Akılı İşletmeler ve Çalışma Hayatına Etkileri

E4.0 kavramı ve çalışma hayatı konusunda, ortak endişelerden ilki “E4.0 işsizlik sorununa neden olacak mı?” sorusunun cevabıdır. Gelişen teknolojinin, otomasyon sistemlerinin tarihsel süreç içerisinde insanları işsiz bıraktığı doğrudur. Durum böyle olunca, bu devrimde ortaya çıkan yüksek teknolojiler, robotlar, tam otomasyon ve karanlık işletme söylemleri ülkelerin gözünü korkutmaktadır. Fakat tam tersi, yapılan araştırmalar ve tahminlere göre E4.0 yatırımlarının uzun vadede %6 istihdam artışı sağlayacağı ve nitelikli iş gücü talebini ciddi düzeyde yükselteceği öngörülmektedir (E4.0 Platformu, 2018 ).

E4.0’ın çalışma hayatı için ortaya çıkardığı iki farklı durum söz konusudur.

Birincisi bilimdeki ilerlemeler, gelişen teknolojiler, değişken hale gelen pazar ve müşteri profilleri nedeniyle yeni işletme modelinde yüksek beceri, yetenek ve yetkinliklere sahip insan ihtiyacının artmasıdır. İkinci olarak ise, gelişen teknolojiler nedeniyle pek çok üretim alanında düşük ve orta nitelikli çalışan ihtiyacının ortadan kalkma eğilimi göstermesidir. İkincisi ise, (Banger, 2016: 231). Bu eğiliminde işsizliği yaratacağı düşünülmektedir. Bu kapsamda, E4.0’ın kısa vadede sancılı bir işsizlik sürecinin olacağı, fakat zaman içerisinde bu durumun değişeceği öngörülmektedir. E4.0 işletmelerde, iş yapış şekillerinde ve çalışma koşullarında değişim yaratacaktır. Yaşanabilecek bu değişimler Tablo 1.8’deki gibi özetlenebilir.

56 Tablo 1.8. E4.0’ın İş Profili ve Koşullarında Ortaya Çıkaracağı Değişimler

İş Profilinde Ortaya Çıkacak Değişimler

 Üretimin yürütülmesi

 Özel iş görevleri

 Disiplinler arası işbirliği

 Düzenli faaliyetler

 Kusur ve hata iyileştirme Yenilikçi iletişim ve bilgi teknolojisine dayalı yerel ağa bağlı bir çalışma ortamının

geliştirilmesi

İş Koşullarında Ortaya Çıkacak Değişimler

 Özel teknik yeterlilikler

 Tekli süreçlerde ayrıntılı düşünme

 Merkezi planlanmış iş görevlerinin Industrial Revolution” Variety Management in Manufacturing, Procedia CIRP 17, p.102.

E4.0’ın iş profillerinde ortaya çıkaracağı bu değişimlere ek olarak Durmuş (2019:

40-41) tarafından çalışma şekillerinin değişimine dair özellikler şu şekilde sıralanmaktadır; büyük veriye dayalı kalite kontrolü, robot destekli üretim, kendi kendini süren lojistik araçlar, üretim hattı simülasyonu, öngörücü bakım ve hizmet olarak makinelerdir. İş yapma ve çalışma şekillerinde ortaya çıkabilecek bu değişimlere karşı işletmelerin önlem alması gerekmektedir. Bu önlemler içinde ilk sayılabilcek konu eğitimdir. Çalışanların, E4.0 teknolojilerini kullanma ve uyumunu sağlayacak eğitim geliştirme faaliyetlerini mutlak suretle yürütülmesi gerekmektedir. İşletmelerin mevcut çalışanları koruma ve değerlendirmesi adına söz konusu eğitim geliştirme programları, E4.0’a uyum sağlamak için yaşamsal öneme sahiptir. Ayrıca bu eğitimlerin etkisi atrırmak ve entegrasyonu sağlamak adına, eğitimlerde E4.0 teknolojileri olan sanal gerçeklik gözlükleri, akıllı tahta ve tabletler, artırılmış gerçeklik, bilgisayar üzerinden takip, robot yazılımlar ve programlama faaliyetleri vb. uygulamalar kullanılabilir (Benesova ve Tupa, 2017: 2195-2202).

E4.0 bahsedildiğinde ilk akla gelen insansız üretim gibi görünsede, aksine E4.0’da çalışanların rolü hala önemli ve gereklidir. Sadece roller değişecektir. Çalışanlar mevcut becerilerinin yanında E4.0 ile birlikte, üretilen yüksek miktarda bilgi ve veriyi okuyup, analiz etmek ve yorumlamak gibi rolleri üstlenmek zorunda kalacaktır. (Prinz vd., 2016:

114). Sahip olunması gereken diğer roller ve yetenekler arasında; bilişim bilgisi, veri ve bilgi işleme yetkinliği, istatistiksel bilgi birikimi, iş süreçlerini anlama, modern arayüzler aracığıyla iletişim kurabilme, bireysel zaman yönetimi değişime açıklık, takım oyununa

57 hakimiyet, sosyal ve iletişim becerileri sıralanabilir (Özdoğan, 2017: 66; Benosova ve Tupa, 2017: 2196). Hecklau vd. (2016) tarafından çalışanların E4.0 ile sahip olması gereken bu yetkinlikler aşağıdaki Tablo 1.9’daki gibi sınıflandırılabilir.

Tablo 1.9. Kategorilerine Göre Yetkinlikler Kümesi

Kategori Gerekli

Yetkinlik İçerik

Teknik Yetkinlikler

İleri teknoloji bilgisi İşgücü sorumluluğunun artmasına bağlı olarak, bilgi önemi giderek artmaktadır Teknik beceriler Teknolojik becerilerin operasyonelden daha stratejik görevlere geçmesi gerekmektedir.

Süreç anlayışı Yüksek süreç karmaşıklığı daha geniş ve derin bir süreç anlayışı gerektirir

Medya becerileri Sanal işlerin artması, çalışanların akıllı medya kullanabilmelerini gerektirir; akıllı gözlükler gibi.

Kodlama becerileri Sayısallaştırılmış işlemlerin çoğalması, kodlama becerisi olan çalışanlar için daha fazla ihtiyaç yaratmaktadır.

BT Güvenliğinin anlaşılması

Sunucular veya platformlardaki sanal çalışma, çalışanların siber güvenliğin farkında olmalarını zorunlu kılmaktadır.

Metodolojik Yetkinlikler

Yaratıcılık Daha yenilikçi ürünler için ve aynı zamanda içsel iyileştirmeler için istekli, yaratıcılık gerektirir.

Girişimci düşünce Daha sorumlu ve stratejik görevleri olan her çalışan, girişimci olarak hareket etmelidir Problem çözme Çalışanlar, hata kaynaklarını tespit edebilme ve süreçleri iyileştirebilmelidir.

Çatışma çözümü Daha yüksek hizmet odaklılık müşteri ilişkilerini arttırır; Çatışmaların çözülmesini gerektirir.

Karar verme Çalışanların daha yüksek süreç sorumluluğuna sahip olmaları için, kendi kararlarını vermeleri gerekmektedir.

Analitik beceriler Büyük miktarda veri ve karmaşık işlemlerin yapılandırılması ve incelenmesi zorunlu hale gelmektedir.

Araştırma becerileri Değişen ortamlarda sürekli öğrenme için güvenilir kaynakları kullanmaya ihtiyaç duyar.

Verimlilik yönelimi Karmaşık problemleri daha etkili bir şekilde çözer; artan miktarda veri yönetimi gibi.

Sosyal Yetkinlikler

Kültürlerarası beceriler

Farklı kültürleri anlayabilmek, özellikle küresel çalışma ortamlarında benzer çalışma alışkanlıkları gibi.

Dil becerileri Global ortakları ve müşterileri ile anlama ve iletişim kurabilme ihtiyacı.

Ağ becerileri Yüksek derecede küreselleşmiş ve iç içe geçmiş bir değer zincirinde çalışma, bilgi ağları gerektirmektedir.

Takım çalışması Artan takım çalışması ve platformlarda paylaşılan çalışma takım kurallarını takip etme becerisi gerekir.

İşbirliği ve uzlaşma yeteneği

Her proje kazan kazan mantığını ve işbirliğini gerektirir.

Bilgi transfer yeteneği

İşletmelerin bilgiyi şirket içinde tutmaları gerekir; özellikle şu anki demografik değişim ile birlikte, açık ve net bilgi alışverişi yapılması gerekmektedir.

Liderlik becerileri Daha fazla sorumluluk sahibi görevler ve düzleştirilmiş hiyerarşiler her çalışanın lider olmasını sağlar.

Kişisel Yetkinlikler

Esneklik Artan sanal işler, çalışanların zaman ve mekan bağımsız olmasını sağlar; iş-iş rotasyonu ayrıca çalışanların iş sorumlulukları ile esnek olmalarını gerektirir

Belirsizliğe tolerans Değişikliği kabul etme, özellikle iş-iş rotasyonu veya yeniden yapılanma nedeniyle işle ilgili değişiklikleri.

Öğrenme motivasyonu

Daha sık işle ilgili değişim, çalışanların öğrenmeye istekli olmasını zorunlu kılar.

Baskı altında çalışma yeteneği

İnovasyon süreçlerinde yer alan çalışanların, daha kısa ürün yaşam döngüleri ve azalan piyasa zamanları nedeniyle, artan baskı ile başa çıkmaları gerekir.

Sürdürülebilir zihniyet

İşletme yöneticileri, çalışanlar aynı zamanda sürdürülebilirlik girişimlerini desteklemelidir

Uyumluluk BT güvenliği, makine ile çalışma veya çalışma saatleri için daha sıkı kurallar gerektirir.

58

Kaynak: Fabian Hecklau, Mila Galeitzke, Sebastian Flachs, Holger Kohl (2016) “Holistic approach for human resource management in Industry 4.0” Procedia CIRP, 54, s.4; Çalış Duman M. ve Akdemir B. (2019) “Akıllı İşletmeler: Yeni Nesil Çalışanlar” 1. Uluslararası İletişim ve Yönetim Bilimleri Kongresi, s.451.

E4.0’la birlikte ortaya çıkan akıllı işletme anlayışı, değişen çevre ve çalışanların rol ve becerileri meslek gruplarının değişmesinide sağlamaktadır. Basit ve tekrarlı işleri akıllı işletmelerde artık makineler yapmaktadır. Bu nedenle yöneticiler çalışanlarından farklı beklentilere girmektedir (Erol vd. 2016: 14; Prinz vd., 2016: 114). Yine, E4.0, yeni teknik yeteneklerin önemini arttıracak, özellikle üretimde ve iş yapış şekillerinde meydana gelen gelişmeler çalışanların bu konuda eğitimli olmasını gerektirecektir. Yaratıcı çalışma süreçleri, stratejik planlama, araştırma ve geliştirme gibi, yetenekli çalışanların önemi arttıracak, E.4.0 yenilikçi işletme fırsatları sunacaktır (Deloitte, 2014: 14). Bu konuda, 14 ülkeden 1.770 yüksek, üst ve orta düzey yöneticilerle yapılan bir araştırmaya göre, yöneticilerin tahmini olarak gelecek beş yılda öncelikle ihtiyaç duyacakları çalışanlara ilişkin yeni becerilerinin ne olduğuna dair görüşler aşağıda Tablo 1.10’daki gibi açıklanmıştır.

Tablo 1.10. Gelecek 5 Yıl için Çalışan Becerileri

Çalışan Becerileri Yüzde (%)

Dijital ve Teknoloji Uzmanlığı 42

Yaratıcı Düşünce ve Deneyim 33

Veri Analizi ve Yorumlama 31

Strateji Geliştirme 30

Planlama ve Yönetim 23

Sosyal Ağ Kurma 21

İnsanları Geliştirme ve Rehberlik Etme 21

İşbirliği 20

Kalite Yönetimi ve Standartları 20

Var Olan Uzmanlık Alanında Üstün Beceriler 20

Performans Yönetimi ve Raporlama 17

Kaynak: Harward Business Review Türkiye (2017), “Otomasyon, Hangi Beceriler İle Yapay Zekanın Önüne Geçersiniz?” Mart, HBR Türkiye, S.28.

Yukarıda belirtilen becerilere ek olarak Türkiye E4.0 Platformu (2017) geleceğin mesleklerini sıralanmıştır. Bunlar; IT/IoT Çözüm Mimarlığı, Bulut Hesaplama Uzmanlığı, Endüstriyel Veri Bilimciliği, Robot Koordinatörlüğü, Endüstriyel Bilgisayar Mühendisliği / Programcılığı, Endüstriyel Kullanıcı Arayüzü Tasarımcılığı, 3-D Yazıcı Mühendisliği, Veri Güvenliği Uzmanlığı, Şebeke Geliştirme Mühendisliği ve Giyilebilir Teknoloji Tasarımcılığı’dır (Sener ve Everli, 2017: 30-36).

59 Ayrıca 2016’da OECD’nin yayınladığı “Dijital Ekonomi Raporu”nda bugünün çocuklarının %65’inin çalışma hayatına başladıklarında henüz ortaya çıkmayan mesleklerde çalışacakları belirtilmiştir. İngiltere’de gerçekleştirilen “Tech Nation 2016”

araştırmasının sonuçlarına göre ise dijital endüstri, ülkede yaklaşık 1,5 milyon yeni istihdam yaratmıştır (Accenture, 2016.) Tüm bunlara ek, Dünya Ekonomik Forumu (2016) raporuna göre, gelecek 5 yıl içinde 3 milyon kadının işini kaybetmesi beklenen sonuçlar arasındadır. Bu durum Türkiye içinde geçerlidir.

Sonuç olarak, tüm teknolojik gelişmelere rağmen, insanlar ve yetenekleri geleceğin işletmelerinin yine kilit faktörü olacaktır. Yüksek derece yetenekli ve eğitimli çalışanlara, değişen dış koşullar ve teknolojik gelişmeleri yakalamak için ihtiyaç duyulacaktır.

(Hermann vd. 2014). Nitekim Blue (2016)’ya göre, akıllı üretim için akıllı insanlara ihtiyaç vardır. Yetenekli, yaratıcı, lider ruhlu ve girişimci çalışanlar, akıllı üretimin vazgeçilmez bir parçasıdır (Akt. Callari, 2017; Benesova ve Tupa, 2017: 2202).