Ġlgili Pazar

Tebliğ’de, anlaĢmanın konusuna ve dağıtım sistemlerine göre farklı pazar payları belirlenmiĢ olduğundan, Kılavuz’un “Muafiyetin Genel Koşulları”

214 _{Koç, s.46. Ayrıca, yazar, böylece daha önceki muafiyet tüzükleri için eleĢtiri konusu olan}

hakim durumdaki firmanın grup muafiyetinden faydalanmasının engellenmiĢ olduğuna dikkat çekmektedir; bkz. aynı sayfa dn.189.

215 _{Türkiye’de uygulanmakta olan dikey anlaĢmalara iliĢkin 2002/2 sayılı Tebliğ’in ilk}

yayınlandığı halinde pazar payı eĢiği olmadığı için, pazar gücü yüksek, hatta hakim durumda olan teĢebbüslerin yaptığı dikey anlaĢmalar dahi, Tebliğ’deki diğer Ģartları karĢılamaları halinde, grup muafiyetinden yararlanma imkanına sahip olmakta idi. Belki bu noktada, 4054 sayılı Kanun’un 6.maddesinin devreye girmesi düĢünülebilirdi. Zira, 2002/2 sayılı Tebliğ’in 8.maddesinde, “Bu

Tebliğ hükümlerine göre tanınmış muafiyet, Kanunun 6 ncı maddesinin uygulanmasını engellemez” denilmektedir. Dolayısıyla, Kurul’un, hakim durumda olan teĢebbüslerin rekabeti

sınırlayıcı dikey anlaĢmalarına, Kanun m.6 çerçevesinde muafiyet tanınmasına engel olabilmesi mümkündü; aynı yönde bkz. Gürzumar, s.105, Korah, s.415.

83 hakkında açıklama yapıldığı 2.2 no.lu paragrafının hemen baĢlarında, Tebliğ’in uygulanmasının dikey anlaĢmalardan etkilenen ilgili ürün ve ilgili coğrafi pazarların tanımlanmasını gerektirdiği belirtilmektedir. Bununla birlikte, Tebliğ’de, ne ürün pazarı ne de coğrafi pazar217

tanımlanmıĢ bulunmaktadır. Sadece, Tebliğ’in 3.a maddesindeki “rakip teşebbüsler” tanımında, ürün pazarının, “anlaşma konusu mal veya hizmetler ile alıcı açısından ürünün

özellikleri, fiyatları ve kullanım amaçları bakımından bunlarla değiştirilebilir ya da bunları ikame edebilir218

kabul edilen mal veya hizmetleri kapsadığı” ifade

edilmektedir. Esasında, bu hüküm, ilgili ürün pazarının tespitinde dikkate alınması gereken unsurların belirlendiği 1997/1 sayılı Tebliğ’in 4.maddesi ile uyumlu olmakla birlikte, yeterli derecede açıklayıcı değildir. Rekabet kurallarının uygulanmasında, ilgili pazarın (ürün ve coğrafi pazarın) doğru bir Ģekilde belirlenmesinin son derece önemli olması nedeniyle, Kurul tarafından 28.1.2008 tarihinde, ilgili pazarın tanımlanmasına iliĢkin Kılavuz219 yayınlanmıĢ olup, Komisyon tarafından ilgili pazara iliĢkin olarak yayınlanan Bildiri ile uyumlu olan bu Kılavuz’da, ilgili pazar kavramı, pazar tanımlanmasının temel ilkeleri, ilgili

217 _{Genel olarak coğrafi pazarın belirlenmesinde, kıstas olarak, rekabet Ģartlarının homojenliği ve bu}

Ģartların diğer bölgelerden önemli derecede farklı olması kabul edilmiĢtir. Nitekim, Avrupa’da uygulanan ilgili pazara iliĢkin Bildiri’de de, coğrafi pazar, “Rekabet koşullarının yeterince homojen

olduğu ve diğer bölgelerden, bu koşullar açısından önemli derecede farklılık gösteren bölgeler”

olarak tanımlanmaktadır; bkz. Karabulut, s.93. Benzer tanım, 2790/1999 sayılı Tüzük’e iliĢkin Rehber’in 80 no.lu paragrafında da yapılmıĢtır. Yine, benzer tanım, 1997/1 sayılı birleĢme ve devralmalara iliĢkin Tebliğ’in 4.maddesinde yapılmıĢtır. 4054 sayılı Kanun’un 2.maddesinde ise, genelde ilgili pazar olarak Türkiye sınırları kabul edilmekle birlikte, bunun zorunlu olmadığını belirtmek isteriz. Zira, özellikle çimento gibi, taĢıma maliyetlerinin yüksek olduğu ve ürünün niteliği gereği belli bir uzaklıktan fazla taĢınmasının mümkün bulunmadığı ürünlerde, coğrafi pazarlar (Türkiye içinde) belli bölgelere ayrılabilmektedir; Topçuoğlu, M., Rekabeti Kısıtlayan TeĢebbüsler Arası ĠĢbirliği DavranıĢları ve Hukuki Sonuçları, Ankara 2001, s.157. Diğer örnekler için bkz.

Akıncı, s.202-203. Son olarak, Kurul’un 28.1.2008 tarih ve 08-04/56-M sayılı ilgili pazarın

tanımlanmasına iliĢkin Kılavuzunda, coğrafi pazarın tanımlanmasında dikkate alınacak kriterler ve kullanılabilecek unsurlar detaylı bir Ģekilde belirlenmiĢtir; bkz. söz konusu Kılavuz m.2.1.2 ve m.2.2.2.

218 _{Ġlgili ürün pazarının belirlenmesinde, dikkate alınması gereken en temel kıstas, ürünün “ikame}

edilebilir olup olmadığı” dır. Buna göre, bir ürünün diğerinin yerini alıp alamadığına göre, hangilerinin aynı pazarda olduğuna karar verilebilecektir. Örneğin, Ģayet bir ürünün fiyatının artması nedeniyle müĢteri diğer bir ürünü talep ediyor ise, fiyatı artan ürün ile talep edilen ürünün ikame olduğu ve bunların aynı pazarda yer aldığı kabul edilebilecektir. Ġlgili ürün pazarı ve coğrafi pazara iliĢkin daha fazla açıklama için bkz. Willis, s.122 vd.

219 _{Bkz. 28.1.2008 tarih ve 08-04/56-M sayılı Ġlgili Pazarın Tanımlanmasına ĠliĢkin Kılavuz,}

84 ürün pazarı ve coğrafi pazarın belirlenmesinde dikkate alınan kriterler ve unsurlar detaylı bir Ģekilde belirlenmiĢtir.

Diğer taraftan, gerek Kurul’un gerek AB Komisyonu’nun, kararlarında, ilgili ürün pazarının belirlenmesinde, ürünün özellikleri, kullanım amaçları ve fiyatı gibi unsurların dikkate alındığı görülmektedir220

. Nitekim, Kılavuz’un “pazar” kavramına iliĢkin birtakım açıklamalara yer verilen 4.bölümünde221

ise, pazarın belirlenmesinde kıstas olarak, “genel prensiplerin” ve Kurul’un önceki kararlarının dikkate alınması gerektiği belirtilmektir222

.

Diğer taraftan, Kılavuz’da, ilgili pazarın nasıl tanımlanacağının, ürünün ikame edilebilirliği ve coğrafi özellikler gibi faktörlere bağlı olduğu, ürünün ikame edilebilirliğinin, alıcının bakıĢ açısından223

değerlendirilmesi gerektiği ifade edilmektedir. Nitekim, Kılavuz’da bu unsurlar dikkate alınarak yapılan açıklamaya göre, binek otomobiller ile azami yüklü ağırlığı 3.5 tona kadar olan hafif ticari araçlar ile ağırlığı 3.5.tonun üzerinde olan ağır ticari araçlar arasında bir ayrıma gidilebilmekte, bu gruplarda yer alan araçlar, teknik özellik, kullanım

220 _{Komisyon’un ilgili ürün pazarının belirlediği Hoffman-La Roche & Co AG v Commission}

(Vitamins) (85/76), 13 February 1979, ECR 461, [1979] 3 CMLR 211, CMR 8527 (kararın

ayrıntılı incelemesi için bkz. Korah, s.130-149) Tetra Pact [1992] OJ L72/1 [1992] 4 CMLR 551 (kararın ayrıntılı incelemesi için bkz. Korah, s.166-177) , Hugin & Liptons (22/78), [1979] ECR

1869 [1970] 3 CMLR 345 (kararın ayrıntılı incelemesi için bkz. Jones/Sufrin, s.315 vd, Ardıyok,

S., Rekabet Hukukunda SatıĢ Sonrası Pazar Teorileri ve Yeni Motorlu TaĢıtlar Tebliği’nin

Ampirik Analizi, Rebate Hukukunda Güncel GeliĢmeler Sempozyumu-V, 6-7 Nisan 2007, Kayseri, s.66 vd.) kararları ile Rekabet Kurulu’nun Star & Posta & Takvim Gazetesinin sahipleri hakkında verdiği 8.12.1999 tarih ve 99-56/599-381 sayılı kararı ile Hürriyet, Milliyet, Sabah ve Simge Yayıncılık Ģirketleri hakkındaki 17.7.2000 tarih ve 00-26/291-161 sayılı kararı söz konusu unsurların dikkate alındığı önemli kararlardandır.

221 _{Bkz. Kılavuz’un “Pazar Tanımı ve Pazar Payının Hesaplanması” baĢlıklı 4.bölümü.}

222 _{Bu noktada belirtmek gerekir ki, Açıklayıcı BroĢür’ün “pazar”a iliĢkin açıklamalarının}

yapıldığı 6.bölümde, 1400/2002 sayılı Tüzük’ün sektöre özgü bir düzenleme olmasına rağmen, ilgili ürün ve coğrafi pazar tanımlarını yapmadığına dikkat çektikten sonra, bu konuda, Komisyon’un “ilgili pazar”ın tanımına iliĢkin Bildiri’nin (Commission Notice On The Definition

Of The Relevant Market For The Purposes Of Community Competition Law, OJ C 372, 9.12.1997)

ve ayrıca önceki kararların dikkate alınması gerektiğini belirtmektedir. Türkiye’de 2005/4 sayılı Tebliğ’e iliĢkin Kılavuz’un yayınlandığı tarihte, ilgili pazarın tanımlanmasına iliĢin 28.1.2008 tarihi Kılavuz henüz yürürlükte olmadığından, bu Ģekilde bir atıf yapılmamıĢtır.

223 _{Esasında, genel olarak ilgili ürün pazarının belirlenmesinde, alıcının talep ikamesi olduğu}

85 amaçları ve tüketici tercihi dikkate alındığında birbirlerine ikame teĢkil etmemektedir224.

Nitekim, Rekabet Kurulu’nun 3.4.2001 tarihli Man kararında farklı nitelikteki motorlu araçlar için farklı pazarların belirlendiği dikkat çekmektedir:

“Bildirim konusu anlaşmaların taraflarından olan Man’ın, bu anlaşmalar ile oluşturulan dağıtım ağını kullanarak, ürettiği ve ithal ettiği ticari araçların /kamyon, çekici, otobüs) ve bu araçların yedek parçalarının dağıtım ve satışı ile bakım onarım hizmetlerini yapacak olması ve adı geçen şirketin yalnızca ağır ticari araç imal ve ithal ediyor olması dikkate alınarak, ilgili ürün pazarlarının her biri ayrı olarak değerlendirilmek üzere, 12 ton ve yukarısı kamyonlar, çekiciler, otobüsler ve bunların yedek parçalarının dağıtım ve satışı ile bakım, onarım hizmetlerinin oluşturdukları pazarlar olduğu tespit edilmiştir.”225

Diğer taraftan, yedek parça pazarına iliĢkin olarak ise, Kılavuz, her bir model aracın ayrı ayrı her bir yedek parçasına iliĢkin olarak farklı ürün pazarlarının belirlenmesinin mümkün olabileceğini belirtmiĢ ve Kurul’un 2.11.2000 tarihli Mais Kararı’na atıf yapmıĢtır. Bu karar, yedek parçalara iliĢkin pazarın belirlenmesinde esas alınması gereken önemli açıklamaları içermektedir:

“Farklı marka araçların parçaları birbirlerine uymadığı gibi, aynı markalı araçların değişik modellerinin parçaları da diğerlerinin yerine kullanılamamaktadır. Bu nedenle örneğin, Renault 12 model araçlarda Renault 9 model otomobil için üretilmiş kaporta parçasını kullanmak mümkün değildir. Esasen Renault 12 model bir aracın hiçbir parçasının diğerinin yerine kullanılması da mümkün gözükmemektedir. Bu nedenle her bir model otomobilin ayrı ayrı her bir parçasının farklı bir ilgili ürün pazarı oluşturduğu söylenebilir. Şikayet Renault 9 ve Renault 12 model

224 _{Bkz. Kılavuz, 4.bölüm, 2.paragraf.}

86

otomobilin kaporta parçalarına ilişkin olduğu için yalnızca bu tip parçalar ilgili ürün pazarı olarak alınmıştır. Bu pazarda faaliyet gösteren firmaların kaporta ile birlikte kaportayla ilgili parçaların tamamını satmaları ya da üretmeleri, bu pazarı daha alt pazarlara bölmeyi de gereksiz kılmıştır.” 226