II. BÖLÜM
2.3. Adli Kontrol Kararını Almaya Yetkili Merciler
CMK’nın 110. maddesinde adli kontrol kararını vermeye yetkili merciler belirlenmiş olup bu maddeye göre; adli kontrol kararı soruşturma evresinde sulh ceza hakimi, kovuşturma evresinde ise söz konusu davaya bakmakla görevli ve yetkili yargı mercii tarafından verilecektir.
2.3.1. Soruşturma evresi
CMK’nın 2/1-e maddesinde soruşturma evresinin tanımına yer verilmiştir. Buna göre; soruşturma, kanuna göre yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden başlayarak, iddianamenin kabulüne kadar devam eden süreçtir. CMK’nın 110. maddesine göre; soruşturma evresinde, şüpheli, cumhuriyet savcısının istemi ve sulh ceza hakiminin vermiş olduğu kararla adli kontrol altına alınabilir. 6545 sayılı kanun ile sulh ceza mahkemeleri kapatılmış ve yerine, sulh ceza hakimlikleri kurulmuştur. Sulh ceza hakimlikleri, eski sulh ceza mahkemelerinden farklı olarak kovuşturma evresindeki suçlarla ilgili yargılama faaliyetinde bulunmayıp sadece soruşturma evresinde hakim kararı gerekli olan ve çoğunlukla koruma tedbirleriyle ilgili olan talepleri değerlendirip karar vermek üzere kurulmuşlardır.
Cumhuriyet savcısı soruşturma evresinde, tutuklama talep eder ve talebinde adli kontrol uygulamasının yetersiz kalacağını belirten hukuki ve fiili nedenlere yer verir (CMK m. 101/1). Genel kural soruşturma evresinde sulh ceza hakiminin Cumhuriyet savcısının talep ettiği konularda karar vermesidir (CMK m. 162). Ancak, adli kontrol tedbiri tutuklama tedbirinin bir alternatifi olarak kabul edilmiştir. Ayrıca, Cumhuriyet savcısı aslında tutuklama ve tutuklamanın koşulları gerçekleşmişse adli
172 Kahraman, Mehmet, Koruma Tedbiri Olarak Adli Kontrol, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2007, s. 62.
kontrol talep edebilmektedir (CMK m.101/1-2). Tutuklama talebi içinde adli kontrol talebi mevcuttur.
ÇKK gereğince suça sürüklenen çocukların yargılanması çocuk mahkemelerine ve çocuk hakimlerine verilmiş olmakla beraber soruşturma evresinde adli kontrol tedbirini gerektiren hallerde bu kararı çocuk mahkemelerinin mi yoksa sulh ceza hakimliklerinin mi vereceği konusunda mevzuatta bir düzenleme mevcut değildir. Ancak Yargıtay’ın bu hususa dikkat çeken bir çok kararında soruşturma evresinde sulh ceza hakimliklerinin suça sürüklenen çocuklar hakkında da adli kontrol kararı vermesinin uygun olacağı belirtilmiştir.173
Cumhuryet savcısının istemi olmaksızın soruşturma evresinde adli kontrol kararı verilmeyeceğinden, istemin olmadığı durumlarda soruşturma evresinde adli kontrole başvurmak mümkün değildir. Başka bir deyişle, soruşturma evresinde şüphelinin tutuklanması veya adli kontrole tabi kılınması gerekip gerekmediği, gerekli ise bu tedbirlerden hangisine başvurulacağı hususunda belirleme yetkisi Cumhuriyet savcısına aittir. Bu nedenle, Cumhuriyet savcısı şüphelinin tutuklanmasını talep etmişse, artık adli kontrolü talep etmemiş demekitir. Buna rağmen, tutuklanması istenen kişinin tutuklanması yerine hakında adli kontrol kararı verilmemelidir, çünki ortada adli kontrol konusunda bir istem bulunmamaktadır. Bu durumda hakim, sadece tutuklama bakımından bir değerlendirme yapıp, şüphelinin tutuklanmasına veya tutuklanmamasına karar verebilir.174
Adli kontrol kararını hakim veya mahkeme verebilir. Karar vermeye yetkili makam, soruşturma evresinde sulh ceza hakimi, kovuşturma evresinde ise mahkemedir (m.110).
Kovuşturma evresi istinaf ve temyiz aşamalarını da kapsadığından, bölge adliye mahkemeleri ve Yargıtay da adli kontrol kararı verebilecektir (m. 110/3, 109/7).
173 Yargıtay 5. C. D. 05.12.2007, E. 2007 / 13104, K. 2007 / 9643, UYAP Sistemi; Yargıtay 3. C. D. 19.04.2007. E. 2007 / 4265 K. 2007 / 3641 UYAP Sistemi; Yargıtay 3. H. D. 19.04.2007. E. 2007 / 2400 K. 2007 / 2962 UYAP Sistem.
Hakim veya mahkeme, adli kontrol uygulamasında şüpheli ve sanığın bir veya birden çok yeni yükümlülük altına koyabilir; kontrolün içeriğini oluşturan yükümlülükleri bütünüyle veya kısmen kaldırabilir, değiştirebilir veya şüpheli veya sanığı bunlardan bazılarına uymaktan geçici olarak muaf tutabilir.175
Adli kontrole ilişkin her türlü karara itiraz edilebilir (m. 111/2).
2.3.2. Kovuşturma Evresi
CMK m. 2/1-e göre; kovuşturma evresi, iddianamenin kabulüyle başlayarak hükmün kesinleşmesine kadar devam eden yargılama süreci olarak belirtilmiştir. CMK’nın 110/3 maddesine göre, adli kontrol kararı alınması ve bu adli kontrol tedbirinin tümüyle veya kısmen değiştirilmesi, geçici olarak bir kısmından muaf tutulması veya tedbirin tamamen kaldırılması, gerekli görüldüğünde, kovuşturma evresinin her aşamasında yetkili ve görevli yargı mercii tarafından kararlaştırılabilecektir. Burada yetkili ve görevli yargı mercii, söz konusu yargılamanın yürütüldüğü mahkeme olarak anlaşılmaktadır.
Soruşturma evresinden farklı olarak; kovuşturma evresinde adli kontrol tedbirine karar verilebilmesi için Cumhuriyet savcısının talepte bulunmasına gerek yoktur. Kovuşturma evresinde tüm aşamalar için yargılamayı yapan mahkeme görevli ve yetkilidir. Mevcut ceza muhakemesi sistemimizde genel yetkili olarak asliye ceza mahkemeleri ile ağır ceza mahkemeleri yargılama yapmaktadırlar. Yetkili ve görevli mahkeme, adli kontrol tedbirine Cumhuriyet savcısının, sanığın, müdafinin talebi üzerine veya kendiliğinden karar verebilir.176 Toroslu ve
Feyzioğlu’na göre; "kovuşturma evresinde, mahkeme tutuklama kararını bile talep edilmeden kendisi alabiliyorsa, daha hafif özellikte olan adli kontrol tedbirine karar verebilmesinde Cumhuriyet savcısının talebine gerek olmayacağı sonucuna varılmalıdır’’.177
175 Şahin, s. 314.
176 Y. Ünver/H. Hakeri, Ankara, s. 488.
177 N. Toroslu/M. Feyzioğlu, Ceza Muhakemesi Hukuku, Savaş Yayınları, 11. Baskı, Ankara 2013, s. 233.
Kovuşturma evresi, kanun yolu evresini de kapsadığına göre Yargıtay da adli kontrol kararı verebilecek yetkiye sahiptir.178 Nitekim "CMK’nın 110/3.
maddesine göre, kovuşturma evresinin her aşamasında adli kontrol tedbirine karar vermek mümkündür. Burada önemli olan bir diğer nokta ise adli kontrol kararının kovuşturma evresinden sonra uyulmayacağı olup ve buna ilişkin Yargıtay ceza dairelerinin birçok kararı bulunmaktadır.179
178 Özbek, Veli Özer, Ceza Muhakemesi Hukuku, Seçkin Yayınları, 5. Baskı, Ankara 2013, s. 323. 179 Yargıtay 15. C. D. 13.12.2011. E. 2011 / 26269, K. 2011 / 17125; Yargıtay 4. C. D. 28.03.2012. E. 2010 / 8553, K. 2012 / 7384; Yargıtay 8. C. D. 11.10.2012. E. 2012 / 3935, K. 2012 / 30622 UYAP Sistemi.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ADLİ KONTROL YÜKÜMLÜLÜKLERİNİN İNFAZI VE
SONA ERMESİ
3.1. ADLİ KONTROL KARARLARININ İNFAZI