Divan Edebiyatı’nda bütün yönleriyle en çok işlenen temalardan biri olan aşk teması bu dönemde de işlenmiştir. Gazetede şiirleri yayımlanan şairler de aşkı ele almışlardır. Sevgili, sevgilinin zalimliği, gönül, maşuk, rakip, sevgiliden şikayet, aşk temaları işlenmiştir.
112 Recep Efendi, “Gazel”, Karesi, Nr. 92, 19 Rebî’ül-Âhir 305 ve 24 Kanûn-ı Evvel 303, s. 2. 113 Mehmet Fevzi, “Gazel”, Karesi, Nr. 79, 17 Muharrem 305 ve 23 Eylül 303, s. 2.
114 Sadrettin Efendi, “Âsâr-ı Hikemiye”, Karesi, Nr. 93, 27 Rebî’ül-Âhir 305 ve 30 Kanûn-ı Sânî 303, s.
Divan Edebiyatı’nın tasvirleri, benzetmeleri, mazmunları Karesi’deki aşk temalı şiirlerde de yer almıştır.
Zâlimin fer verdi eşkim hançer-i bürrânına Muntazırdır gerdenim şimşir-i hûn-efşânına115
Bir Asker rumuzlu ve Dehrî mahlasını kullanan şair yukarıdaki matla beyiti ile sevgiliyi zalim olarak nitelemektedir. Ayrıca şair ilk beytin ikinci mısraını son beyitte tekrarlayarak redd-i matla yapmıştır. Âşığın gözyaşı, zalim sevgilinin hançerine su vermiştir. Aynı gazelde sevgilinin zalim oluşu şu beyitle de anlatılmıştır:
Tıfl-ı ümîdim henüz ma’sûm iken katl eyledin Âh ey zâlim! Yazık, beyhûde girdin kanına
Gönlüne seslenen Tahsin Beyefendi onu ayrı bir varlık kabul etmektedir. Çalışur itmege gamdan beni hâlî gönlüm
Niçün eyler bilemem fikr-i muhâli gönlüm116
Bu gazele Sadrettin, İrânî ve Bir Asker tarafından nazireler yazılmıştır. İrânî rumuzlu Seyit Cevat bir gazelinde, aşk ateşinden bahsetmektedir.
Ateş-i aşkınla gönlüm eyledikçe iltihâb Kâh keyvâne urûc etmez mi ateşpâreler …..
Mihnet-i aşka o rütbe mübtelâ olduk Cevâd Eylemez Lokman eger olsa bu derde çareler117
Aşk ateşiyle gönlü yanan şair bu ateşten çıkan parçaların Zuhal (keyvân)’e ulaşıp ulaşmadığını soruyor. Şiir boyunca da aşka olan mübtelâlığını anlatıyor.
Nakş edip dâmânıma hûn-ı şirişkim hâlimi Bir bakın derd-i derûnum gösterir emâreler118
Beytinin geçtiği gazelle Kapıdağ Duyûn-ı Umûmiye-i Osmaniye Memuru Ali Saib Efendi Seyit Cevat’ın şiirine nazire yazmıştır.
115 Bir Asker, “Gazel”, Karesi, Nr. 27, 24 Zilhicce 303 ve 10 Eylül 302, s. 2.
116 Tahsin Beyefendi, “Gazel”, Karesi, Nr. 32, 28 Muharrem 304 ve 15 Teşrin-i Evvel, 302, s. 3-4. 117 İrânî, “Gazel”, Karesi, Nr. 35, 20 Sefer 304 ve 5 Teşrin-i Sânî 302, s. 4.
118 Ali Saib, “Cevat Efendi’nin Gazeline Nazire”, Karesi, Nr. 39, 19 Rebî’ül-Evvel 304 ve 4 Kanûn-ı
Aşıkâne gazeller yazan Ali Haydar’ın şiirlerinin ne kadar beğenildiği İstanbul talebelerinin bile şiirlere nazireler yazmalarından anlaşılıyor.
Sevgilinin ağzının, güzelliğinin, zülfünün, yanağının, kaşlarının, kakülünün vasfedilmiş olduğu bu şiir Divan Edebiyatı sevgili mazmunlarının başarılı bir şekilde yansıtıldığı Karesi’deki şiirlere bir örnektir.
Nasıl ki gözlerim kâkülünü gördükçe anber der Dil-i sevdâ-zede müjgâna baktıkça hançer der119
Ali Haydar’ın 56 numaralı nüshadaki der redifli gazeline sonraları Balıkesir’in tanınmış simalarından olan A. Mecdi Tolun da nazire yazmıştır.
Bakanlar kaddine reşk-âver-i kadd-i sanevber der Hırâmın seyr edenler nev-nihâl-i naz-perver der120
Ali Haydar’ın der redifli gazelinden daha çok ilgi gören gazeli ise artar eksilmez redifli gazelidir.
Ne dilbersin ki hanen mübtelâsı artar eksilmez Ne âfetsin ki müjgânın belâsı artar eksilmez Gören vechin kalıp ol habbet’üs-sevdâ-yı hâlinde Olur mecnûnun artık ibtilâsı artar eksilmez
O göz kim hâk-pâk-i mukaddeminden sürme çekmişdir Karîr’ül-ayn aşkındır ziyâsı artar eksilmez
Riyâz-ı ârızında andelîb leyle-i bahtının Sabâh’ül-hayr şevkinle nevâsı artar eksilmez Niçün ol dilber-i fettâna Haydar rabt-ı kalb ettin Harâb eyler seni cevr ü cefâsı artar eksilmez121
Divan Edebiyatı tarzındaki bu şiirde sevgiliyle ilgili kullanılan benzetme ve mazmunlardan faydalanılmıştır. Bu gazele yazılan 7 nazire gazetede yayımlanmıştır. Bu nazirelerden birini Bursa Talebesinden Nuri yazmıştır. Gazeteye İstanbul ve Bursa’dan
119 Fahri, “Sadrettin Efendi’nin 44 Numaralı Nüshadaki Gazeline Nazire”, Karesi, Nr. 58, 3 Şaban 304 ve
15 Nisan 303, s. 2.
120 A. Mecdi, “Nazire”, Karesi, Nr. 59, 10 Şaban 304 ve 22 Nisan 303, s. 3. 121 A. Haydar, “Gazel”, Karesi, Nr. 60, 18 Şaban 304 ve 29 Nisan 303, s. 3.
gelen şiir ve nazireler sadece Balıkesir çevresinde okunmayan gazetenin, edebiyat meftunlarının mektebi haline geldiğini gösterir.
Nasıl ki mihr-i rahşânın ziyâsı artar eksilmez Gül-i ruhsârının her dem cilâsı artar eksilmez122
Artar eksilmez redifli gazele nazire yazanlardan biri de A. Mecdi’dir. Ne dilbersin ki vechin incilâsı artar eksilmez
Tefevvuk eylerim şemse ziyâsı artar eksilmez
Gözlerin cellâd-ı cân mı yohsa cadu mu nedir bilmem? Demâdem cezbe-i dehşet-nümâsı artar eksilmez123
Bidayet mahkemesi katiplerinden Şerif Efendi de artar eksilmez redifli gazele nazire yazanlardandır. Naziresi 11 beyittir.
Gönül bir sır-ı hikmetdir fedâsı artar eksilmez Bütün âlem ana meftûn ezâsı artar eksilmez124
Kemer Dava Vekili Salih Saib bir gazelinde aşk temasını işlerken aşığın yalnızlığını dile getirmiştir. İlk iki beyitte çaresizliğini anlatmış sonra da yaratılıştan bin Hamza ve Rüstem kadar güçlü olduğunu belirtmiştir. Gül yüzlü değilse sakiyi çekmeyeceğini böylesi sarhoşluğa tövbesi olduğunu belirten şair gözlerimden başka nem var diyerek şiirini bitirmiştir. Gazelin matla beyti:
Dilde bir âh-ı seher-gâhla gözde nem var İki gamhâr-ı vefâdardan özge nem var 125
Gazetede yayımlanan şiirlerin çoğunda mahlas kullanılırken Bir Mübtedî rumuzunu kullanan şair 6 beyitten oluşan gazelinde mahlas kullanmamıştır. Henüz redifini kullanarak hem rakiplerinin hem kendisinin sevgiliye henüz ulaşamadığını ilân etmektedir. Ayrıca o nazenin gibi birini görmediğini vurguluyor.
Meclis-i yârânı sordum yok olan handân henüz Vasl-ı yâr olamamışlar cümlesi hayrân henüz
122 Nurî, “Haydar Bey’in Artar Eksilmez Redifli Gazeline Nazire”, Karesi, Nr. 62, 2 Ramazan 304 ve 13
Mayıs 303, s. 3.
123 A. Mecdi, “Haydar Bey’in Artar Eksilmez Redifli Gazel-i Bi-Bedeline Nazire” Karesi, Nr. 62, 2
Ramazan 304 ve 13 Mayıs 303, s. 3.
124 Şerif Efendi,“Manzume”, Karesi, Nr. 71, 13 Zilkâde 304 ve 22 Temmuz 303, s. 4. 125 Salih Saib, “Gazel”, Karesi, Nr. 81, 2 Sefer 305 ve 7 Teşrin-i evvel 303, s. 2.
…..
Gerçi dilhâh üzre ilân eyledim ahvâlimi Etmedüm lâkin anın ben nısfını ilân henüz …..
Vâkıâ manzûrum olmuşdı nice cânâneler
Görmedüm lâkin bû-âsâ nazenîn cânân henüz 126
Mehmet Nuri yazdığı sevgili temalı şiirlerde rediflerle lirik bir anlatım yakalamıştır. Bunlardan biri de benzer benzemez redifli gazeldir.
Berk-i vird taze rûy-ı yâre benzer? Benzemez Kâmet-i tûbâ dildâre benzer? Benzemez127
Bursa’dan Mehmet Nuri sevgili temalı bir şiirinde Divan Edebiyatı’ndaki telmihlere yer vermiştir. Ferhat’ın Şirin için dağları delmesi, Lokman’ın merhemi, Leyla ve Mecnun, Yusuf ‘un güzelliği hatırlatılmaktadır.
….
Sîne kuvve ü nâhnüm tîşe iken beher vassâl N’etmeli Ferhâd Şîrîn-veş aceb kuhsârda Ârzû-yı merhem Lokman eder mi sufîyâ… Olsa bir zâtın ilacı gamze-i hûnhârda Şerh ısrâr etmeye dergâh-ı cânân var iken Olmazam Mecnûn Leylâ olduğu efkârda Kanımın her katresi Mansûr-veş cânân diyor Cân ber-dâr olduğundan dâr-ı zülf-i yâre Bezm-i nûş-â-nûş-ı vuslat ettigi anda zuhûr Câm elde göz kalır Yûsuf-likâ dildârda 128
85 numaralı nüshada aşk redifli gazel, gazele yapılan nazire ve şairin nazireye yaptığı tahmis yayımlanmıştır. M.Y. Mehmet Hulki olabilir. Çünkü 81 numaralı nüshada aşk redifli gazeli Mehmet Hulki yazmıştır. Nazire yapılan gazelin ilk beyti şöyledir:
126 Bir Mübtedî, “Gazel”, Karesi, Nr. 72, 20 Zi’l-ka’de 304 ve 29 Temmuz 303, s. 4. 127 Mehmet Nuri, “Gazel”, Karesi, Nr. 73, 27 Zi’l-ka’de 304 ve 5 ağustos 303, s. 2. 128 Mehmet Nuri, “Gazel”, Karesi, Nr. 74, 5 Zilhicce 304 ve 12 Ağustos 303, s. 2.
Çeşmime rast olduğu günden berü ruhsâr-ı aşk Hâne-i kalbimde cevelângîr olur envâr-ı aşk129
Merhum Edremidî Merîdzâde Hacı Mustafa Ağa’nın gazeli Edremit Tahrirât Kâtibi tarafından gönderilmiştir. Güm güm gümledi redifi şiirin aşk temasını kuvvetlendirmiştir.
Berk-i aşkımdan sehâb-ı masivâ eyler firâr
Eşk-i bârân seyl olup ummânı güm güm gümledi130
Gazetede yayımlanan aşk temalı şiirlere zaman zaman olumlu ve olumsuz eleştiriler de yapılmıştır. Bunlardan birinde Asım Efendi’nin 95 numaralı nüshadaki gazeli hakkında aynı nüshada “Şu gazeliniz vasf-ı mahbûbda pek parlakdır. İnşallah bundan sonra hikmet-âmîz gazeller irsâl edersiniz.” eleştirisi yapılmıştır.
Karesi’de yayımlanan şiirlerden 41 tanesi aşk temalıdır. Bu şiirlerde Divan Edebiyatı’nın estetik anlayışının etkisi vardır. Özetle aşk temalı şiirlerde Divan Edebiyatı mazmunları, benzetmeleri, aşk anlayışı kullanılmıştır. Gazetede aşk temalı şiirlerde Ali Haydar’ın artar eksilmez redifli şiiri büyük ilgi görmüş ve bu şiire nazireler yazılmıştır. Ayrıca redifleriyle lirik bir anlatım yakalayan şairler de vardır. Karesi muharrirleri şiirlerle ilgili yaptıkları değerlendirmelerde de belirttiklerine göre aşıkâne gazellerden daha çok hikemî gazelleri tercih etmektedirler.