Okul Öncesi Çocuklar Ġçin Besin Grupları

Yeterli ve dengeli beslenme besin çeşitliliğine dayalıdır ve günlük gereksinim duyulan enerji ve besin ögelerinin besinlerle vücuda alınması gerekmektedir. Besinler, içerdikleri besin öğelerinin türlerine, kalitesine ve miktarlarına göre beş gruba ayrılır. Bu gruplar; süt ve ürünleri grubu, et, yumurta, kuru baklagiller ve yağlı tohumlar grubu, ekmek ve tahıllar grubu, sebze grubu ve meyve grubudur. Ayrıca bu beş grubun dışında yağlar ve şekerler bulunmaktadır (TÜBER, 2016).

18

2.1.3.1 Süt ve Ürünleri Grubu

Süt ve ürünleri grubunda yer alan besinler protein, kalsiyum, fosfor, A vitamini, B₁, B_2, B₆ ve B₁₂ vitamini gibi birçok besin ögesi için önemli bir kaynaktır. Bu grupta yer alan besinler büyüme ve gelişmeye, kemik sağlığının korunmasına, diş gelişimine, sinir sistemine ve kasların düzenli olarak çalışmasına yardımcı olurlar. Bu grup besinlerin içinde süt, yoğurt, ayran, peynir, süttozu, çökelek, dondurma, sütlü tatlılar yer almaktadır (Baysal ve ark, 2013, Köksal ve ark, 2013, TÜBER, 2016).

Süt ve ürünleri grubunda bulunan besinler çocuklar için iyi kalitede protein ve kalsiyum içerirler. Okul öncesi dönem çocuklarında kalsiyum gereksinimi bu gruptaki besinlerin tüketilmesiyle sağlanabilir. Diğer besin kaynaklarına göre kalsiyum vücut tarafından daha iyi kullanılır. Özellikle okul öncesi dönem çocuklarında kemiklerin ve dişlerin sağlıklı bir şekilde gelişmesini sağlar ve hücre çalışmasında önemlidir. Demir ve C vitamini bu gruptaki besinlerin içerisinde az miktarda bulunur. Demirin emilim oranı bu besinlerde yüksektir (Türkiye‟ye Özgü Besin ve Beslenme Rehberi, 2015, TÜBER, 2016).

Ülkemizde 2016 yılında yayımlanan Türkiye Beslenme Rehberi‟ne göre çocukların ve adölesan dönemi gençlerin günlük 2-4 porsiyon tüketmeleri gerekmektedir. Bu dönem çocukların her gün bir kibrit kutusu kadar peynir (30 g) ve iki su bardağı kadar süt veya yoğurt (400-600 g) tüketmeleri önerilmektedir. Çocukların tüketmeleri gereken süt miktarının yarısı yoğurt, sütlü tatlı veya başka yemeklerin içine katılarak verilebilir. Bununla birlikte, bu dönemdeki çocukların günde 400-600 gramdan fazla süt tüketmeleri için ısrar edilmemelidir. Aşırı miktarda süt tüketilmesi çocuklar için gerekli olan diğer besin ögelerinin alımlarını azaltabilir (Baysal ve ark, 2013, Merdol ve ark, 2013, TÜBER, 2016).

19

2.1.3.2 Et, Yumurta, Kurubaklagiller ve Yağlı Tohumlar Grubu

Etler beslenmede önemli bir yere sahip olan protein kaynaklarıdır. Bu gruptaki besinler çocukların fiziksel ve zihinsel olarak büyümesi ve gelişmesine yardımcı olur (Baysal, 2009). Protein kalitesi ve protein miktarı çok yüksek olan etin bileşiminde, B grubu vitaminleri, demir, çinko gibi birçok vitamin ve mineraller yüksek miktarlarda bulunur. Yağlı etlerin doymuş yağ ve kolesterol içerikleri, enerji değeri yüksek; yağsız etlerin ise enerji değeri düşük, protein değeri yüksektir. Balıklar çoklu doymamış omega-3 yağ asitleri açısından en zengin kaynaktır (TÜBER, 2016).

Bu grupta yer alan besinler; dana ve kuzu eti gibi kırmızı etler, tavuk, hindi ve balık gibi beyaz etler, sucuk, salam ve sosis gibi et ürünleri, fasulye, nohut ve mercimek gibi kuru baklagiller, fındık, fıstık, ceviz, susam ve badem gibi yağlı tohumlar ve yumurtadır (TÜBER, 2016).

Okul öncesi çocukların protein gereksinimlerinin büyük bir kısmı bu gruptaki besinlerin tüketilmesiyle sağlanabilir. Bu grupta yer alan besinlerin genelde yağ içerikleri yüksektir. Kuru baklagiller gibi bitkisel kaynaklı olan besinler ise karbonhidrat, posa ve flavonoidler yönünden zengindir. Et, yumurta ve kurubaklagil grubundan 1-3 yaş arası çocukların bir günde tüketilmesi önerilen porsiyon miktarları 1-1.5 porsiyon, 4-6 yaş arası çocukların ise 1.5 porsiyondur (Türkiye‟ye Özgü Besin ve Beslenme Rehberi, 2015).

Bu gruptaki besinler büyüme ve gelişmeye yardımcı olurlar. Hücre yenilenmesi, doku onarımı ve kan yapımında önemlidirler. Sinir sistemi, görme işlevi ve deri sağlığında görev alan besin ögeleri en çok bu grupta bulunur. Hastalıklara karşı direnç kazanılmasına yardımcı olurlar (Köksal ve ark, 2013).

Yumurta, protein kalitesi yönünden yüksek ve örnek protein kaynağıdır. Demir, A vitamini ve B vitaminleri yönünden zengin bir besindir. Özellikle

20

çocukların her gün bir yumurta tüketmeleri gerekmektedir. Gün içinde yumurta tüketilmediği takdirde et miktarı arttırılmalıdır. Hem yumurta hem de et az verildiği zaman dengeli beslenmeyi sağlamak için kuru baklagillerin miktarı arttırılır (Baysal, 2009, TÜBER, 2016).

Okul öncesi çocuklarının tüketeceği etler, çocuğun yaşına ve diş yapısına uygun olmalıdır. Çocuklara etler; köfte yapılarak, haşlanarak, ezilerek veya sebze yemeklerine ve çorbalara katılarak verilebilir (Köroğlu, 2009).

2.1.3.3 Ekmek ve Tahıllar Grubu

Tahıllar toplumun temel besin grubudur ve sağlıklı beslenmede önemli bir yere sahiptirler. Bu gruptaki besinler önemli oranda karbonhidrat, vitamin, mineral ve diğer besin ögelerini içerir. Ekmek ve tahıl grubunun büyük kısmı karbonhidrattan (nişasta, lif) oluştuğu için vücudun temel enerji kaynağıdır (TÜBER, 2016).

Buğday, çavdar, yulaf ve mısırdan yapılmış ekmekler, un, pirinç, makarna, şehriye, bulgur, irmik, bazlama ve yufka gibi besinler bu grup içerisinde bulunmaktadır (Türkiye‟ye Özgü Besin ve Beslenme Rehberi, 2015).

Tahılların içinde bulunan proteine gluten denir. Tahıllar çocuklar için çok önemli bir protein kaynağıdır fakat kaliteleri düşüktür. Tahıllardan kepekli ve embriyosu alınmamış olanlar ve bulgur; posa, E vitamini ve B₁₂ dışındaki B grubu vitaminleri açısından zengindir (Baysal ve ark, 2013).

Ekmek ve tahıl grubundan günlük alınması gereken miktar, bireyin enerji ihtiyacına göre değişiklik göstermektedir. Çocuklarda yaş gruplarına göre bir günde tüketilmesi önerilen miktar 1-3 yaş için 2 porsiyon ve 4-6 yaş için 3 porsiyondur (Türkiye‟ye Özgü Besin ve Beslenme Rehberi, 2015).

21

Ekmek ve tahıl grubu, enerji sağlayan nişasta açısından zengin ve maliyeti uygun olan bir gruptur. Bu nedenle çocukların günlük enerji ihtiyaçlarının %70-80‟i tahıllardan karşılanabilir (Merdol ve ark, 2013).

2.1.3.4 Sebze ve Meyve Grubu

Türkiye Beslenme Rehberi‟nde sebze ve meyvelerin aynı grup içinde de değerlendirilebileceği, ancak sebze ve meyve tüketiminin beslenmedeki önemi nedeniyle ayrı gruplar olarak ele alındığı belirtilmiştir (TÜBER, 2016).

Meyve ve sebzeler, günlük enerji, yağ ve protein gereksinmesine çok az katkı sağlamakla birlikte vücudun vitamin ve mineral gereksinimini karşılarlar. Vücudun çalışmasında çok önemli bir role sahip olan meyve ve sebzeler; vücut direncinin artmasına, hücre yenilenmesine, doku onarımına, deri ve göz sağlığının korunmasına, hafızanın güçlenmesine ve bağırsakların düzenli çalışmasına yardımcı olur. Ayrıca obezite, tip 2 diyabet, kanser, kalp damar hastalıkları ve inme riskini azaltırlar (Türkiye‟ye Özgü Besin ve Beslenme Rehberi, 2015).

Taze ve kuru tüm meyve ve sebzeler bu grupta bulunur. Yeşil yapraklı sebzeler; C vitamini ve B grubu vitaminleri başta olmak üzere E ve K vitaminleri açısından zengindirler. A vitamininin öncü maddesi olan karoten, sarı renkte olan meyve ve sebzelerde çok bulunur. Turunçgiller, çilek, şeftali, domates ve patates ise C vitamini açısından zengindir. Meyve ve sebze grubunda bulunan besinler sadece vitaminler ve mineraller değil aynı zamanda posa yönünden de zengindirler. Bu grupta yer alan besinlerden her gün en az beş porsiyon (en az 400 g) tüketilmesi gerekmektedir. Çocukların meyve ve sebze grubundan, üç porsiyonu meyve, iki porsiyonu sebze olacak şekilde en az beş porsiyon tüketmeleri önerilmektedir (Baysal ve ark, 2013, Merdol ve ark, 2013, TÜBER, 2016). Çocukların tüketmesi gereken meyve ve sebzeler elma, portakal, domates ve havuç gibi çiğ olarak

22

tüketilecek şekilde ve yeşil yapraklı sebzelerden olmasına özen gösterilmelidir. Çocukların tüketmesi gereken meyve ve sebzelerin bir kısmı çocuğun yaşına ve isteğine göre meyve suyu, sebze suyu olarak veya ezilerek verilebilir (Köroğlu, 2009).

Yağlar ve ġekerler:

Vücutta çeşitli görevlere sahip olan yağlar, beslenmede önemli yer tutar. Yağlar vücuda enerji verirler. Tereyağının tüketilmesi A vitamini açısından, bitkisel sıvı yağların tüketimi ise E vitamini açısından faydalıdır. Yağda eriyen vitaminleri (A, D, E, K vitaminleri) ve elzem yağ asitlerini içerirler. İştah açıcı özelliğe sahiptirler. Yağlar, obezite ve kalp damar hastalıklarına sebep olabileceğinden fazla tüketilmemelidir. Günlük yağ alım miktarı kadar, türü ve bu türler arasındaki oran da önemlidir. Günlük beslenmede, yağdan gelen enerjinin %20-35 arasında olması önerilir. Bu oranın yağ türleri arasında dağılımı bir birim katı yağ, bir birim herhangi bir bitkisel sıvı yağ ve bir buçuk veya iki birim zeytinyağıdır. Katı yağ alımı en az düzeyde tutulmalıdır (enerjinin <%10) (Baysal ve ark, 2013, TÜBER, 2016).

Şekerler; günlük beslenmede iki şekilde bulunur: Birincisi, süt ve süt ürünleri, meyve ve sebzeler, kuru baklagiller, ekmek ve tahılların yapısında bulunan şeker (örneğin sütte bulunan laktoz, meyvelerde bulunan früktoz vb.), ikincisi ise “ilave (ek) şeker” olarak adlandırılan besinlerin işlenmesi veya hazırlanması sırasında eklenen şeker veya enerji veren tatlandırıcılardır. Kolalı ve gazlı içecekler, hazır meyve suları, şekerlemeler, dondurma, kek ve kurabiyeler bu besinlere örnek verilebilir. Bu besinler özellikle çocuk ve gençler tarafından sevilerek çok fazla tüketilmektedir. Şeker ve şeker içeren besinlerin fazla tüketilmesi aşırı enerji alımına, besleyici değeri yüksek olan besinlerin tüketiminin azalmasına, vücut ağırlığının