Üstün yetenekli bireylerin de diğer özel eğitim ihtiyacı olan bireyler gibi özel eğitim ihtiyaçları vardır. Bu bireylere sunulan imkânlar onların bu ihtiyaçlarını giderecek nitelikte olmalıdır (Levent, 2011: 27).
Günümüzde birçok toplumda üstün yetenekli bireylerin tanılanmadan veya herhangi bir özel eğitim almadan akademik yaşamlarında ve daha sonraki yaşamlarında başarılı olacaklarına inanılmaktadır (Pfeiffer vd., 2007: 206). Bu inanıştan dolayı bu gruba ayrılan devlet bütçesi özel eğitime ihtiyacı olan diğer grupların gerisinde kalmaktadır. Fakat üstün yetenekli bireylerin de diğer özel eğitim ihtiyacı olan bireyler gibi özel ihtiyaçları bulunmaktadır. Diğer özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitimleri önemli olduğu gibi toplumların gelişim ve değişim
mimarları olacak üstün yetenekli çocukların eğitimlerine de gereken önem verilmelidir.
Üstün yetenekli bireylerin ihtiyaçlarının giderilmesi için uygun eğitimsel düzenlemelerin yapılmaması bu bireyleri duygusal olarak olumsuz etkilemektedir (Morelock ve Morrison, 1999: 196). Üstün yetenekli öğrencilere, normal bireylere uygulanan programı uygulamak üstün yetenekli bireylerde kötü çalışma alışkanlıklarının ortaya çıkmasına, okuldaki etkinliklerden sıkılmaya, bireyin tembelleşmesine yol açmakta ve bu çocuklar okulda problem çıkaran bireyler haline gelmektedirler. Fakat bu süreç sonunda, çocuk gerçek bir akademik problemle karşılaştığında, bu çocuklar kendileri için uygun olmayan eğitim ortamlarında ―gerçek çalışmayı‖ öğrenemeyeceklerinden, o problemi çözmek yerine hızlıca durumdan ya da ortamdan kaçmayı tercih edecektirler (Cutts ve Moselley, 2004:100).
Sadece üstün yeteneğin var olmasının yetmediği ve bu yeteneğin ortaya çıkarılması için yoğun bir çalışmanın olması gereği yapılan çalışmalarla ortaya koyulmuştur. Dolayısıyla bu özellikteki çocukların yok olup gitmemesi adına bu çocuklar için eğitim düzenlemelerinin yapılması gereklidir (Eriş, 2013: 75).
Üstün yetenekli bireylerin eğitim ortamlarında yaşadıkları en önemli problemlerden biri eğitim müfredatlarının, çocukların gelişim seviyesinin altında olmasıdır. Bu durum bireylerin sıkılmasına ve okulda problem yaratmalarına ve sonuçta sorun yaratan birey olarak etiketlenmelerine yol açmaktadır. Bu bireylerin gelişimlerinin devam etmesi seviyelerinin çok altında veya çok üstünde olmayan, onlarda bir miktar zorlanma ve gerginlik yaratarak, onları öğrenmeye motive edecek ve onları dinamik tutacak, öğrenme etkinlikleri veya ortamlarının sunulmasıyla mümkündür. Bu durum Mihaly Csikszentmihalyi tarafından geliştirilen akış teorisi olarak ele alınmaktadır. Bu teori aynı zamanda Vygotsky‘nin yakınsal gelişim alanı kavramı ile de örtüşmektedir (Eriş, 2013: 75).
Horowitz (1992) bazı yeteneklerin çevre tarafından desteklenmedikçe asla gelişmeyeceğini ifade ederek üstün yetenekli bireylerin eğitiminin önemini vurgulamaktadır (Akt. Hodge ve Kemp, 2000: 46-47).
Sadece üstün yeteneğin var olmasının yetmediği ve bu yeteneğin ortaya çıkarılması için yoğun bir çalışmanın olması gereği yapılan çalışmalarla ortaya koyulmuştur. Dolayısıyla bu özelikteki çocukların yok olup gitmemesi adına bu çocukların tanılanmaları ve gerekli eğitim düzenlemelerinin yapılması gereği ortaya çıkmaktadır (Eriş, 2013: 75).
Üstün yetenekli bireyleri için hazırlanacak müfredatların çocukların seviyesinin altında veya çok üstünde olmadan, onların seviyesini bir miktar zorlayacak, onları öğrenmeye motive edecek ve konsantrasyonlarını ilgili konuya verecekleri bir zorlukta olması, potansiyellerini ortaya çıkarmalarını sağlayacaktır. Bu bireylerin kaybolmadan kullanılabilmeleri için eğitim sistemi içerisinde yapılabilecek bazı düzenlemeler şunlardır:
1. ZenginleĢtirme: Üstün yetenekli öğrencinin bulunduğu sınıf seviyesinde uygulanan müfredat programının genişletilmesi veya derinleştirilmesi yolu ile üstün yetenekli bireylerin eğitim ihtiyaçlarının karşılanması eğitim stratejisidir (Sak, 2012: 160). Zenginleştirme; bağımsız çalışma yapma veya bağımsız proje üretimi, öğrenme alanları, alan gezileri, hafta sonu veya yaz tatili programları, mentorlük, akademik yarışmalar ve teknoloji kullanımı etkinliklerinden oluşmaktadır (Davis ve Rimm, 2004: 140; Sak, 2012: 160).
Zenginleştirme çalışmaları yaş odaklı değil, ihtiyaç odaklıdır. Zenginleştirme etkinliklerinde kaynak ve içerik müfredat dışıdır. Öğrenciler farklı çalışma alanlarında çalışma imkânı bulurlar ve seçtikleri konuda derinlemesine çalışabilirler. Zenginleştirme çalışmaları ile bireylere yaratıcı düşünme, problem çözme, daha yüksek seviyede düşünme ve kritik düşünme becerilerinin kazandırılması hedeflenmektedir. Ayrıca kütüphane ve araştırma becerileri, kendini anlama ve etik gelişimi de içeren duyuşsal gelişimin desteklenmesi ve bilgisayar gelişiminin desteklenmesi de diğer zenginleştirme etkinlikleridir (Davis ve Rimm, 2004: 139).
2. Gruplama: Benzer gelişim ve yetenek gösteren üstün yetenekli bireylerin beraber çalışmaları için bir araya getirilmesi anlayışına dayanan eğitim yaklaşımıdır. Benzer yetenek veya düzeydeki bireylerin bir araya getirilmesi ile oluşturulan üstün yetenekli bireylerden oluşan özel okullar veya sınıflar, normal sınıflarda düzey grupları gruplamaya örnek verilebilir (Davaslıgil, 2005: 411). Gruplama etkinliği ile öğrenme aktiviteleri zenginleştirilebilir ve hızlandırılabilir, üstün yetenekli öğrencilerin sıkılması veya hayal kırıklığı yaşamaları engellenebilir, yaratıcılıkları ve düşünme becerileri gelişebilir. Gruplama aşağıdaki şekillerde gerçekleşebilir.
1. Öğrencilerinin tamamının üstün yetenekli olduğu tam zamanlı homojen sınıflar (üstün yetenekliler için özel eğitim okulları veya sınıfları, özel okullar, okul içinde okul),
2. Normal çocukların ve üstün yetenekli çocukların karma bir şekilde bir arada bulunduğu, üstün yetenekli öğrenciler için sınıf içi düzenlemelerin yapıldığı tam zamanlı heterojen sınıflar (üstün yetenekli öğrencilerin bulunduğu karma sınıflarda küme çalışmaları ve bireysel çalışmalar),
3. Üstün yetenekli bireylerin, zaman zaman kendi sınıfları dışındaki etkinliklere katıldığı yarı zamanlı/ geçici gruplar (Kaynak programlar, sınıf dışına çıkarma, yarı zamanlı özel sınıflar, zenginleştirme kümeleri, özel yetenek grupları ve kulüpler) (Davis ve Rimm, 2004:153).
1960‘larda uygulanan türdeş yetenek sınıfları uygulaması ve TEVİTÖL tam zamanlı homojen gruplamaya, BİLSEM yarı zamanlı gruplamaya verilebilecek Türkiye örnekleridir. Aynı zamanda Davis ve Rimm‘in belirttiği sınıf dışına çıkarma ve kaynak programlar, Türkiye‘de uygulanan destek eğitim odası/kaynak oda için birer örnek olabilir.
3. Hızlandırma: Bu yaklaşım üstün yetenekli bireyler için en çok önerilen yöntemdir. Bu yöntemin uygulandığı üstün yetenekli öğrencilerin bu yöntemi almayan öğrencilerden daha başarılı olduğu bilinmektedir (Robinson vd. 2014: 223).
Hızlandırma yaklaşımının temel noktası yaş değil, gelişim seviyesidir. Gelişimi yaşıtlarından daha ileri olan öğrencilerin, bu gelişimlerine uygun öğretim programlarına yerleştirilmesi yaklaşımıdır. Bu uygulamada üstün yetenekli öğrenciler okula erken başlayabilir, sınıf atlayabilir veya üst sınıflardan ders alabilir. Okula erken başlama, sınıf yükseltme, üniversiteye erken başlama, üstten ders alma, ders hızlandırma ve sınavla ders geçme gibi türleri bulunan üstün yetenekli eğitim düzenlemeleridir (Sak, 2012: 153-156). Yapılan çalışmalar zihinsel gelişimleri kadar sosyal-duygusal ve motor gelişimleri de ileri olan çocuklar için bu eğitim uygulamasının uzun vadeli de önemli kazanımları olduğunu göstermektedir (Cutts ve Moseley, 2004: 215-216).
Eğitim programları hazırlanırken öğrenci yaş gelişim özellikleri dikkate alınmaktadır. Sınıfta gelişimi bulundukları yaşın ve sınıfın üstünde olan bireyler için bazı etkinlikler veya program sıkıcı bir hal almaktadır. Bu durum farklılaştırılmış eğitim programlarının uygulanması gereğini doğurmaktadır (Morelock ve Morrison, 1999: 198).
MEB okul öncesi eğitimde, özel eğitim ihtiyacı olan bireyler için ―uyarlama‖ çalışmaları bulunmaktadır. Bu çalışmalar kaynaştırma öğrencileri için etkinliklerde bazı düzenlemelerin yapılmasını öngörmektedir. Üstün yetenek potansiyeli olan çocuklar için bu uyarlama bölümünde zenginleştirme çalışmalarına yer verilerek yapılan çalışmalar derinleştirilip, genişletilebilir.
Özel eğitime ihtiyacı olan bu özel grubun eğitim ortamlarında ve programlarında onların ihtiyaçlarına uygun düzenlemelerin yapılması için önemli çalışmalar yapılmaktadır.