Ücret ödeme dönemi, iş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile bir haftaya kadar indirilebilir (İş. K. Md.
32). Bu hüküm karşısında, mesela her gün veya üç günde bir ücret ödenmeyecektir. Bu uygulamanın amacı da işçiyi günübirlik yaşamaktan alıkoymak, tasarrufa teşvik etmek.
Ücret ödeme zamanı gelmeden paraya ihtiyaç duyan işçi, işveren bu sebeple zor durumda kalmayacak ise, çalıştığı sürenin karşılığı ücret miktarını avans olarak isteyebilir (BK. M. 327).
İşveren her ödemede işçiye, “ücret hesap pusulası” vermekle yükümlüdür. Burada, asıl ücret, ücret ekleri ve yapılan kesintiler ayrı ayrı gösterilir (İş K. Md. 37).
Ücret alacaklarında zaman aşımı süresi beş yıldır. Bu beş yıllık süre iş akdinin sona erdiği tarihten itibaren değil, işçinin ücret alacağının doğduğu tarihten itibaren başlar. Fakat ihbar tazminatı, kıdem tazminatı, iş kazasından doğan tazminatlar gibi işçinin tüm tazminat alacakları BK. On yıllık zaman aşımına tabidir.
Ücretin Gününde Ödenmesi
Ücretin, ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir neden dışında ödenmesi gerekir.
Gününde ödenmeyen ücretler için mevduatta uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.
İŞ HUKUKU
İş Hukukunun Bölümleri Tarafların Borçları ve Sorumlulukları
İŞÇİ İŞVEREN
1. İş Görme Borcu 2. İtaat Borcu 3. Sadakat Borcu 4. Rekabet Etmeme Borcu
1. Ücret Ödeme Borcu
2. İşverenin İşçiyi Gözetme Borcu 3. İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerini Alma
Borcu
4. Eşit Davranma Borcu
5. Araç-Gereç ve Malzeme Sağlama Borcu 6. Özlük Dosyası Düzenleme Borcu 7. Buluş Yapan İşçiye Bedel Ödeme Borcu
Ücretin Korunması
İş Kanunu ve diğer kanunlarda, işçinin, tek geçim aracı olduğu kabul edilen ücretinden mahrum kalmaması için çeşitli koruyucu hükümler getirilmiştir. Bunları şöylece sıralayabiliriz:
1- Ücreti İndirme Yasağı: İşveren, çalışma sürelerinin azaltılmasını veya çalışma şartlarının iyileştirilmesini gerekçe göstererek işçinin ücretini indiremez (İş Kanunu md. 62).
2- Haciz Yasağı: İşçilerin aylık ücretlerinin dörtte birinden fazlası haczedilemez veya başkasına devir edilemez. Geri kalan miktar işçinin bakmak zorunda olduğu aile üyelerinin geçimini sağlamaya yetmeyecek ise, haciz edilebilecek miktar, hâkim tarafından daha da azaltılabilir. Ancak, bu sınırlamalar nafaka borçları için uygulanmayacaktır (İş Kanunu md. 35).
Ücretin Korunması
3- Takas Yasağı: İşveren, işçinin rızası olmadan kendi alacağı ile ücreti takas edemez. Ancak, işçinin kasten verdiği zararlar sebebiyle doğan tazminat alacağını, işçinin rızası gerekmeksizin takas edebilir (BK md. 333). Kanunda bir açıklık olmamakla birlikte, öğreti ve uygulamada, bu takasın işçi ücretinin dörtte birini aşamayacağı kabul edilmektedir.
4- Kanunî İpotek Hakkı: Medeni Kanun’un 893. maddesine göre, gayrimenkûl inşaat işlerinde çalışan işçilerin ücret alacakları için o gayrimenkûl üzerindekanunî ipotek hakları mevcuttur.
hale düşerlerse, alacaklılar “iflâs” yoluyla takip yapabilirler. İflâsta, borçlunun tüm malvarlığı paraya çevrilir ve tüm alacaklılar davet edilerek, bir sıra dahilinde alacakları ödenir. İcra ve İflâs Kanunu’na göre; işverenin iflâs etmesi halinde, son bir yıl içinde işleyen işçi alacakları, kamu alacakları ve rehinle temin olunan alacaklardan sonra birinci sırada yer alır (md. 206, 207).
6- Hacizde Öncelik: İşverenin borçları için diğer alacaklılar yanında işçiler tarafından da haciz yoluyla takip yapılmışsa ve haczedilen malların satış tutarı, alacaklıların alacaklarını karşılamaya yetmiyorsa, icra dairesi alacaklıların bir sıra cetvelini yapar. İcra ve İflâs Kanunu’na göre, bu sıra cetvelinde ücret alacakları birinci sırada yer alır (md. 140).
aylık ücret alacaklarını karşılayacak kısım ayrılarak, geri kalan kısım üzerinde haciz işlemi uygulanır (İş Kanunu md. 36/IV).
8- Ücretin Hakedişten Kesilmesi: İş Kanunu’nun 36.
maddesinde gösterilen kamu kuruluşları ve diğer kuruluşlar, taşerona verdikleri yapım ve onarım işlerinde, taşerona hakedişlerini ödemeden önce, işçilerin ücret alacaklarını alıp almadıklarını kontrol ederler ve taşerondan istenecek bordrolara göre ödenmediği anlaşılan ücretleri hakedişlerden kesip öderler. Maddede sayılan kuruluşlar dışında, alt işveren işçilerine karşı ortak sorumlu olan işverenler de bu uygulamayı yapabilirler. Durum işyerinde yazılı olarak ilân edilip işçilere duyurulur. Belirtilen kuruluşların, üç aylık ücret alacaklarından fazlası hakkında bir sorumlulukları yoktur.
9- Ücret Kesme Cezasında Sınırlama: İş veya toplu iş sözleşmesinde düzenlenmiş ise, disiplin cezası olarak işveren tarafından işçiye ücret kesme cezası verilebilir. Bunun miktarı bir ayda iki gündelikten veya parça başına yahut yapılan iş miktarına göre verilen ücretlerde işçinin iki günlük kazancından fazla olamaz (İş Kanunu md. 38). İşveren böyle bir cezayı uygulamadan önce işçinin savunmasını almalıdır. Haksız yere ceza uygulandığını düşünen işçi mahkemeye başvurabilir.
10- Ücret Garanti Fonu: İşverenin konkordato (işverenin iflasını açıklaması ve alacaklıları ile uzlaşması, Ticaret Mahkemesince onaylanır) ilan etmesi, işveren için aciz vesikası alınması veya iflası nedenleri ile işverenin ödeme güçlüğüne düştüğü hallerde geçerli olmak üzere, işçilerin iş ilişkisinden kaynaklanan son üç aylık ücret alacaklarını karşılamak amacı ile İşsizlik Sigortası Fonu kapsamında ayrı bir Ücret Garanti Fonu oluşturulur (İş Kanunu md.33/I).
Ücret Garanti Fonu, işverenlerce işsizlik sigortası primi olarak yapılan ödemelerin yıllık toplamının yüzde biridir.
aylık ücretlerini alamaması nedeniyle, ücret alacağı bulunan işçi tarafından; son üç aylık ücretlerinin ödenmediğini gösteren işçi alacak belgesi veya son üç aylık ücret alacağını gösteren belge ibraz ederek yetkili Türkiye İş Kurumu birimine başvurulması gerekir (Yön. md. 8).
Kurum, başvuru tarihinden itibaren en geç otuz gün içinde işçiye, son üç aylık ücret alacağını ödeyerek durumu ivedilikle, ilgili icra-iflas müdürlüklerine veya işverene bildirir. Bu kapsamda yapılacak ödemeler, Fon kaynaklarıyla sınırlıdır. İşçi, aynı işverenle Ücret Garanti Fonu’ndan bir kez yararlanabilir. Yönetmelik kapsamındaki işverenlerin işsizlik sigortası primi ödememiş olmaları, işçilerin bu haktan yararlanmalarına engel teşkil etmez (Yön. md.9).
11- Ücreti Ödenmemesi Halinde İş Görmekten Kaçınma Hakkı: Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu nedenle kişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmemeleri sayısal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır (İş Kanunu md. 34/I) Bu işçilerin bu nedenle iş akitleri çalışmadıkları için feshedilemez ve yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz (İş Kanunu md. 34/II).
İşverenin İşçiyi Gözetme Borcu
İşçinin işverene hem kişisel hem de ekonomik yönden bağımlı olması, işçinin kişisel ve iktisadi açıdan gelebilecek tehlikelere karşı korunmasını zorunlu kılmıştır. İşçiyi işverene bağımlı kılan iş sözleşmesi, onun borç doğuran diğer sözleşmelerden farklı bir sözleşme olarak düzenlenmesi gereğini ortaya koymuştur. İş sözleşmesinde “insan emeği ve hizmeti” sözleşmenin esas unsurudur. Burada sadece iş ilişkisinden doğan maddi kazancın değil, aynı şekilde isçinin kişiliğinin korunması da söz konusudur.
Zira iş ilişkisi, işçinin kişiliği ile bağlantılıdır. İş sözleşmesinin bu özelliği nedeniyle, işçinin sadakat borcuna karşılık işveren de isçiyi korumak ve gözetmekle yükümlüdür1.
1A. Nizamettin, AKTAY, Kadir, ARICI, E. Tuncay, SENYEN/KAPLAN, ş Hukuku, 1. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2006, s. 141
İşveren iyiniyet ve dürüstlük kuralları çerçevesinde işçinin kişiliğini gözetme borcu altındadır. Bu borç işçinin hayatını, sağlığını, ahlaki değerlerini, mesleki saygınlığını, düşünce ve sendikal özgürlüklerinin korunmasıdır.
Bu sebeple işveren işçinin kişilik haklarını ihlal eden talimat veremez. Ancak işverenin yararının işçinin yararından daha önemli olduğu durumlarda işçinin özgürlüğü belirli oranda sınırlandırılabilir.
Örn; işçinin üstünün aranması.
İşveren;
1. İşçinin sağlığı, çalışma koşulları ve güvenliğini koruma ve gözetmekle yükümlüdür.
2. İşveren işçinin ücretini korumalıdır.
3. Çalışma ortamına gelen işçinin elbiseleri ve kişisel eşyaları koruma altına alınmalıdır.
4. Eğer bir işçi kendine ait bir üretim araç ve gerecini firma için kullanıyor ise bunun amortisman (eskime) bedeli işçiye ödenmelidir.
İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.
İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Oluşturma Zorunluluğu; en az 50 işçi çalıştıran işyerleri bu kurulu kurmakla yükümlüdür.
İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimini Vermekle Yükümlüdür.
İş kazası ve Meslek Hastalığını bildirmekle yükümlüdür; en geç 2 iş günü içinde bölge çalışma müdürlüğüne bildirilir.
Eşit Davranma Borcu
İş ilişkisinde dil, ırk, cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz.
İşveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmi süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapılmaz.
Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz.
Disiplin kuralları herkese eşit ve aynı uygulanmadır.
Sendikalı olan ile olmayana eşit davranılmalıdır. Sendikalı olmak işverenin işine gelmez, bu yüzden işçiyi sendikalı olmaktan caydırmaya çalışır.
Eşit muamele yapılmaması durumu var ise işçi kanıtlamalı, ispat etmelidir.
Araç-Gereç ve Malzeme Sağlama Borcu
İş akdi ile aksi kararlaştırılmamış olmadıkça ve işin niteliği gereği araç, gerecin işçi tarafından sağlanacağı durumlar olmadığı sürece Borçlar Kanununun 331. maddesi gereği işveren, çalışması için işçiye gerekli alet ve malzemeyi vermek zorundadır.
Özlük Dosyası Düzenleme Borcu
İşveren çalıştırdığı her işçi için bir özlük dosyası düzenler. İşveren bu dosyada, işçinin kimlik bilgilerinin yanında, İş Kanunu ve diğer kanunlar uyarınca düzenlemek zorunda olduğu her türlü belge ve kayıtları saklamak ve bunları istendiği zaman yetkili memur ve mercilere göstermek zorundadır.
İş Kanununun 104/1 maddesi hükmü gereği işçi özlük dosyası düzenlemeyen işveren idari para cezası ile cezalandırılır.
Buluş Yapan İşçiye Bedel Ödeme Borcu
İşverenin işçiye bedel ödeme borcu Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (22326 sayılı) ile düzenlenmiştir.
Hizmet Buluşları:
Serbest Buluşlar: