Ürün Yerleştirme Stratejileri ve Türleri

Gupta, Balasubramanian ve Klassen’e göre ürünlerin televizyon programlarına, sinema filmlerine ve diğer ürün yerleştirme araçlarına giriş şekilleri, gerçeklik düzeyine göre de bölümlendirilmektedir. Bu açıdan bir ürün, kitle medya aracına iki türlü girebilmektedir (akt. iç. Akgül, 2013: 596):

Sanal Yerleştirme: Bir dizi görüntü teknolojisi sürecinden sonra monte edilen yerleştirmelerdir. Bu yöntemle çekilen film, dizi veya programlara ürünler teknolojik araçlar kullanılarak sonradan yerleştirilmekte ve bu sayede markalar arası değişimler daha hızlı ve az maliyetli bir şekilde yapılabilmektedir.

Gerçek Yerleştirme: Film yapımının oyuncuların ve set unsurlarının katılımını gerektiren parçası olmaktadır. Filmde görülen ürün, çekimlerde kullanılmıştır. İzleyicinin gördüğü ürün, çekimde gerçekten oyuncunun elinde veya setin herhangi bir yerinde bulunmaktadır.

Karrh, marka yerleşimlerin etkinliğini, yaptığı araştırmalar sonucunda tespit etmiştir. Marka yerleştirme, kitle iletişim araçları içinde bedeli ödenen markalı ürünleri ses ve / veya görsel yollarla bir programa dahil edilmesi olarak tanımlanabilmektedir. Marka yerleştirmenin yapılan araştırmalarda bellek üzerinde etkileri olduğu ortaya çıkmıştır. Etkin olan bu yöntemle, markaların ikna edici

29

niyetlerle markaya yatırım yapmakta olduğu, film içine yerleştirilen markaların, film içine yerleştirilmeyen markalara göre marka aşinalığını arttırarak satışlarını yükselttiği ortaya çıkmıştır (Yang, Roskos-Ewoldsen, 2007: 470-471).

TV şovları ve filmler görsel ve sözel ya da işitsel yerleşim olarak iki ana boyutta incelendiğinde, bu yerleşim türleri farklılıklar ortaya koymaktadır. Ekrana yerleştirme olarak adlandırılan görsel yerleştirmede bir gösterinin arka planına doğal bir şekilde yerleştirilebileceği gibi yaratıcı olarakta yerleştirilebilmektedir. Örneğin dış mekanda geçen bir sahnede billboard gözükmesi gibi yaratıcı bir ürün yerleştirme yapılabilirken, mutfak sahnelerinde gıda markaları yerleştirilmesi gibi doğal ortamda yerleştirmelere de başvurulabilmektedir. İşitsel veya sözel yerleştirmede, bir diyalogda markadan söz edilmektedir. Senaryoya yerleştirmede denen sözel yerleştirmede, söz edilen ürünün yerleşiminde ses tonu, diyaloğun geçtiği yer, karakterin konuşma süresi, ve benzeri yöntemler belirleyici olmaktadır. Bazı durumlarda, ürün hikaye doğrultusunda önemli bir yer almakta veya bir karakterin kişiliğini oluşturmada etkili bir rol oynamaktadır. Görsel ve sözel bileşenlerin kombinasyonundan oluşan olay örgüsüne yerleştirmede, ürünün ekranda kısa bir görünümü ile birlikte markadan az söz edilirse düşük yoğunluklu ürün yerleştirme olarak kabul edilmektedir. Markanın, konunun merkezi bir parçası haline geldiği hem sözel hem de görsel yerleştirmelere, yüksek yoğunlukta yerleştirme denmektedir (Russell, 1998).

Ürün yerleştirme konusunda pek çok çalışması bulunan Graham Murdock’a göre, yerleştirmeler yaratıcı ortamda ve doğal ortamda gerçekleştirilenler olmak üzere ikiye ayrılırken; Steward Shapiro’ya göre ürün yerleştirme uygulamalarını dört kategoride sınıflandırmak mümkündür. Bunlar; ürüne sadece açık bir görünürlük sağlayan, ürünün film içinde aktör tarafından kullanıldığı, film içindeki konuşmalarda bir markaya atıfta bulunarak gerçekleştirilen ve ürünün aktör tarafından hem kullanıldığı, hem de sözünün edildiği yerleştirmelerdir (Gürel, Alem, 2006).

Ürün yerleştirmeyi aşağıdaki gibi dört temel kategoriye ayırmak mümkün olmakla birlikte, aynı kategori içinde yer alan iki ayrı ürün yerleştirmenin bile birbirinden

30

çok farklı olabileceğini hesaba katmak ve buna göre karşılaştırma/değerlendirme yapmak gerekmektedir. Bu dört temel kategori (http://smgconnected.com):

Ürünün gösterilmesi: Kameranın, sahnenin ön ya da arka planındaki bir ürüne odaklanması ve markanın net bir şekilde gösterilmesi,

Üründen bahsedilmesi: Ürünün bir sahnedeki konuşma içinde geçmesi ya da bir konuşmanın odağı olması,

Ürünün ana karakterle bağlantılandırılması: Dizi, film ya da eğlence programının yıldızı konumundaki kişinin programda ürünü tutması, içmesi, giymesi; yani ürünü bizzat kullanması,

Ürünün senaryo içine gömülmesi: Ürünün film ya da dizinin odağında yer alması şeklinde gerçekleştirilebilmektedir.

d’Astous ve Seguin’e göre, marka yerleştirme stratejileri örtülü (gizli) ürün yerleştirme, bütünleştirilmiş açık ürün yerleştirme ve bütünleştirilmemiş açık ürün yerleştirme olmak üzere üç başlık altında sınıflandırılmaktadır. Örtülü ürün yerleştirme, biçimsel olarak ifade edilmeksizin film içerisine marka, ürün veya firmanın yerleştirilmesini kapsamaktadır. Bütünleştirilmiş açık ürün yerleştirmede, marka veya firma ismi biçimsel olarak film içerisinde sözlü olarak ifade edilmektedir. Bu yerleştirme stratejisinde marka filmde hem görünür hem de markadan söz edilir. Bütünleştirilmemiş açık ürün yerleştirme stratejisinde ise, marka veya firma sözel olarak ifade edilmekte ancak filmde görünmemektedir (akt. iç. Argan, Velioğlu ve Argan, 2007:162)

Galician ve Bourdeau göre, ürün yerleştirme kavramı, sadece belli bir marka ürünü değil, ürün başlığı altında sunulan farklı ürün şekillerini de içermektedir. Buna göre ürüne göre yerleştirmeler sekiz maddede sınıflandırılmaktadır (akt. iç. Arslan, 2011: 90-91):

Şirket Yerleştirmesi: Bu tip yerleştirmeyle şirkete ait isim veya logo gösterilerek güçlü kurum imajının desteklenmesi amaçlanmaktadır.

Genel Yerleştirme: Belirli bir marka isminin görünmemesi yada söz edilmemesi durumunda gerçekleşmektedir. Ürünün kendisi renkleri yada şekli ile tanımlanabilecek jean, sigara gibi tüm bir kategorinin imajının yükseltilmesi amaçlanmaktadır. Genellikle o sektörde yer alan tüm firmaların işbirliği ile gerçekleştirilir ve sonuçları aralarında bölüştürülmektedir. Özellikle toplumda var

31

olan ve sadece belli bir markaya değil o markanın da içinde bulunduğu tüm bir ürün kategorisine yönelik olumsuz algıları değiştirmeyi amaçlamaktadır.

Hizmet Yerleştirmesi: Hizmet sektöründe yer alan firmaların filmde hizmetlerini teklif eden özel veya tüzel kuruluşların sunumuyla gerçekleştirilmektedir.

Fikir Yerleştirmesi: Bu tip yerleştirmeyle örneğin ırkçılığa veya çevre korumaya yönelik düşünceler film içinde bir fikir yada durum olarak betimlenmektedir. Ülke, Kişilik ve Müzik Yerleştirmesi: İçerikte uygulanan bu yerleştirme türüyle, ülkeler turistik potansiyellerini arttırmayı amaçlamaktadırlar. Ayrıca ünlü bir kişinin eğlence pazarındaki değerini arttırmak istemesi yada yeni müzik başlıklarının filmin bir bölümünde çalınarak tanıtılmak istenmesi gibi durumlarda da ülke, kişilik ve müzik yerleştirmesi uygulanmaktadır.

Tarihsel Yerleştirme: Bu tip yerleştirme sadece uzun bir süredir var olan markalar tarafından gerçekleştirilmektedir. Markanın köklü tarihsel geçmişi, farklı bir zamanda veya klasik görünüşüyle sunulmaktadır.

Yenilik Yerleştirme: Yeni bir ürün tanıtımında veya yeni pazarların açılması halinde uygulanan yerleştirmedir. Ancak daha çok iyi bilinen ürünlerin yerleştirilmesi ile gerçekleştirilebilmektedir.

Fütürist Yerleştirme: Ürünlerin gelecekte bir zaman dilimi içerisinde yerleştirilmesiyle uygulanmaktadır.

Bu sekiz maddeye ek olarak verilebilecek Kurgusal Ürün Yerleştirme yönteminde ise; gerçekten var olmamaları, diğer bir deyişle hayali olmaları nedeniyle gerçek markalardan farklılaşan kurgusal markalar, marka yönetimine ilişkin tüm değerleri içermekte ve gerçek yaşamda var olan markaların profesyonel düzlemde tabi oldukları tüm aşamalara uygun bir şekilde yaratılmaktadır. Bu gerçeklerin ışığında kurgusal markaların; gerçek bir markayı taklit etmek, gerçek bir markayı hicvetmek ya da gerçek markalardan farklılaşmak olarak sıralanabilen üç amaca yönelik olarak kullanıldıklarını ileri sürmek mümkün olmaktadır. Gerçek bir markayı taklit etmek amacıyla yaratılan kurgusal markalar, olay örgüsüne ya da konuya daha fazla gerçeklik duygusu kazandırmak için kullanılmaktadır. (Gürel ve Alem, 2005, 138-139).

32

Başka bir sınıflandırmaya göre, ürün yerleştirme uygulamaları (Karahasan, 2012): Senaryo Entegrasyonu: Ürün ya da hizmetin, senaryo akışı içerisinde hem aktif biçimde kullanıldığı hem de ürüne veya hizmete dair slogan veya yaşam cümleciklerinin dile getirilmesidir.

Aktif Ürün Yerleştirme: Ürün ya da hizmetin, sahneler içerisinde aktif bir biçimde kullanılmasıdır.

Ürün Tanıtımı ve Hediye: Özellikle yarışmalarda, ürün ya da hizmetin katılımcılara hediye edilmesi veya tanıtımının yapılmasıdır. Sesli Ürün Yerleştirme: Ürün ya da hizmetin sahne içerisinde gösterilmediği, sadece ürüne ya da hizmete dair sözlü ifadenin yer aldığı uygulamalardır.

Pasif Ürün Yerleştirme: Ürünün sahne içerisinde gösterildiği ama kullanılmadığı uygulamalar olmaktadır.

Nielsen araştırmasına göre, ürün yerleştirme uygulaması, marka bilinirliğini %20 oranında arttırmaktadır. Marka ne kadar bilinirliğe sahipse ürünün, algılanma ve hatırlanma oranı o kadar artmaktadır. Ürün yerleştirme yapan markaların hatırlanma oranının yapılmayan markalara oranla daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Özellikle sözel tanımlamalarla betimlenen yerleştirmelerin, hatırlanma oranı oldukça artmaktadır. Marka hatırlanması için ürün yerleştirme stratejileri ürünün farklılığını, dayanıklılığını, performansını ve üstünlüğünü nasıl ortaya koyacağına yönelmesi gerekmektedir. Tüketicilerin, karakterin ürünle olan ilişkisine paralel olarak kendi davranışlarını biçimlendirmekte oldukları kanıtlanmıştır. Ürün yerleştirme uygulamaları kreatif, gerçekçi, sempatik, inandırıcı, doğal ve aşırı vurgu yapılmadıkça olumlu görülmektedir. Bu sebepten dolayı senaryo entegrasyonu en efektif yol olarak görünmektedir (http://urunyerlestirmeajansi.blogspot.com).

Çalışmalar marka entegrasyonunun marka imajı üzerinde duygusal olarak önemli bir etkiye sahip olduğunu göstermiştir. İnsanlar açık ürün yerleştirmelerde görünen markalara daha olumlu ve duygusal yaklaşmaktadır (Lai-man, Wai-yee, 2010).

33