Ġazel-i Dįger 48

[Mef Ǿū lü / Fā Ǿi lā tü / Me fā Ǿį lü / Fā Ǿi lün] Metn-i Beyt:

Ĥusnet be ittifāķ-i melāĥat cihān girift Ārį be ittifāķ cihān mįtevān girift

Ĥüsn güzellik. Melāĥat, ŧuzlılıķdur.74 Ammā leźźet maǾnāsında müstaǾmeldür. İttifāķ, melāĥata mużāf olmışdur. Ārį eved dimekdür, ǾArabįde neǾam maǾnāsına.

Maĥśūl-i Beyt:

Senüñ güzelligüñ melāĥat ittifāķıyla cihānı ŧutdı. YaǾnį Ǿālem ħalķını firįfte ey- ledi. Eved ittifāķıyla cihānı ŧutmaķ olur.

Metn-i Beyt:

İfşā-yı rāz-ı ħalvetiyān ħˇāst kerd şemǿ Şükr-i Ħodā ki sırr-ı dileş der zebān girift

İfşā ifǾāl bābından maśdardur, fāş eylemek maǾnāsına. Ħalvetiyān ħalvetįnüñ cemǾidür. Ħalvete mensūblar dimekdür.75 Ħˇāst kerd māżį māżįye muķārin olsa ikin-

73 _{Mehmet Kanar, Hafız Divanı, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2011.} 74 _{Yazmada “ŧuzlılıkdur” şeklindedir.}

87

cisinden maǾnā-yı maśdarı murāddur, ħˇāst kerden taķdįrinde. FāǾili şemǾdür. Şükr-i Ħudā maśdaruñ mefǾūline iżāfetdür ki beyān-ı şįn-ı żamįri şemǾe rāciǾdür ki girift, alışdı maǾnāsınadur. Bir nesneye āteş alışmaķ gibi ŧutmaķ maǾnāsına d[i]yen ħaŧā eyledi.

Maĥśūl-ı Beyt:

ŞemǾ ehl-i ħalvetüñ sırrını ifşā eylemek istedi. Allāha şükr ki dilinüñ sırrını zebānına yaǾnį fitįlesine alışdı. Ĥāśılı şemǾüñ dilinde ħa[l]vetįler ĥaķķında nār-ı ĥased peydā olub rāzlarını fāş eylemek istedi. Allāha şükr ki dilinüñ sırrı yaǾnį āteş-i ĥased zebānına alışdı yaǾnį fitįlesine ki nuŧķa mālik olmadı. Pes ifşā-[yı] rāz idemedi. Zebān fitįlede yanan āteşden murāddur. Şükr Allāha ki göňlinüñ sırrını dilinde ŧutdı d[i]yen de ħaŧā eyledi.

Metn-i Beyt

Mį-ħˇāst gul ki dem zened ez reng u būy-ı dūst Ez ġayret-i śabā nefes ender dehān girift

BaǾz-ı nüsħada (Ez ġayret-i śabā nefeseş der dehān girift) vāķiǾdür. Ammā iki- sinüñ meǿāli birdür. Mį-ħˇāst ĥikāyet-i ĥāl-i māżįdür. Demden murād, nefes yaǾnį tekellüm eyleye dimekdür. Şįn-ı żamįr güle rāciǾdür. Nefes ender dehān girift sözini aġzında ŧutdı yaǾnį söylemedi.

Maĥśūl-i Beyt:

Gül dilerdi ki dostuň reng ü būyından nuŧķ eyleye yaǾnį reng ve būda dosta öy- küne ammā śabā ġayretden nefesini aġzında ŧutdı yaǾnį söyletmedi. Ĥāśılı reng ü būy-ı yāre öykütmedi ve aġzını açdurmadı dinilse vechi var. YaǾnį [75b] ġonce şek- linden çıķarmadı, öykündürmedi. Cāyiz ki girift bunda fiǾl-i lāzım ola. Ĥāśılı śabānuñ ġayretinden nefesi aġzında ŧutdı yaǾnį aġzın açub nuŧķa mālik olmadı.

88

Metn-i Beyt:

Zįn āteş-i nühüfte ki der sįne-i menest Ħorşįd şuǾle įst ki der āsumān girift

Nühüfte gizli. Ki, rābıŧa-ı śıfatdur iki mıśrāǾ ile ħurşįd mübtedā şuǾle įst ħabe- ridür.[Der], bā-yı śıla maǾnāsınadur. Girift, alışdı dimekdür.

Maĥśūl-i Beyt:

Bu gizli āteşden ki benüm sįn[e]mdedür güneş bir şuǾledür ki āsumāna alışdı yaǾnį āsumān sįn[e]müñ āteşinden ŧutışdı. Ve ħūrşįd andan bir şuǾledür. Sürūrį bu beytüñ iǾrābında dimiş ki mıśrāǾ-ı evvel mübtedā ve mısraǾ-i ŝānį ħaberi intihā bu iǾrābdan ĥažžı yoġimiş. Bu beytde girift Ǿibāretlerini ŧutdı dimekle taǾbįr idenler ŧut- dılar ķaplar degil imiş.

Metn-i Beyt:

Āsūde ber kenār çu pergār mį-şodem Devrān çu noķŧa Ǿāķıbetem der miyān girift

Āsūde diñlenmiş76, rāĥat77 olmış maǾnāsınadur. Pergār bā-yı ǾAcemįnüñ fetĥ ve kāf-ı ǾAcemiyyeyle pergel dimek olur. Mį-şodem, ĥikāyet-i ĥāl-i māżį, olurdum dimek olur. ǾĀķıbetüñ mimi, maǾnāda miyāna maśrūfdur.

Maĥśūl-i Beyt:

Kenārda pergār gibi āsūde olurdum yaǾnį ħoş-ĥāl geçinirdüm. ǾĀķıbet, devrān noķŧa gibi ortada ŧutdı yaǾnį ŧutıb ortaya getürdi. Ĥāśılı ħalķdan külliyen Ǿuzlet eyle- yüb ĥużūrda [degil] idüm. ǾĀķıbet devrān beni noķŧa-yı dāǿire gibi ortaya yaǾnį ħalķ arasına ŧutub götürdi. Pergār ü devrān ü noķŧa vü miyān, mürāǾāt-ı nažįr śanǾatıdur.

76 _{Yazmada “vü diňlenmiş” şeklindedir.} 77 _{Yazmada “rāħat” şeklindedir.}

89

Metn-i Beyit:

Ān rūz şevķ-i sāġar-ı mey ħarmenem besūħt K’āteş zi Ǿaks-i Ǿārıż-ı sākį der ān girift

K’āteş ki rābıŧa-ı śıfat. ǾĀrıż ǾĀrabįde rānuñ kesriyledir ammā ǾAcem fetĥ-i rāyla istiǾmāl ider. Kāfer ü ħātemde böyledür. Ĥāfıž beytinüñ şerĥinde üçüni bile öyle taĥķįķ eylemiş. Bunda girift alışdı ve teǿŝįr eyledi dimekdür.

Maĥśūl-i Beyt:

Bāde sāġarınuñ şevķi benüm vücūdum ħırmenini ol gün yaķdı ve yandurdı ki sāķįnüñ Ǿārıżı Ǿaksinüñ āteşi ol meyde teǿŝįr idüb aña alışdı. Şarābuñ ķızarması ke- enne ki sāķįnüñ Ǿārıżı Ǿaksindendür ki Ħˇāce’nüñ vücūdı ħırmenini yaķdı. Bunuñ gibiler iddiǾā olur, taĥķįķ olmaz. YaǾnį şuǾarānuñ deǾāvįsindendür bunda da girift lafžı maǾnāsına ŧutanlar ŧutķun ŧabǾ imişler.

Metn-i Beyt:

Ħˇāhem şoden be kūy-ı muġān āstįn-feşān Zįn fitnehā ki dāmen-i āħir zemān girift

Şoden reften maǾnāsınadur. Kūy-ı muġān meyħāneler. Āstįn yeñ. Āstįn-feşān vaśf-ı terkįbįdür. Fişānįdenden śaçmaķ ve silkmek maǾnāsınadur. Fitnehā fitnenüñ cemǾidür. MaǾlūm ola ki her kelimenüñ aħirinde hā-yı resmį ola. Fitne vü jāle vü ġonçe vü hˇāce gibi [76a] hā ile cemǾ oldıġı ĥįnde edāt-ı cemǾ ol hānuñ yerine yazar- lar kendinüñ hāsı yazılmaz. Āħir bunda sükūn-ı rā ile oķunur. Żarūret-i vezniçün āħir-dāmen zamāne iżāfeti istiǾāre ŧarįķiyledür, iżāfet-i beyāniyyedür. Zįrā dāmen-i āħir kendidür.

Maĥśūl-i Beyt:

Kūy-ı muġāna yeñüm silkerek giderem bu fitnelerden ki āħir zamān etegini ŧutdı yaǿnį āħir zamānı ŧutdı. Ĥāśılı āħir zamānda vāķįǾ olan fitnelerden ķurtul- maġçün kūy-ı muġāna śalını śalını varısaram murādı ħoş-ĥāl ve fāriġü’l-bāl giderüm. Āstįn-feşān istiǾcālden kināyetdür diyenler istiǾmālden ġafletlerinden Ǿindį söyle- mişler.

90

Metn-i Beyt:

Mey-ħor ki her ki āħir-i kār-i cihān bedįd Ez ġam sebük ber āmed u rıtl-ı girān girift

Mey, muķaddem mefǾūldür ħoruñ ki, emr-i muħāŧabdur. Ki taǾlįl. Āħir-i kār işüñ śoñu. Sebük yeyn[i]dür ammā bunuñ gibi yerlerde fevrį ve tįzį. Rıŧl rānuñ fetĥi ve kesriyle ve ŧānuñ sükūnuyla nıśf batman maǾnāsınadur. Ammā böyle yerlerde büyük ķadeĥdür. Girān kāf-ı ǾAcemįnüñ kesriyle aġır maǾnāsınadur. Rıŧl, girān ile vaśf eyledügi ŧoluluġı iǾtibārdur. YaǾnį yarım batman bāde ile ŧolı aġır ķadeĥi ele aldı.

Maĥśūl-i Beyt:

Mey iç zįrā her kimse ki dünyānuñ śoñ işini gördi ġamdan çıķdı ve rıŧl-ı girān ŧutdı. YaǾnį kimse ki dünyānuñ serįǾü’z-zevāl ve fānį maĥż olduġın gördi vü bildi. ǾAle’l fevr ġam-ı dünyādan çıķdı ve Ǿayş u nūşa mübāşir olub aġır ķadeĥler aldı.

Metn-i Beyt:

Ber berg-i gül be ħūn-i şaķāyıķ nüvişte end K’ānkes ki puħte şud mey-i çün erġavān girift

Şaķāyıķ lāleye dirler, puħte lafžıyla bādeye įhām iderüz. Zįrā bādenüñ bir adı puĥtedür. Mey-i çün erġavān girift ibāretine mużāf olmışdur, erġavān gibi mey di- mekdür.

Maĥśūl-i Beyt:

Berk-i gül üzerine şaķāyıķ ħūnıyla yazmışlardur ki, ol kimse ki puħte oldı. Erġavān gibi ķızıl bāde ŧutdı yaǾnį içdi. Ħˇāce iddiǾā ider ki berk-i gülüñ ķızarduġı źātından degildür. Belki üzerine şaķāyıķuñ ķanıyla mıśrāǾ-ı ŝānįnüñ mażmūnını yazmışlardur andan ķızarur. Mażmūn budur ki ol kimse ki puħte-reǿy ve mücerreb rūzgār oldı. Ķırmızı bāde nūş eyledi yaǾnį eleźź-i źevķ bāde-nūşlıķ źevķidür. Pes puħte-reǿy bu źevķi terk eylememek gerek.

91

Metn-i Beyt:

Mey dih be-cām-ı zer ki śabūĥį śabūĥyān Çün pādişāh78-i tįġ-i zer-efşān cihān girift

Śabūĥ ŧañ vaķtinde şarāb içmege dirler. Ŧañ vaķtinde içilen şarāba dirler diyen Ǿindį söylemiş. Zer-efşān vaśf-ı terkįbįdür, efşānįdenden silkinmek ve śaçmaķ ekŝer kāġaźda istiǾmāl olunur. Ķılıcda istiǾ māl maǾhūd degil meger ki ġılāfı zer-efşān ola.

Maĥśūl-i Beyt:

Bāde iç altun ķadeĥle ki śabāĥ vaķtinde śabūĥ idenlerüñ śabūĥı pādişāh gibi al- tun [76b] sepilmiş ķılıcıyla cihānı ŧutdı. YaǾnį keyfiyyet vücūd Ǿālemini iĥāŧa eyledi. Yāħūd śabūĥ idenlerüñ śabāĥı Ǿālemi altunlı ķılıc ile rūşen eyledi. YaǾnį vücūdları Ǿālemine nūr u żiyā virdi. Bu beyt dįvānlarda bulunmadı ammā şāriĥler yazmışlar, pes ihmāli lāyıķ görilmedi.

Metn-i Beyt:

Ĥāfıž çü āb-ı luŧf zi nažm-ı tu mį-çeked Ĥāsid çigūne nukte tevāned ber ān girift

Āb-ı luŧf iżāfet-i beyāniyyedür. Mį-çeked fiǾl-i mużāriǾ çekįdenden ŧammaķ maǾnāsınadur.

Maĥśūl-i Beyt:

İy Ĥāfıž çünki nažmuñdan āb-ı leŧāfet ŧamar yaǾnį nažmuñ laŧįf ü āb-dād[e]dür. Ĥāsid ne vechle üzerine nükte ŧutmaġa ķādirdür. YaǾnį daħl u ŧaǾn eylemege ķādir degildür. BaǾż-ı nüsħada maħlaśı böyle vāķiǾdür.

Metn-i Beyt:

Furśat neger ki fitne çü der Ǿālem üftād Ĥāfıž be cām-ı mey zed u ez ġam-kerān girift

92

Fırśat negerüñ muķaddem mefǾūlidür. Ki beyān. Üftād vāvla ve vāvsuz luġat- dür. Be-cām-ı mey zed yaǾnį kendi[yi] cām-ı bādeye urdı. YaǾnį bāde içmege başladı. Kerān kenār maǾnāsına. Türkçe ķırañ dirler.

Maĥśūl-i Beyt:

Fırśata nažar eyle çünki Ǿāleme fitne düşdi. Ĥāfıž, cām-ı bādeye urdı ve ġam- dan kenār ŧutdı. YaǾnį cām-ı bādeye mübāşir olub ġamdan ķurtuldı.