Ġazel-i Dįger 64

[Mef Ǿū lü / Fā Ǿi lā tü / Me fā Ǿį lü/ Fā Ǿi lün] Metn-i Beyt:

İy ġāyib ez nažar be Ħodā mį-sipārement Cānem besūħtį vü be dil dūst dāremet

154

İy ĥarf-i nidā münādāsı maĥzūf taķdįr-i kelām iy cān nā-ġāyibdür. Be Ħudā bā śıla. Mį edāt-ı ĥāl. Sipāremet fiǾl-i mużāriǾ. Mįm-i żamįr merfūǾ-ı muttaśıl fāǾili ve tā-yı żamįr, manśūb-ı muttaśıl mefǾūli müǿeddā-yı kelime şimdiki ĥālde ıśmarlarum seni dimekdür. Yā ĥarf-i teǿkįd. Sūħtį fiǾl-i māżį-i muħāŧabdur. Yā żamįr-i muħāŧab fāǾili, yaķduñ dimekdür. Vü be dil vāv ĥāl ve bā žarf; yā maǾiyyet. Dāremet vech-i sābıķ üzre fiǾl-i mużāriǾ mįm-i żamįr, merfūǾ-ı muttaśıl faǾili ve tā-yı żamįr, manśūb-ı muttaśıl mefǾūli bu Ǿirābı tekrār eylemekden ġaraż ħāŧırlarda kemāl-i in- tiķāşıla münaķķaş olsun ki āħir ġazelde ekŝer bu ķāfiye böyle vāķiǾ olmışdur. İcrāsı- na ķādir ola ve sāyir yerlerde vākiǾ ola, bu üslūb üzre icrā eyleye.

Maĥśūl-i Beyt:

Ĥażret-i Ħˇāce’nüñ cānānına nāme yerine irsāl buyurdıķları ġazellerindendür. Buyurur ki: İy nažardan ġāyib olan cānān, Allāh’a ıśmarladum seni, cānumı yaķduñ. Ĥālbūki göñülde veyā göñle seni dost dutaram. YaǾnį severem dimekdür. Ĥāśılı her ne ķadar ki cefā görsem senden göñlüm uśanmaz, gerekse yaķın ol gerekse uzaķ.

Metn-i Beyt:

Tā dāmen-i kefen nekeşem zįr-i pāy-i ħāk Bāver mekon ki dest zi dāmen bedāremet

Tā intihā, ġāyet yā tevķįt. Dāmenüñ kefene iżāfeti istiǾāre ŧarįķiyledür şįbden. Zįrā ħākde pā olmaz, şįb olur. Bāver ism-i cāmiddür. İstiķlālen istiǾmāli yoķdur. Bel- ki dāşten ve kerden müştaķķātıyıla müstaǾmeldür. Niteki bunda kerden murādifi kendinüñ nehy-i muĥāŧabıyıla müstaǾmeldür. Müǿeddā-yı Ǿibāret inanma dimekdür ki beyān bedāremet. Bā ĥarf-i istiķbāl.

Maĥśūl-i Beyt:

Ŧopraġuñ ayaġı altına kefenüm etegini çekmeyince yaǾnį ölmeyince inanma dimekdür. Elüm etegüñden ŧutam yaǾnį çekem. Ĥāśılı ölünce Ǿaşķuñ terk itmezem dimekdür.

155

Metn-i Beyt:

Miĥrāb-ı ebruvān benumā tā seĥer-gehį Dest-i duǾā ber ārem u der gerden āremet

Miĥrābūn ebruvāna iżāfeti, müşebbehün-bihüñ, müşebbehe iżāfetidür. Ĥāśılı iżāfet-i beyāniyyedür. Ebruvān ebrūnuñ cemǾidür ħilāf-ı ķıyās üzerine. Benümā emr-i muħāŧabdur. Tā taǾlįl. Seĥer-gehį geh gāhdan muħaffefdür ve yā ĥarf-i vaĥdet. DuǾāya dest iŝbātı istiǾāre ŧarįķiyledür. AǾnį iżāfet-i beyāniyyedür. Ber ārem ber ĥarf-i istiǾlādur. ǾArabįde Ǿalā gibi. Ārem, fiǾl-i māżį-i nefs-i mütekellim-i vaĥde śıġasıdur. Ārįdenden ki muħaffefdür āverįdenden. Der ĥarf-i śıla bā maǾnāsına. Āre- met elini ķaldıram. YaǾnį duǾāya el ķaldırub saña duǾā idüb iki ķollarumı boynuña ĥamāyil idmege Ǿayn-ı kemāl irüşmeye. YaǾnį saña yaramaz göz degmeye, maķśūd saña yaramaz göz degmemekçün iki elüm ķaldırub duǾā idüb [93b] gözüñe ĥamāyil yerine āred muķadder duǾā elin ķaldırırum. Seni boyına getürürüm di[y]en kelām-ı Ǿaceb netįce virmiş. YaǾnį saña yaramaz göz degmemekçün duǾā iderüm diyen de ġarįb netįce virmiş.

Metn-i Beyt:

Ger bāyedem şoden sūy-ı Hārūt-ı Bābilį Śad gūne cāduvį bekonem tā biyāremet

Bāyed, fiǾl-i mużāriǾ-i müfred-i ġāyibdür, bāyedenden, gerek maǾnāsına. Mįm- i żamįr manśūb-ı muttaśıl mefǾūli maǾnāda ammā şodene nāžırdur, şodenem taķdįrinde ve şoden reften maǾnāsına fāǾilidür bāyedüñ. Hārūtuñ Bābile iżāfeti ednā mülābese iledür. Anda maĥbūs olduġıçün. Yā ĥarf-i nisbet. Bābil Baġdād ile Ĥille arasında bir yerüñ ismidür. Aślında ĥiśārı bir büyük şehr imiş. Ammā bu zamān şöy- le münderis ve munŧamis olmışdur ki ĥiśārı diyārdan eŝer-i žāhir degildür. BaǾżılar didiler ki Hārūt ve Mārūt Bābilį, Hindistān olandur. Baġdād diyārında degildür. El- Ǿilmu Ǿinde’llāh cādūvįde yā-yı ŝāniyye maśdariyyedür. Bā ĥarf-i istiķbāl. Konem fiǾl-i mużāriǾ-i mütekellim-i vaĥde. Tā taǾlįl. Bā ĥarf-i istiķbāl. Yāremetüñ yāsı hem- zeden mübeddeldür. Aślında ārametdür. MaǾlūm ola ki bir kelimenüñ ki evvelinde

156

hemze olsa aña bā-yı istiķbāl veyā mįm-i nāhiyye veyā nuñ-ı nāfiyye dāħil olsa hem- ze yāya mübeddel olmaķ muŧariddür. Meŝelā biyāyed ve neyāyed ve meyāyed gibi.

Maĥśūl-i Beyt:

Hārūt-ı Bābilį cānibine baña gitmek lāzım olursa yüz dürlü cādūluķ iderüm tā ki seni getürem. Ĥāśılı her ne vechle ki mümkin ve müyesserdür. Seni getürmege saǾy iderüm. Sihr ki Ǿamel-i küfr ü đalāletdür. Hįçbir vechle daħı seni getürdemez- sem bi’ż- żarūrį anuñla getürmege saǾy iderüm. Muŧlaķ ġazelüñ şerĥinde źikr olmışdı ki nāme yerine irsāl buyurduķları116 ġazellerindendür. Pes bu iddiǾā aña mütebeyyin- dür. Ĥāśılı cānānla cismānį vāķiǾ olunmaġın mübālaġayla Ǿarż-ı iştiyāķ eyler. Ĥāśılı cānānla cismānį mülāķāt içün mübālaġayla Ǿarż-ı iştiyāķ eyler.

Metn-i Beyt:

Bārem dih ez kerem ber-i ħod tā be sūz-ı dil Der pāt dem-be-dem guher ez dįde bāremet Maĥśūl-i Beyt:

Kerem ü luŧfuñdan baña kendi yanuña icāzet vir tā göñül ĥarāretle ayaġuña dem-be-dem gözden güher yaġdırayum. YaǾnį ayaġuña düşüb gözyaşı dökeyüm.

Metn-i Beyt:

Śad cūy-ı āb besteem ez dįde ber kenār Ber būy-ı toħm-ı mihr ki der dil bekāremet Besteem bend eylemişüm. Kenār yan. Būy ümįd ve recā. Maĥśūl-i Beyt:

Yanmada gözyaşumdan yüz śu ırmaġı bend eylemişüm. YaǾnį irkmişüm ve bükmişüm senüñ göñlüñe maĥabbet toħımı ekmek ümįdiyile. Ĥāśılı eŧrāfum aġla- maķdan göller ve deryālar oldı. Ol ümįd ile ki sen görüb raĥm eyleyüb baña māyil

157

olasın. YaǾnį anuñ recāsına ki göñülde ekem saña di[y]en Ǿaceb taśvįr maǾnā buyur- mış. BaǾż-ı nüsħada [94a] bu beyt böyle vāķiǾ olmış.

Metn-i Beyt:

Mį-giryem u murādem ezįn eşk-i seyl-bār Toħm-ı maĥabbet-i tu ki der dil bekāremet Seyl-bār vaśf-ı terkįbįdür bārįdenden yaġdurmaķ.

Maĥśūl-i Beyt:

Aġlarum ammā murādum bu seyl yaġdırıcı gözümüñ yaşından maĥabbet toħımıdur ki göñlüñe ekem. Ĥāśılı keŝret-i bükādan maķśūdum göñlüñe merĥamet düşürüb kendüme māyil eylemekdür. Bunuñda netįcesinde maĥabbet toħımıdur ki göñülde ekerüm saña di[y]en Ǿaceb rūstāyį ŧabǾ imiş. Ĥāśılı iki beytüñ netįcesinde ħiŧāb göñli şāǾire iżāfetdür.

Metn-i Beyt:

Ħūnem berįħt v’ez ġam-ı hecrem ĥalāś dād Minnet-peźįr ġamze-i ħancer guźāremet

Berįħt ve dād fiǾilleri ġamzeye müteveccihlerdür tenāzuǾ ŧarįķiyle. V’ez ġam vāv-ı Ǿatf bunda meftūĥ oķunmaķ gerek vezne ħalel gelmeye.

Maĥśūl-i Beyt:

Ķanumı dökdi ve hicrān ġamından baña ħalāś virdi. yaǾnį beni hicrān ġamın- dan ħalāś eyledi ve ķurtardı. Bu cihetden senüñ ħancer güźār ġamzenüñ minnet pezįriyüm yaǾnį memnūnıyum. Ĥāśılı beni ķatl idüb hicrān eleminden ķurtarduġını cānuma minnet bilürüm. MıśrāǾ-i ŝānįnüñ maǾnāsını senüñ ħancer o deñli ġamzenüñ minnetin ķabūl idiciyüm di[y]en kimesne źāl ile zāy[ı] farķ eylemezmiş ki bir nes- ne[y]i edā eylemege zįrā zāyıla müstaǾmeldür ve bu ħancer güźār ve nįze güźār źāl iledür. Bahādırlıķdan kināyetdür.

158

Metn-i Beyt:

Ħˇāhem ki piş mį-remet iy bį-vefā ŧabįb Bįmār bāz pors ki der intižāremet117

Ħˇāhem fiǾl-i mużāriǾ-i mütekellim-i vaĥdedür. Ki beyān. Mį-remet fiǾl-i mużāriǾ-i mütekellim-i vaĥde. Mįm-i żamįr merfūǾ-i fāǾili ve tā-yı żamįr, manśūb-ı mefǾūlidür. İy, ĥarf-i nidā ve münādā ŧabįb żarūret-i veznçün teǿħįr ķılınmışdur taķdįr-i kelām iy ŧabįb-i bį-vefādur. Bįmār, muķaddem mefǾūlidür bāz pors[uñ]. Bāz teǿkįd ifāde ider porsįdenden, śor dimekdür. Ancaķ pors pānuñ żammıyla emr-i muħāŧabdur. Ki taǾlįl. İntižāremet mįm-i mütekellim mużāfun ileyhdür ve mecmūǾ-ı mużāf ve mużāfun ileyhe mużāf olmışdur. Tā, muħāŧabdur.

Maĥśūl-i Beyt:

İy vefāsız ŧabįb, senüñ öñüñde ölmek isterem. Bį-çāreñü śor ki in- tižāruñda[y]um. YaǾnį cān virmegüm senüñ Ǿıyādeñe mevķūfdur. Bįmāruñ śor ki intižāruñda[y]um dimekden maķśūdı bu maǾnādur ve mıśrāǾ-i ŝānįnüñ feĥvāsı budur. Bunda bįmār bāz porsuñ maǾnāsını ħasteñi giri śor di[y]en ilerüsini ve girüsini teşħįś ider şaħś degil imiş.

Metn-i Beyt:

Ĥafıž şerāb u şāhid u rindį ne vażǾ-ı tust Fi’l-cumle mį-konį vü furū mį-guźāremet

Şāhidį, ǾAcem maĥbūbda istiǾmāl ider. Žāhir budur ki meleke müsteǾārdur. Zįrā ǾArab ferişteye şāhid dirler. Rindį ǾAcem Ǿayyāra dir ve envāǾ-ı münāhebe mür- tekib olana rind dirler.

Maĥśūl-i Beyt:

[94b] İy Ĥāfıž, şarāb içmek ve güzel sevmek ve Ǿayyārlıķ118 eylemek senüñ ĥālüñ ve kāruñ degildür. Gerçi azcıķ idersüñ ammā seni terk idüb ihmāl iderüm.

159

YaǾnį sen bu işleri egerçi işlersin lākin ĥālüñe muķayyed olmazam ve seni dāyire-i iǾtibārdan isķāŧ iderem. Bunda mį-konįden soñra gelen vāv zāyiddür di[y]en vāv-ı istidrāk119 maǾnāsını ifāde eyledigin bilmezmiş. MıśrāǾ-i ŝānįnüñ maǾnāsını fi’l- cümle idersin, ben seni aşaġa alıram diyen de ġarįb maǾnā virmiş.