Ġazel-i Dįger 57

[Me fā Ǿi lün / Fe Ǿi lā tün / Me fā Ǿi lün / Fe Ǿi lün] Metn-i Beyt:

Şenįdeem soĥenį ħoş ki pįr-i KenǾān goft Firāķ-ı yār ne ān mį-koned ki betvān goft

Soĥenįde yā vaĥdet. Ħoş śıfatıdur soĥenüñ. Ki rābıŧa-ı śıfat. Pįr-i KenǾān Ĥażret-i YaǾķūb peyġamberdür. MıśrāǾ-i ŝānį Pįr-i KenǾānuñ maķūl ķavlidür. Betvān goft goften maǾnāsınadur.

Maĥśūl-i Beyt:

Ħˇāce buyurur, bir güzel söz işitmişüm ki Ĥażret-i YaǾķūb didi yāruñ firāķı ol ĥāleti eylemez ki dimek mümkin ola. YaǾnį yāruñ firāķı bir iş işler ki ķābil-i taǾbįr degil.

Metn-i Beyt:

Ĥadįŝ-i hevl-i ķıyāmet ki goft vāǾiž-i şehr Kināyetįst ki ez rūzgār-ı hicrān goft

Hevl ķorķı. Ki rābıŧa-ı śıfat. Ĥadįŝ-i hevl-i ķıyāmet evvelki goftuñ maķūl ķav- lidür. MaǾnā cihetinden egerçi śuretā ibtidā-[y]ı kelāmdur ve kināyetįst ħaberi. Ki yine rābıt-ı śıfatdur ve mecmūǾ-ı maķūl, ķavl-i redįf vāķiǾ olan goftuñ maķūlıdur.

127

Maĥśūl-i Beyt:

VāǾiž-i şehr didigi ķıyāmet ķorķısı bir kināyetdür ki rūzgār-ı hicrāndan söyledi. Ĥāśılı ķıyāmet Ǿaźābı didikleri yāruñ firāķı Ǿaźābıdur.

Metn-i Beyt:

Nişān-ı yār-ı seferkerde ez ki porsem bāz Ki herçi goft berįd-i śabā perįşān goft

Seferkerde sefer eylemiş. Ki ismdür. Bāz teǿkįd ifāde ider. Bāz girü maǾnāsını virenler istiǾmāli bilmez imiş. Ki taǾlįl. Berįd-i śabā iżāfet-i beyāniyyedür. ǾArabca elçiye dirler ammā şuǾarā-yı ǾAcem peyk maǾnāsında istiǾmāl ider.

Maĥśūl-i Beyt:

Sefere gitmiş yāruñ yaǾnį sefer eylemiş yāruñ nişānını ve ħaberini kimden śorayum. Zįrā śabā peyki her ne didiyse perįşān didi. YaǾnį berįd-i śabā perįşān- gūdur ħaberine iǾtimād yoķdur bir śaĥįĥ ħaber virür olsa.

Metn-i Beyt:

Ġam-ı kuhen be mey-i sāl-ħorde defǾ konįd Ki toħm-i ħoş dilį įnest pįr-i dihķān goft

Ġam-ı kühen eski ġam. Kühenüñ kāfı mażmūmdur dāyimā. Ammā hāsı mażmūm veyā meftūĥ olmaķ meger ki ķāfiyede vāķiǾ ola. Ol taķdįrce cāyizdür. Meŝelā sūsen ve rūşen ķāfiyesinde hā meftūĥ oķunur ve bün ve kün ķāfiyesinde mażmūm. Suħen de böyledür meŝelā sūsen ve rūşen ķāfiyesinde sįn [86b] mażmūm ve ħā meftūĥ oķunur. Bün ve kün ķāfiyesinde sįn meftūĥ ve ħā mażmūm. Sāl-ħorde yaşamışdan taǾbįrdür. Ammā bunda eski şarāb murāddur. Ħoş dilį yā maśdar. Toħm kināyetdür sebebden. Dihķān ekinci muǾrebdür taǾrįbi ve inśirāfı ve Ǿadem-i inśirāfı tafśįle muĥtācdur ammā bu, maĥalli degil.

128

Maĥśūl-i Beyt:

Eski ġamı eski şarāb ile defǾ eyleñ. Zįrā ħoş dillige ve śafā-yı ħāŧıra sebeb bu- dur pįr-i dihķānda böyle didi. DefǾ-i ġamı kühene, şarāba ĥavāle eyledi. Zįrā kühene- sinüñ sūret-i raĥmiyyāsı ziyāde olur.

Metn-i Beyt:

Fiġān ki ān meh-i nā-mihr-bān-ı düşmen-dust Be terk-i śoĥbet-i yārān-ı ħod çi āsān goft

Nā edāt-ı nefy ü selbdür. Mihr maĥabbet. Bān edāt-ı fāǾildür. Bāġ-bān ve der- bān gibi bāġcı ve ķapıcı dimekdür. Bunda da maĥabbetci yaǾnį ehl-i maĥabbet di- mekdür. Pes mihr-bān, vaśf-ı terkįbį di[y]en bilmezmiş. Düşmen-dust vaśf-ı terkįbį aķsāmındandur. Düşmeni sevici maǾnāsına. Be-terk bā teǿkįd; terk, āsān goftuñ muķaddem mefǾūlidür. YaǾnį ol nā-mihr-bān yārānuñ śoĥbetini terk eyledüm dimiş ve āsān u bį-pervā dimiş. Pes Ħˇāce bunda teġābün çeker ki böyle bilā fikrin ve red- diyetin yār anı terk eyledüm didi. Pes bunda goft kerd maǾnāsınadur di[y]en ķavli ve fiǾli farķ eylemezmiş.

Maĥśūl-i Beyt:

Fiġān ol düşmen sevici maĥabbetsiz kendi yārānı śoĥbetini ne ķolay söyledi. YaǾnį yārānumuñ muśāĥabetini terk eyledüm didi. Ammā āsān ve bį pervā didi. Ĥāśılı bunı didügine nādim ü peşįmān oldıġına ĥayflanur. Zįrā kendi de metrūk yārāna dāħildür.

Metn-i Beyt:

Men u maķām-ı rıżā baǾdezįn ve şukr-i raķįb Ki dil be derd-i tu ħū kerd u terk-i dermān goft

Maķām-ı rıżā iżāfet-i beyāniyyedür. Şükrüñ raķįbe iżāfeti maśdaruñ mefǾūline iżāfet[i]dür. Ki taǾlįl. Ħū kerd imtizāc eyledi ve alışdı dimekdür. Terk-i dermān goft yaǾnį dermān terk eyledüm didüm. Beyt-i sābıķda[ki] gibi teǿvįle iĥtiyāc yoķ.

129

Maĥśūl-i Beyt:

Şimden girü ben daħı maķām-ı rıżā yaǾnį her ne ki cānāndan gelürse rāżį ve śābir olub şākį olmayam. Zįrā göñül senüñ derdüñle imtizāc idüb alışdı dermānuñ terkini söyledi. Dil senüñ derdüñe ħūy eyledi di[y]enler bānuñ maǾnāsını iĥāŧa eyle- memişler.

Metn-i Beyt:

Girih be bād mezen gerçi ber murād vezed Ki įn soħen be meŝel bād bā Suleymān goft

Girih dügümdür. Be bād bā śıla. Mezen nehy-i muħāŧabdur. Vezed fiǾl mużāriǾ vezįdenden, yel esmek. Ki taǾlįl. Įn soħen mıśrāǾ-ı evvelüñ mażmūnına işāretdür. Be meŝel mużāf-ı maĥźūfdur. Be ŧarįķ-i meŝel taķdįrinde. Bā süleymān bā śıla. Goftuñ fāǾili bāddur.

Maĥśūl-i Beyt:

Bāda Ǿaķd-i ķalb idüb iǾtimād eyleme. Egerçi ki murād üzre esse yaǾnį murāduñca [87a] eserse de bāda tekye eyleme. Zįrā bį-ķarārdur ve bir yerde ŝābit olmaz. Zįrā bu sözi meŝel ŧarįķiyle bād, Ĥażret-i Süleymāna didi. Pes Süleymānuñ ki fermānında idi. Aña vefā eylemeyince ġayrıya eylememesi be-ŧarįķ-i ūlādur. Maķśūd dünyāya iǾtimād eyleme her ne ķadar ki el virürse de. Zįrā bād ĥükmindedür ki geçüb gitmek üzredür. Ĥāśılı niteki saña ġayrıdan geldi. Senden ġayrıya eyle gider. Pes māl ve cāha iǾtimād idüb maġrūr olma zinhār.

Metn-i Beyt:

Be muhletį ki sipihret dehed zi rāh merev Turā ki goft ki įn zāl terk-i destān goft

Be mühletįde bā, sebeb veyā vaĥdet. Śipihretde tā, ħiŧāb. Ki ismdür, kim maǾnāsına. Zāl ķocaķarı. Destān107 mekr ü ĥįle.

130

Maĥśūl-i Beyt:

Bir mühlet sebebiyle ki saña felek virür. Yoldan gitme yaǾnį çıķma. Saña kim didi ki bu ķoca ĥįle-bāz ķarı ĥįle ve mekrini terk söyledi yaǾnį ĥįle ve mekri terk ey- ledüm didi. Ĥāśılı felek bir iki gün murāduñca döndügine maġrūr olma ki mekri var- dur saña yoķsa maĥabbetden degildür niteki buyurmışlardur:

Beyt:

Çarħ-ı merdum-ħˇār eger rūzį dü merdum pervrāst Nįst ez şefķat meger pervāre-i ūlā ġarāst

Metn-i Beyt:

Mezen zi çūn u çerā dem ki bende-i muķbil Ķabūl kerd be-cān her soħen ki solŧān goft

BaǾż-ı nüsħada sulŧān yerine cānān vāķiǾdür. Ammā bendeye sulŧān ensebdür. Çūn vāv-ı aśliyye ile niçe dimekdür, keyfe maǾnāsına. Çerā cįm-i ǾAcemiyyenüñ fetĥi ve kesriyle niçün dimekdür. Aślında çi ile rādan mürekkebdür. Bu iki lafž dille- rinde yaǾnį istiǾmāllerinde taǾallül ve bahāneden kināyettür. Dem nefes. Çūn ü çerādan nefes urma yaǾnį taǾallül ve bahāne eyleme. Muķbil śāĥib-i iķbāl yaǾnį saǾādetli dimekdür. Becān bā maǾ maǾnāsına.

Maĥśūl-i Beyt:

Saña bir emr vārid olsa taǾallül ve bahāne eyleme. Zįrā saǾādetli ķul ķabūl ey- ledi. Her sözi ki pādişāh söyledi. İmdi cānāndan vārid olan ol emr u nevāhį buña ķıyāsdur. Muħālefet eyleme.

Metn-i Beyt:

Ki goft Ĥāfıž ez endįşe-i tu āmed bāz Men įn negofteem ānkes ki goft buhtān goft

Ki ismdür. Endįşe fikr. Bunda murād cānān ġamın yimekdür. Āmed bāz Ǿudūl u terk u ferāġatden Ǿibāretdür. Buhtān be-ŧarįķ-i buhtān taķdįrindedür.

131

Maĥśūl-i Beyt:

Kim didi ki Ĥāfıž senüñ hevā vü maĥabbetüñden108 Ǿudūl ve iǾrāż eyledi. Ħˇāce ŧarįķ-i iltifātla buyurur: Bunı dimedüm, ol kimse ki didi. Buhtān ve iftirā ŧarįķiyle didi. YaǾnį düşmen sözidür, hįç ben senüñ Ǿaşķuñı terk ider miyüm.