Ortaklık sözleşmesi ile özel olarak düzenlenmediği ve ortaklık kararı ile de emeği ile katılan ortağa bir ücret verilmesi kararlaştırılmadıysa, TBK m. 627/III gereği, ortak emeği için ayrıca tazminat isteyemez. TBK m. 627/III kuralı tamamlayıcı bir kural olup, ortak ortaklık kazancından kendisine düşen paya sahip olur. Emeği için ise ancak ortaklık sözleşmesinde düzenlenen bir hüküm varsa veya ortaklık kararı alınmışsa talepte bulunabilecektir327.
324 Şener, Adi Ortaklık, s. 334-339.
325 Karayalçın, s. 146, Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 60, Tekil, s. 143.
326 Karayalçın, s. 146.
327 Şener, Adi Ortaklık, s. 346.
I. Adi Ortaklıkta Ortakların Denetleme Hakkı
Kanun koyucu TBK m. 631’de düzenlenen hükümle ortaklara önemli bir ortaklık hakkı olan denetleme hakkını tanımıştır. Adi ortaklıkta ortaklık işlemlerinden dolayı sınırsız, müteselsil ve birinci derecede oldukça ağır bir sorumluluk altına giren ortakların, ortaklık işlemlerini inceleme hakkına sahip olmaları gerekmektedir328. Bu hak sayesinde idarecilerin idare faaliyetlerini usulüne uygun bir biçimde gerçekleştirip gerçekleştirmedikleri belirlenebilmektedir329.
TBK m. 631 denetleme hakkını nispi emredici şekilde düzenlemiş olup, kanuni kapsamı sınırlayan, ortadan kaldıran ya da hakkın kullanılmasını zorlaştıran sözleşme düzenlemeleri veya ortaklık kararları geçersiz sayılacaktır330. Bu nedenle denetleme hakkı mutlak bir ortaklık hakkı olup, sadakat yükümlülüğüne uygun olarak kullanılabilecektir. Bunun sonucu olarak, mutlak haktan ileriye dönük ve genel olarak feragat etmek mümkün olmayacaktır. Ancak ortaklar lehine kapsamı genişletilebilecek ve kullanımı kolaylaştırılabilecektir331.
Denetleme hakkı ortaklık sıfatıyla kazanılan bir hak olduğundan, ortağın ölmesi durumunda mirasçıları onun yerine bu hakkı kullanabileceklerdir. Kanuni temsilci durumunda ise, temsilci tarafından denetleme hakkı kullanılabilecektir. İradi temsilde ise, denetleme hakkı ortak sıfatından ayrılamaz ve bağımsız olarak üçüncü kişiye devredilemez. Ancak, ortaklar temsilci tarafından denetleme hakkının kullanılmasını sadakat yükümünün bir gereği olarak kabul edebilirler. Pay devrinde diğer ortakların onayı olmaksızın ortak sıfatı kazanılmayacağından denetleme hakkı kullanılamayacağı gibi, alt katılımda da TBK m. 632/II’deki açık düzenleme gereği alt katılan sadece ortağın payına katıldığından denetleme hakkını kullanamaz. Alt katılan denetleme talebini asıl ortağa da yöneltemez. Çünkü asıl ortaklığın ortaklık sözleşmesinden kaynaklanan sır saklama ve sadakat yükümü nedeniyle, bu bilgi ve belgeleri alt katılana vermekten kaçınması gerekir332.
328 Pulaşlı, s. 29.
329 Arslanlı, s. 304.
330 Arslanlı, s. 309.
331 Şener, Adi Ortaklık, s. 355.
332 Barlas, s. 123.
Denetleme hakkının kapsamı TBK m. 631’de ortaklık işlerine ilişkin şahsen bilgi alma hakkı, ortaklığın defter ve belgelerini inceleme hakkı, ortaklığın mali durumu hakkında özet çıkartma hakkı olarak düzenlenmiştir. Bilgi almak istendiğinde bu hak, ortaklık sırrı veya ortaklık menfaati gibi gerekçelerle sınırlandırılamaz. Kanunda bahsedilen şirket defterlerinden bahis de, adi ortaklığın tüzel kişiliği olmadığından ortaklar kendi adlarına tuttukları defterler değil, idarecilerin adi ortaklık hesabına tuttukları defterlerdir333. Ortak mali durum hakkında özet çıkarırken kendisi için bir bilanço da düzenleyebilecektir334.
Denetleme hakkının özüne dokunmamak kaydıyla, hakkın kullanılma şartlarının ortaklık sözleşmesinde düzenlenmesi mümkündür335. Bu hak TMK m.
2’de düzenlenen dürüstlük kuralına aykırı olarak kullanılamayacaktır. Denetleme hakkını kullanmak isteyen ortağın zarar verme kastı açık ise, idareciler bunu ispat ederek, ortağın denetleme hakkını sır saklama zorunluluğu olan bir uzman aracılığıyla kullanılmasını sağlayabilirler. Ancak ortaklar sadece uzmandan yararlanabilirler. Aksi halde hakkın bizzat uzmana devri caiz değildir. Sorumluluk ve hakkın idaresi ortakta kalmalıdır336. Sır saklama yükümlülüğüne uymayan ortaklardan ortaklığın uğradığı zarar tazmin edilebileceği gibi ortak haklı sebeple ortaklıktan çıkarılabilir veya ortaklık haklı sebeple feshedilebilir.
İdareci ortak mutlak bir hak olan denetleme hakkına hakkın kötüye kullanılmasını teşkil eden bir durum olmadığı halde engel olursa, bu durum TBK m.
628 gereği sorumluluğuna, TBK m. 629 gereği idare yetkisinin elinden alınmasına veya TBK m. 639/I, b. 7 gereğince ortaklığın haklı nedenle feshine ve tazminata mahkum edilmesine neden olabilir337.
Denetleme hakkının kullandırılmaması durumunda mahkemeye başvurarak bu hakkın kullanılması sağlanabilecektir338. Mahkeme tarafından denetleme hakkının kullanılması için karar verilmesi, incelemenin bizzat mahkemece veya bilirkişi
333 Arkan, Ticari İşletme, s. 336-337.
334 Arslanlı, s. 307.
335 Karayalçın, s. 147.
336 Ali Haydar, Yıldırım, Adi Ortaklıkta Ortakların Denetleme Hakkı (TBK 631), DEÜD, C. 13, S.2, 2011, s. 222.
337 Karayalçın, s. 147 ve 159.
338 Arslanlı, s. 308.
tarafından yapılması istenebilir339. Açılacak dava bir eda davası olup, çekişmeli yargı işidir340. Bu dava adi ortaklığın tüzel kişiliği olmadığından denetleme hakkı engellenen ortakça bu hakkı engelleyen idareci ortaklara karşı açılacaktır.
Mahkemenin vereceği karar ile davacı ortağa devamlı bir denetim hakkı tanınmalıdır.
Yoksa her seferinde ortağın mahkemeye başvurmak zorunda kalması hakkın kullanımını kısıtlayacaktır. Ancak karardan sonra şartlar değişirse, bu sefer de idareci ortaklar mahkemeye başvurarak kararın kaldırılmasını veya değiştirilmesini talep edebilir. Mahkeme kararına idareci ortaklarca uyulmazsa, karar icra kanalıyla yerine getirilebilir341.
II. ADİ ORTAKLIKTA ORTAKLAR ARASINDAKİ
DEĞİŞİKLİKLER
Kanun koyucu ortaklar arası değişiklikleri TBK m. 632 ve m. 633’te yeni ortak alınması, alt katılım ile ortaklıktan çıkma ve çıkarılma şeklinde düzenlemiştir.
Adi ortaklık sözleşmesi yapılırken, bu konudaki kanuni boşlukların başka bazı yasal düzenlemelerle ve özellikle de ortaklık sözleşmesinde yer alabilecek başka bazı kurallarla doldurulması gerekir. Ayrıca kanuni boşluklar pek çok durumda kollektif ortaklık hükümleri kıyasen uygulanmak suretiyle de doldurulabilir342.