ÖZET
Şırnak 2023 Vizyon Çalıştayı kapsamında ele alınan en önemli konulardan birisi işsizlik ve istihdam konusudur. Türkiye’nin genel sorunu olmakla birlikte, işsizlik oranlarının en yüksek olduğu bölge olan TRC3’te bulunması nedeniyle Şırnak’ta daha fazla önem kazanan işsizlik sorunu birçok ekonomik ve sosyal sorunun da ana nedenlerinden birisidir. Bundan dolayı Şırnak ile ilgili sorunların ve bu sorunları gidermeye yönelik çözüm yollarının araştırıldığı, görüş alışverişinde bulunulduğu, tartışıldığı ve beyin fırtınası yapıldığı oturumların en önemlilerinden birisi de işsizlik ve istihdam oturumudur. Çalıştay çerçevesinde işsizlik ve istihdam konularında iki oturum şeklinde odak grup çalışması yapılmış ve işsizlik ve istihdam ile ilgili sorunlar ve çözüm yolları, bu konuda Şırnak ilinin güçlü ve zayıf yönleri ile fırsatlar ve tehditler tartışılmıştır. Araştırmanın en önemli sonuçlarından bir tanesi işsizliğin önlenmesi için devletin önayak olmasının gerekliliği, bir diğeri ise tarım alanlarının etkin bir şekilde kullanılmaya başlanmasıdır. Bununla birlikte Şırnak’ın ikisine sınır olmak üzere üç ülkeye komşu olması dış ticaret açısından, genç nüfusunun çok fazla olması istihdam açısından, sıcak geçen mevsimler tarım üretimi bakımından ve Cudi Dağı ve bölgenin eski uygarlıklara ev sahibi olması turizm bakımından önemli fırsatlar olarak ifade edilmiştir. Güvenlik sorununu önemli bir tehdit olmasına karşın, fırsatlar değerlendirildiğinde ve güçlü yönler harekete geçirildiğinde sorunun üstesinden gelme konusunda önemli mesafe kaydedilmiş olunacaktır.
Anahtar kelimeler: İşsizlik, İstihdam, Şırnak, Tarım, Madencilik,
34
A. GİRİŞ
Ekonomide çözülmesi gereken en önemli sorunun işsizlik olması, ekonomi ile birlikte birçok sosyal sorunun da tetikleyicisi olmasından kaynaklanmaktadır. Şırnak ili özelinde konu incelendiğinde bu sorunun terör gibi çok daha vahim sorunların ilk ve en önemli nedenlerinden biri olduğu görülmektedir. Terör hadiseleri dolayısıyla ortaya çıkan güvenlik sorunlarının da bölgedeki yatırım ve üretimi, turizmi ve diğer ekonomik faaliyetleri olumsuz etkilediği göz önünde bulundurulduğunda durumun bir sorunlar zincirine dönüştüğü bölge halkının bu durumdan dolayı çok büyük sıkıntılarla karşı karşıya kaldığına şahit olunmaktadır.
Bu zincirin kırılması en başta işsizlik sorununun çözülmesini gerekli kılmaktadır. İşsizliğin çözülmesiyle yalnız ekonomik sorunlar ortadan kalkmış olmayacak aynı zamanda bölge sosyal ve toplumsal anlamda kalkınmasını da gerçekleştirmiş olacaktır. Öyle ki; en önemli sorunlardan olan terör sorununda askeri tedbirlerden çok daha fazla mesafe kaydedilmiş olacaktır.
İşsizlik sorunu istihdam olanaklarının artırılmasıyla ortadan kaldırılabilir. Bu nedenle sorunun kaynağının iyi tespit edilmesi ve istihdamın nasıl artırılabileceğine dair çözüm önerileri üzerinde detaylı bir çalışma yapılması gerekmektedir. Şırnak 2023 Vizyon Çalıştayı bu anlamda çok büyük bir misyon üslenerek bu konuda ilk ve belki de en önemli adımlardan birisini gerçekleştirmiştir. Çalıştayda iki oturum halinde sorunlar ve çözüm önerileri tartışılmış ve bir rapor haline getirilerek ilgililerin veya yetkililerin dikkatine sunulmuştur.
A.1. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
Oturumda işsizlik sorunu ve istihdam olanakları üzerinde durulmuştur. İşsizlik oranı iki farklı istatistik şeklinde gösterilmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerinde işsizlik oranına dahil olmak için son bir ay içerisinde bir kuruma iş için başvuru yapmış olma gerekliliği vardır. Son bir ay içerisinde değil, örneğin 40 gün önce başvuru yapıp da iş bulamayan kişi işsiz sayılmamaktadır. Ayrıca mevsimlik çalışanlar, İŞKUR programları nedeniyle kısa süreli çalışanlar, iş bulma ümidi olmadığından dolayı iş aramayanlar ve tarım sektöründeki gizli işsizler de dahil edilmemektedir. Söz konusu gruplar da işsizlik oranı hesaplamalarına dahil edildiğinde ise TÜİK’in açıkladığı oranlardan farklı olarak geniş tanımlı işsizlik oranları ortaya çıkmaktadır ki bu oran Türkiye genelinde yaklaşık ortalama yüzde 20 civarında olup Şırnak bölgesinde ise yüzde 50’yi geçmektedir.
Şırnak’la ilgili net veriye ulaşmak oldukça zordur. TÜİK anketlerinde ve daha önce Dicle Kalkınma Ajansı’nın (DİKA) yapmış olduğu çalışmalarda
taşımasıdır. Aynı durum ekonomide kayıt dışılığa da neden olmaktadır. Çalıştayda Türkiye İş Kurumu (İŞKUR), T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), Belediyeler, İl Özel İdaresi, Vergi Dairesi, Tapu Müdürlüğü ve diğer ilgili kurum ve sivil toplum kuruluşları temsilcileri ile birlikte Şırnak Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi akademisyenleri yer almış ve zaman zaman akademik usulde tartışmalar ve beyin fırtınaları ile birlikte konu üzerinde önemli analizler ve araştırmalar içeren sunumlar gerçekleştirmişlerdir. Oturumda belirtilen görüşler ve ortaya konulan düşüncelere de bu raporda yer verilmektedir.
A.2. ŞIRNAK’TAKİ MEVCUT DURUM
Türkiye geneli için %10 seviyelerinde olan ve ülke ekonomisi açısından en önemli tehditlerden birisi olarak ifade edilen işsizlik oranı Şırnak ilinin de içerisinde bulunduğu TRC-3 bölgesinde yaklaşık %30 seviyesindedir. Şırnak ili en yüksek işsizlik oranına sahip bölgede yer almakla birlikte, bölge içerisinde de yüksek işsizlik oranı sıralamasında ikinci sırada yer almaktadır. Genç nüfus oranı oldukça yüksek olan Şırnak ili için genç nüfusun işsizlik oranı ise %50’nin üzerindedir. Özellikle çalışabilir genç nüfus için işsizlik oranını çok yüksek olması gençlerin asgari ücretin çok altında (600-1000) ücretle, ağır işlerde, kayıt dışı olarak çalıştırılması sonucunu doğurmaktadır. Toplum Yararına Program (TYP) ve benzeri kısa vadeli istihdam projeleri, işsizlik konusunda beklentileri karşılamaktan uzaktır. Kısa vadeli (geçici) istihdam edilen çalışanlar işe aidiyet duygusu ve verimlilik konusunda sıkıntı yaşamakta ve arzu edilen sonuçlar alınamamaktadır. Diğer yandan İŞKUR’la irtibata geçerek çalışacak işgücü talebinde bulunan işletmelerin yaklaşık %30’u, nitelikli işgücü eksikliğinden dolayı işgücü ihtiyacını karşılayamama durumu ile karşı karşıya kalmaktadır. Şırnak ilinde kırsal alanda yaşayan nüfus oranı %40 ile Türkiye seviyesinin oldukça üstündedir. Şırnak’ta oldukça geniş bir alan tarıma elverişli arazi niteliği taşımasına rağmen çok kısıtlı bir alan tarım için kullanılmaktadır. Şırnak ili için ekilen tarım arazilerin verimsiz kullanımı da önemli bir sorundur. Tarım için kullanılan arazilerin %95’lik kısmında düşük katma değere sahip tahıl ürünleri yetiştirilmektedir. Bu durum ekili alanlardan elde edilebilecek gelirin düşük seviyede kalmasına neden olmaktadır.
B. YÖNTEM VE BULGULAR B.1. YÖNTEM
Çalıştayda nitel araştırma yöntemlerinden odak grup görüşme tekniği kullanılmıştır. Şırnak genelinde “İşsizlik ve istihdam” konularında sorunlar,
36
çözüm önerileri, güçlü ve zayıf yönler ile fırsat ve tehditlerin neler olduğu katılımcılarla istişare edilerek ortaya konulmuştur. Odak grup çalışmasına Sosyal Güvenlik Kurumu Şırnak il Müdürlüğü, İŞKUR İl Müdürlüğü, Şırnak il Özel İdaresi, Tapu Kadastro İl Müdürlüğü, Cizre Belediyesi olmak üzere kamu kurumlarından temsilciler katılmıştır. Ayrıca Şırnak Üniversitesinden beş akademisyen ve özel sektörden bir kurum temsilcisi de odak grup toplantısına dahil olmuştur. İşsizlik ve istihdam konusunda iki oturum gerçekleştirilmiş, birinci oturumda üzerinde çalışılan konularla ilgili Şırnak ilinin sorunları üzerinde durulmuş, ikinci oturumda ise ifade edilen sorunlara ilişkin çözüm önerileri üzerinde durulmuştur. Her iki oturumda da katılımcılara 15 dakika süreyle görüş ve önerilerini ifade etme olanağı sunulmuştur.
B.2. BULGULAR