Ġman Esasları

Hz. Muhammed ile kemale ermiĢ olan islamyetin, mensupları tarafından yerine getirecekleri bir takım esasları vardır. Bunlar iman ve amelden (teorik ve pratik)

149 _{Nevai, Sirâcü‟l-Müslimîn, s. 6.} 150 _{Kalkan, Müslümân Akâidi, s. 515.}

ibaret olup, iman islamın akait-inanç yönünü, amel ise ahkâm yönünü teĢkil etmektedir. 151 ġairimiz Nevai, mevzuya şeriat kavramıyla yaklaĢarak şeriatın hükümleri ve kısımları üzerinde durmuĢtur. Ona göre, şeriatın iki kısım ahkâmı olup bunların her birinin kendine özgü maksatları vardır. Yine ona göre, bu iki kısmın biri

akide diğeri ise amelden ibaret olmakla birlikte asl olan akîdedir. Görüldüğü üzere

Nevai, hükümleri iman ve amel olarak iki kısma ayrıldığını asl olanın ise akait, inanç olduğunu vurgulamaktadır. Ġlgili beytler:

Ol ahkâm ikki yenglig boldı mevcûd, Ki bardur her birige özge maksûd. Birisidin murâd oldı akîde, Amel matlûb boldı ol biride.

Amelden çü burun keldi akâid, bes andın yetkurey evvel fevâid.

“O hükümler iki kısımdan oluĢmaktadır ve her birinin kendine özgü maksatları vardır. Birisinden murat edilen akide, öbüründen matlup olan ameldir. Akait amelden önce geldi, öyleyse önce ondan faydalandırayım.”152

Ġman esasları hususunda Ġslam mezhepleri arasında farklı anlayıĢların olduğu malumdur. Biz konumuzun uzamaması için diğer mezheplerin konuyla ilgili görüĢlerine temas etmeden, ehli Sünnet âlimlerinin ortaya koyduğu iman esaslarını esas alarak çalıĢmamızı temellendirmeye çalıĢacağız. Zira Nevai‟nin de bu hususta, ehli sünnet düĢünce çizgisini takip ettiği görülmektedir. Ehli sünnete göre iman esasları altıdır, bunlar: “Allah‟a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, öldükten sonra dirilmeye, kaza ve kadere” iman etmekten ibarettir.153

Yukarıda belirttiğimiz gibi iman esaslarıyla ilgili düĢüncelerini dile getirirken Nevai‟nin de, meseleyi ehli sünnet ulemasının iman hususunda belirlediği çizgiler dâhilinde değerlendirdiğini, ele aldığını görüyoruz. ĠĢte onun kendi ifadesiyle iman esasları altıdır:

Altıdurur şer‟de gûyâ aded, Herni ki mü‟minge kirek mu'takad.154

151

Gölcük, İslâm Akâidi, s. 47.

152 _{Nevai, Sirâcül-Müslimîn, s. 5.} 153 _{GüneĢ, İman ve Yorum, s. 26.}

Nevai'nin imanın ilk Ģartı olarak kabul ettiği Allah'a iman meslesini yukarıda görmüĢtük. Ona göre iman esaslarının ikincisi, meleklerin varlığını kabul etmek/onlara iman etmektir. Onun meleklerin mahiyeti hakkındaki sözleri ise Ģöyledir: meleklerin cevheri toprak, su, hava ve ateĢ gibi maddelerden olmayıp, onlar tamamen suyut, nuranî ve ruhanî varlıklardır. Kanatları olup feleklerin etrafında uçarlar. Allah‟ın emirlerine tam anlamıyla itaat eder, emirleri büyük bir zevkle yerine getirirler. Kendi istekleriyle hiç bir Ģey yapamazlar. Her hareket ve tavırları Allah'ın iradesine bağlıdır. Her zaman Allah‟ı tesbih ederler. Nevai, bunlar arasından Ģeytanının Allahın emrine itaatsızlığı sebebiyle la'netlendiğini söylmektedir. Ġlgili beyt:

Altıdın ikkinçi melâikni bil, Barçaga tasdik-i vücûd eylegil. "Altı esasın

ikincisi olarak melekleri bil ve onların tamamını tasdik et."155

Nevai‟ye göre, iman esaslarının üçüncüsü kütüb-i âsumân/semavî kitaplardır. Onlardaki sözler Ģüphesiz Allah‟ın kelamıdır. Allah‟ın sözlerinin her biri bu kitapların cüzleri ve sayfalarına iĢlenmiĢ olup, hepsi doğru ve haktır. Onların benzeri yoktur. Bu sözleri söyleyen ne kadar kadim ise kitapların içindeki sözler de bir o kadar kadimdir. Ġlgili beytler:

Angla üçünçi kütüb-i âsmân,Tengri sözi bil barısı bî-gümân."Ġman esaslarının "üçüncüsü semavi kitaplardır. ġüphesiz hepsini Tanrı sözü bil."156

Yine ona göre, iman esaslarının dördüncüsü peygamberlere imandır. Allah Teala tarafından gönderilen bütün bu peygamberlerin görevi insanlara Hakk‟ın emir ve nehiylerini ulaĢtırmak ve onlara O‟nun doğru yolunu göstermektir. Bu Peygamberler, peygamberliklerine dair hüccet-deliller getirmiĢlerdir. Karanlık ve

aklı kıt kimselere, mucizeler vasıtasıyla art düĢünceye ihtimal vermeyecek derecede

delil göstererek doğruluklarını ispatlamıĢlardır. Ġlgili beytler:

Bil yana törtinçi rusül me‟şari, Her biri bir bahr-i safa gevheri. "Ġman

esaslarının dördüncüsünü peygamberler topluluğu ve bunların her birininin mücevherler denizi olduğunu bil."157

155 _{Nevai, Hayretü‟l-Ebrâr, XXII, BĢk. s. 89.} 156 _{Nevai, Hayretü‟l-Ebrâr, XXII. BĢk. s. 90.}

Ġman esaslarının beĢincisi kıyamet/ahirete imandır. Nevaiye göre o gün, bir hesap günü olup insanlarda sevincin ve piĢmanlığın görüleceği, bazıları için iyi bazıları içinse kötü bir gün olacaktır. Şimal ehlinin nameleri/amel defterleri aynen yüzlerine benzer Ģekilde simsiyah olacak ve onların feryad-ü figanları duyulacaktır. Sırat köprüsünden geçiĢ ise, bazı insanlar için kolay bazıları için zor olacak ve o gün insanları içine almak, yutmak için yedi cehennemin yedi kapısı ağzına kadar açık olup ateĢle dolu dolu yanacaktır.

Keldi beşinçi anga yevmü'l-hisâb, Deme hisâb ayt ki yevmü'l-azâb. "Ġman

esasların beĢincisi hesap günüdür, sadece hesap günü değil, aynı zamanda bir azap günüdür."158

Son olarak ona göre, iman esaslarının altıncısı kaza ve kadere inanmaktır. Nevai, kaza ve kaderi imanın Ģartlarından biri olduğunu kabul etmektedir. O, kaderle alakalı hadis geldiğini söyleyerek düĢüncesini kader hadisiyle desteklemiĢtir:

Sâdis anga keldi hadisi kader, Bil ezelî sebt nekim hayru şer. "Altıncı olarak

ona kader hadisi gelmiĢtir. Ġyi bil ki, hayır ve Ģer ezelde sebt/kaydedilmiĢtir."159

Çünkü, Nevai'nin değerlendirdiği iman esaslarının ilk beĢ Ģartı, yani Allah'a, meleklere, kitaplara, ahirete ve peygamberlere iman Kur'an-i Kerim'le sabittir.160 Ehli sünnetin imanın altıncı Ģartı olarak kabul ettiği kaza ve kadere iman meselesi ise, Hz. Peygamber'in hadisine dayandırılmıĢtır.161

Allah'a iman meselesini farklı konular üzerinden değerlendikten sonra Allah'ın varlığı ve O'nun dilleri üzerine durmak, Nevai'nin bu yöndeki fikirlerini öğrenmek gerekir.

157

Nevai, Hayretü‟l-Ebrâr, XXII. BĢk. s. 91.

158

Nevai, Hayretü‟l-Ebrâr, XXII. BĢk. s. 92.

159 _{Nevai, Hayretü'l-Ebrâr, XXII. BĢk. s. 92.} 160 _{Bakara, 2/177 .}