“Uygulanıştır ( Teknik= Etkinlik= sınıfta yapılan her türlü eylem). Bir öğretme yöntemini uygulamaya koyma biçimi ya da sınıf içinde yapılan işlemlerin bütünüdür” (Duman, 2011: 26). Öğretim etkinliklerinin yönetimi, öğretim gereçlerinin kullanılmasında öğretmenin ders verirken benimsediği ve izlediği yoldur. Öğretim
tekniklerine örnek olarak beyin fırtınası, görüş geliştirme, altı şapkalı düşünme, gösteri, soru-cevap, rol oynama, drama, benzetim, mikro öğretim, eğitsel oyunlar, deney ve labarotuvar, istasyon, konuşma halkası, Sokrat tartışması, bireyselleştirilmiş öğretim teknikleri örnek olarak gösterilebilir. Bu öğretim tekniklerine her geçen gün yenileri eklenmektedir.
2.3.1 Rol (Oynama) Yapma
Hesapçıoğlu’ nun (2008) tanımına göre rol oynama yöntemi katılanlara, her davranışın bir nedeni olduğu ve bu nedenlerin genel olarak çok çeşitli olduğunu anlamasına yardımcı olmaktadır. Bu davranışın iyi ya da kötü olarak değil konuyu daha anlaşılır bir şekilde değerlendirmesine olanak sağlar. Öğrencinin başkalarının duyguları için duyarlılık kazanmasında yardımcı olur. Sorun çözme ve grup dayanışmasını sağlayan etkili bir tekniktir (s. 336-337). Öğrencilerin kendi duygu ve düşüncelerini başka bir kimliğe bürünerek ifade etmelerini sağlayan bir yöntemdir. Bir fikir, durum veya olay grup önünde dramatize edilir.
Öğrencinin sosyal yaşamdaki rolleri kavraması, bakış açısı ve duygularını anlamasına yardımcı olmaktadır. Rol oynama sürecinin adımlarını Hesapçıoğlu (2008: 336- 337) şu şekilde sıralamaktadır:
1. Yönetici sorunu spesifik duruma getirir. 2. Rol dağıtımı. 3. Gözlemcilerin hazırlanması. 4. Sahneyi hazırlamak. 5. Rol oynama 6. Tartışma ve değerlendirme. 7. Temsilin tekrarlanması
8. Yeni rol oynamanın tartışılıp ve değerlendirilmesi. 9. Transfer ve uygulama.
Yöntemin Yararları:
Güncel bir sunum canlandırılabilir.
Deneme ve test etme imkanı verir.
Sonuçları keşfetme imkanı sağlar.
Takım çalışması ve işbirlikli öğrenme sağlar.
Sorumluluk alma, problem çözme ve olayları izleme becerisini geliştirir. Yöntemin Dezavantajları:
Öğrenciler rol oynamakta utangaç davranabilir. Bazı öğrenciler rol almaktan korkabilir.
Büyük gruplara uygulamak zordur.
Bu nedenle rol oynama yönteminin etkili olabilmesi az sayıda öğrenciyle çalışmak ve istekli öğrencilere rolleri dağıtmak önemlidir. Rol oynama yöntemini etkili bir biçimde uygulamak için öğretmen rolleri ve olayı/ problemi açık bir biçimde tanımlamalıdır. Amaç ve rollerin bağlantısı iyi belirlenmelidir. İyi bir sonuç alabilmek için rol alacaklar iyi hazırlanmalıdır. Olayın anafikri açık bir şekilde vurgulanmalıdır. Uygulama sonucunda mutlaka geri dönüt verilmelidir.
2.3.2 Rol Yapmanın Aşamaları
Eğitim ve öğretimde rol oynama yönteminden erken yaşlardan itibaren yararlanılabilir. Çocuk etrafını tanımaya başladığı andan itibaren rol modellerini taklit eder. “Rol oynama, çocukların yaradılışlarında var olan, hareket etme ihtiyaçlarına doğal fırsatlar hazırlar” (Kemertaş, 2001: 207). Özellikle küçük çocuklar, duygularını fikirlerini, etrafındaki varlıkları hareketleriyle anlatmaya çok elverişlidir. Her şeyi taklit ederler. Gördüklerini, öğrendiklerini, varlıkları ve olayları, baş, yüz, el, kol, bacak ve gövdeleriyle anlatımda beceriklidirler. Çocuklar bu hareketlerle konuşmalarını daha canlı, etkili, ilginç ve somut bir duruma getirirler. “Yöntemin ilk zamanlardaki kullanımı ilkokulda olmakla birlikte, bugün orta dereceli okullarda ve liselerde de genişçe kullanılmaktadır” (Yavuz, 2005: 205).
Açıkgöz (2006) Joyce, Weil ve Showers (1992) rol yapmanın aşamalarını Shafter ve Shafter’in çalışmasından uyarlayarak bir çizelge şeklinde düzenlemiştir. Bu çizelgeye göre rol yapma tekniğinin sunum aşamasından önce hazırlık ve plan aşamaları, daha sonra da tartışma ve değerlendirmenin önemli bir yer tuttuğu görülecektir.
1. Grubu Isındırma: Problem tanıtımı, problemi açığa kavuşturma, yorumlama ve araştırma, rol yapmayı açıklama
2. Katılımcıların Seçimi
3. Sahneyi Hazırlama
4. Gözlemcileri hazırlama: Neyi arayacağına karar verme, gözlem işleri verme 5. Rol yapma: Rol yapmaya başlama, rol yapmaya devam etme, rol yapmayı
bırakma
6. Tartışma ve değerlendirme: Rol sürecini gözden geçirme(odaklanılan
konuyu tartışma) anlaşılmayan yer varsa tekrar oynama
7. Tekrar oynama: Gözden geçirilen rolleri oynama, sonraki seçenek
aşamalar ve davranışlarla ilgili önerme
8. 6. Aşamadakileri tekrarlama
9. Aşama: Yaşantıları Paylaşma ve genelleme yapma. Problem durumlarını gerçek yaşantılarla ve var olan problemle ilişkilendirme (s. 148).
Rol yapma, hayatın içinden bir kesit ve durum sunar. Bu nedenle rol yapma; tutumları ve kavramları denkleştirmede, tutumları ve kavramları göstermede, toplumsal olayları derinlemesine kavramada, gerçek durumlar hazırlamada, sorunlarla baş edebilme stratejileri planlama ve uygulamada, problemlerin olası çözümlerini sınamada ve liderlik ve sosyal becerileri uygulamada kullanılabilir.
2.3.3 Uygulama Süreci
Yavuz’ a (2005) göre uygulama öğrencilerin üstesinden gelebileceği bir sorunun tanımıyla başlar. Öğretmen öğrencilerin dikkatini çekebilmek için ilginç bir olay bulmalıdır. Böylece öğrenciler problem durumuna karşı duyarlı hale getirir. Grubun ısındırılması konunun açık anlaşılır ve kısa bir şekilde anlatılmasıyla mümkün kılınır. Grubun ısınmasının son evresinde öğrencileri düşünmeye ve tahmin etmeye yönlendiren sorular sorulur. Rolleri oynayacak oyuncular ve katılımcılar tespit edilir. Oyuncu seçimlerinde gönüllü öğrenciler olmalıdır. Öğretmen daha sonra öğrencilerle birlikte rolleri, karakterleri ve yapacak etkinlikleri tanımlar. Sahne ayarlanır. Öğretmen öğrencilere yönergelerle canlandırmanın nasıl ve nerede yapılacağını açıklar. Anlaşılır olabilmesi için gerekirse öğretmen oyunun basit bir kısmını örnek olarak oynar.
Öğrenciler hazırlanır. Öğretmen sorular ve oyundan örnekler hakkında ipuçları vererek amaçlı bir izleme ortamı hazırlar. Oyun gerçekleştirilir. Tartışma ve değerlendirme yapılır. Oyuncuların eleştirilere açık olması gerekir. Bu aşamada öğretmen öğrencilerini sorularla yönlendirebilir. Oyun tekrar edilir. Yapılan eleştirilerden sonra oyunun daha olumlu bir şekilde canlandırılması hedeflenmektedir. Tartışma ve değerlendirmeler oyunun ya da oynayanların niteliğinden ziyade ele alınan problem durumuna yöneliktir (s. 319- 320).
“Problemin çözüm yolları öğrenciler tarafından ele alınarak öneriler geliştirmeleri sağlanır” (Sünbül, 2007: 359). Yöntemin sonunda elde edilen veriler ve gerçekleştirilen süreçlere dayalı olarak öğrencilerin problemlere ilişkin genellemeler üretmesi, günlük hayat ve farklı durumlarda sergilenecek yaklaşımlar belirlemesi istenir.
2.3.4 Amaçları
Rol oynamanın amaçlarını Tan (2007) şu şekilde sıralamaktadır: Uygulanan grup arasında ilişkiyi güçlendirmek. Farklı kültür, sosyal ve etnik grupların bakış açılarına duyarlı olmak. Farklı kuşaklarda yaşamış aile üyelerinin bakış açılarını anlayabilmek ve anlayış göstermek. Karar vermekten çok verilen kararların etkisini tahmin edebilmek. Dersin içeriğini konuya ilişkin olgularla incelemek ve rolleri tekrarlatarak işlemek (s. 206).
2.3.5 Yararları
“Çocuklar taklit etmede başarılıdırlar. Bu yolla anlatım, ilerde spor, dans, bale, tiyatro gibi sanat değeri olan çalışmaların öncülüğünü yapabilirler” (Kemertaş, 2001: 207).
1. Öğrenciler, yaşamda karşılaşabilecekleri olası güçlüklere karşı zihinsel ve duygusal bir savunma gücü geliştirirler.
2. Öğrencilerin anlama yeteneğini ve yaratıcılığını arttırır. 3. Öğrencilerin kendisine olan güvenini arttırır.
4. Öğrenciler duygularını ve tutumları açıklama olanağına sahip olurlar. 5. Öğrenciler güdülenirler.
6. İletişim sözden çok hareketlere dayanır.
7. Öğrencilerin, anlama, konuşma, dinleme ve paylaşma gibi yeteneklerini geliştirir.
8. Akıcı konuşmayı geliştirir.
9. Etkili ve dikkatli dinleme yeteneğini geliştirir. 10. Öğrencilerin sosyal becerilerini geliştirir.
11. Çocukların saldırganlığını gidererek, arkadaşları ve topluluk karşısında serbest konuşma ve hareket etme alışkanlığı ve cesareti kazandırır.
12. Sanat duygularını, sözle anlatım yeteneklerini geliştirir.
Çocukları yaratıcılığa, eserler yazmaya ve yazılmış eserleri temsil etmeye hazırlar.
2.3.6 Sınırlılıkları
Dersle ilgisi kurulmazsa yöntem işe yaramaz hale gelebilmektedir. Kemertaş’ a (2001) göre rol oynama yönteminin sınırlılıkları aşağıdaki gibidir;
1. Gruplar küçüktür. 2. Zamana ihtiyaç vardır.
3. Öğrencilerin bazıları hareketleri veya olayları anlatmakta güçlük çekebilir. 4. Çekingen ve konuşma sorunu olan öğrenciler için iyi bir yöntem değildir. 5. Katılan öğrencilerin yaratıcılığını gerektirir (s. 209).
2.3.7 Dikkat Edilecek Hususlar
Kemertaş’ a (2001: 209) göre rol oynama yönteminde dikkat edilecek hususlar aşağıdaki gibidir;
1. Amaç yöntem uygulanmadan önce çocuklara anlatılmalıdır. Açık ve anlaşılır olmalıdır. Aksi takdirde yarar sağlamaz.
2. Rol oynama yönteminin gruba uygun olup olmadığına karar verilmelidir. 3. Olayı ayrıntılı olarak planlamak gerekmektedir.
4. Grubu sorun üzerinde çalışmaya isteklendirmek için ilginç konular seçilmelidir.
5. Sınıfta serbest ve güvenilir bir atmosfer yaratılmalıdır. Öğrenciler yanlış yapabilirler. Bu duruma göz yummak gerekir.
“Rol almaya güdülenmelerini arttırmak için, rol oynama performansları eleştirilmemelidir” (Tan, 2007: 207).
6. Oyun bitiminde övgü sunulmalı teşekkür edilmelidir.
7. Öğrencilerin karakterlerini göz önüne alarak rolleri belirlemek
gerekmektedir. İlk oyun kısa açık ve anlaşılır olmalıdır. Böylece çekingen ve utangaç öğrencilerin rahatlaması sağlanır. Sınıf önünde cesaretlenen ve rahatlayan çocuk etkinliğe katılır.
8. Her öğrencinin görebileceği işitebileceği biçimde oturmaları sağlanmalıdır. 9. İzleyenlerde not almaları sağlanmalıdır.
10. Her sahne 5-10 dakikadan fazla sürmemelidir. 11. Olayın tüm olarak değerlendirmesi yapılmalıdır.
“Oyun bittikten sonra, oyunun sunuluşu tüm sınıf tarafından, ya da önce küçük gruplar halinde daha sonra da tüm sınıf tarafından tartışılabilir. Öğrencilerden, oyunun ve oyuncuların güçlü ve zayıf yönlerini bulmaları istenebilir” (Tan, 2007: 207).
12. Bu yöntemle birlikte gereken yöntemlerin uygulanmasına özen gösterilmelidir.