Örgütsel Vatandaşlık Davranışıyla İlgili Araştırmalar

Bu bölümde örgütsel vatandaşlık davranışıyla ilgili yurt içinde ve yurt dışında yapılmış araştırma sonuçlarına yer verilmiştir.

2.3.4.1.Örgütsel Vatandaşlık Davranışıyla İlgili Yurt İçi Araştırmalar

Tan (2012) tarafından yapılan araştırmada, ilköğretim okulu yöneticilerinin takım liderlik davranışlarının öğretmenlerin iş doyumu, örgütsel adanmışlık ve örgütsel vatandaşlık düzeylerine etkisini belirlemek amaçlanmıştır. Betimsel nitelikteki ilişkisel tarama modelinde olan bu araştırmanın çalışma evrenini, Elazığ İlinde bulunan ilköğretim okullarında 2010–2011 eğitim-öğretim yılında görev yapmakta olan öğretmenler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini, çalışma evreninden oransız küme örnekleme yöntemiyle yansız olarak seçilmiş 2700 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırma sonucunda, okul yöneticilerinin Takım Liderliği davranışlarının öğretmenlerin iş doyumu, örgütsel adanmışlık ve örgütsel vatandaşlık davranışlarını anlamlı şekilde yordadığı görülmüştür. Aracılık testlerinin sonucuna göre, iş doyumu ile örgütsel adanmışlık arasındaki ilişkide, örgütsel vatandaşlık kısmi ara yordayıcı olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Çetin (2011) tarafından yapılan araştırmanın amacı ilköğretim okulu müdürlerinin okul yönetiminde gösterdikleri liderlik stillerinin ve müdür-öğretmen etkileşiminin öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı ile ilişkisini belirlemektir. Bu amaçla değişkenler arasındaki ilişki katsayıları hesaplanmıştır. Ayrıca okul müdürlerinin liderlik stilleri ile müdür-öğretmen etkileşiminin öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisi incelenmiştir. Değişkenlerin birbiri üzerindeki etkisini belirlemek için bilgisayar destekli istatistik paket programı kullanılarak path

analizi gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın ilk aşamasında ölçeklerin adaptasyonunu kontrol etmek için 352 kişi üzerinde uygulanan bir pilot çalışma ile geçerlik ve güvenirlik testleri yapılmıştır. Araştırmanın ikinci aşamasında Ankara ili Altındağ, Çankaya, Etimesgut, Keçiören, Mamak ve Yenimahalle ilçelerindeki ilköğretim okulları arasından orantılı tabaka örneklem yoluyla her ilçeden 5 okul olmak üzere seçilen toplam 30 okulda 816 öğretmene anketler uygulanmıştır.

Araştırma sonucunda, öğretmenlerin orta düzeyde örgütsel vatandaşlık davranışı gösterdiği ve bu davranış düzeyinin cinsiyete göre farklılık göstermezken mesleki kıdeme göre farklılık gösterdiği saptanmıştır. Ayrıca müdürlerin dönüşümsel liderliği ile hem müdür-öğretmen etkileşimi hem de öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı arasında olumlu ve güçlü bir ilişkili bulunmuştur. Müdürlerin etkileşimsel liderliği ile müdür-öğretmen etkileşimi ve öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı arasında ise olumlu ve anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Path analizi de benzer sonuçlar vermiştir.

Arlı (2011) tarafından yapılan araştırmada, ortaöğretim kurumu öğretmenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışı gösterme eğilimlerinin örgüt kültürü öğeleri ile açıklanıp açıklanmayacağını, örgüte olan güvenin örgütsel vatandaşlık davranışını nasıl etkilediğini, örgüt kültürünün, örgütsel güven ve örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkideki etkilerini ortaya çıkarmayı; örgüt kültürü, örgütsel güven ve örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişkilerin bütünleşik yeni bir modelinin test edilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın örneklemini tabakalı örnekleme yöntemi ile belirlenen İzmir ilinin merkez ilçeleri olan Bornova, Buca, Karşıyaka ve Konak ilçeleri resmi ortaöğretim kurumlarında görev yapmakta olan 871 öğretmen oluşturmuştur.

Verilerin analizi yapısal eşitlik modeli kullanılarak yapılmıştır. Araştırma bulguları öğretmenlerin örgütsel güven düzeyleri ile örgüt kültürü algıları ve örgütsel vatandaşlık davranışları arasında doğrudan, örgüt kültürü algıları ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasında doğrudan ilişkili olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca bulgular, öğretmenlerin örgütsel güven düzeyleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişkide örgüt kültürünün kısmi aracı değişken olduğunu göstermiştir. Araştırmanın bu bulgularının yanı sıra, dolaylı etkilerin önemine ilişkin yapılan bootsrapping analizleri bütün dolaylı etkilerin istatistiksel olarak anlamlı olduğunu açığa çıkarmıştır.

Karakuş (2008) tarafından yapılan araştırmanın genel amacı, ilköğretim okul yöneticileri ve öğretmenlerin duygusal zeka yeterliklerinin, öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışları, iş doyumu ve duygusal adanmışlık düzeyleri üzerindeki etkisini belirlemektir. Betimsel nitelikteki ilişkisel tarama modelinde olan bu araştırmanın çalışma evrenini, Malatya, Elazığ, Diyarbakır ve Batman illerinde bulunan ilköğretim okullarında 2007–2008 eğitim-öğretim yılında görev yapmakta olan okul yöneticileri ve öğretmenler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini, çalışma evreninden oransız küme örnekleme yöntemiyle yansız olarak seçilmiş 86 okul müdürü, 129 müdür yardımcısı ve 821 öğretmen oluşturmaktadır.

Araştırma sonucunda, öğretmenlerin duygusal zeka yeterliklerinin, onların örgütsel vatandaşlık davranışları, iş doyumu ve duygusal adanmışlık düzeylerini güçlü ve anlamlı şekilde yordadığı görülmüştür. Aracılık testlerinin sonucuna göre, duygusal zeka ile duygusal adanmışlık arasında ki ilişkide, iş doyumu kısmi ara yordayıcıdır. Aynı zamanda, hem iş doyumu hem de duygusal adanmışlık, duygusal zeka ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişkide kısmi ara yordayıcıdırlar.

Polat (2007) tarafından yapılan araştırmanın amacı ortaöğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin örgütsel adalet, örgütsel güven ve örgütsel vatandaşlık davranışları değişkenlerine ilişkin algı düzeylerini saptayarak; bu değişkenler arasındaki ilişkiyi ortaya koymaktır. Betimsel nitelikteki ilişkisel tarama modelinde yapılan bu araştırmanın evrenini 2006-07 eğitim öğretim yılında Türkiye’deki 7399 ortaöğretim okullunda görev yapan 184.582 öğretmen oluşturmaktadır

Araştırma soncunda öğretmenlerin örgütsel adalet, örgütsel güven ve örgütsel vatandaşlık davranışına ilişkin algılarının birbiri ile ilişkili ve birbirlerini etkilediği görülmüştür. Örgütsel adalet, örgütsel vatandaşlık davranışını hem doğrudan hem de dolaylı olarak örgütsel güven üzerinden etkilediği, örgütsel güvenin ise örgütsel vatandaşlık davranışını doğrudan etkilediği sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca örgütsel güven, örgütsel adalet ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasında kısmi ara yordayıcı değişken olduğu tespit edilmiştir.

2.3.4.2.Örgütsel Vatandaşlık Davranışıyla İlgili Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar

Moreno (2014) tarafından yapılan araştırmada öğretmenler için ilham verici ve motive edici örgütsel vatandaşlık davranışlarının sergilenmesinde okul müdürlerinin rolü incelenmiştir. Fenomonolojik yaklaşımın benimsendiği araştırmada kritik olay tekniği ve yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Öğretmenlerin vatandaşlık davranışı sergilemelerine yol açan sekiz kritik durum ortaya konmuştur. Çalışanların kişisel ilgi ve ihtiyaçlarına önem verme, teşvik etme, görünür ve ulaşılabilir olma, kaynak sağlama, kişisel ilişkileri geliştirme, çalışanları takdir etme, vizyona sahip olma ve öğretmenlere karşı empati kurmadır. Bu özelliklerin altında yatan temel etmenin ise okul müdürlerinin kişiler arası ilişkilerdeki becerisi olduğu sonucunda ulaşılmıştır.

McKenzie (2011) tarafından yapılan araştırmada güvenin, okul büyüklüğünün ve öğrencilerin sosyoekonomik düzeyinin örgütsel vatandaşlık davranışına etkileri araştırılmıştır. Araştırma sonucunda Müdüre güven istatistiksel olarak örgütsel vatandaşlık davranışındaki varyansa önemli katkı sağlamazken, öğretmene ve velilere güvenin örgütsel vatandaşlık davranışını önemli oranda açıkladığı sonucuna ulaşılmıştır. Özellikle meslektaşlara güven örgütsel vatandaşlık davranışının en iyi yordayıcısı olmuştur. Ancak ne okulun büyüklüğü ne de öğrencilerin sosyoekonomik düzeyi ÖVD’ye anlamlı bir katkısının olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Chang vd. (2011) tarafından yapılan araştırmada örgütsel bağlılık ve örgütsel vatandaşlık davranışının örgütsel öğrenme üzerindeki etkisi araştırılmıştır araştırma sonununda ÖVD ve örgütsel bağlılığın örgütsel öğrenmeyi pozitif yönde etkilediği, ÖVD’nin de örgütsel bağlılık tarafından pozitif yönde etkilendiği sonucuna ulaşılmıştır.

Jackson (2009) tarafından yapılan araştırmada ilkokullarda görev yapan öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışlarıyla kolektif yeterlik algıları ve öğrenci başarı arasındaki ilişki incelenmiştir. Araştırmanın örneklemini 35 ilköğretim okulunda görev yapan 1327 öğretmen oluşturmaktadır. Ölçme aracı olarak örgütsel vatandaşlık ve kolektif öğretmen yerliliği ölçekleri kullanılmıştır. Öğrenci başarısını belirlemede öğrencilerin matematik ve okuma becerilerini değerlendiren Virjinya Öğrenme Standartları sınavlarından aldıkları puanlar kullanılmıştır. Örgütsel vatandaşlık

davranışıyla öğrenci başarısı ve kolektif öğretmen yeterliği arasında pozitif ve anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Ayrıca kolektif öğretmen yeterliliği ile öğrenci başarısı arasında da pozitif yönde anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Regresyon analizi öğrencilerin sosyo ekonomik durumlarının ortaya konan tüm modeller içerisinde öğrenci başarısıyla negatif bir ilişkiye sahip olduğunu ortaya çıkarmıştır.

Somech ve Zahavy (2000) tarafından yapılan araştırmada okul örgütlerinde sergilenen ekstra rol davranışının yapısını ve bu davranışların iş doyumu, öz yeterlik ve kollektif yeterlik ile olan ilişkisini incelemek amaçlanmıştır. Ekstra rol davranışlarının okul örgütü içerisinde öğrenciye, gruba ve bir bütün olarak örgüte yönelik davranışlar olmak üzere üç faktörlü bir yapıdan oluştuğu, bu yapının iş doyumu, öz yeterlik ve kollektif yeterlik ile pozitif yönlü bir ilişkiye sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Schappe (1998) tarafından yapılan araştırmada örgütsel adalet, iş doyumu ve örgütsel bağlılığın ÖVD etkisi üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Önceki araştırmalara benzer şekilde bu üç değişkenin de ÖVD’yi etkilediği ancak örgütsel bağlılığın daha büyük bir etkiye sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

2.4.Örgütsel Politika Algısı, Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık