eş-Şihâb’ın Zeyli Uklişî’nin en-Necm Adlı Kitabındaki Mevzû Rivayetler

وضولما

باهشلا ىلع ليذلما يشيلقلأل "مجنلا" باتك في تاع

4.2.1. “Kim hac yolunda vefat ederse Allah ondan yüz çevirmez ve onu hesaba çekmez.”480

.هبسايح لمو الله هضَر عُ ي َلم اجح ةكم قيرط ِفي َتاَم نَم

Tahrîc ve Değerlendirme

Sagânî, Uklîşî’nin (v. 550/1155) senedsiz olarak naklettiği bu rivayetin mevzû olduğunu söylemiştir. Ebû Ya’lâ el-Mevsılî481 _{(v. 307/919) ve Ebû Nuaym}482_{, Muhammed b. Sabih}

es-Semmâk vasıtasıyla, Hatîb483, Muhammed b. Hüseyin b. Ebî Yezid vasıtasıyla ve Beyhakî484 de Yahyâ b. Yemân vasıtasıyla Âiz b. Nüseyr – Atâ b. Ebî Rebâh – Aişe’den (r.a.) rivayet etmektedirler. Yahyâ b. Maîn, Âiz b. Nüseyr’ın zayıf olduğunu söylemekte ve ondan rivayet eden Yahyâ b. Yemân için de İbn Nümeyr (v. 234/849) ‘o hızlı ezberler hızlı unutur’ demektedir.485 _{İbn Nümeyr, Muhammed b. Sabih es-Semmâk’ın sadûk}

olduğunu ifade etmiştir.486 _{Yahyâ b. Maîn, Muhammed b. Hüseyin b. Ebî Yezîd hakkında}

yalancı demekte ve Nesâi de onun metrûkü’l-hadis olduğunu söylemektedir.487

479 _{Hatîb, Târîhu Bağdâd, VIII, s. 576.}

480 _{Sagânî, ed-Dürrü’l-mültekat, s. 39; Uklîşî, en-Necm min kelâmi seyyidi’l-ʿArab ve’l-ʿAcem. Mısır:}

Matbaatu’l-İlmiyye, 1302, s. 4.

481 _{Ebû Ya’lâ, el-Müsned, nşr. Hüseyin Selîm Esed, Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1410/1989, VIII,}

s. 79.

482 _{Ebû Nuaym, Hilyetü’l-evliyâ, VIII, s. 216.} 483 _{Hatîb, Târîhu Bağdâd, I, s. 558.}

484 _{Beyhakî, Şu‘abu’l-îmân, VI, s. 14.} 485 _{İbn Adî, el-Kâmil, V, s. 1992.}

486 _{İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, VII, s. 205} 487 _{İbn Adî, el-Kâmil, VII, s. 2181.}

79

Heysemî de İshak b. Bişr el-Kahilî – Ebû Ma’şer el-Medenî – Muhammed b. Kender – Câbir b. Abdillah (r.a.) tarikiyle rivayet etmektedir.488 _{İbnü’l-Cevzî bu haberin}

sahih olmadığını ve râvilerinden İshak b. Bişr’in de müttehem olduğunu ifade etmiştir. Nitekim Dârekutnî onun hadis uyduranlar arasında olduğunu söylemiştir.489

4.2.2. “Kim haccederse ve beni ziyaret etmezse bana eziyet etmiş olur.”490

نم

.نيافج دقف نيرزي لمو تيبلا جح

Tahrîc ve Değerlendirme

Sagânî, Uklîşî’nin naklettiği bu rivayetin mevzû olduğunu söylemektedir. Sagânî, bu rivayeti el-Mevzûât’ta da zikretmiştir.491 _{İbn Adî, Nu’man b. Şibl’in tercemesinde Mâlik}

– Nafi’ – İbn Ömer (r.a.) tarikiyle merfû olarak bu haberi zikretmiştir. Mûsâ b. Hârûn, Nu´man b. Şibl’in müttehem olduğunu ifade etmiştir.492 _{İbnü’l-Cevzî, bu rivayeti mevzû}

olduğunu söyleyip Dârekutnî’nin “hadisteki ta’n sebebinin Nu’man Şibl değil ondan rivayet eden Muhammed b. Muhammed b. Nu’man’dır.” dediğini nakletmektedir.493

Zerkeşî (v. 794/1392), bu haberin zayıf olduğunu İbnü’l-Cevzî’nin mevzû hükmünü aşırı bulduğunu ifade etmiştir.494 _{Aclûnî, ihtiyaten mevzû hükmü verilmemesi}

gerektiğini belirtmektedir.495 _{Elbânî, bu haberin mevzû olduğunu söylemiştir.}496

4.2.3. “Kim gözleri göremeyene kırk adım rehberlik ederse geçmiş günahları bağışlanır.”497

.هبنذ نم مدقت ام هل رفغ ةوطخ يعبرأ ىمعأ داق نم

Tahrîc ve Değerlendirme

488 _{Heysemî, Buğyetü’l-bâhis ‘an zevâ’idi Müsnedi’l-Hâris, nşr. Hüseyin Ahmed Sâlih el-Bâkerî, Medine:}

el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 1413/1992, s. 437.

489 _{İbnü’l-Cevzî, el-Mevzûât, II, s. 217.}

490 _{Sagânî, ed-Dürrü’l-mültekat, s. 39; Uklîşî, en-Necm, s. 4; Sagânî, el-Mevzûât, s. 11.} 491 _{Sagânî, el-Mevzûât, s. 11.}

492 _{İbn Adî, el-Kâmil, VII, s. 2480.} 493 _{İbnü’l-Cevzî, el-Mevzûât, II, s. 217.} 494 _{İbn Arrâk, Tenzîhü’ş-şerîa, II, s. 172.} 495 _{Aclûnî, Keşfü’l-hafâ, II, s. 288.}

496 _{Elbânî, Silsiletü’l-eḥâdîsi’z-zaʿîfe, I, s. 119.}

80

Sagânî, Uklîşî’nin naklettiği bu rivayetin mevzû olduğunu söylemektedir. Bunun yanında el-Mevzûât’ında da bu haberi zikretmiştir.498 _{Ahmed b. Meni’ – Yusuf b. Atıyye –}

Süleyman et-Teymî – Enes b. Mâlik’den (r.a.) 499_{, Îsâ b. Şuayb – Hammâd b. Seleme –}

Ali b. Zeyd – Yusuf b. Mihrân – İbn Abbas’dan (r.a.)500 ve Selm b. Sâlim – Ali b. Urve – Muhammed b. Münkedir – İbn Ömer (r.a.)501 tarikleriyle nakledilmiştir.

Heysemî, Taberânî tarikiyle zikrettiği haberin râvilerinden Yusuf b. Atiyye’nin metrûk olduğunu söylemiştir. Beyhakî de bu rivayeti nakletmekte ve Yusuf b. Atiyye’nin zayıf olduğunu belirtmektedir. Yahyâ b. Maîn, İbn Ömer tarikindeki râvilerden Selm b. Salim’in zayıf olduğunu söylemiştir.502 _{Selm’in hocası Ali b. Urve için de zayıf demiştir.}

Heysemî ise Ali b. Urve’nin yalancı olduğunu söylemiştir.503

İbnü’l-Cevzî bu rivayetin bütün tariklerini incelemiş ve bu tariklerin hiçbirinin Rasulullah’dan (s.a.) rivayet edilen sahih rivayetler olmadığı değerlendirmesini yapmıştır.504

4.2.4. “Kim kardeşini bir günah sebebiyle ayıplarsa o günahı işlemeden ölmez.”505

هلمعي تىح تيم لم بنذب هاخأ ّيرع نم

Tahrîc ve Değerlendirme

Sagânî, Uklîşî’nin naklettiği bu rivayetin mevzû olduğunu söylemiştir. el-Mevzûât’ta da bu haberi zikretmiştir.506

Tirmizî, Muhammed b. Hasan b. Ebî Yezid – Sevr b. Yezid – Hâlid b. Ma’den – Muâz b. Cebel (r.a.) senediyle merfû olarak rivayet ettiği bu hadisin garîb olduğunu söylemektedir. Muâz b. Cebel’den rivayet eden Halid b. Ma’dân’ın Muâz b. Cebel’e

498 _{Sagânî, el-Mevzûât, s. 12.}

499 _{Taberânî, el-Mu’cemü’l-evsat, VI, s. 55.} 500 _{Taberânî, el-Mu’cemü’l-kebîr, XII, s. 220.}

501 _{Ebû Ya’lâ, el-Müsned, IX, s. 466; Taberânî, el-Mu’cemü’l-kebîr, XII, s. 353.} 502 _{İbn Adî, el-Kâmil, III, s. 1173.}

503 _{Heysemî, Mecmaʿu’z-zevâʾid, III, s. 138.} 504 _{İbnü’l-Cevzî, el-Mevzûât, II, s. 173.}

505 _{Sagânî, ed-Dürrü’l-mültekat, s. 40; Uklîşî, en-Necm, s. 6.} 506 _{Sagânî, el-Mevzûât, s. 12.}

81

ulaşamadığını ve hadisin muttasıl olmadığını söylemektedir.507 _Taberânî508 _ve

Beyhakî509 _{de Muâz b. Cebel’den (r.a.) merfû olarak rivayet etmişlerdir.}

Zebîdî (v. 1205/1791), Tirmîzî’nin yanında İbn Ebî’d-Dünya’nın, Ahmed b. Meni‘’nin (v. 244/858), Beğavî’nin, Taberânî’nin ve diğerlerinin de Muâz b. Cebel’den merfû olarak rivayet ettiklerini söylemektedir. Ebû Dâvûd ve diğerleri senedde bulunan Muhammed b. Hasan b. Ebî Yezîd için kezzâb demişlerdir. İbnü’l-Cevzî de el- Mevzûât’ında zikretmiştir. İbn Ebî’d-Dünya Hâlid b. Haddâş – Salih b. el-Merî’den naklettiği Hasan Basrî’nin “Derlerdi ki, kim tevbe ettiği bir günahı kardeşine isnad ederse Allah onu o günahla sınamadıkça ölmez.” sözünü, Salih b. el-Merî’ni zayıf olsa da iyi bir şahid olduğunu ifade etmiştir. Bunun yanında birçok rivayet de zikreden Zebîdî, bu rivayetin mevzû olamayacağını beyan eder.510

Münâvî, Suyutî’nin bu rivayete hasen remzi koymasını ilginç olduğunu söyler ve o da Hasan Basrî’nin sözünü şahid olarak zikreder.511

4.2.5. “(Yalan ve aldatmadan) Sakınan, yeminine ve diğer konuşmalarına sadık kalanlar hariç tüccarlar facirlerdir.”512

.ّربو قدصو ىقتا نم لاإ راجفلا مه راجتلا نإ

Tahrîc ve Değerlendirme

Sagânî, Uklîşî’nin naklettiği bu rivayetin mevzû olduğunu söylemiştir. Abdürrezzâk b. Hemmâm513, Ahmed b. Hanbel514, Hakîm515, Taberânî516 ve Beyhakî517 bu haberi Abdurrahman b. Şibl’den (r.a.) nakletmişlerdir. Hâkim, rivayetin sahih olduğunu

507 _{Tirmizî, “Kıyamet”, 53.}

508 _{Taberânî, el-Mu’cemü’l-evsat, VII, s. 191.} 509 _{Beyhakî, Şu‘abu’l-îmân, IX, s. 67, 120.}

510 _{Zebidî, İthâfü’s-sâdeti’l-muttekin bi-şerhi esrârı İḥyâʾi ʿulûmi’d-dîn, Beyrut: Müessesetü’t-Târihi’l-}

Arabî, 1994/1414, VII, s. 504.

511 _{Münâvî, Feyzü’l-kadîr, VII, s. 183. Hadisin geniş izâhı için bkz. Zekeriya Güler, Hadis Günlüğü, Konya:}

Hüner Yayınevi, 2016, s. 176-178.

512 _{Sagânî, ed-Dürrü’l-mültekat, s. 40; Uklîşî, en-Necm, s. 10.} 513_{Abdürrezzâk b. Hemmâm, el-Musannef, X, s. 387.}

514 _{Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, XII, s. 218, 268.} 515 _{Hakîm, el-Müstedrek, II, s. 8.}

516 _{Taberânî, el-Mu’cemü’l-kebîr, XIX, s. 314.} 517 _{Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, V, s. 437.}

82

söylemektedir. Zehebî de Hakîm’e muvafakat ederek sahih olduğunu onaylamaktadır. Münzirî (v. 656/1258), Ahmed b. Hanbel’in senedinin ceyyid olduğunu söylemiştir.518

4.2.6. “Ezan anlaşılır ve (kulağa) hoş gelir. Eğer senin ezanın da anlaşılır ise oku, aksi takdirde okuma.”519

نإ

،حسم لهس ناذلأا

.نذؤت لاف لاإو احسم لاهس كناذأ ناك نإف

Tahrîc ve Değerlendirme

Sagânî, Uklîşî’nin naklettiği bu rivayetin mevzû olduğunu söylemiştir. Dârekutnî520 _ve

İbn Şahin521 _{(v. 385/996) bu rivayeti Ali b. Ma’bed – İshak b. Ebî Yahyâ – İbn Cüreyc –}

Atâ – İbn Abbas (r.a.) senediyle merfû olarak nakletmişlerdir. İbn Abbas (r.a.) “müezzin coşkuyla ezan okuyunca Rasulullah (s.a.) şöyle buyurdular.” diyerek rivayet etmiştir.

İbn Hibbân, İshak b. Ebî Yahyâ’nın tercemesinde bu rivayeti zikretmiş ve rivayetin Rasulullah’a (s.a.) ait olmadığını söylemiştir. İbn Hibbân onun sikalardan sahih hadise benzemeyen rivayetlerle teferrüt ettiğini ve hadisiyle ihticâc edilemeyeceğini ifade etmiştir. 522 _{Dârekutnî, İbn Ebî Yahyâ için zayıf demiştir. İbn Adî de münker}

rivayetlerinin olduğunu söylemiştir.523 _{Elbânî bu rivayet için ‘zaîf cidden’ demektedir.}524

4.2.7. “Mescidin mücaviri için namaz ancak mescidde olur.”525

.دجسلما في لاإ دجسلما رالج ةلاص لا

Tahrîc ve Değerlendirme

Sagânî, Uklîşî’nin naklettiği bu rivayetin mevzû olduğunu söylemiştir. Sagânî, el- Mevzûât adlı eserinde de bu haberi zikretmiştir.526

518 _{Münzirî, et-Tergîb ve’t-terhîb, nşr. İbrahim Şemsüddin, Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1424/2003,}

II, s. 366.

519 _{Sagânî, ed-Dürrü’l-mültekat, s. 40; Uklîşî, en-Necm, s. 11.} 520 _{Dârekutnî, es-Sünen, II, s. 244.}

521 _{İbn Şâhin, et-Tergîb fî fezâ’ili’l-a’mâl ve sevâbi zâlik, nşr. Sâlih Ahmed Muslih el-Vaîl, Demmam:}

Dârûl-İbnü’l-Cevzî, 1415/1995, II, s. 426.

522 _{İbn Hibbân, Kitâbü’l-Mecrûhîn, I, s. 137.} 523 _{İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, II, s. 84.} 524 _{Elbânî, Silsiletü’l-eḥâdîsi’z-zaʿîfe, V, s. 206.}

525 _{Sagânî, ed-Dürrü’l-mültekat, s. 40; Uklîşî, en-Necm, s. 13.} 526 _{Sagânî, el-Mevzûât, s. 11.}

83

Dârekutnî527_{, Hâkim}528 _{ve Beyhakî}529_{, Ebû Hureyre’den (r.a.) merfû olarak rivayet}

etmiştir. Beyhakî, bu tarikin zayıf olduğunu belirtir. Aişe’den530 _{(r.a.) ve Câbir b.}

Abdillah’dan531 _{(r.a.) da rivayet edilmiştir.}

İbn Ebî Şeybe532_{, Abdurrezzâk b. Hemmâm}533 _{ve Beyhakî}534_{, Ali’den (r.a.)}

mevkuf olarak rivayet etmişlerdir. Bu tarikte Ali’ye (r.a.) “mescidin komşusu kimdir?” sorusu ve Ali’nin (r.a.) “nidayı duyan (imamı işiten)” cevabı da yer almaktadır. Sehâvî, bu rivayet için İbn Hacer’in “halk arasında meşhur olmasına rağmen isnadı sabittir” dediğini nakleder.535 _{Ancak İbn Hacer Sehâvî’nin zikrettiği gibi bir şey söylememiştir.}

Sözü şöyledir: “insanlar arasında meşhurdur ve zayıftır. Ancak isnadı sabit değildir.”536

Ayrıca Sehâvî, İbn Hazm’ın bu hadis için zayıf dediğini ve Ali’nin (r.a.) sözünün sahih olduğunu söylediğini nakleder.

İbn Arrâk, Irâkî’nin bu haberi risalesinde ele aldığını ve şöyle dediğini nakleder: “Hakîm bu rivayeti Ebû Hureyre (r.a.) hadisi olarak el-Müstedrek’inde tahrîc etmiş ve pek çok münekkid rivayetin zayıf olması sebebiyle Hâkim’in tashihine itiraz etmişlerdir. Ancak hadiste zayıflık olsa da bu onun mevzû oluşuna delil değildir.”537

Elbânî, hadisin zayıf olduğunu söylemektedir. İlk olarak Ebû Hureyre (r.a.) hadisinde bulunan Süleyman b. Dâvûd el-Yemânî için Buhârî’nin münkerü’l-hadis Yahyâ b. Maîn’in de leyse bi-şey’ diyerek cerh ettiklerini söyler. Aişe (r.a.) hadisinde de Ömer b. Râşid el-Cârî hakkında Dârekutnî, sikalardan hadis uydurmakla itham edildiğini söylemiştir. Ali (r.a.) tarikinin de zayıf olduğunu söyleyen Elbânî, râvilerinden Saîd b. Ebî Hayyân’ın meçhul olduğunu ifade etmektedir. Ayrıca Münâvî’yi şahid olarak getirdiği “kim ezanı işitip mazeretsiz mescide icabet etmezse onun namazı yoktur.”

527 _{Dârekutnî, es-Sünen, II, s. 97.} 528 _{Hâkim, el-Müstedrek, I, s. 373.} 529 _{Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, III, s. 81.} 530 _{İbn Hibbân, Kitâbü’l-Mecrûhîn, II, s. 67.} 531 _{Dârekutnî, es-Sünen, II, s. 97.}

532 _{İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, II, s. 237.}

533 _{Abdürrezzâk b. Hemmâm, el-Musannef, I, s. 497.} 534 _{Beyhakî, es-Sünenü’l-kübrâ, III, s. 81.}

535 _{Sehavî, el-Maḳasıdü’l-ḥasene, s. 726.}

536 _{İbn Hacer, Telhîsü’l-habîr fî tahrîci ehâdîsi’r-Râfi’iyyi’l-kebîr, nşr. Ebû Asım Hasan b. Abbas,}

Müessesetü Kurtuba, II, s. 66.

84

hadisinin şahid hükmünde olmadığını söylemektedir. Çünkü şahidin genel bir hüküm ifade ederken meşhudun ise özel bir hükmü kapsadığını söylemektedir.538

4.2.8. “Dört savaş vardır ki, onlar cennet (e vesile olan) savaşlardandır: Bedir, Uhud, Huneyn ve Hendek.”539

برأ

.قدنلخاو ،ينحو ،دحأو ،ردب :ةنلجا محلام نم محلام ع

Tahrîc ve Değerlendirme

Sagânî, Uklîşî’nin naklettiği bu rivayetin mevzû olduğunu söylemiştir. Taberânî, Kesîr b. Abdillah – Abdillah b. Amr – Amr b. Avf (r.a.) tarikiyle merfû olarak rivayet etmektedir.540 Heysemî, Taberânî’nin tarikini zikredip senedde bulunan Kesir b. Abdillah’ın zayıf olduğunu söylemektedir.541 _{Onun hakkında Yahyâ b. Maîn, “hiçbir şey}

değil, hadisi yazılmaz” ve Nesâî de metrûku’l-hadis demişlerdir.542 _{İbn Hibbân, Kesir b.}

Abdillah’ın babası kanalıyla dedesinden rivayet ettiği mevzû haberlerden oluşan bir nüshası olduğuna işaret edip ondan rivayette bulunmanın ve kitaplarda zikretmenin helal olmadığını ifade etmiştir.543 _{İbnü’l-Cevzî}544 _{ve Elbânî}545_{, bu haberin mevzû olduğunu}

söylemiştir.

4.2.9. “İman kalp ile bilmek, dil ile ikrar etmek ve amel etmektir.”546

.ناكرلأب لمعو ،ناسللب رارقإ ،بلقلب ةفرعم نايملاا

Tahrîc ve Değerlendirme

Sagânî, Uklîşî’nin naklettiği bu rivayetin mevzû olduğunu söylemiştir. İbn Mâce547, Taberânî548 _{ve Beyhakî}549 _{bu haberi Abdüsselâm b. Sâlih Ebû’s-Salt – Ali b. Mûsâ er-}

Rızâ – Mûsâ b. Ca’fer – Ca’fer b. Muhammed – Muhammed b. Ali – Ali b. Hüseyin –

538 _{Elbânî, İrvâu’l-galîl, II, s. 251-255.}

539 _{Sagânî, ed-Dürrü’l-mültekat, s. 40; Uklîşî, en-Necm, s. 24.} 540 _{Taberânî, el-Mu’cemü’l-kebîr, XVII, s. 18.}

541 _{Heysemî, Mecmau’z-zevâ’îd, IV, s. 14.} 542 _{İbn Adî, el-Kâmil, VI, s. 2079.}

543 _{İbn Hibbân, Kitâbü’l-Mecrûhîn, II, s. 226.} 544 _{İbnü’l-Cevzî, el-Mevzûât, I, s. 148.}

545 _{Elbânî, Silsiletü’l-eḥâdîsi’z-zaʿîfe, XI, s.848.}

546 _{Sagânî, ed-Dürrü’l-mültekat, s. 40; Uklîşî, en-Necm, s. 24.} 547 _{İbn Mâce, “Mukaddime”, 9.}

548 _{Taberânî, el-Mu’cemü’l-evsat, VIII, s. 262.} 549 _{Beyhakî, Şu‘abu’l-îmân, I, s. 106.}

85

Hüseyin b. Ali – Ali b. Ebî Tâlib (r.a.) tarikiyle merfû olarak rivayet etmektedirler. İbn Mâce’nin zikrettiği tarikte Abdüsselâm b. Sâlih Ebû’s-Salt’ın “bu isnad mecnun bir kimseye okunsa şifa bulur.” sözü de bulunmaktadır. Yahyâ b. Maîn, sözü edilen Abdüsselâm b. Sâlih Ebû’s-Salt’ın sika ve sadûk olduğunu söylerken onu teşeyyu’ (şiî) ile itham etmiştir. İbn Adî de ehl-i beyt’in fazileti ile ilgili münker rivayetleri olduğunu söylemiştir. Ukaylî onun hakkında kezzâb ve habis demiştir.550

İbnü’l-Cevzî, Ebû’s-Salt sebebiyle bu haberin mevzû olduğunu ifade etmektedir.551

4.2.10. “Bir dirhemin altıda biri kadar haram olan miktarı geri çevirmek, Allah katında yetmiş makbûl hacca denktir.”552

.ةروبرم ةجح يعبس لىاعت الله دنع لدعي مارلحا نم قناد در

Tahrîc ve Değerlendirme

Sagânî, Uklîşî’nin naklettiği bu rivayetin mevzû olduğunu söylemiştir. İbn Hibbân553, İbn Adî554 ve Halîlî 555 (v. 446/1055), İshak b. Vehb – İbn Vehb – Mâlik – Nâfi’ – İbn Ömer (r.a.) tarikiyle zikretmişlerdir. İbn Hibbân İshak b. Vehb’in hadis uydurduğunu söylemektedir. İbnü’l-Cevzî, bu haberin mevzû olduğunu söyleyip senedde bulunan İshak b. Vehb’in müttehem olduğunu belirtmiştir.556

4.2.11. “Kur’an Allah’ın kelamıdır, mahluk değildir.”557

.قولمخ يرغ الله ملاك نآرقلا

Tahrîc ve Değerlendirme

550 _{İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, II, s. 576.} 551 _{İbnü’l-Cevzî, el-Mevzûât, I, s. 128.}

552 _{Sagânî, ed-Dürrü’l-mültekat, s. 41; Uklîşî, en-Necm, s. 26.} 553 _{İbn Hibbân, Kitâbü’l-Mecrûhîn, I, s. 150.}

554 _{İbn Adî, el-Kâmil, I, s. 337.}

555 _{Halîlî, el-İrşâd fî ma’rifeti ‘ulemâ’i’l-hadîs, nşr. Muhammed Said b. Ömer İdris, Riyad: Mektebetü’r-}

Rüşd, 1409/1989, I, s. 415.

556 _{İbnü’l-Cevzî, el-Mevzûât, III, s. 117.}

86

Sagânî, Uklîşî’nin naklettiği bu rivayetin mevzû olduğunu söylemiştir. Sagânî, el- Mevzûât’ında da bu haberi zikretmiştir.558

İbnü’l-Cevzî, Câbir b. Abdillah’dan (r.a.), Enes b. Mâlik’den (r.a.) ve Ebû Hureyre’den (r.a.) merfû olarak nakledilmiş rivayetleri zikretmektedir. İlk senedin râvilerinden Muhammed b. Abd b. Âmir hakkında Dârekutnî, ‘yalan söyler, hadis uydurur’ demiştir. İkinci sened de yine tenkit edilmiş ve râvilerinden Muhammed b. Yahyâ için deccâl ifadesi kullanılmıştır. Son sened de râvilerinden Ahmed b. Muhammed’in kezzâb olması sebebiyle tenkit edilmiştir. Bunun yanında İbnü’l-Cevzî başka rivayetler de nakletmiş ve bu minvaldeki rivayetlerin uydurma olduğunu söylemiştir.559 Nitekim Halku’l-Kur’ân meselesi hicri ikinci asırdan itibaren tartışılan bir konu olmuştur.560

4.2.12. “Zina çocukları maymun ve hınzır suretinde haşrolunurlar.”561

.ريزانلخاو ةدرقلا ةروص في نزلا دلاوأ رشيح

Tahrîc ve Değerlendirme

Sagânî, Uklîşî’nin naklettiği bu rivayetin mevzû olduğunu söylemektedir. Ukaylî, Abdullah b. Amr b. As’dan (r.a.) rivayet edilen bu haberi Zeyd b. Iyâz’ın tercemesinde zikretmiştir.562 _{Senedde bulunan İbn Iyâz çok zayıf görülmüştür. Rivayet münkerdir.}

Ayrıca "

ى َر خ ُأ َر ز ِو ة َر ِزا َو ُر ِز َت َلا َو

" ayetine563 _{muhalefet etmektedir. İbnü’l-Cevzî (v. 597/1201),}

Suyûtî (v. 911/1505), Fettenî (v. 986/1578), Şevkânî (v. 1250/1834) ve diğerleri bu rivayetin mevzû olduğu hususunda ittifak etmişlerdir.564

4.2.13. “Ümmetimden şu iki sınıf İslam’dan nasibini almamıştır: kaderiyye ve mürcie.”565

558 _{Sagânî, el-Mevzûât, s. 15.}

559 _{İbnü’l-Cevzî, el-Mevzûât, I, s. 107.}

560 _{Yusuf Şevki Yavuz, "Halku’l-Kur’ân", DİA, XV, 271-275.} 561 _{Sagânî, ed-Dürrü’l-mültekat, s. 41; Uklîşî, en-Necm, s. 27.} 562 _{Ukaylî, ed-Du’afâ, II, s. 75.}

563 _{Fâtır sûresi, 18.}

564 _{İbn Hacer, el-Metâlibü’l-‘âliye, IX, s. 41.}

87

.ةئجرلماو ،ةيردقلا :بيصن ملاسلإا في امله سيل تمأ نم نافنص

Tahrîc ve Değerlendirme

Sagânî, Uklîşî’nin naklettiği bu rivayetin mevzû olduğunu söylemektedir. Tirmizî566_{, İbn}

Mâce567 _{ve İbn Ebî Âsım}568 _{(v. 287/900), Muhammed b. Fudayl – Kâsım b. Habîb ve Ali}

b. Nizâr – Nizâr b. Hayyân – İkrime – İbn Abbas (r.a.) tarikiyle merfû olarak nakletmişlerdir. Tirmizî rivayetin hasen-garîb olduğunu ifade etmiş bunun yanında Muhammed b. Bişr – Sellâm b. Ebî Amra – İkrime – İbn Abbas (r.a.) tarikini de nakletmiştir. Buhârî569 _{ve İbn Ebî Âsım}570 _{da aynı tariki rivayet etmişlerdir.İbn Hibbân,}

Nizâr b. Hayyân hakkında ‘hadisiyle ihticâc edilmez’ demiştir.571 Yahyâ b. Maîn, râvilerden Ali b. Nizâr ve Sellâm b. Ebî Amra hakkında ‘hadîsühûma leyse bi-şey’ diyerek onları cerh etmiştir.572

İbn Mâce573_{, İbn Ebî Âsım}574 _{ve Hatîb el-Bağdâdî}575_{, Yunus b. Muhammed –}

Abdullah b. Muhammed el-Leysî – Nizâr b. Hayyân – İkrime – İbn Abbas ve Câbir b. Abdillah (r.a.) tarikini de rivayet etmektedir. Taberânî, Karîn b. Sehl – Sehl b. Karîn – Muhammed b. Ebî Zi’b – Muhammed b. Münkedir – Câbir b. Abdillah (r.a.) tarikiyle tahrîc etmiştir.576 İbn Adî, Sehl b. Karîn’in münkerü’l-hadis olduğunu söyleyip bu rivayetin senedi için de münker ve bâtıl demektedir.577 _{Heysemî de Karîn b. Sehl’in}

kezzâb olduğunu söylemiştir.578 _{Ayrıca Taberânî, Abdullah b. Ömer b. Ebân – Amr b.}

Kâsım b. Habîb – İbn Ebî Leylâ – Atıyye – Ebû Saîd el-Hudrî (r.a.) tarikini de rivayet

566 _{Tirmizî, “Kader”, 13.} 567 _{İbn Mâce, “Mukaddime”, 9.}

568 _{İbn Ebî Âsım, Kitâbü’s-sünne, nşr. Nasırûddin Elbânî, Beyrut: Mektebetü’l-İslâmiyye,1400/1980, I, s.}

147.

569 _{Buhârî, et-Târîhu’l-kebîr, IV, s. 133.} 570 _{İbn Ebî Âsım, Kitâbü’s-sünne, II, s. 462.} 571 _{İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, IV, s. 216.} 572 _{İbn Adî, el-Kâmil, V, s. 1838.}

573 _{İbn Mâce, “Mukaddime”, 9.}

574 _{İbn Ebî Âsım, Kitâbü’s-sünne, II, s. 462.} 575 _{Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, III, s. 346.} 576 _{Taberânî, el-Mu’cemü’l-evsat, VI, s. 154.} 577 _{İbn Adî, el-Kâmil, III, s. 1280.}

88

etmiştir.579 _{İbn Adî, Amr b. Kâsım hakkında zayıf olmakla beraber hadisi yazılır}

demiştir.580 _{Heysemî de onun zayıf olduğunu söylemiştir.}581

Hatîb el-Bağdâdî, Ebû İsrâil b. Ebî İshak – İbn Ebî Leylâ – Nâfî – İbn Ömer (r.a.) tarikiyle merfû olarak nakletmiş ve haberin son derece zayıf olduğu değerlendirmesini yapmıştır.582

İbnü’l-Cevzî, rivayetin sahih olmadığını söylemiş ilk seneddeki Nizâr, Ali b. Nizâr ve Kâsım b. Habîb için ‘küllühüm leyse bi-şey’ demiştir. Bunun yanında Hatîb’in naklettiği tariki de zikreden İbnü’l-Cevzî, Yahyâ b. Maîn’in Ebû İsrâil hakkında hadisi yazılmaz dediğini nakletmiştir.583 _{Ancak İbn Hacer, Yahyâ b. Maîn’in Ebû İsrâil}

hakkında sâlih dediğini nakletmektedir. Nesâi de onun zayıf olduğunu söylerken İbn Adî, sikalara muhalif hadisleri olsa da hadisi yazılır demiştir.584

İbn Arrâk’a göre Tirmizî’nin söz konusu rivayet için hasen değerlendirmesi yapması onu mevzû olmaktan çıkartmaktadır. Bununla beraber Sagânî’nin mevzû hükmüne binaen Irâkî’nin bu rivayeti tetkik edip hasen dediğini ifade etmektedir. Bunun yanında mevzû hükmü vermek için herhangi bir delil olmadığını belirtmiştir. 585

4.2.14. “Çarşamba günü, uğursuzluğu sürekli olan bir gündür.”586

.رمتسم سنح موي ءاعبرلأا موي

Tahrîc ve Değerlendirme

Sagânî, Uklîşî’nin naklettiği bu rivayetin mevzû olduğunu söylemiştir. Taberânî587 _ve

Beyhakî588, Câbir b. Abdillah’dan (r.a.) merfû olarak rivayet etmektedirler. İbn Adî, Îsâ

579 _{Taberânî, el-Mu’cemü’l-evsat, V, s. 370.} 580 _{İbn Adî, el-Kâmil, V, s. 1783.}

581 _{Heysemî, Mecmaʿu’z-zevâʾid, VII, s. 206.} 582 _{Hatîb, Târîhu Bağdâd, III, s. 346.}

583 _{İbnü’l-Cevzî, el-İlelü’l-mütenâhiye fi’l-ehâdîsi’l-vâhiye, nşr. Halil el-Meys, Beyrut: Dârû’l-İlmiyye,}

1403/1983, I, s. 158.

584 _{İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, I, s. 149.} 585 _{İbn Arrâk, Tenzîhü’ş-şerîa, I, s. 318.}

586 _{Sagânî, ed-Dürrü’l-mültekat, s. 41; Uklîşî, en-Necm, s. 29.} 587 _{Taberânî, el-Mu’cemü’l-evsat, I, s. 243.}

89

b. Abdillah’ın tercemesinde Ali’den (r.a.) merfû olarak nakledilen bu rivayeti zikretmiştir.589

İbn Arrâk, Câbir b. Abdillah’dan (r.a.) nakledilen rivayetin sahih olmadığını sebebinin de senedinde bulunan İbrahim b. Ebî Hayya olduğunu söylemektedir. Ali (r.a.) tarikinde de müttehem râviler olduğunu belirtir. Aişe (r.a.) tarikini de yine aynı sebeplerle tenkit eder ve bütün bu rivayetlerin şahid hükmünde olmadığını söyler. Ancak İbn Ebî Hatim’in zikrettiği Zer b. Habiş tarikinin şahid olacağını söyler. Bu rivayette “yani müfsidler içindir, sâlih kimselere üzerine bir uğursuzluğu yoktur açıklaması vardır.590

4.3. Halk Arasında Yaygınlık Kazanmış Olan Mevzû Haberler

وم

ةنسللأا ىلع ةرهشم تاعوض

İnsanların konuşmalarında ve kitaplarında Rasulullah’a (s.a.) nispet edilerek dolaşan ve iki kitabın ihtiva etmediği haberler:

بينلا لىإ اوزعم مهبتكو سانلا ملاك في يريج امو

-

ملسو هيلع الله ىلص

-

راشلما نباتكلا هنمضتي ]لم[ ام

:ملهوق امهيلإ

4.3.1. “Size bir hadis rivayet edildiğinde onu Kitab’a arz edin. Eğer kitaba uyuyorsa

alın, uymuyorsa reddedin.”

Hattâbî, Meâlimü’s-Sünen adlı kitabında şöyle diyor591: “Bu hadisi zenadika uydurmuştur ve Rasulullah’ın (s.a) şu hadisi onu reddeder: “Bana Kur’an ve onun muadili verildi” şöyle de rivayet edilir: “Bana Kur’ân ve bir benzeri verildi.592

اذإ"

هوضرعاف اثيدح نع متيور

فلاخ نإو ،هولبقاف قفاو نإف الله باتك ىلع

."هودرف

589 _{İbn Adî, el-Kâmil, V, s. 1883.} 590 _{İbn Arrâk, Tenzîhü’ş-şerî’a, II, s. 55.}

591 _{Burada zikredilen eser Meâlimü’s-Sünen adlı eser olduğu tespit edilmiştir. Hattâbî, Meâlimü’s-Sünen,}

IV, s. 299.

90

اق

ل

باتك في بياطلخا

:نماغلما

“

ذه

ا

هلوق هعفديو ةقدنزلا هتعضو ثيدح

-

":ملسو هيلع الله ىلص

نيإ

دق

."هلدعي امو باتكلا تيتوأ

ثمو باتكلا تيتوأ" :ىوريو

."هل

Tahrîc ve Değerlendirme

Sagânî bu haberi el-Mevzûât’ında da zikretmiştir.593 Şevkânî, bu rivayetin kendisini reddettiğini söylemektedir. Nitekim Kur’an’a arz edildiğinde bu rivayete muhalefet ettiği görülmektedir.594 Ayet-i kerîme’de “Peygamber size ne verdiyse onu alın, neyi de yasak

Belgede Radıyyüddin es-Sagânî ve ed-Dürrü'l-Mültekat Adlı Eserinin Değerlendirilmesi (sayfa 91-107)