Acaristan Sorunu

Yüzölçümü 3000 km2 olan Acaristan Özerk Cumhuriyeti’nin ba kenti Batum’dur. 1990 sayımına göre yakla ık 400.000 olan nüfusun %80’ini Gürcüler, %10’unu Ruslar, %5’ini Ermeniler ve %5’ini di er etnik unsurlar olu turmaktadır93.

Acaristan’ın özerkli ine atıfta bulunan ilk belge, 13 Ekim 1921 tarihli Kars Antla ması’dır. Söz konusu anla manın altıncı maddesinde; Türkiye Batum Livasına ili kin topraklar ile Batum kenti ve limanı üzerindeki egemenlik haklarını, her toplulu un kültürel ve dinsel haklarını sa layacak ve bu halkın ya adı ı yerlerde isteklerine uygun bir tarım toprakları rejimi kurma imkânına sahip olacak ekilde,

“geni bir yönetimsel özerkli e kavu ması artıyla” Gürcistan’a devretmeyi kabul etmi tir. Kızıl Ordu’nun 1921’de Gürcistan’ı i gal etmesi ve Gürcistan’ın Rusya egemenli ine girmesine müteakip, Eski SSCB de, 1937 yılında, Acaristan, Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ne ba lı Acaristan Sovyet Sosyalist Özerk Cumhuriyeti olarak tanımı tır94_.

92 _{F. Çilo lu, “Gürcistan ve Türkiye’nin Dı Politikası”, Mamuli, Sayı:1, Ocak 1997, s.3-5.}

93_{Mustafa Pamuk, Kafkasya ve Azerbaycan’ın Dünü, Bugünü,Yarını, HARPAK yay., stanbul, 1995,}

s.117

Acaristan, Abhazya ve Güney Osetya’nın aksine, hiçbir zaman tam ba ımsızlık ve self-determinasyon hakkını kullanma dü üncesine sahip olmamı tır95. Bu yüzden, merkezi hükümet ile silahlı çatı manın ya anmadı ı tek özerk bölgedir. 1991–1994 yılları arasındaki iç sava lar esnasında, Acaristan Yüksek ura Ba kanı (Cumhurba kanı) olan Aslan Aba idze’nin gayretleri neticesinde Acaristan, Gürcistan’ın en istikrarlı bölgesi olmu tur. Gürcistan’da ya anan genel süreç içersinde kabul edilen anayasada, Acaristan’ın özerkli i tanınmamı tı. Bu özerklik, ancak 2000 ubat’ında Gürcistan parlamentosunun gündemine alınmı ve aynı yılın Nisan ayında yasala mı tır. Özerkli in tanınmasına ra men, merkezi hükümetle yerel hükümet arasında yetki payla ımı yapılamamı tır96.

Acaristan’da mutlak lider durumundaki Aba idze, Acaristan’ı Gürcistan’daki iç yasal karı ıklıklarından ve ekonomik çalkantılardan korumayı ba armı tır. Bunda; yönetim kadrolarının tamamına yakınının Aba idze’nin yakınları tarafından i gal edilmesinin ve Acaristan’nın bütün kaynaklarının Aba idze yanda larının kontrolünde olmasının payı büyüktür.

Gürcistan’ın ba ımsızlı ının ilk yıllarında, Acaristan yönetimi ile Gürcistan yönetimi arasında bir yakınla ma meydana gelmi tir. Gürcistan’da zamanla güçlenen muhalefet kar ısında, Gamsakhurdia ile yakın temasta olan Acaristan yönetimi endi eye dü mü tür. Bu durum kar ısında Aba idze’nin RF ile yakınla ması, Batum Limanı, Sarp Sınır Kapısı ve turizm gelirlerinden Gürcistan yönetimine pay vermek istememesi ili kilerin gerginle mesine neden olmu tur. Merkezi hükümet, Acara yönetimini Sarp sınır kapısı ve Batum limanları gümrük gelirlerini dü ük göstermek suretiyle, merkezi hükümetin payını sürekli az gösterdi ini iddia etmektedir. Aba idze ise, merkezi hükümetin genel bütçeden Acaristan’nın alt yapısı ile ilgili projelere kasıtlı olarak kaynak ayırmadı ını, gümrük ve liman gelirlerinin bu maksatla kullanıldı ı gerekçesiyle bu iddiaları reddetmektedir.

95 _{Bruno Coppieters, "Federalism and Conflict in theCaucasus", Central Asia and Caucasian Prospects,}

.London, The Royal Institute of International Affairs ,2001, s. 29.

96 _{Kamil A acan, “So uk Sava Sonrası Türkiye-Gürcistan li kileri” , 21. Yüzyılda Türk Dı Politikası}

Batum’ da askeri üssü bulunan RF, Acaristan’a fazlasıyla önem vermektedir. Bu üs sayesinde RF, ayrılıkçı grupları kontrol altında tutup, istedi inde merkezi hükümete kar ı kullanabilmektedir. Bu durum, sınır kom usu olan Türkiye’nin güvenlik politikalarına ters dü mektedir. Çünkü Türkiye, uzun dönemde, do u sınırında RF’nun varlı ını hissetmek istememektedir97.

Bazı çevreler Türkiye’nin, Gürcistan ve Acaristan arasında ya anan sorunlara, Kars Anla ması’nın kendisine verdi i garantörlük hakkını kullanarak müdahale etmesini istemi tir. Bakü Büyükelçisi Ünal Çeviköz'ün, Türkiye'nin Gürcistan'a ba lı Acara Özerk Cumhuriyeti'ne asker göndermeye hakkı bulundu unu açıklaması, Rus basınında man etlere çıkmı , Acar lider Aslan Aba idze de Ankara ile Moskova'nın kendilerini korumak zorunda oldu unu söylemi tir98. Türkiye, Acaristan sorununu Gürcistan’ın iç meselesi olarak görmü ve Gürcistan’ın ülke bütünlü ünü desteklemi tir. Cumhurba kanı Süleyman Demirel, evardnadze'nin de onayını alarak, Tiflis ile Batum arasındaki gerginli in yatı tırılması amacıyla, Hikmet Çetin'i özel temsilci olarak görevlendirmi tir. Hikmet Çetin'in bu temasları gizlice yapılmı tır99_.

Gürcistan-Acaristan gerginli i; Mart 2004’de, Hulo ve Kobuleti illerindeki seçimlerin yenilenmesi amacıyla bölgeye gitmek isteyen seçim görevlileri Acar yetkililer tarafından bölgeye sokulmamı tır. Bu olaydan sonra Gürcistan Meclisi, Acaristan’da devlet otoritesinin sa lanması, silahların toplanması, insan hakları ihlallerinin sona erdirilmesi hakkında bir kanun tasarısı çıkarmı tır. Acaristan’da ola anüstü hal ve seferberlik ilan edilmi tir. Gürcistan’ın, Kulevi bölgesinde icra edece i tatbikat esnasında, Acaristan’a kar ı askeri harekatta bulunaca ı endi esini ta ıyan Aslan Aba idze’nin, Acaristan’ı merkeze ba layan köprüleri tahrip ettirmesiyle gerginlik doruk noktasına ula mı tır100. Söz konusu buhran; Kasım devriminden sonra, merkezi hükümetinde deste iyle geni leyen, "Bizim Acara" ittifakı adı altında birle en, Aba idze kar ıtı muhalefet, Acaristan halkı ile üniversite ö rencilerinin sokaklara ta an gösterileri ve merkezi hükümetin tehditleri üzerine, 06 Mayıs 2004’de Aba idze'nin

97_{Gürcistan Bilgi Notları, Genelkurmay Ba kanlı ı, Ankara, Kasım-2003, s.7.} 98_{Milliyet, 19 Mart 2004.}

99_{Ak am, 1 Aralık 2003.} 100_{Cumhuriyet, 4 Mayıs 2004.}

istifa etmesi ve Moskova'ya gitmesi sonucu son bulmu tur101.