Afganistan’•n Kuzey Topraklar•n• Ele Geçirmesi

Nadir •ah, Damgan •ehrindeki taç giyme töreninin ard•ndan 1736 y•l•nda R•zakulu Mirza’y• Horasan valili•ine atad•. Kendisi ise Kandahar eyaletine ordu sevkiyât• için askeri haz•rl•k yapmaya ba•lad•. Nadir •ah, Kandahar ve Belücistan eyâletlerini ku•atmakla me•gulken R•zakulu Han Mirza’y• büyük bir orduyla Afganistan’•n kuzeyinde bulunan Belh ve Endhuy illerini ele geçirmeye gönderdi. Afganistan’•n kuzey bölgesine Nadir •ah’•n ordu sevkiyatlar•n•n as•l sebebi ise Safevi Devleti, Abdalîler ve Galzaylarla sava••rken, Harezm ve Belh Özbeklerinin komutan• !lbars Han’•n, Bat• Türkistan’dan Nadir’in do•um yeri olan Abiverd’e sald•r•p Horasan bölgelerini ya•malamas•yd•. Ayr•ca !lgarlar, Horasan •ehirlerinde birçok insan• k•l•çtan geçirmi•lerdi.

Ekim 1736 tarihinde Nadir •ah, •ehzade R•zakulu Han’a Me•hed’den 15 alay süvari ve piyade ile Kuzey Afganistan’a (Endhuy ve Belh) ordu sevkiyât•n• ba•latmas•n• emretti. Bu kuvvetlerin öncelikle Endhuy bölgesinde Nadir •ah’a kar•• cephe alan Ali Murad Han’• yenerek cezaland•rmas•n• istiyordu. R•zakulu Han, 1736 y•l•n•n sonlar•na do•ru Horasan’dan Afganistan’•n kuzey topraklar• üzerine yürümeye karar verdi. Ancak ordusu

sava•a haz•r olmad••• için Endhuy bölgesine sevkiyât yapamad• ve buraya yap•lacak olan sald•r•y• bir y•l süreyle erteledi. Nadir o s•rada komutan• olan Tahmasb Celayir’• henüz 17 ya••nda olan R•zakulu Han Mirza’ya, yard•mc• olmas• için yan•nda gönderdi ve •ehzadeyle birlikte Me•hed’den do•ru yola ç•kt•lar. Murçe-i Hort köyünde Herat’•n di•er ordular• da onlara kat•ld•lar. R•zakulu Han Endhuy’a girdi•inde Nadir •ah’•n ordusu Ali Merdan Han’a hücum etti. Ancak Ali Merdan Han, yakla••k alt• hafta boyunca direndi. En sonunda teslim olmaya mecbur oldu ve orada idam edildi.²⁰³ R•zakulu Han, h•zla Belh taraf•na do•ru ilerlemeye ba•lad• ve 1 Ocak 1737 tarihinde Belh’in çevresine ula•t•. Bu arada Cengiz Han’•n torunlar•ndan olan Belh’deki görevli Ebu’l-Hasan, R•zakulu’yu teslim olma niyetindeydi. Ancak Seyyid Han ad•nda bir Özbek isyanc•, onu Nadir •ah’•n ordusuna kar•• direnmek hususunda te•vik etti. K•sa ve •iddetli bir çat••madan sonra Av•ar silahl• birlikleri Özbek kuvvetlerini yendiler ve çok say•da ki•iyi öldürüp •ehre do•ru yola koyuldular. Ebu’l-Hasan Han, k•sa bir direni•ten sonra teslim oldu ve R•zakulu Mirza onu Belh’in di•er büyükleri ile birlikte Kandahar’a Nadir •ah’•n huzuruna gönderdi. Ancak “Dürre-i Nadiri” adl• eserde bu olay ba•ka bir •ekilde nakledilir:204 Özbekler direnmeyerek sava• meydan•ndan ç•kt•lar. Belh’teki görevliler de kaçt•lar ve •ehri terk ettiler. Bu haber •ehzade’ye ula•t•••nda O, Belh’in görevlilerini ve ileri gelenlerini saraya ça••rarak onlar• affetti ve övdü. Daha sonra Kunduz, Baglan ve Bedeh•an •ehirlerine yöneldi. Endhuy seferinin ertelendi•ini ö•renen Nadir •ah, •ahkulu Bey’e h•zl• bir •ekilde bir grup askerle, Merv’de Rizakulu Han’a kar•• askeri haz•rl•klarda bulunan Seyyid Han’•n ordusunu yenmesini, bölgeden çok say•da asker toplamas•n• ve R•zakulu Han’•n yard•ma ula•mas•n• emretti. Nadir •ah’•n emrine uyan •ah Kulu, Seyyid Han’• yendikten sonra askeri techizât•n• artt•rd• ve birkaç yüz askeri de yan•na ald•. •ah Kulu Han, ordusuyla R•zakulu Han’a yard•m etmek için yola ç•kmak üzereyken Kunduz bölgesine kaçmak zorunda kalan Seyyid Han, •ah Kulu ve R•zakulu Han’•n eline Belh eyaletinin geçmemesi amac•yla %mamsahib ve Hanabad bölgesinden büyük say•da asker toplay•p yine haz•rl•klara ba•lad•. Ancak R•za Kulu Han, $ahkulu Han’•n topçu ve süvari kuvvetleriyle Seyyid Han’• ikinci kez yenilgiye u•ratarak Belh’in bat• bölgesini ele geçirdi.²⁰⁵ %lerleyen süreçte R•zakulu Mirza, Kongrat kabilesi reisi Danyal Bey’e teslim

203 $af•k, 1388, s. 57.

204 Mervi, C. II, 1364, ss. 570-573.

olmas• için haber gönderdi. Ancak Danyal Bey, müphem bir yan•t verdi. Av•arl• "ehzade, ne karar alaca#•n• bilemedi ve konuyla ilgli Tahmasb’a müracat etti. Tahmasb da •öyle yan•t verdi: “Zafer, sald•r• ve orduyla birlikte gelir”. Sava•a haz•rlanan R•zakulu Han, bu sözü prati#e geçirerek Tahmasbkulu Han’•n kuvvetleriyle birlikte Amu Derya Nehri’ne do#ru ilerlemeye devam etti. Ertesi gün Amu-Derya’da, nehrin ötesinde an Danyal Bey’in savunma hatt• kuran kuvvetleriyle kar••la•t•.²⁰⁶ Taraflar aras•nda süren •iddetli çarp••malar neticesinde Danyal Bey’in kuvvetleri büyük kay•plar vererek sonunda teslim olmak zorunda kald•. Bu arada R•zakulu Han, Kandahar’dan Celalabad bölgesine kadar Afganistan’• ele geçiren babas• Nadir "ah’dan Amu Derya’n•n öteki taraf•nda eyleme geçmeye dair hiç bir emir almad•#• halde ordusunu Kar•• •ehrine do#ru yöneltti ve topçu kuvvetinin bu bölgeye getirilmesi için Belh’e emir gönderdi.

Buhara Han• Ebu’l-Feyz’in atal•#• olan Muhammed Hakim Atal•k, Nadir "ah’•n kuvvetlerinin Amu Derya’daki operasyonundan ve onlar•n Kar••’ya sald•r•s•ndan haberdar olunca, bir kuvvet toplayarak kendi gücüyle R•zakulu Mirza’dan daha önce Kar•• •ehrine varmay• ba•ard•. Hakim Atal•k ve "ahzade aras•nda vuku bulan sava•ta Özbekler’in ço#u öldürüldü ve Muhammed Hakim Atal•k kuvvetleri de geriye çekilmek zorunda kald•. Zor duruma dü•en Hakim Atalak, Buhara Han•’na bir haber gönderip yard•m kuvveti gönderilmezse !ehrin dü!ece#ini belirtti. Bu haberi duyan Ebu’l-Feyz, Endican, Semerkand, Hocend, Ta!kent ve di#er bölgelerden asker ve çe!itli hususlarda yard•m istedi. Bu •ekilde Hakim Atal•k, güçlü bir kuvvetin deste#iyle Kar••’da "ehzade R•zakulu Han liderli•indeki Nadir "ah’•n ordusunun üzerine yürümek imkân• bulabildi. Kar•• bölgesinde taraflar aras•nda ortaya ç•kan •iddetli çarp••mada R•zakulu Mirza, askerlerinin korktu•unu görünce komutanlar•yla bir toplant• yaparak •öyle dedi: “Bu kadar az ki•iyle böyle kalabal•k bir dü•mana kar•• çat••mak ihtiyats•zl•kt•r. Belh’e dönmemizde yarar vard•r”. Yard•mc•s• Tahmasb Han da sava••n durdurulmas•n•, Belh’e dönülmesini ve orada yeni emirlerin beklenmesini savunuyordu. R•zakulu Han’a daha güçlü bir topçu kuvveti ula•t•••nda Tahmasb Han’•n önerisiyle dü•mana benzersiz bir sald•r• gerçekle•tirildi. Bu çetin çat••mada R•zakulu Mirza, kaynaklar•n ifadesiyle e•i görülmemi• bir yi•itlik ve cesaret örne•i gösterdi. Dü•man• Kar•• sava••nda a••r bir

bozguna u•ratt•. Ard•ndan da Afganistan’•n en kuzey bölgesi olan Bedeh!an R•zakulu Han’a tabi olmu!tur.²⁰⁷ Bu durumu ö•enen Buhara Han• Nadir "ah’a bir mektup yazarak itaatini ilan etti. Nadir "ah bu mektubu ald•ktan sonra o•luna Kar!•’dan Belh’e dönü! emrini verdi.²⁰⁸ R•zakulu Mirza, Harezm ve Kuzey Afganistan (Endhuy, Belh, Kunduz, Baglan ve Bedeh!an) topraklar•nda kazand••• zaferden sonra Belh yolundan Bamiyan’a yöneldi. Buray• ele geçirdikten sonra Kabil üzerinden Celalabad’a vard• ve 24 Kas•m 1738 tarihinde Nadir "ah’•n ordusuna kat•ld•. O•lunun yapt••• eylemlerde sevinç ya!ayan Nadir "ah, onu #ran Sipahsalar•’n•n ba!•na tayin etti ve kendi eliyle elmas tâc•n• ba!•na takarak ordusuyla birlikte Hindistan seferine yolda! olmas•n• istedi.²⁰⁹