. Bu defterlerde Bosna’ya bağlı Banaluka, Bihke, Hersek, İzvornik ve Travnik sancakları ile Derbend, Gradişka, Kostaniça, Pridor, Prinyavor, Teşne, Klivaç, Krupa, Petrovaç, Saneski Moset, Sazin, Çaniça, Çelebi Pazarı, Foça, Foyniça, Visoka, Viçgrad, Bileke, Gaçka, İstolaç, Koniça, Liyobuşka, Lubin, Novasin, Trebin, Berçka, Blene, Graçaniça, Gradaçaç, Kladani, Maglay, Srebreniça, Vlaseniça, Bugoyna-Akhisar, Glamoc, İhlevne, Jobçe, Jopanyaç, Prozor, Yayçe ve Zeniça kazalarına ait hükümler vardır39.

1.6.3.4. Cezâyir ve Rakka Ahkâm Defterleri

Cezâyir-i Bahr-ı Sefid ve Rakka eyaletlerine ait H. 1159-1308/ M.1746-1891 tarihleri arasındaki ahkâm hülasalarını kapsamakta ve 25 adet defterden oluşmaktadır. Bu defterlerde Limni, Lefkoşe, İmroz, Kandiye, Girit, Sakız, Bozcaada, Yund, Trepoliçe, Şarköy, Biga, Kıbrıs, Marmara, Resmo, Midilli, Semadirek, Molova, Makşa, Gelibolu, Kalonya, Karahisar-ı Şarki, İstanköy, Galata, İstandil, Sultanhisarı, Taşözü, Kale-i Sultaniye, İskinoz, Bolayır, Lapseki, Çekmece-i Kebir, Karaman, Saknos, Rodos, Orşa, Hisariye, Erdek, Bodrum, Tuzla, Sisam, Sıblaice, Taşoz, Çeşme, Ladişe, Edirne, Ayvalık, Üsküdar, Tekfurdağı, İzmit, Mısır, Karine, Pire vb. mahallerin vali,

37 Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, a.g.e.,s. 23.

38a.g.e.,s. 23.

kaymakam, muhafız, muhassıl, naib ve kadılarına hitaben yazılan ahkam kayıtlarını içermektedir. Bu defterlerin Kuzey Afrika’daki Cezayir eyaleti ile alakası yoktur. Yalnızca Ege adaları ve sahil bölgelerini kapsamaktadır. Bu defterlerden 24 ve 25 numaralı olanlar Rakka Defterleri olup içerisinde Ruha, Beni Rabia, Cemmase, Birecik, Habur ve Suruc sancaklarına ait hükümler bulunmaktadır40.

1.6.3.5. Diyarbekir Ahkâm Defterleri

H. 1155-1292/ M. 1742-1875 tarihleri arasındaki hükümleri ihtiva eden 9 adet defterden oluşmaktadır. Diyarbekir eyaletine bağlı Amid, Harput, Ergani, Siverek, Nusaybin, Hısn-ı Keyf, Çemişkezek, Siirt, Çapakçur, Sincar, Tercil, Kulp, Çermik, Pertek, Malazgirt, Atak, Pesban, Burban, Seğmen, Meyafarikin, Mührani ve Akçakala sancakları ile Beşiri, Derik, Lice, Silvan, Siverek, Çermik Ergani, Madeni, Palu, Cizre, İvanye, Mardin, Midyat ve Nusaybin kazalarına ait hükümleri kapsamaktadır41.

1.6.3.6. Erzurum Ahkâm Defterleri

H. 1155-1296/ M. 1742-1876 tarihleri arasındaki hükümleri ihtiva eden 19 adet defterden oluşmaktadır. Erzurum eyaletine bağlı Bayezid, Erzincan ve Hınıs sancakları ile Beyazıd, Diyadin, Eleşkird, İntab (Tutak), Patnos, Sebki, Hamur, Kara Kilise, Erzincan, Kemah, Kuruçay, Kuzican, Refahiye, Bayburt, İspir, Keskim, Kiğı, Pasinler, Tercan, Namarvan ve Hınıs kazalarına ait hükümleri içermektedir42.

1.6.3.7. Halep Ahkâm Defterleri

H.1155-1266/ M. 1742-1850 tarihleri arasındaki hükümleri ihtiva eden 9 adet defterden oluşmaktadır. Bu defterlerde Halep eyaletine bağlı Maraş ve Urfa sancakları ile Antakya, Ayntab, Bâb-ı Cubul, Beylan, Cebel-i Seman, Cisr-i Şugur, Harim, İdlib, İskenderun, Kilis, Maarretü’n-Numan, Menbic, Rakka, Andırın, Elbistan, Maran, Pazarcık, Zeytun, Birecik, Harran, Rumkala, Suruç ve Urfa kazalarına ait hükümler bulunmaktadır43. 40a.g.e.,s. 29. 41a.g.e.,s. 30. 42a.g.e.,s. 30. 43a.g.e.,s. 31.

1.6.3.8. İstanbul Ahkâm Defterleri

H. 1155-1328/ M.1742-1910 tarihleri arasındaki hükümleri içermekte ve 26 adet defterden oluşmaktadır. Bu defterlerde İstanbul merkezi ile Beyoğlu, Üsküdar, Adalar, Gebze, Beykoz, Kartal, Küçükçekmece, Şile, Galata, Edirne, Karamürsel, Kale-i Sultaniye, Çatalca, Silivri ve Bandırma kadılarına; Harameyn ve Evkaf Müfettişliği’ne ve Serbostaniyan makamlarına hitaben yazılan hüküm suretleri bulunmaktadır44.

1.6.3.9. Karaman Ahkâm Defterleri

H. 1155-1295/ M.1742-1878 tarihleri arasındaki hükümleri ihtiva eden 39 adet defterden oluşmaktadır. Bu defterler Karaman eyaletine bağlı Konya, Beyşehir, Nevşehir, Kayseri, Niğde, Aksaray ve Akşehir sancaklarına ait hükümleri içermektedir⁴⁵.

1.6.3.10. Maraş Ahkâm Defterleri

H. 1155-1294/ M. 1742-1877 tarihleri arasındaki hükümleri ihtiva eden 6 adet defterden oluşmaktadır. Bu defterler Maraş eyaletine bağlı Malatya, Ayntab, Sumeysat ve Kars-ı Zülkadriye sancaklarına ait hükümleri kapsamaktadır⁴⁶.

1.6.3.11. Mora Ahkâm Defterleri

H. 1128-1255/ M. 1716-1840 tarihleri arasındaki hükümleri ihtiva eden 21 adet defterden meydana gelmektedir. Bu defterler Eğriboz, Çatalca, Holomie, İnebahtı, İstefe, Kızılhisar, Livadya, Balyabadra, Trabiçe, Gördos, Saline, Badracık, Urmiye, Karlıili, Beyşehir, İzdin, Mora, Enekli ve Mezistre’nin vali, kadı, muhassıl, naib, muhafız vb. mülki ve adli memurlarına hitaben yazılan hükümleri içermektedir. Ayrıca Cezair defterlerinde geçen bazı mahal isimleri de zikredilmiştir. Bu defterlerde diğerlerinde olduğu gibi konu ile ilgili olmayan hükümlere de rastlanılmaktadır. Örneğin, 1 numaralı defter Fransızların İstanbul’daki elçisi De Bönnak’ın çeşitli tarihlerdeki arzuhalleri üzerine verilen hükümlerin “Rikab ve Asıtane” kayıtlarını içermektedir. Ahkâm hükümleri yerine çeşitli eyalet, sancak ve kaza yetkililerinehitaben

44a.g.e.,s. 32.

45a.g.e.,s. 32.

tüccar gemileri, kiliseler ve ahitnamelerle ilgili hükümler kaydedilmiştir.2 numaralı defterde ise, İngiltere elçisinin mektup ve arzuhalleri üzerine ticari meseler ile ilgili verilen hükümler kaydedilmiştir47.

1.6.3.12. Özi ve Silistre Ahkâm Defterleri

H. 1155-1294/ M. 1742-1877 tarihleri arasındaki hükümleri ihtiva eden defterler, 49 adettir. Bu defterlerde Özi ve Silistre eyaletine tabi Kefe Beylerbeyliği, Eflak ve Boğdan voyvodalıkları, Silistre, Tekeyolu, Niğbolu, Vize, Çirmen ve Kırkkilise sancakları ile bunların kazalarına ait hükümler zikredilmektedir. Özi ve Silistre daha sonra birbirinden ayrılmıştır48.

1.6.3.13. Rumeli Ahkâm Defterleri

H.1155-1326/ M. 1742-1908 tarihleri arasındaki hükümleri ihtiva eden 85 adet defterden oluşmaktadır. Bu defterlerde Rumeli eyaletine bağlı Paşa livası (Sofya), Köstendil, Vize, Çirmen, Kırkkilise, Silistre, Niğbolu, Vidin, Alacahisar, Vulçıtrın, Prizren, İşkodra, Dukakin, Avlonya, Ohri, Delvine, Yanya, Elbasan, Mora, Tırhala, Selanik, Üsküp, Bender ve Akkirman sancaklarına ait hükümler bulunmaktadır⁴⁹.

1.6.3.14. Sivas Ahkâm Defterleri

H. 1155-1326/ M. 1742-1908 tarihleri arasındaki dönemde, Sivas eyaletine bağlı Amasya, Karahisar-ı Şarki ve Tokat sancakları ile Amasya, Gümüşhacıköy, Havza, Köprü, Ladik, Mecidözü, Merzifon, Alucra, Hamidiye, Karahisar-ı Şarki, Koyulhisar, Suşehri, Aziziye, Bünyan-ı Hamid, Darende, Divriği, Gürün, Hafik, Kangal, Tenos, Yıldızeli, Zara, Erbaa, Niksar, Tokat ve Zile kazalarına ait hükümleri ihtiva etmektedir. 117-476 sayfa arasında değişen toplam 36 adet defterden oluşmaktadır50.

47a.g.e.,s. 34.

48a.g.e.,s. 35.

49a.g.e.,s. 36.

Tablo 1. 2.Sivas Ahkâm Defterleri Listesi51

Defter Numarası ^{Hicrî Tarih Milâdî Tarih Sayfa Adedi}

1 C.1155 – C.1157 1742-1744 291 2 C.1157 – M.1160 1744-1747 476 3 M.1160 – S.1163 1747-1750 380 4 S.1163 – M.1166 1750-1752 297 5 M.1166 – N.1166 1752-1753 328 6 N.1168 – Ra.1171 1755-1757 366 7 R.1171 – R.1173 1757-1760 377 8 R.1173 – S.1175 1760-1761 285 9 S.1175 – Ra.1177 1761-1763 379 10 R.1177 – Ra.1179 1763-1765 293 11 Ra.1179 – M.1181 1765-1767 275 12 M.1181 – M.1189 1767-1775 339 13 B.1189 – Ş.1192 1775-1778 399 14 Ş.1192 – Ra.1194 1778-1780 189 15 Ra.1194 – B.1195 1780-1781 196 16 B.1195 – Za.1197 1781-1783 251 17 Za.1197 – Z.1200 1783-1786 397 18 Z.1200 – R.1208 1786-1793 352 19 L.1209 – C.1211 1795-1796 191 51a.g.e.,s. 39-40.

20 C.1211 – C.1217 1796-1803 295 21 L.1217 – Za.1219 1803-1805 191 22 L.1219 – Ş.1224 1805-1809 328 23 Ş.1224 – C.1227 1809-1812 242 24 M.1228 – M.1230 1813-1814 117 25 M.1230 – Ş.1232 1814-1817 196 26 B.1232 – R.1235 1817-1820 253 27 R.1235 – B.1237 1820-1822 287 28 B.1237 – Ş.1241 1822-1826 290 29 Za.1241 – R.1246 1826-1830 294 30 Ra.1246 – S.1250 1830-1834 299 31 S.1250 – Ra.1252 1834-1836 199 32 Ra.1252 – Ş.1258 1836-1842 296 33 Ş.1258 – M.1264 1842-1847 188 34 M.1264 – Z.1270 1847-1854 191 35 M.1271 – C.1280 1854-1863 199 36 C.1280 – L.1326 1863-1908 199

1.6.3.15. Şam-ı Şerîf Ahkâm Defterleri

H. 1155-1326/ M. 1742- 1908 tarihleri arasındaki döneme ait 9 adet defterden oluşmaktadır. Bu defterlerde Şam eyaletine bağlı Safed, Kudüs, Aclun, Lecun, Gazze,

Nablus, Tedmür, Sayda, Beyrut ve Karekşüveyk sancaklarına ait hükümler bulunmaktadır52.

1.6.3.16. Trabzon Ahkâm Defterleri

8 adet defterden ibaret olup H. 1155-1329/ M. 1742-1911 tarihleri arasındaki dönemi kapsamaktadır. Bu defterlerde Trabzon eyaletine bağlı Canik ve Gümüşhane sancakları ile Bafra, Çarşamba, Fatsa, Samsun, Ünye, Terme, Kelkit, Şiran, Torul, Atina, Hopa, Rize, Akçaabad, Giresun, Görele, Of, Ordu, Sürmene, Tirebolu ve Vakfıkebir kazalarına ait hükümler bulunmaktadır53.

52a.g.e.,s. 40.

İKİNCİ BÖLÜM

2. 11 NUMARALI SİVAS AHKÂM DEFTERİ’NDEKİ

HÜKÜMLERİN ŞEKİL VE İÇERİK AÇISINDAN İNCELENMESİ