Alâeddin Ali Bey Dönemi (1365-1380)

Moğol Beylerinden Babük Bey, Haziran-Temmuz 1368’de Moğollarla birlikte Sivas’ı kuşatmışsa da, daha sonra Moğolların Sultan Alâeddin Ali’ye itaat etmeleri üzerine, geri çekilmiş ve daha sonra Sahibin Bakü’nde yapılan muharebede ikinci defa bozguna uğratmıştır349.

Sultan Alaeddin Ali’nin Kayseri’de vaktini eğlence ile geçiriyor olması ümeranın ve ulemanın kendisinden yüz çevirmesine ve türlü oyunlar ile müstakil kalmak isteyişlerine yol açmıştır. Bunlardan Hacı Şadgeldi Paşa Amasya’da, Mutahharten Erzincan’da, Taceddin Bey Niksar’da, Gıyaseddin Mehmed Bey’in veziri Hoca Ali Şah’ın oğlu Hacı İbrahim Sivas’ta, Şeyh Necib Tokat’ta ve Selçuk ailesinden Kılıç Arslan Koyulhisar (Doğu Karahisar)’da başlarına buyruk hareket etmişlerdir. Kayseri’deki emirler ise, şeklen sultana bağlı kalmışlardır350.

346 _{İ.Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, s.157.} 347 _{Kemal Göde, a.g.e., s.90-93.}

348 _{İ.Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, s.158; Yaşar Yücel, a.g.e., s.18.} 349 _{Kemal Göde, a.g.e., s.104-105.}

350 _{Faruk Sümer, a.g.e., s.127; Yaşar Yücel, a.g.e., s.49; İ.Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri,} s.158.

Eratnalı Devletinin içine düştüğü bu karışıklıklardan istifade etmeyi düşüren Karamanoğlu Alâeddin Bey, 1375-1376 tarihinde Kayseri’ye hücum etmiştir. Bu beklenmedik saldırı karşısında Eratnaoğlu Ali Bey, özellikle Kadı Burhaneddin Ahmed’in desteğiyle Sivas’a kaçmıştır351. Kadı Burhaneddin Ahmed, daha sonra Kayseri’yi ele geçirmiş olan Karamanoğlu Alâeddin Bey’in üstüne bir sefer yaparak Kayseri’yi kurtarmıştır352.

Sultan Alaeddin Ali’nin zayıf kişiliği sebebiyle, ülkenin sınırlarında büyük bir gerileme olmuş, bütün toprak kazançları elden çıkmış ve devlet topraklarından elde kalan yerlerde, ümera birbirine düşmüş ve ülke parçalanmaya, devlet çökmeye yüz tutmuştur353.

Sultan Alâeddin ile anlaşamayan Kadı Burhaneddin, Sivas Emiri Hacı İbrahim’in de desteği ile, ordusuyla Tokat’tan Kayseri’ye gelerek şehre hakim olmuştur. Kadı Ahmed’in muhtemel bir hücumundan korkan Sultan Ali Moğollara ait Birugûb (Ürgüp) kalesine sığınmıştır. Böylece, Kadı Burhaneddin Ahmed, Sivas Hakimi Hacı İbrahim ile yaptığı anlaşma gereğince Kayseri Vâliliği görevini yürütmeye başlamıştır354.

Kayseri’de olup bitenleri yakından takip eden Hacı İbrahim, Sultan Alâeddin Ali’nin perişan bir şekilde Kayseri önlerinden ayrılarak Moğollara sığınmış olmasından pek memnun olmamıştır. Çünkü o, Moğolların kendilerine iltica etmiş olan Sultan Ali’ye yardım etmelerinden ve birtakım karışıklıklar çıkarmalarından endişe etmiştir. İhtilafı çözmek için Sultan Ali’yi Kayseri’ye davette şehri ona teslim etmiştir. Hacı İbrahim Kadı Ahmed’e karşı takip etmiş olduğu bu iki yüzlü siyaset, Kayseri halkı arasında huzursuzluk ve ikilik meydana getirmiştir. Kayseri halkının sevgisini kazanmış olan Kadı Ahmed, kendisine yapılan bu haksızlığa metanetle sabır göstererek, Sivas’a gidip orada ikamete razı olmuştur355.

351 _{Yaşar Yücel, a.g.e., s.47; İ.Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, s.158.}

352 _{Yaşar Yücel, a.g.e., s.48; Aziz B.Erdeşir-i Esterâbadi, Bezm u Rezm, Çev. Mürsel Öztürk, Ankara} 1990, s.104-106.

353 _{Yaşar Yücel, a.g.e., s.49.}

354 _{a.g.e., 50; Esterâbadi, a.g.e., s.112-113.}

Sivas Hâkimi Hacı İbrahim ile Eratnalı Sultan Alâeddin Ali arasındaki kırgınlığın dostluğa dönüşmesinden ve ülkede nisbeten birliğin sağlanmasından menfaatleri icabı memnun olmayan Moğollar, Kayseri’yi ele geçirmek için hazırlıklara başlamışlardır. Bu haberi duyan Sultan Ali ve Hacı İbrahim, Kadı Burhaneddin’den yardım istediler. Kadı Burhaneddin önce gelmek istemediyse de sonra Sivas’tan Kayseri’ye geldi. Kadı Burhaneddin’in Sivas’a gelişiyle dağınık bir halde olan ordu, onun idaresinde toplanmış ve bunu gören Moğollar da Kayseri’yi tehdit etmekten vazgeçmişlerdir356. Ancak Sivas Hakimi Hacı İbrahim, daha sonra Kayseri’ye gönderdiği Hoca Bey vasıtasıyla Kadı Burhaneddin’i görevinden aldırarak onu hapsettirmiştir. Kayseri’ye hakim olan Hoca Bey ile Seyidi Hüsam’ın birbirleriyle anlaşamaması üzerine, Hacı İbrahim tekrar Kadı Burhaneddin ile iyi ilişkiler kurmak istemiş ve Kayseri’ye gelerek Kadı Burhaneddin’i hapisten çıkartmış ve Hoca Bey ile Seyyidi Hüsam’ı da zincire vurdurmuştur357.

Sivas Hakimi Hacı İbrahim daha sonra Eretna tahtına göz dikmiş ve Alâeddin Ali’yi yakalatarak hapse attırmıştır. Ancak halkın tepkisinden ve Sivas’ta yeniden karışıklıkların çıkmasından endişelenen Hacı İbrahim, Sultan Ali’yi serbest bırakmıştır. Sultan Alâeddin Ali serbest kaldıktan sonra Sivas-Kayseri arasındaki bölgede oturan göçebe Moğol oymaklarından Barambaylılardan yardım istemiş ve neticede Hacı İbrahim, Sultan Ali ve Moğollar karşısında ağır bir mağlubiyet alarak öldürülmüştür358.

Sultan Alâeddin Ali, bir süre Hacı İbrahim’in ölüm haberini gizli tutmuşsa da bu haber kısa sürede Sivas’ta duyulmuş ve Sivas şehrinde kargaşa baş göstermiştir ve Sultan Ali tutuklanarak hapsedilmiştir 359 . Ancak Kadı Burhaneddin’in yardımlarıyla hapisten kurtulan Sultan Alâeddin Ali tekrar Eretna tahtına oturmuştur360. Sultan Alaeddin Ali, tahtının iadesinde önemli bir rol

356 _{Yaşar Yücel, a.g.e., s.51-52; Esterâbadi, a.g.e., s.116-117.} 357 _{Yaşar Yücel, a.g.e., s.53; Esterâbadi, a.g.e., s.117-124.} 358 _{Yaşar Yücel, a.g.e., s.54-56; Esterâbadi, a.g.e., s.124-127} 359 _{Yaşar Yücel, a.g.e., s.56.}

oynayan ve 1365 yılından beri kadılık ve kısa süren valilik görevlerinde akıllı, sabırlı, sistemli ve cesur siyaseti sayesinde Eratnalı idaresinde kendisini kabul ettirmiş olan Oğuzların Salur boyuna mensup Burhaneddin Ahmed’i Mayıs 1378 tarihinde vezirlik makamına getirmiştir. Böylece, kadılık döneminde (1365-1378) kafasına koymuş olduğu Eretnalı idaresine el-koyma fikrini gerçekleştirme yolunda adım adım ilerleyerek önemli bir mevkiye gelmiş olan Salurlu Burhaneddin Ahmed, vezirlik döneminde (1378-1380) aynı idealin olgunlaşması yolunda gayret göstermiş ve sırasıyla önce Eretnalı nâibi ve sonra da adına kurduğu devletin sultanı olmayı başarmıştır361.

Sultan Alâeddin Ali Bey, veziri Burhaneddin Ahmed’in teşvikiyle Eretna zamanından beri Amasya emiri olan ve sonraları kendi başına hareket eden Hacı Şadgeldi Paşa üzerine bir sefer yaptılarsa da başarısız oldular. Bundan sonra Karamanoğullarının elindeki Niğde’ye sefer düzenlendi. Ancak Niğde de alınamadı, sadece Niğde yakınındaki Karahisar ele geçirildi. 1379 yılında ise önceden Eretna’ya tâbi olan ancak daha sonra Çobanlı Şeyh Hasan tarafından ele geçirilmiş olan Erzincan’a sefer yapıldı, fakat burası da ele geçirilemedi362. Eratnalı ordusu bu seferlerde ve savaşlarda, Alaeddin Ali Bey’in korkaklığı ve acemiliği yüzünden zaman zaman bozgun hali yaşadı. Fakat vezir Burhaneddin Ahmed, her savaşta hayatını hiçe sayan bir cesaretle ileri atılarak, bu bozgun hallerini ustalıkla zaferlere çevirdi. Arka arkaya kazandığı başarılarla hem devletin itibarını, hem de kendi itibarını yükseltti363.

Sultan Alâeddin Ali, Amasya üzerine yaptığı ikinci seferde Kazâbad denilen taun (veba)dan fenalaşarak Ağustos 1380’de vefat etmiştir364. Ali Bey’in yerine yedi yaşında olan oğlu II. Mehmed Bey’i hükümdar ilan ettiler. Ancak yaşı küçük olmasından dolayı kendisine bir saltanat naibi tayin edilmesi gerekiyordu. En

361 _{Kemal Göde, a.g.e., s.114-115; İ.Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, s.158; Salim Koca} “Eratnalılar”, Türkler, C.VI, s.741.

362 _{İ.Hakkı Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri, s.159.} 363 _{Salim Koca, “Eratnalılar”, Türkler, C.VI, s.743.}

uygun aday ise Vezir Burhaneddin Ahmed idi. Fakat o, iktidarı üstlenmek için henüz zamanın ve şartların uygun olmadığı kanaatine vardığında saltanat naibliğini komutanlardan Kılıç Arslan’a teklif etti. Kılıç Arslan, devletin mali işlerini ve Kayseri’deki Harsenos kalesini, Burhaneddin Ahmed’e vermek şartıyla iktidara getirildi. Ancak Kılıç Arslan idarede başarılı olamadığı gibi, Harsenos kalesini de Burhaneddin’e vermedi. Bununla da kalmadı Burhaneddin’i Karahisar’a gönderip yönetimden uzaklaştırmak ve bir fırsatını bulup onu ortadan kaldırmak istedi. Bunu öğrenen Burhaneddin bir gün Sivas haricinde gezen Kılıç Arslan’ı ve onun amcası Keyhüsrev’i öldürdü. Kılıç Arslan’ı ortadan kaldıran Burhaneddin Ahmed, 1381 yılında çocuk hükümdar II. Mehmed Bey’in naibi oldu365.