Örgütsel Öğrenmeyi Engelleyen Faktörler

Senge ye göre organizasyonların etkin bir şekilde öğrenememeleri bir tesadüf değildir. Her ne kadar çeşitli faktörler öğrenmeyi gerçekleştirecek bir altyapı oluşturmak açısından önemliyse de; organizasyonların tasarlanma ve yönetilme biçimleri insanların iş tanımları ve daha da önemlisi, insanlara öğretilen düşünme ve karşılıklı etkileşime girme biçimleri temel öğrenme yetersizliklerinin altında yatan gerçeklerdir. Senge, organizasyonlarda öğrenmeyi engelleyen bu temel öğrenme yetersizliklerini yedi başlık altında toplamıştır. Senge'ye göre, ancak öğrenmeyi

140 _{M.Schwanınger, “Intelligent Organizations: An integrative framework”, Systems Research and}

Behavioral Science,No:18, 2001, s.137-158.

141 _{W. E Halal ve M. D. Kull (1998) “Measuring Organizational Intelligence”, Auburn Horizon, Web}

Erişimi [28.06.2004]: www.auburn.edu/administration/horizon/measuring.html

142 _{T. A. Domagalskı (1999) “Emotions in Organizations: Main currents”, Human Relations, 52:}

engelleyen bu nedenlerin belirlenmesiyle etkin bir örgütsel öğrenme sürecinden bahsedilebilecektir. Bunlar143:

1. Pozisyon ve kişisel kimlik arayışı: İş hayatının temel prensiplerinden biri,

yapılan işe sadık olmaktır. Bu prensip çalışanların içine öylesine işlemiştir ki, çoğu zaman işleri ile kendi kimliklerini birbiri ile özdeşleştirirler ve zamanla bir kimlik problemi yaşamaya başlarlar. Bu durumda kendilerini, sadece yaptıkları günlük işlerle tarif etmeye başlarlar. Bunun doğal bir sonucu olarak çalışanlar, içinde bulundukları sistemin amacını göz ardı edip, kendi günlük işlerinin yapılması üzerinde yoğunlaşırlar. Bu da çalışanların sorumluluklarını, pozisyonlarının sınırlarıyla belirlenmiş olarak görme eğilimlerini doğurur. Sonuç olarak çalışanlar, sadece kendi pozisyonları üzerinde yoğunlaştıklarından, ortak çalışma sonuçları üzerinde sorumluluk duygusuna sahip olmazlar.

2. Düşmanı dışarıda arama sendromu: İnsanlarda, işleri ters, gittiğinde bundan

bir başkasını sorumlu tutma eğilimi bulunmaktadır. Bu sendrom, aslında insanların pozisyonları üzerinde odaklanmalarının bir sonucu olarak da ortaya çıkmaktadır. İnsanlar sadece kendi pozisyonları üzerinde yoğunlaştıklarında, eylemlerinin kendi pozisyonlarının sınırlarının ötesine uzandığını göremezler. Dolayısıyla bu eylemlerin sonuçları, kendilerine rahatsızlık veren bir problem olarak geri döndüğünde, bu problemlerin aslında dışarıdan kaynaklandığını düşünürler. Düşmanı sürekli olarak dışarıda arama, insanların kendilerini değerlendirme (özdeğerlendirme), yaratıcılık, çözüm bulma ve eleştirme fırsatını büyük ölçüde engelleyip, gelişmesini durdurur. Ancak, sorunların kaynağının dışarıda değil de kendimizde aramaya başladığımızda, kendi tecrübelerimizi veya eylemlerimizi değerlendirme fırsatı bulabileceğimizden, öğrenme sürecini de geliştirmiş olacağız.

3. Sorumluluk üstlenme endişesi: Önceden etkin olmak (proaktif olmak),

tepkisel olmanın bir ilacı olarak görülmektedir. Gerçek önceden etkin olmak, kişinin kendi problemlerini çözerken, sorumluluklarını irdelemesi ve eleştirmesidir. Ancak sorumluluk üstlenmek, sorunların kaynaklarını dışarıda aramak demek değildir.

143 _{P. M. Senge, The Fifth Discipline: The Art and Practice of Learning Organization. Doubleday,}

İnsanlar kendi sorumluluklarını gerçek anlamda yerine getirdiklerinde zaten çözümleri başka yerde aramaya gerek kalmayacaktır.

4. Olaylara takılıp kalma alışkanlığı: Olaylar üzerinde yoğunlaşmak, insanların

hayatı bir olaylar dizisi olarak görmelerini ve her olayı bir nedene bağlama gereksinimini ortaya çıkarır. Dolayısıyla neden-sonuç ilişkileri önem kazanır. Bu durum, insanları olayların temelinde yatan ilişkileri ve bu ilişkilerin nedenlerini görmelerini engeller. İnsanların düşünme süreçlinde kısa vadeli olaylar ağır basıyorsa, üretici, öğrenmeden söz edilemez. Olaylar üzerinde yoğunlaşmak, ancak o olayın nedenlerini ve sonuçlarını, görmemizi sağlar, ancak altındaki temel sorunlar ve ilişkileri görmemizi engeller ve yaratıcı öğrenme sürecinin gerçekleşme şansını yok eder.

5. Yavaş değişimlerin önemsenmemesi: İnsanlar, ancak çevrelerindeki ani

değişimleri fark edip, tepki verebilmektedirler Aksine, yavaş seyreden olayların yaratacağı etkiler zaman içine yayılmış olup, sonuçları yavaş yavaş ortaya çıkacağı için algılanamamaktadırlar. Oysa onlar da, en az ani tehditler kadar yıkıcı etkilere sahip olabilmektedirler.

6. Tecrübeyle öğrenme hayali: En temel ve etkin öğrenme yollarından birisi

geçmiş tecrübe ve deneyimlerden öğrenmektir. Ancak, sadece tecrübeye dayalı olarak öğrendiğimiz yanılgısına düşmek önemli bir öğrenme engelidir. Çünkü yaşanılan her tecrübenin sonucu kısa vadede kendini göstermemektedir. Kısa bir dönem içinde sonuç aldığımız davranışlarımızdan bir şeyler öğreniriz. Ancak uzun dönemde sonuç getiren kararlar ve bunların sistemin bütünü üzerindeki etkileri, sadece tecrübeye dayalı olarak öğrenmenin yetersiz olduğunu göstermektedir.

7. Yönetici takımlarıyla ilgili sorunlar: Yönetici takımları, organizasyonun

farklı işlevleri ve uzmanlık alanlarını temsil eden tecrübeli yöneticilerin bir araya gelmesiyle oluşan takımlardır. Bu takımlar, organizasyonun karmaşık görünen sorunlarını ele alarak, çözüm üretmeye çalışırlar. Ancak bu takımlar genellikle kendi etki alanları için mücadele ederler. Tutarlı bir takım imajı yaratmaya çalışsalar da aslında kendi içlerinde bir uyum ve birlikten söz edilemez. Dolayısıyla kriz anında bu takımların etkinlikleri ortadan kalkar.

Bu ve benzeri öğrenme yetersizliklerine sahip olan çalışanlar ayrıca sorunları kabul etmeme, sorunu görüp de görmeme, bilgiyi paylaşmama ve bilginin üretilmesini engelleme, sorunları birbiriyle ilişkilendirememe, benzer olaylardan ders alamama, suçlu arama, geçmişteki başarılara sığınma gibi davranış kalıpları sergilemekte ve organizasyonlardaki öğrenme iklimine zarar vermektedir.

8. Geçmişin Başarılarına Sığınma: Geçmişte başarılı olan her kurumda bir

rehavet vardır. Onlara daha önce başarı getirmiş olan kural ve sistemlerin gelecekte de onlara başarı getireceğine dair bir inançları vardır. Ancak başarı bazılarına bir alışkanlık gibi gözükse de bu bir yanılsamadır, öğrenmenin olmadığı bir ortamda başarı geçicidir. Çünkü ne bugünün şartları ne de yarının şartları, dünün başarılarının kazanıldığı şartlarla aynı değildir. Geçmişte başarı getiren bütün kural ve sistemler kendilerini kanıtlamış oldukları için her zaman en güvenilen sistemler olmuşlardır. Dolayısıyla önceden edinilen başarılar, öğrenmenin önünde birer engel olarak ortaya çıkar144.