Öğrenci Merkezli Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme

“Eğitimde ulaşmak istediğimiz sonuçları, bir testte iyi performans göstermeye odaklanarak asla elde edemeyiz.”

Katie Martin

Değerlendirme; öğrencilerin yetenek ve beceri performanslarını analiz etmek, tartışmak ve değerlendirmek için kapsamlı bilgi sağlayan etkinlikler olarak tanımlanır. Değerlendirme, öğrencilerin başarılarını ve eksikliklerini belirlemek,

öğretim yöntemlerinin etkililiğini anlamak ve programın kuvvetli ve zayıf yanlarını ortaya çıkarmak için yapılır. Bu süreci gereği gibi gerçekleştirebilen öğretmenler, öğrencilerini ve kapasitelerini daha yakından görme ve öğretim sürecini tekrar gözden geçirerek varsa eksikliklerini giderici çalışmalar yapabilme fırsatları yakalayacaklardır (Birgin ve Gürbüz, 2008).

Günümüzde öğretmenler ölçme ve değerlendirmede çoğunlukla standardize edilmiş testleri ve geleneksel değerlendirme biçimlerini kullanmaktadırlar. Sıklıkla kullanılan bu testler, bir öğrencinin verilen materyalin ne kadarını hatırlayabileceğini değerlendirmek için kullanılır. Bu değerlendirmeler günümüzde başarı için gerekli görülen karmaşık bilgi ve becerileri etkili bir biçimde ölçmek için uygun yöntemler değildir. Ayrıca geleneksel değerlendirmeler, öğrencilerin zaman içindeki ilerlemesini göstermemekte; belli bir andaki durumu tasvir etmektedir (Duncan ve Buskirk-Cohen, 2011).

Başarı ya da başarısızlık durumunu yeteneğe ve zekâya bağlı bireysel bir durum olarak algılamak, toplumsal ve tarihsel faktörlerin göz ardı edilmesine neden olmaktadır (Aylar, 2015). Öğrenci merkezli anlayışta değerlendirme geleneksel anlayıştan farklı olarak öğrencilerin öğrenmelerini teşvik eden etkinlikler şeklini alır (Webber, 2012). Bu yaklaşıma göre değerlendirme, öğretim sonrası bir yargı veya ödül değil, kesintisiz olan öğrenme sürecinin bir unsuru olarak kabul edilir. Değerlendirme sadece bilginin ne kadar öğrenilip öğrenilmediğini ölçen bir araç değil, öğrenmeyi teşvik eden ve bilginin öğretilmesini sağlayan bir süreçtir (Wright, 2011; Yeşilyurt, 2011).

Öğrenci merkezli değerlendirme sıralama veya sınıflama değil, öğrenme amaçlıdır. Öğrenci merkezli anlayışta değerlendirme, sürece odaklanmakta ve bu sürece öğrenci de katılmaktadır. Değerlendirme, öğrenme hedefine doğru ilerlerken öğrencinin kendisine, öğretmenlerine ve diğer öğrencilere neye ihtiyaç duyduklarına dair faydalı geri bildirimler sağlayarak öğrenmeyi ve büyümeyi teşvik eder (Andrade, Huff ve Brooke, 2012). Öğrencilere verilen notların rasyonel ve sabit standartlara göre, bireysel çaba ve gelişim dikkate alınarak yapılması gerekir. Öğretmenlerin amacı öğrencilerin davranışlarını değil, kazanımlarını, ürünlerini ve gelişimlerini değerlendirmek olmalıdır (Magno, 2010).

Formatif değerlendirmeyi vurgulayan, geri bildirim ve gözden geçirme için çoklu fırsatlar sunan öğrenci merkezli değerlendirme anlayışı öğrencilerin öğrenmelerini ve öğrenci katılımını büyük ölçüde desteklemektedir. Formatif değerlendirme, daha fazla desteğe ihtiyaç duyan öğrencileri ve bu öğrencilerin eksikliklerini belirlemek için geri bildirim sağlama işlevi görür (Turner, 2011). Ayrıca ölçme ve değerlendirme öğrencilerin uygulama ve eleştirel düşünme becerilerini ölçmek için de kullanılır (Saulnier vd., 2008).

Öğrenci merkezli sınıflarda çoklu değerlendirme teknikleri kullanılır. Değerlendirme, norma dayalı değerlendirmeden, ölçüte dayalı değerlendirmeye doğru yön değiştirmiştir. Bu durum hem nitel hem nicel yollarla bilginin toplanıp değerlendirilmesini gerektirir. Ölçme değerlendirme teknikleri, sınavların yanı sıra sınıf içerisinde öğrenci hakkında derin ve geniş bilgi toplama yollarını da içerir (Toptaş, 2011). Geleneksel olarak kullanılan kâğıt kalem testleri ile birlikte, öğrencilerin süreç içindeki performansını gözleyerek, ilgisini ve tutumunu ölçerek ve öğrenciyi de değerlendirme sürecine katarak öğrenci performansını her yönüyle değerlendirebilmek amaçlanır (Gelbal ve Kelecioğlu, 2007).

Değerlendirme sürecinde; çoktan seçmeli, eşleştirmeli, kısa cevaplı, açık uçlu sınavların yanında öğrenci gözlemleri, rubrikler, öğrenci görüşmeleri, öğrenci dosyaları (portfolyo), kavram haritası, proje, araştırma ve probleme dayalı öğrenme ürünleri, performans ödevleri, dereceleme ölçekleri, tarama ölçekleri, simülasyon çalışmaları, yapılandırılmış grid, dallanmış ağaç, gösteri, gerçek yaşama ve problemlere dayalı bir görevi yerine getirme, sunum, deney, sergi, proje, gözlem, görüşme, öz değerlendirme, akran değerlendirme vb. değerlendirme yöntemleri kullanılabilir (Hotaman, 2010; Karamustafaoğlu, Çağlak ve Meşeci, 2012; Koç ve Demirel, 2008; Özerbaş, 2007; Yeşilyurt, 2011).

Öğrencilere verilen ev ödevleri de değerlendirme yaklaşımı olarak görülmelidir. Güneş (2014) davranışçı anlayışta sınıfta öğretilen bilgi ve davranışların tekrar edilmesini içeren alıştırma ve tekrarlama tarzı ödevlerin, bilişsel anlayışta daha çok gözlem, deney ve yeni buluşlara yönelik ödevlerin, yapılandırmacılıkta ise öğrencileri araştırma, düşünme, anlama, sorgulama, zihinde yapılandırma ve sorun çözme gibi faaliyetlere yönlendirecek etkinlik, proje,

performans, araştırma ve keşfetme gibi karmaşık ve derinlikli ödevlerin verilmesi gerektiğini belirtmektedir. “Kontrol edilmeyen”, “iş olsun” diye verilen” ve “önemsenmeyen” ödevler öğrencilerin kişisel ve akademik gelişimlerini olumsuz etkilemektedir (Çeliköz ve Selimoğlu, 2017). Verilen ödevler için belli bir süre belirlenmesi ve ödevlerin öğretmen tarafından kontrol edilmesi ödev uygulamasından yarar sağlanabilmesi için bir zorunluluktur (Turanlı, 2007).

Öğrenci merkezli değerlendirme süreci; öğrencilerin kendilerini, birbirlerini, öğretmenlerini değerlendirmelerine ve aynı zamanda öğretmenin de bir öğrenen olarak kendi kendini değerlendirmesine fırsat tanıyan bir süreçtir (Şahin, 2015). Duncan ve Buskirk-Cohen (2011) öğrencilerden basitçe ne öğrendiklerini göstermeleri istendiğinde, buna daha fazla zaman ayırdıklarını, daha yaratıcı çıktılar ortaya koyduklarını ve genellikle geleneksel bir sınavda olduğundan daha başarılı olduklarını iddia etmektedir. Kendi değerlendirmelerini oluşturan öğrencilerin, derin öğrenmenin tanımında olduğu gibi “bilgileri farklı bir şekilde yeniden yorumlayarak” neler öğrendiklerini gösterdiklerini belirtmektedir. Öğrenciler kendi çalışmalarını nasıl değerlendireceklerini öğrenirler ve akranları tarafından yapılan işlerin ve görevlerin değerlendirilmesine katılırlar. Bu öz ve akran değerlendirme faaliyetleri, öğrencilerin bağımsız öğrenenler olmaları ve öz düzenleme becerilerinin gelişmesi açısından oldukça önemlidir (Weimer, 2002).