Üstün Yetenekli Çocukların Özellikleri

Davis ve Rimm‘e (2004: 49) göre üstün yetenekli öğrencilerin özelliklerini tanımlama, öğretmenlerin ve ailelerin bu çocukları fark etmelerine ve anlamalarına yardım edeceğinden önemlidir. Tüm çocuklar fiziksel, zihinsel, duygusal veya davranışsal olarak farklı olsalar da üstün yetenekli çocukların genel veya ortak bazı özellikleri alan yazında yer almaktadır. Bu çocukları tanılama için bu özellikleri öğretmenlerin ve/veya ailelerin bilmeleri önemlidir. Bu nedenle bu bölümde üstün yetenekli çocukların bebeklikten itibaren gelişimsel özelliklerine değinilecektir.

Çocuklar yaşlarına göre genel bazı gelişim özellikleri gösterirler. Normal çocukların gelişimsel olarak yaşıtlarıyla ortalama benzerlikler gösterdiğini söyleyebiliriz. Üstün yetenekli çocukların ise gelişim alanları açısından, normal gelişim gösteren akranlarından birkaç ay ileri olduklarını gösteren bazı çalışmalar bulunmaktadır. Toplumların gelişimi için çok önemli olan bu özel grubun doğumu takip eden ilk birkaç ay içinde dahi normal yaşıtlarından farklı belirgin bazı özelliklerinin olduğu ifade edilmektedir.

Üstün yeteneklilik genellikle ileri yaşlarda, bireyin başarılarıyla tanımlanır. Böyle insanların erken dönem gelişimini izleme girişimleri ister istemez geçmişe dönük olmuştur. Bu çalışmalar erken yaşlardaki gelişimin, üstün yetenek belirtilerini gösterdiğine işaret etmektedir (Silverman, 2014).

Bebeklikte olağandışı uyanıklık, uzun dikkat süresi, uykuya daha az ihtiyaç duyma, bakıcılarını erken tanıma veya gülümseme, yüksek aktivite düzeyi, mükemmel hafıza, kitaplara yoğun ilgi (Sak; 2014: 58; Silverman, 2014), keskin gözlem gücü, kavramları genelleme yeteneği, 2 yaşından önce harfleri tanınma, 3 yaşından önce 20 parçalı puzzle tamamlama yeteneği, karmaşık ve derin sorular sorma, zamana-saatlere ve takvime erken ilgi gösterme, hayali oyun arkadaşları

(Silverman, 2014), ilk aylarda dil gelişiminin başlaması, ne sorularını takiben neden sorularının başlaması, uyaranlara karşı tepkisel davranma, hızlı öğrenme (Sak; 2014:58), sese, ağrıya ve acıya aşırı tepki verme, yürüme-konuşma gibi gelişimlerde erkenlik, erken öğrenme ve öğrenmeyi sevme, esprileri-şakaları anlama, soyut akıl yürütme ve problem çözme, oyunda lider olma ve güçlü bir hayal gücü ( Eriş, 2013: 23) gibi özellikleri, üstün yeteneğin bebeklik dönemi işaretleri olarak ele alınmaktadır.

Aşağıda normal çocuklar ve üstün yetenekli çocukların, erken dönemde bazı gelişimsel özellikleri edinme yaşları karşılaştırmalı olarak verilmektedir (Metin,1999: 29; Macintyre, 2008: 81-82).

Tablo- 1 Üstün Yetenekli Çocuklar ve Normal Çocukların GeliĢim Özelliklerinin KarĢılaĢtırılması

GeliĢim Alanları ve Önemli GeliĢimsel AĢamalar Normal Kazanılma Ayı Üstün Yeteneklilerde Kazanılma Ayı (%30 Hızlı) Dil GeliĢimi

İki farklı ses çıkarır 2,3 1,6

İlk sözcüğünü söyler 7,9 5,5

İsmine tepki verir 9 6,3

Tonlamalı olarak babıldar 12 8,4

4-6 sözcüklü sözcük dağarcığı vardır 15 10,5

Bir nesneyi isimlendirir 17.8 12.5

20 sözcüklü sözcük dağarcığı vardır 21 14.7

Çeşitli sözcükleri kendiliğinden birleştirir 21 14.7

Basit cümleler kurar 24 16.8

Kişi zamirlerini kullanır 24 16.8

Büyük Motor

Döner 3 2.1

Kendi başına oturur 7 4.9

Kendi başına ayakta durur 11 7.7

Kendi başına yürür 12.5 8.8

Basamak çıkar 18 12.6

Kitabın sayfalarını çevirir 18 12.6

İyi koşar 24 16.8

İki ayağı üzerinde zıplar 30 21

Pedalları kullanarak 3 tekerlekli bisikleti sürer. 36 25.2

Topu fırlatır 48 33.6

Ayak değiştirerek sıçrar 60 42

Küçük motor

Çıngırakla oynar 3 2.1

Nesneyi başparmağı ve bir parmağı arasında tutar

9 6.3

Kendiliğinden karalama yapar 13 9.1

İki parçalı insan figürü çizer 48 33.6

Gövdesi olan bir insan figürü çizer 60 42

Boynu, elleri ve giysileri olan bir insan figürü çizer.

Tablodan da görüldüğü üzere üstün yetenekli çocuklar normal gelişim gösteren yaşıtlarından, dil, küçük ve büyük motor gelişim alanlarında %30 daha hızlı gelişim göstermektedirler.

Küçük yaştaki üstün yeteneklilerin en belirgin özelliklerinden birisi, yüksek düzeydeki hassasiyetleridir ki bu onların erken değer, empati ve sorumluluk gelişimine olanak sağlar. Küçük bir üstün yetenekli çocuk başkalarına ve onların hislerine karşı güçlü bir ilgi gösterebilir. Şefkatleri başkalarıyla sınırlı değildir, zeki çocuklar davranışları ve yorumlarıyla, iyi bir benlik kavramı ve sosyal-duygusal uyum, daha fazla öz farkındalık ve öz yansıtma gösterme eğilimindedirler. Okulöncesi üstün yetenekli çocuklar ortalama paylaşımdan, yardımsever davranışlardan daha fazlasını gösterir; başkalarının üzüntü belirtilerine daha çok tepki verir, başkalarının ihtiyaçlarına ve arkadaşlarının endişelerine daha fazla hassasiyet ve şefkat gösterirler. Duygusal yoğunluk, üstün yeteneklilerin yaygın bir kişilik özelliğidir. Duygusal olarak yoğun üstün yetenekli bir çocuk ―hiperaktif‖ veya ―dikkat yoksunu‖ olarak tanımlanabilir. Ancak, aşırı uyarılabilirlik/aşırı derecede kolay heyecana kapılma hiperaktiviteyle karıştırılmamalıdır (The Frances A. Karnes Center, 2005: 7-8).

Bu özelliklerden dolayı Polonyalı psikiyatr ve psikolog Kazimierz Dabrowski‘nin geliştirdiği ―Aşırı Duyarlılık Alanları‖ teorisi üstün yetenekli bireylerin bu hassasiyetlerine işaret etmektedir. Bu teoride hassasiyet ve duygusal yoğunluk üstün yetenekli bireylerin psikolojik yapılarının bir parçası olarak ele alınmaktadır (The Frances A. Karnes Center, 2005: 7-8).

Dabrowski 5 aşırı duyarlılık alanının bulunduğunu ifade etmektedir;

- Psikomotor aşırı duyarlılık (aşırı hareketlilik, uzun süre aktif kalabilme, ani motor tepkiler ve yerinde duramama );

- Duyularla ilgili aşırı duyarlılık (güzel ve estetik şeylere aşırı ilgi, duyulardan haz alma, konfor ve lüks eğilimi, dokunma, tatma, koklama duyularındaki hassasiyet);

- Hayal gücündeki aşırı duyarlılık (zengin ve renkli bir hayal gücü, çağrışım ve bağlantı kurmada çeşitlilik, güçlü bir biçimde görselleştirme ve icat etme, yaratma becerisini, canlı ve ayrıntılı rüyalar ve bilinmeyene duyulan korku, şiir yazma, öyküler uydurma, fanteziler kurma);

- Zihinsel aşırı duyarlılık (soru sorma, bilgiye açlık, keşfetme merakı, kuramsal analiz ve sentez yapabilme, güçlü gözlem, bağımsız düşünme, sembolik düşünme ve öğrenme aşkı);

-Duyuşsal aşırı duyarlılık (insanlara, nesnelere, yerlere bağlanma, güçlü duyuşsal bellek, ölüm kaygısı, şefkat ve sorumluluk duygusunu öne çıkarma, depresyon, güvenlik ihtiyacı, özeleştiri, utangaçlık ve başkalarının dertleri ile ilgilenme) (Akarsu, 2001: 14-15).

Üstün yetenekli çocukların hepsi aynı özellikleri göstermemekle birlikte, eğer bir çocuk bu erken işaretlerin bazılarını gösteriyorsa üstün yetenekliliğin göstergesi olabilir. Bu nedenle ailelerin bu işaretlere karşı dikkatli olması gerekir (Silverman, 2014).