Ġazel-i Dįger 58

[Fā Ǿi lā tün / Fe Ǿi lā tün / Fe Ǿi lā tün / Fe Ǿi lün] Metn-i Beyt:

Śubĥ-dem murġ-ı çemen bā gul-i nev-ħāste goft Nāz kem kon ki derįn bāġ besį çun tu şikuft

Śubĥ-dem sabāĥ vaķti. Murġ-i çemen bülbül. Gül-i nev-ħāste tāze açılmış. Nāz kem kon nāzı külliyen terk eyle dimekdür. Nāzı [87b] eksik eyle dimek degildür baǾżıları žann eyledügi gibi. Besį çoķ. Çün edāt-ı teşbįh. Şikuft açıldı fiǾl-i māżį-i lāzım.

Maĥśūl-i Beyt:

Śabāĥ vaķti bülbül tāze açılmış güle didi, nāzı terk eyle ki bu bāġda niçe senüñ gibi gül açıldı.

Metn-i Beyt:

Gul beħandįd ki ez rāst berencįm velį Hįç Ǿāşıķ soħen-i saħt be maǾşūk negoft

Rāst müşterekdür ŧoġrıyıla gerçek beyninde. ǾĀşıķ mübtedā. Negoft ħaberį. Maĥśūl-i Beyt:

Bülbülüñ güftārına gül güldi ki gerçekden incinmezüz. Ammā hergiz bir Ǿāşıķ maǾşūķına pek söylemedi. YaǾnį iy bülbül, senüñ sözüñ ĥaķdur ve ĥaķdan incinme-

132

züz. Lįkin her bir Ǿāşıķ maǾşūķına saħt ve dürüst söyleyi gelmemişdür. Ħˇāce’nüñ bu sözi bir Ǿāşıķla maǾşūķuñ muśāĥabetinden kināyetdür.

Metn-i Beyt:

Tā ebed būy-ı maĥabbet be meşāmeş neresed Herki ħāk-i der-i mey-ħāne be ruħsāre neruft

Tā intihā, ġāyet. Būy-ı maĥabbet iżāfet-i beyāniyyedür. Neruft fiǾl-i māżį sü- pürmedi dimekdür.

Maĥśūl-i Beyt:

Ebed dimāġına maĥabbet ķoķısı irişmez. YaǾnį āħir Ǿömrine dek her kimse ki mey-ħāne ķapusınuñ ŧopraġını ruħsārasıyla süpürmeye. YaǾnį pįr-i muġāna maĥab- bet idüb mülāzemet ve ħiźmet eylemeyenüñ meşāmına būy-ı maĥabbet vāśıl olmaz. Be-meşāmeşde şįn-ı żamįr, mıśrāǾ-i ŝānįde ki lafžına rāciǾdür ıżmār ķable’ź-źikr ŧarįķiyle.

Metn-i Beyt:

Ger ŧamaǾ dārį ez ān cām-ı muraśśaǾ mey-i lāǾl İy besā durr ki be nūk-i mujeet bāyed suft

BaǾż-ı nüsħada iy besā durr ki yerine durr u yāķūt vāķiǾdür. Dürrden murād, eşk-i ħāliśdür. Yāķūtdan murād, ħūn-ı nābdur. MuraśśaǾ gümüşe veyā altuna cevāhir berkitmiş olan nesneye dirler. İy ĥarf-i nidā, münādā Ǿāmm-ı maĥźūfdur. Be nūk bā maǾ maǾnāsınadur. Bunuñ fetĥi ve żammı luġatdür. Her nesnenüñ sivri ucına dirler. Bāyed fiǾl-i mużāriǾ gerek dimekdür. Suft māżįdür, maśdar maǾnāsına. Zįrā mużārıǾa muķārindür, delmek dimekdür.

Maĥśūl-i Beyt:

Eger ŧamaǾ ŧutarsañ yaǾnį ŧamaǾuñ var ise iy yār ki pįr-i muġānuñ ol muraśśaǾ ķadeĥinden bāde içesün. Nūk-ı müje ile çoķ incü delmek gereksin yaǾnį ħiźmet ü mülāzemet ve tażarruǾ eyle. Çoķ yaş dökmek gereksin ki ol müyesser ola.

133

Metn-i Beyt:

Der gulistān-ı İrem dūş çu ez luŧf-ı hevā Zulf-i sunbul zi nesįm-i seherį mį-āşuft

Gülistān-ı İrem iżāfet-i beyāniyyedür. Bunda murād, ol Bāġ-ı İremdür ki Şįrāzda Şāh ŞücāǾuñ bāġçesidür ki meşhūr seyrān-gāh[ı]dur Şįrāzuñ. Ve Ķurǿāndaki Bāġ-ı İrem ki cennetüñ ismidür. Anı įhām ider. Zülf-i sünbül iżāfetde beyāniyyedür. Mį-āşuft āşüften delirmek ve ķarış muruş olmaķ. Ĥāśılı nesįm hübūb eyledügi vaķt sünbüller ĥareket idüb gāh biri birine ķaruşub ve gāh ayrılub bu ĥāletinden āşüft lafžıyla taǾbįr eylemiş ve mıśrāǾuñ maǾnāsını sünbül zülf, seher yeliyle perįşān oldı. YaǾnį [88a] açıldı diyen kimse maķśūd añlamamışdur.

Maĥśūl-i Beyt:

İrem gülistānında dün gice çünki leŧāfet-i hevādan zülf-i sünbül nesįm-i se- herįden ķarış muruş olurdı.

Metn-i Beyt:

Goftem iy mesned-i Cem, cām-ı cihānbįnet ku Goft efsūs ki ān dovlet-i bįdār beħuft

Murād mesned-i Cem’den gülistāndur ki beyt-i sābıķda meźkūrdur. Cemden murād, güldür. CemįǾ-i şükūfenüñ sulŧānıdur ki Ħˇāce buyurur. Velehu eyżen:

Beyt:

Efser-i sulŧān-ı gul peydā şod ez ŧarf-ı çemen Maķdemeş yā Rab mubārek bād ber serv u semen Niteki buyurur:

Beyt:

Taħt-ı zümrüd zer est gül be çemen Rāĥ çun laǾl-i āteşįn der yāb

134

Ve cām-ı cihān-bįnden murād, gül-i muŧabbaķdur ki ķadeĥe beñzer ve cihān- bįn vaśf-ı terkįbįdür, cihān görici maǾnāsına ve cāma cihān-bįnüñ vaśfını iŝbāt eyle- mek mecāzdur cihānı görmege sebeb oldıġıçün. Zįrā ĥaķįķatde cihān gören aña nāžır olanlardur. Pes cihān-bįnden murād cihān-nümādur. Niteki ekŝer-i istiǾmālde böyle- dür. Ku edāt-ı istifhāmdur, ķanı maǾnāsına. Goft fiǾl-i māżį żamįr fāǾil taĥtında müs- tetir kināyetdür gülistāndan. Efsūs dirįġ ve ĥayf maǾnāsınadur. Ki taǾlįl efsūsa Ǿillet- dür. Ve mā-baǾdį tetimme-i maķūl ķavldür. Devlet-i bįdār uyanıķ yaǾnį devlet-i ġālib baħt-ı bįdār da dirler. MüsāǾade maǾnāsına. Beħuft māżį uyudı dimekdür. Ammā murād zāyil oldı ve gitdi. Devlet-i bįdārdan murād eyyām-ı verddür ki serįǾü’z- zevāldür ki gülistānuñ iǾtibārı ve śafāsı ol eyyām iledür.

Maĥśūl-i Beyt:

Dün gice Şāh ŞücāǾuñ Bāġ-ı İrem nām bāġçesinüñ gülistānında leŧāfet-i hevādan ki nesįm-i seherden zülf-i sünbül perįşān ve āşüfte olurdı. Gülistāna didüm: İy gül pādişāhınuñ taħtı cām-ı cihān-bįnüñ ķanı yaǾnį gül ķanı? Gülistān didi: Ĥayf ol devlet-i bįdār uyudı yaǾnį zāyil oldı ve gitdi. Bu beytüñ maǾnāsında sünbülü muħāŧab idinüb ve goft fiǾlinüñ fāǾilini sünbüli ŧutan kimse bu iki beytden maķśūdı hįç añlamamış. Zülf-i sünbül be nesįm-i seher mį-āşüft bu MıśrāǾuñ maǾnāsını sün- bül zülf, seher yeline ķarışdı diyen kimse ġarįb Fārisį bilürmiş.

Metn-i Beyt:

Soħen-i Ǿaşķ ne ānest ki āyed be zebān Sāķiyā mey dih u kūtāh kon įn goft u şenuft

Kūtāh ķıśa dimekdür. Kūtāh kon ķıśa eyle. Ammā böyle maķāmlarda ŧay eyle yaǾnį külliyen terk eyle. Goft u şenuft bu iki lafž fiǾl śuretinde ismlerdür, dime ve işitme maǾnāsına.

Maĥśūl-i Beyt:

ǾAşķ sözi vü muśāĥabeti nesne degildür ki dile döküle. YaǾnį Ǿaşķ emr-i ĥālįdür, ķālį degildür. ǾĀşıķlar añlar Ǿaşķ ne ĥāletdür. Bį-derd olanlar ne bilür. İmdi

135

iy sāķį, bāde vir ve terk eyle, bu dime[y]i ve işitme[y]i yaǾnį goft u gūyla bilinmez. Ķįlı ve ķālı terk idüb bāde getür. Bu mıśrāǾda ķıśa eyle dime ve işitme [88b] di[y]en kimse taķśįr eylemiş.

Metn-i Beyt:

Eşk-i Ĥāfıž ħıred u śabr be deryā endaħt Çi koned sūz-ı ġam-ı Ǿaşķ neyārist nihuft

Neyārist nefy-i māżįdür, ķādir olmadı maǾnāsına. Nihuft nihuften gizlemek di- mekdür.

Maĥśūl-i Beyt:

Ĥāfıžuñ gözi yaşı Ǿaķl u śabrını deryāya atdı. YaǾnį bundan evvel Ǿaķl u śabr ķuvvetiyle bükā vü giryesini żabŧ iderdi ve gözinden yaş çıķmazdı. Ammā şimdi gir- ye vü bükāsı ġālib olub eşki ŧuġyān idüb ħıred u śabrı maġlūb olub eşki deryāya atdı buyurduġından109 keŝret-i giryeden kināyetdür. K-enne ki eşk-i deryādur. Ħıred u śabrı ġarķ eyledi. MıśrāǾ-i ŝānį meźkūra ĥükm-i taǾlįlde įrād idüb buyurur. Neylesün Ǿaşķuñ ġamınuñ ĥarāretini gizlemege ķādir olmadı. Pes ol cihetdendür keŝret-i girye- si.