Dil öğretiminde son yaklaşımlarda dikkatlerin ‘ürün’den ‘süreç’e kaydığı görülmektedir. Son yıllarda öğretmen merkezli yaklaşımlardan öğrenci ve öğrenme merkezli yaklaşımlara geçildiğini göz önüne alarak, program tasarımlarında süreç odaklı yaklaşımların benimsenmesi gerektiği söylenebilir. Süreç odaklı yaklaşımlardaki temel hipotez, her dil davranışının altında, öğrencilerin söylemi anlamak veya üretmek için kullandıkları belirli beceri ve stratejilerin olduğudur. Öğrenme ortamı önemlidir; çünkü öğrenciler öğrenme ortamlarında yeteneklerinin ve potansiyellerinin farkına
74
varırlar. Öğrenmenin nasıl meydana geldiğini anlamak da çok önemlidir; çünkü bu, öğrencileri hedef dil görevleri ile kendi başlarına başa çıkmaya özendirir. Böyle bir şey öğrenciye bağımsız çalışmayı öğrettiği için ders dışında da öğrencilerin isine yaramaya devam eder. Amaç, öğrencinin dili doğru ve uygun kullanma yeteneğini artırmak olduğu için, program geliştirme yaklaşımlarının güçlü yönleri bir araya getirilerek izlence türlerinin hepsinden yararlanılabilir. Böylelikle ortaya çıkarılan program yaklaşımına karma yaklaşım denmektedir ( MEB, 2006 ,2).
Bu programda yapısal (dilbilgisi yapıları), durumsal (iletişim ortamları), konu odaklı, kavramsal / işlevsel (dilbilgisi kuralları / kavramlar + yapılar ve kullanın / tutarlı söylemde işlevler), süreç / görev odaklı (öğrencinin gerçek dünyadaki dil problemleriyle ilgili görevler) ve beceri odaklı (dilsel ve akademik beceriler) yaklaşımlardan yararlanılmıştır. Karma tip program geliştirme modeli kullanıldığında, Avrupa Dil Pasaportunu (ELP)’nun programla kolayca bütünleşebileceği görülmektedir. ELP, örgencilerin iletişim yeterliklerini geliştirmeyi amaçlayan her yabancı dil programını desteklemektedir. Dolayısıyla programda iletişimsel yön (işlevler ve kavramlar) bulunmalıdır. Ayrıca ELP’nin pedagojik işlevleri (dil öğrenme sürecini örgenciler için daha saydam yapmak, düşünme ve kendini değerlendirme kapasitelerini geliştirmelerine yardımcı olmak ve böylece yavaş yavaş onların kendi öğrenimleri için daha çok sorumluluk üstlenmelerini sağlamak) dil öğretimindeki çağdaş yaklaşım ve yöntemlerde vurgulanan öğrenmeyi öğrenme ve eleştirel düşünceyi geliştirme konularıyla da örtüşmektedir. Bundan dolayı, gerek dil gerekse çalışma becerileri ve görevler programda yer almalıdır. Bu program için sarmal format (cyclical format) tercih edilmiştir. Çünkü bu format öğrencilerin ve öğretmenlerin aynı konuyu birden fazla çalışabilmelerini sağlar. Bu şekilde bir konunun bir defa ele alınıp sonra unutulmaya terk edilmesi önlenmiş olur ve aynı konu değişik zamanlarda değişik görünümlerle tekrar edilerek pekiştirilir (MEB, 2006, 2-3).
Đlköğretim birinci kademede yabancı dil dersleri ilk kez 1997 yılında 144 tarihli Talim Terbiye Kurulu kararıyla başlamıştır (Demirel, 2007, 17). Aynı yıl ilköğretimin sekiz yıla çıkmasıyla, 4. ve 5. Sınıflarda Đngilizce dersi zorunlu olarak okutulmaya başlanmış, böylelikle yabancı dili öğrenmeye başlama yaşı dokuz yaş olmuştur. Đlköğretim okullarında 4-5. sınıflarda zorunlu yabancı dil dersi Đngilizce haftada 3’er saat 6-7-8. sınıflarda yabancı dil zorunlu dersi Đngilizce 4 saat olarak verilmekteydi. Ayrıca 4. sınıftan itibaren başlanan seçmeli yabancı dil dersi haftada 2 saat olarak
75
belirlenmişti (iogm.meb.gov.tr). Đlköğretim 1997 programındaki yabancı dil dersinin haftalık ders saati dağılımı Tablo 4’te verilmiştir.
Tablo 4. Đlköğretim Okullarında Đngilizce Ders Saatleri
Đlköğretim Okullarında 4. sınıf 5. sınıf 6.sınıf 7.sınıf 8.sınıf Zorunlu yabancı dil dersi Đngilizce 3 saat 3 saat 4 saat 4 saat 4 saat Seçmeli yabancı dil dersi 2 saat 2 saat 2 saat 2 saat 2 saat
Tablo 4’te görüldüğü gibi Đlköğretim okullarında 1997 programındaki uygulamaya göre 4. ve 5. Sınıflarda zorunlu yabancı dil dersi haftada üç saat iken, seçmeli yabancı dil dersi iki saattir. 6.,7.,8. Sınıflarda ise zorunlu yabancı dil dersi haftada 4 saat iken seçmeli yabancı dil dersi yine 2 saattir.
Yenilen Đlköğretim programları 2005-2006 öğretim yılında uygulanmaya başlanmış olsa da Yeni Đlköğretim Đngilizce programı uygulanması ancak 2006/2007 öğretim yılıyla gerçekleşmiştir. Uygulama aşamalı bir şekilde yapılmıştır. Đlk yıl 4. Sınıflarda yeni program uygulanmaya başlanırken, 2007/2008 öğretim yılında 5. Sınıflar yeni programla tanışmış, 2008/2009 öğretim yılıyla birlikte de 6., 7. Ve 8. Sınıflarda Yeni Đlköğretim Đngilizce program uygulanmaya başlamıştır.
2.1.8.1. Đlköğretim Birinci Kademe Đngilizce Dersi Öğretim Programları Eğitim ve dil bilim ile ilgili olan bir dizi çalışmalar, çocuklara yabancı dilin mümkün olduğunca erken yaşlarda öğretilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bu durum hem sosyal hem de kişisel yarar sağlamaktadır. Kişisel olarak, çocuklar daha fazla insanla iletişim kurma becerilerini hayat boyu geliştirebilecek; kendi kültürlerini ve diğer kültürleri daha derinlemesine anlayabileceklerdir. Buna ek olarak; çocuklar erken dil talimatlarından, ön okul performanslarının gelişmesinden ve iyi problem çözme becerilerinden başka yarar sağlama sonucuna varabilirler. Bazı deliller ikinci bir dil öğrenen çocukların daha yaratıcı ve karışık problemleri çözmede daha iyi olduğunu göstermektedir. Bundan başka; yabancı bir dil bilmek, çocuklarımızın geleceğinde önlerine çıkabilecek ek iş fırsatlarında bu iş gücü içinde bulunan yarışmalarda avantaj sağlar. Onlar böylece, fazla sayıda kariyer imkânlarıyla karşılaşabilirler. Sosyal olarak; birçok yarar vardır. Diğer dilleri akıcı şekilde konuşan vatandaşlarımız, yurt dışındaki
76
ekonomik rekabeti arttırabilirler, evrensel iletişimi geliştirebilirler ve kendi politik ve gizli ilgilerini ortaya çıkarabilirler.
Đlköğretim ve ortaöğretim kurumlarımızda yabancı dil dersi zorunlu ortak dersler arasında yer almaktadır. Yabancı dil öğretiminde amaç, öğrencileri seviyelerine uygun olarak bir dili kullanabilir duruma getirmektir. Bu konudaki öğretim programları, öğrenci kitabı, öğretmen kitabı ve eğitim araçları bütünlük gösterecek şekilde sürekli geliştirilmektedir. 1997–1998 öğretim yılında uygulamaya konulan Sekiz Yıllık Zorunlu Eğitim gereğince haftalık ders çizelgeleri yeniden düzenlenmiş ilköğretim okullarının 4. ve 5. sınıflarına haftada 2 saat yabancı dil dersi zorunlu ders olarak konulmuştur. 6. 7. ve 8. sınıflarda ise haftada 4 saat yabancı dil dersi verilmektedir. Bu bağlamda; ikinci yabancı dil eğitimine, ilköğretim okulları 6. sınıfından itibaren haftalık ders çizelgesinde yer verilmiştir (Tök ve Arıbaş, 2008, 205).
Yabancı dil öğretimi başlangıcında konuşma ve dinleme becerileri ön plana çıkmaktadır. Bir yabancı dilde iletişim bütün beceriler için yeterli olmayı gerektirir. Yabancı dillerin bütün resmi müfredatı dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerilerin öğretimini esas almaktadır. Bu dört beceriyle ilişkili eğitim amaçları daima eşit düzeyde sıralanmamıştır. Önceliklerin belirgin olduğu durumlarda, özellikle ilköğretim düzeyinde konuşma ve dinleme becerileri ön plana çıkılmakta ve bu beceriler üzerinde odaklanılmaktadır. Đlköğretim seviyesinde, özellikle dokuz yaşında ve dokuz yaşından sonra öğretimin dört beceri üzerine odaklanması eğitim programlarında belirtilmektedir. Birkaç ülkenin öğretim programlarında bütün düzeylerde (Đlköğretim ve Ortaöğretim) dört temel becerinin öğretilmesi belirtilmektedir. Đlköğretim düzeyinde Almanya, Fransa, Đtalya, Đsveç ve Çek cumhuriyeti dinleme ve konuşma becerilerine ağırlık verirken Türkiye ilköğretim programı dört beceriye birlikte önem vermektedir (MEB, 1997)
2.1.8.2. 4. ve 5. Sınıflar Đçin Ders Programı
Dördüncü ve beşinci sınıfta öğrenciler, haftada iki saat zorunlu ve iki saat seçmeli Đngilizce dersi alırlar. Ders programı, buna göre tasarlanmıştır. Her birim iki kısımdan oluşur: Birinci kısım; zorunlu Đngilizce dersi alanlar, ikinci kısım ise hem zorunlu hem de seçmeli Đngilizce dersi alanlar için planlanmıştır. Đkinci kısım herhangi bir yeni bilgi içermez; ama birinci kısımda çalışılanları zenginleştirir ve güçlendirir. Her bölüm yaklaşık olarak iki haftayı kapsar. Zorunlu kısmı belirlenen sürede bitiremeyen
77
öğretmenler, haftada dört saat Đngilizce çalışan öğrencilerle ikinci kısma geçebilirler. Amaç; üniteleri bitirmek değil Đngilizceyi öğretmektir. Birleştirilmiş üniteler haftada iki saati kapsar. Her ünite için tahsis edilmiş projeler öğrenciler tarafından dosyalarda tutulur ve öğretmenler seçmeli derslerde birleştirilmiş ünitelerden sonra dönüt verebilirler. Aynı zamanda örgenciler yaşıtlarıyla derste kendi projelerini paylaşabilirler (MEB, 2006).
4. ya da 5. sınıfı tamamlayan öğrencilerden dildeki yetenek seviyelerini şu şekilde göstermeleri beklenir (MEB, 2006):
• Somut örnekler gerektiren ve kişisel detaylar hakkındaki basit ifadeleri elde etmek.
• Belli somut durumlarla ilişkisi olan sözcük ve kelimeleri ayırıp temel kelimeleri elde etmek.
• Öğrenilen cümle örnekleri ve basit dil yapılarını çok az sınırlandırıp göstermek.
• Öğrenilen kelime ve cümlecikleri zorlanmadan anlaşılır bir şekilde söyleyebilmek.
• Basit işaretler, yönergeler, günlük hayatta kullanılan nesnelerin isimleri, mağaza isimleri ve düzenli kullanılan sözcükler gibi tanıdık kelimeleri aynen söylemek.
• Adres, milliyet ve diğer kişisel detayları hecelemek.
• Selamlaşma, tanışma, veda etme, lütfen, teşekkür ederim, affedersiniz gibi günlük hayattaki basit nezaket ifadelerini kullanarak sosyal iletişim sağlamak.
• Đfadeler için daha fazla araştırma yapmak, daha az bilindik kelimeleri tane tane söylemek ve iletişimi daha iyi hale getirmekle birlikte daha önceden öğrenilmiş, soyutlanmış, çok kısa ifadeleri başarabilmek.
Bağlam için (durumlar ve metinler) aşağıdakiler kullanılabilir:
• Đnsanlar arasındaki resmi olmayan kişiler arası diyalog ve konuşmalar • Kaydedilmiş çok kısa diyalog ve parçalar
• Kaydedilmiş çok kısa basit okuma metinleri
• Görsel materyaller(resimler, haritalar, çizgi filmler, karikatürler, fotoğraflar) • Kısa sözcükler ve cümleler
78 • Öğrenci konuşmaları
• Öğretmen söylemleri • Günlük genel ders dili • Kısa betimleyici paragraflar • Oyunlar
• Hikâyeler
• Drama ve dramatizasyon
• Şarkılar, şarkı sözleri ve kafiyeler • Şiirler, bilmeceler, şakalar
• El sanatları ve sanat etkinlikleri
• Kelime pazıları, kelime avları, karışık kelimeler, kelime bingosu • Kaydedilmiş sesler, çizme ve boyama etkinlikleri
• Noktaları birleştirme ve labirent etkinlikleri • Çeşitli okuma parçaları
• Boşluk doldurma etkinlikleri
Birinci kademe Đngilizce programında 4. ve 5. sınıf öğrencilerinden öncelikle yabancı dili sevmeleri ve yabancı dille ilgili bir farkındalık yaşamaları beklenmektedir. Dolayısıyla programda öğrencilerin yaş düzeylerine uygun ders kitapları, oyun ağırlıklı etkinlikler, günlük hayatta kullanılacak kısa diyalogla ve parçalar, şarkılar, boyama ve çizme etkinlikleri gibi öğrenciyi sınıf içinde aktif kılacak aktivitelere yer verilmiştir.