BİRLİKTE VERİLMESİ
Müellif, çok anlamlı kelimelerin, bağlamca desteklenen tek bir anlamını vermek yerine birçok anlamını birlikte vermeyi tercih etmiştir. Bu gibi kelimelerin tercümelerinin kolay olmadığı herkesçe kabul edilen bir gerçek olduğu düşüncesindeyiz. Müellifimizin bu gibi tercümelerdeki endişesini de anlamıyor değiliz. Zira o, tek bir kelime ve bir mana ile iktifa etmenin bu gibi kelimelerin anlamını darlaştıracağını, bir kelime yerine birkaç kelime kullanmak, bu gibi ibareleri daha da anlaşılır hale getireceğini düşündüğüne inanıyoruz. Fakat bazen bir kelimeyi birden fazla kelime ile tercüme etmek, anlamın berraklaşmasına ve zenginleşmesine değil, tam aksine muğlâklaşmasına ve de belirgin bir anlama sahip olamamsına sebep olur. Ayrıca bu gibi kelimelerdeki soru ve sorunlardan biri de acaba çok anlamlı kelimeler, o çok anlamlara iştimal yönüyle mi sahiptirler yoksa bedel yönüyle mi? Eğer iştimal yönü ile sahiplerse, bu takdirde yazarın kullanımının isabetli olduğunu kabul etmek durumundayız. Yok, eğer çok anlamlı kelimeler bu anlamlara, bedel yönü ile sahiplerse bu takdirde bir yerde sadece bir anlama gelecekleri için mütercümin bu kullanımını reddetmek durumunda kalırız. Cündioğlu, müşterek lafızlarla ilgili uzun uzadıya bir tahlil ve birçok dilbilimciden de alıntı yaptıktan sonra kendisinin de müşterek lafızların sahip oldukları birden çok anlamlara bedel yönü ile sahip olup bir yerde bu sahip oldukları anlamlardan sadece bir tanesinin kullanılabilceğini, yoksa birden fazla anlamının bir anda kullanılamayacağını, zira böyle bir kullanın kelimenin vaz’ mantığına aykırı olduğunu ve bir kelime vaz’ edilirken birtek anlamı ifade etmek üzere vaz’ olunacağını dile getirir425 ki biz de bu görüşü benimsiyoruz.
Yazar, müşterek anlamlı kelimelerin birden fazla anlamını bir yerde verme yöntemini birçok kelimede yapmakla beraber biz en önemli bulduklarımızı kadrimizce izhar etmeye çalışacağız.
Müellif, Bakara, 2/4’teki
نﻮﻨِﻗﻮُﻳ
kelimesini: “hiç kuşku duymadan görürcesine inanırlar.” şeklinde-ki mütercim genellikle bu kelimeyi hep bu şekilde tercüme etmiştir;
425 Cündioğlu, DÜCANE, Kur’ân’ı Anlama’nın Anlamı, 5. Baskı, Kaknüs Yayınları, İstanbul/ Türkiye,
2/5’teki
نﻮﺤِﻠْﻔُﻤْﻟَا
kelimesini: “umduklarına ulaşıp korktuklarından kurtulacak” şeklinde- ki yazar genellikle bu kelimeyi hep bu şekilde tercüme etmiştir;2/23’teki
ﻦﻳﺮِﻓﺎﻜْﻟَا
kelimesini: “gerçeği örtbas eden kâfirler.” şeklinde ekseriyetle yaptığı gibi, kelimeyi manasıyla bereber tercüme etmiştir;2/126’deki
َﺮَﻔَﻛ ْﻦَﻣ
ibaresini: “nankörlük ederek kâfir olanlar” şeklinde; 2/152’tekiاُوﺮُﻜْﺷُا
ﻰﻟ
ibaresini, hacamız çoğu yerde yaptığı gibi: “nimetlerime karşılık üzerinize düşeni yapın.” şeklinde; 2/177, 180 ve daha başka yerlerde geçenنﻮﻘﱠﺘُﻤْﻟَا
kelimesini ekseriyetle: “Allah’ın emirlerini aksatmaktan sakınan” , “Alah’ın emir ve yasaklarına muhalefetten sakınan/sorumluluk duygusu taşıyan kimseler” veya Tevbe, 9/4’te “(Allah) Emir ve yasaklarına muhalefet etmekten sakınıp sorumluluk bilinci taşıyanlar” şeklinde; 2/193’tekiﺔَﻨْـﺘِﻓ
kelimesini, çoğu yerde tercüme ettiği gibi: “inançları yüzünden insanlara baskı ve işkence yapmak” şeklinde; 2/195’tekiﻦﻴﻨِﺴْﺤُﻤْﻟَا
kelimesini, çoğu yerde tercüme ettiği gibi: “görevlerini en iyi şekilde yapanlar ve de iyilik edenler” şeklinde; 2/197’dekiىَﻮْﻘﱠـﺘﻟَا
kelimesini: “Allah’ın emir ve yasaklarına muhalefetten sakınmak/takva üzere yaşamak” şeklinde; 2/220’dekiٌحﻼْﺻإ
kelimesini: “durumlarını düzeltmek üzere onlarla ilgilenmek” şeklinde;Nisa, 4/69’daki
ﻦﻴِﻘﻳﱢﺪﱢﺼﻟَا
kelimesini, çoğu yerde tercüme ettiği gibi: “imanlarını yaşayışları ile doğrulayan (sıddîk)lar” şeklinde; 4/69’dakiﻦﻴﺤِﻟﺎﱠﺼﻟَا
kelimesini, çoğu yerde tercüme ettiği gibi: “iyiliğe ermiş erdemli kişiler” şeklinde; 4/69’dakiَءاﺪَﻬﱡﺸﻟَا
kelimesini, çoğu yerde tercüme ettiği gibi: “hakîkate hayatları ile tanıklık eden (şehid)ler” şeklinde;A’râf, 7/156’daki
َةَﻮﻛﱠﺰﻟا َﻦُﺗْﺆُـﻳ
ibaresini, çoğu yerde tercüme ettiği gibi: “mâli ve ahlâki yükümlülüklerini yerine getirmek” şeklinde;Tevbe, 9/27’deki
ُبُﻮﺘَﻳ
fiilini: “Tevbe/küfürden dönüş nasip edip tevbelerini kabul etmek” şeklinde; 9/112’dekiنﻮُﺒِﺋﺎّﺘﻟَا
kelimesini: “günahlarından uzaklaşan tevbekâlar” şeklinde; 9/112’dekiنوﺪِﺑﺎﻌﻟَا
kelimesini: “ibadetlerine devam eden âbidler” şeklinde; 9/112’dekiنوُﺪِﻣﺎﺤﻟَا
kelimesini: “Allah’a övgülerde bulunana hâmidler” şeklinde; 9/112’dekiنﻮﺤِﺋﺎﱠﺴﻟَا
kelimesini: “lezzetlerden uzaklaşarak oruç tutan zâhidler” şeklinde;Hicr, 15/60’taki ve Neml, 27/57’deki
ﻦﻳﺮِﺑﺎﻐْﻟَا
kelimesini, birbirinden farklı her iki anlamını birden kullanarak: “geride kalıp helak olmak” şeklinde;İsrâ, 17/59’daki
ةَﺮِﺼﺒُﻣ
kelimesini: “gerçeği gösteren bir mücize olarak” şeklinde; Kehf, 18/51’dekiﻻﻮﺳَر
kelimesini: “tebliğle görevlendirilmiş bir elçi” şeklinde; 18/51’dekiﺎًّﻴِﺒَﻧ
kelimesini: “Vahiy almış bir nebi” şeklinde;Mü’minûn, 23/25’teki
ﺔﱠﻨِﺟ
kelimesini, gelebileceği her iki anlamı birden vererek: “delilik/çılgınlık olan cinlerle ilişkili” şeklinde; 23/71’dekiْﻢِﻫِﺮْﻛِذ
ibaresini: “kendilerini uyarıp ayağa kaldıracak, onları şerefli ve izzetli kimseler kılacak oan ögütleri” şeklinde;Neml, 27/54’teki
نوﺮِﺼْﺒُـﺗ
kelimesini: “bile bile ve birbirinizin gözleri önünde” şeklinde; 27/54’tekiِﻪﻴﱢﺼُﻗ
ibaresini: “ardınca git ve onu izle” şeklinde;Kasas, 28/72’deki
نوﺮِﺼْﺒُـﺗ ﻻ
ibaresini: “düşünmez görmez” şeklinde;Ankebut, 29/6’daki
ُﺪِﻫﺎﺠُﻳ
ve 29/69'dakiاوُﺪِﻫﺎﺟ
ibarelerini: “çabalayıp cihad etmek” şeklinde;Sâffât, 37/101’deki
ﻢﻴِﻠَﺣ
kelimesini: “akıllı, ağır başlı, sabırlı ve yumuşak huylu” şeklinde;Fussilet, 41/50’deki
ﱠﻦَﺌﱢﺒَﻨُـﻧ
ibaresini: “bildirip hesabını sormak” şeklinde, Dühan, 44/14’tekiنﻮﻨْﺠَﻣ
kelimesini: “cinlerle ilişkili … bir mecnun” şeklinde;Hucurat, 49/1’deki
َﷲا اﻮﻘﱠﺗا َو
ibaresini: “Allah’ın emirlerine aykırı davranmaktan sakınarak kendinizi koruyun” şeklinde;Vakıa, 56/11’deki
نﻮﺑﱠﺮَﻘُﻤْﻟَا
ibaresini: “(Allah’a) en yakın olan mukarrabûn” şeklinde;Haşr, 59/7’deki
ﺔﻟود
kelimesini: “bir güç/devlet” şeklinde;İnsan, 76/5 ve 6’daki
راﺮْﺑَْﻻَا
kelimesini: “Allah’ın itaatkâr kulları olan ebrâr” şeklinde ve Karia, 101/1 olanﺔَﻋِرﺎﻘْﻟَا
ayetini, kelimenin birbirinden farklı her iki anlamını da birden vererek: “Ansızın kapıları çalacak olan felaket” şeklinde tercüme etmiştir.Görüldüğü üzere aslında bu müşterek anlamlı kelimelerin birçoğu (kâfir, Salih, şehid, şükreden, nebi, rasul, …) Türk dilinde de aynı anlamda kullanıldığından kanaatimizce bunların birçok anlamını vererek karşılamaya çalışmak yerine mademki Türkçede de aynı anlamda kullanılıyor, bu kelimelerin bulunduğu ayetleri tercüme ederken bu kelimeleri olduğu gibi bırakmanın hiçbir mahzuru yoktur.
Kanaatizizce, Çok anlamlı kelimelerde metnin bağlamının desteklediği manalardan birini asıl kabul edip ona göre bu kelimelere bir anlam verilmelidir. Yoksa bir kelimeyi neredeyse bir cümle ile karşılamak tercüme değil, tefsirdir.
SONUÇ
Bin dörtyüz küsür yıllık İslam tarihi boyunca İslamî ilimlerin tartışmasız en önemli ve birinci kaynağı olan Kur’an üzerinde haddi hesabı olmayan çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar her dönemde, o dönemin ihtiyacına ve o dönem insanlarının temayüllerine göre farklılık arz etmiştir. Biz de bu zincirin son halkası olarak günümüzdeki güncel konulardan biri olan meal eleştirisini konu olarak belirleyip, bu alanda, başta kendimize ve daha sonra da bu sahada çalışmak isteyenlere bir fayda sağlamak amacıyla takatimiz nispetinde bir çalışma ortaya koymaya çalıştık.
Bu çalışma sayesinde İslam tefsir kaynaklarını ve Türk diline yapılmış birçok meali yakından tanıma fırsatı elde ettik. Böylelikle özellikle Kur’ân mealleri dünyasını daha yakından görüp tercüme inceliklerini tatbiki olarak müşahede etme şansına sahip olduk. Yani Kur’an’ın tercümesi esnasında karşılaşılan zorlukları, tercümede sıkıntı oluşturan kelime ve ibareleri, özellikle mercileri konusunda ihtilaf vaki olan zamirleri, iki dil arasınadaki kullanım farkını, bir edebi metnin başka bir dile tercüme edilirken karşılaşılan zorlukları ve bu zorlukların üstesinden gelinmeye çalışılırken mütercimlerin birbirinden farklı olarak kullandıkları değişik metodları ve bu metodların orijinal ibareyi aktarmadaki başarı durumunu bizzat müşahade ettik. Ayrıca mütercimlerin bazılarının Kur’an’ı tercüme ederken literal ibareye çok fazla bağlı kalırken bazılarının, nispeten daha serbest davrandıklarını ve tüm çabalarını ayetin mefhumunu aktarmaya sarfettklerini gördük. Bunun yanında, mütercimlerin bazılarının tercümesinde sıkıntı çektikleri ayet ve ibareleri tercüme ederken farklı yollara başvurduklarını gördük. Yani bazıları bu sıkıntıyı rivayetlerden destek alarak hallederken diğer bazıları da daha çok Arap diline başvurmuştur.
Tezimizde asıl olarak incelediğimiz kaynağa gelecek olursak, yaptığımız bu çalışma neticesinde mütercimin, ayetlere mana verirken biraz serbest davrandığını, ayetin mantukuna tam olarak bağlı kalmadığını ve bundan dolayı da ayetin orijinal ibaresinde bulunan mananın olduğu gibi tercümesine yansımadığını gördük. Eleştirimizin birçok yerinde bunu dile getirip ayetin mantukunda olmayan bir eklentinin veya değişikliğin, eğer bunun bir eklenti veya mütercimin kendi tasarrufu olduğuna dikkat çekilmemişse okuyucuyu yanlış yönlendireceğini görüp bu yöntemi eleştirdik. Bütün bunlarla sağlıklı bir mealin nasıl ortaya konulması gerektiğini ifade etmeye
çalıştık. Mütercimin, Kur’ân’ın anlaşılmasını gaye edinip ayet harici eklentilerde bulunmasını anormal bir şey olarak karşılamıyoruz. Fakat kanaatimizce okuyucunun Kur’ân ile Kur’ân dışı bilgileri birbirine karıştırmaması için bunu sağlayacak bir yöntemin özenle takip edilmesi gerekir. Bu yöntem Kur’ân dışı bilgileri parantez içerisinde vererek, dipnotta göstererek veya başka bir yolla olabilir. Önemli olan böyle bir metodun takip edilmesidir. Peki, neden bunu bu kadar önemsiyoruz? Çünkü Kur’ân dışı eklentiler Kur’ân gibi hatalardan hali olmayan beşeri takdirlerdir ve onlar hatalı olabilir. Belirttiğimiz bu yöntem sayesinde okuyucu bu bilgilere zaten hatalı olabilir gözüyle bakacağı için bu bilgilerin hatalı olması durumunda herhangi bir yanlış anlamaya düşülmemiş olunur. Mütercim de zaten paranteziçi bilgi verme metodunu kullanmıştır fakat bu konuda biraz serbest davrandığı kanaatindeyiz.
Bununla beraber biz bu çalışmamızda dar bir alanı yani sadece Yusuf IŞICIK’ın
Kur’an Meâli adlı eserini inceledik. Fakat daha sağlıklı ve faydalı bir çalışmanın ancak
bu alanda yapılmış önemli tercümelerin hepsini kapsayacak şekilde yapılması gerektiğine inanıyoruz. Çünkü yukarıda da işaret ettiğimiz gibi her mealin kullandığı metod ve barındırdığı noksanlıklar ve hatalar birbirinden farklıdır. Dolayısyla bu alanda tam olarak ne yapılmış ve bundan sonra daha iyi mealler ortaya koymak için ne yapılması gerektiği sorusuna cevap verebilmek için bu alandaki çalışmaların tam bir fotoğrafını görmek gerekir. Ayrıca Kur’an’ın tercüme metodu ile ilgili üzerinde konsensus sağlanmış bir tercüme yöntembilimi henüz mevcüt değildir. Binaenaleyh, bu da bu alanda yapılacak olan çalışmaların birçok yönden eksik olmasına sebep olmaktadır. Bundan dolayı daha yeni sayılan tercüme bilimi alanında Kur’an’ın tercüme metodu ile ilgili bir metodolojinin meydana getirilmesi, bu alana büyük bir katkı sağlayacağı kanaatindeyiz.
Bu çalışmamızda ne kadar başarılı olduğumuzun değerlendirilmesini ise bu işin uzmanlarına bırakıyoruz.
KAYNAKÇA
۞ Abdulkâhir, Ebu Bekr İbn Abdurrahman İbn Muhammed el-Cürcânî (v. 471/1078), Delâilü’l-İ’câz, 1. Baskı, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut/Lübnan, 2005.
۞ Akpınar, Ali, Kur’ân Tercüme Teknikleri, Serhat Kitapevi, Konya, 2011.
۞ Aksan, Doğan(v. 2010), Her Yönüyle Dil, I-III, 4. Baskı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1990.
۞ ______Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, 4. Baskı, Engin Yayın Evi, 2009.
۞ Alan, Yusuf, Lisan ve İnsan, T.Ö.V. Yayınları, İzmir, 1994.
۞ Âlûsî, Ebu’l-Fadl Şihâbuddin es-Seyyid el-Bağdadî, (v. 1270/1854) Rûhu’l-Meânî, Fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Sebi’l-Mesânî, I-XXX, Dâru’l-Hadîs, Kahire/Mısır, 2005.
۞ Asad, Muhammad(v. 1992), The Message of The Qur’an, İşaret Yayınları, İstanbul, 2006.
۞ Ateş, Süleyman, Kur’an-ı Kerîm ve Yüce Meâli, ts., Yeni Ufuklar neşriyat, İstanbul/Türkiye.
۞ Behçet Abdulvahid Salih, el-İ’râbu’l-Mufassal Li Kitâbi’llâhi’l-Murattel, ts ., Dâru’l-Fikr.
۞ Beyzavî, Nâsiruddin Ebu Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed Şirâzî(v. 691/1292), Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, I-II, 1. Baskı, Dâru Sâdir, Beyrut/Lübnan, 2001. ۞ Bulaç, Ali, Kur’an-ı Kerîm’in ve Türkçe Anlamı,ts., Bakış Yayınları, İstanbul/ Türkiye.
۞ Cevherî, İsmail b. Hamad(v. 393/1001), Sihâh, Dâru’l-Ma’rife, 2007.
۞ Cündioğlu, DÜCANE, Kur’ân’ı Anlama’nın Anlamı, 5. Baskı, Kaknüs Yayınları, İstanbul/ Türkiye, 2005.
۞ ______ Kur’ân Çevirilerinin Dünyası, 2. Baskı, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2005. ۞ ______Anlamın Buharlaşması ve Kur’an, 4. Baskı, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2005.
۞ ______Mehmet Âkif’in Kur’an Tercümeleri, I. Basım, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2005.
۞ Cürcânî, Seyyid Şerif(v. 816/1413), et-Ta’rifât (thk: Muhammed Bâsil Uyûn es- Sûd), 3. Baskı, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut/Lübnan, 2009.
۞ Çantay, Hasan Basri (v. 1964), Kur’ân-ı Hakîm ve Meâli Kerîm, 2. Baskı, Bilimevi Basın Yayın, İstanbul/Türkiye, 2008.
۞ Çetin, Abdurrahman, Kur’an Okuma Esasları, 3. Baskı, Aksa Yayınları, Bursa/Türkiye, 2003.
۞ Dehlevî, Veliyullah Ahmed b. Abdurrahim ( v. 1176/1763), Fevzu’l-Kebîr fî Usûli’t-Tefsîr, 3. Baskı, Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, Beyrut/Lübnan, 2005.
۞ Demirci, Muhsin, Tefsir Usûlü, 3. Basım. M. Ü. İFAV Y., İstanbul, 2003.
۞ Duman, M. Zeki, Beyânu’l-Hak, I-III 2. Baskı, Fecr Yayınları, Ankara/ Türkiye, 2008.
۞ Durmuş, Zülfikar, Kur’an’ın Türkçe Tercümeleri, Rağbet Yayınları, İstanbul, 2007.
۞ Ebu Hayyân, Muhammed b. Yusuf Ebu Hayyân el-Endelusî Ğırnatî (v. 754/1353), el-Bahru’l-Muhît, I-XI, Dâru’l -Fikr, Beyrut/Lubnan, 2005.
۞ Ebu Hilâl el-Askerî, el-Hasan b. Abdullah b. Sehl b. Saîd b. Yahyâ b. Mihrân (v. 395/1005), el-Furuku’l-Luğaviyye (Ta’lik ve Tahşiye: Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd) 2. Baskı, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut/Lübnan, 2010.
۞ Ebû’s-Suud, Muhammed b. Muhammed el-Âmidî, (v. 982/1574), İrşâdu’l-Akli’s- Selîm ilâ Mezâya’l-Kur’âni’l-Kerîm, I-VIII,1. Baskı, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut/Lübnan, 2010.
۞ Ebu Ubeyde, Ma’mer İbn Musennâ et-Teymî (v. 210/825), Mecâzu’l- Kur’ân(Ta’lik; Dr. Muhammed Fuad Sezgin), I-II, ts. , Mektebetu’l-Hancî, Kahire/Mısır.
۞ Elmalılı, Hamdi YAZIR (v. 1942), Hak Dîni Kur’ân Dili, I-IX, Eser Kitapevi, İstanbul/ Türkiye, 1971.
۞ Ezherî, Ebu Mansûr Muhammed b. Ahmed(v. 370/981 ) Tehzîbu’l-Luga (thk: Abdusselam Muhammed Harûn), I-XV, Dâru’l-Misriyye li Te’lîf ve Terceme, Mısır, 1964.
۞ Ferra, Ebu Zekeriya Yahya b. Ziyad (v. 207/822), Meâni’l-Kur’ân, I-III, Âlemu’l- Kütüb, Beyrut/Lübnan, 1983.
۞ Fîrûzâbâdî, Mecduddin (v. 817/1415), Tenviru’l-Mikbas min Tefsirî İbn Abbas, Dâru Kütübî’l-İlmiyye/Beyrut, 2008.
۞ ______ el-Kâmûsu’l-Muhît, 3. Baskı, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut/Lübnan, 2008.
۞ Gölpınarlı, Abdulbâki (v. 1982), Kur’an-ı Kerîm ve Meâli, 1. Basım, Elif Kitapevi Milenyum Yayınları, İstanbul/ Türkiye, 2005.
۞ Gürbüz, Faruk, Tercüme Problemleri ve Mealler, İnsan Yayınları, İstanbul, 2004. ۞ Halid b. Osman es-Sebt, Kavâidu’t-Tefsîr, I-II, 1. Baskı, Dâru ibn Affân, 2000. ۞ Halil ALTUNTAŞ, Muzaffer ŞAHİN, Kur’ân-ı Kerim Meâli, 10. Baskı, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara/ Türkiye, 2009.
۞ Halil, b. Ahmed el-Feraheydi( v. 175/791), Kitâbu’l-Ayn, 1. Baskı, Mektebetu Lübnan, Beyrut/Lübnan, 2004.
۞ Hamidullah, Muhammad (v. 2002), Le Saint Coran, Beyan Yayınları, İstanbul, 2005.
۞ Hatîb, Muhammed Ahmed el-Hatîbu’ş-Şerbeyenî (v. 977/1569 ), Es-Sirâcu’l- Münîr alâ Ma’rifeti Ba’di meânî’l-Kelâmi Rabbinâ El-Hakîmi’l-Habîr, I-IV, 1. Baskı, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut/Lübnan, 2004.
۞ Işıcık, Yusuf, Kur’an Meâli, 3. Baskı, Konya İlahiyat Derneği Yayınları, Konya, 2010.
۞ ______ Kur’anı Anlamada temel Bir Problem TE’VİL, Esra Yayınları, İstanbul, 1997.
۞ İbn Aşur, Muhammed Tahir (v. 1970), Tefsiru’t-Tenvîr ve’t-Tahrîr, I-XXX, Dâru Suhnûn, ts. Tunus.
۞ İbn Fâris, İbnu’l-Huseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyya( v. 395/1005), el- Mekâyisu’l-Luğa, ts., Dâru’l-Fikr, Beyrut/Lubnan.
۞ İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed (v. 808/1332), Mukaddime, I-II, 4. Baskı, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiye, Beyrut/Lübnan, 2005.
۞ İbn Kesîr, İmaduddîn Ebu’l-Fida İsmaîl (v. 774/1373), Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azîm, I-IV, 1. Baskı, Müessesetü’l-Kutubî’s-Sekâfiye, Beyrut/Lubnan, 1996.
۞ İbn Manzur, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mükerrem (v. 711/1311), Lisânu’l-Arab, I-XVIII, 7. Baskı, Dâru Sâdir, Beyrut, 2011.
۞ İslâmoğlu, Mustafa, Hayat Kitabı Kur’ân Gerekçeli Meal-Tefsir, 3. Baskı, Düşün Yayıncılık, İstanbul/ Türkiye, 2009.
۞ İzmirli, İsmail Hakkı (v. 1946 ), Kur’ân-ı Kerim ve Türkçe Anlamı, ts, Eren Yayınlar, İstanbul/Türkiye.
۞ İzz b. Abdisselam, Abdu’l-Aziz( v. 660/1262 ), Tefsiru İzz b. Abdisselam( thk: Ahmed Fethi Abdurrahman), I-II, 1. Baskı, Dâru Kütübî’l-İlmiyye/Beyrut, 2008.
۞ Kâdi Abdulcebbar, İbn Ahmed Abdulcebbar (v. 415/1024), Tenzîhu’l- Kur’ân Ani’l-Metâin, Dâru Kütübî’l-İlmiyye, Beyrut/ Lubnan, 2008.
۞ Kasımî, Muhammed Cemaluddin (v. 1914), Mehâsinu’t-Te’vîl(thk. Ahmed b. Alî, Hamdi Subhu), I-IX, Dâru’l-Hadîs, Kahire/Mısır, 2003.
۞ Kotan, Şevket, Kur’an ve Tarihselcilik, Beyan Yayınları, İstanbul, 2001.
۞ Kur’ân Mealleri Sempozyumu, I-II, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2007.
۞ Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed İbn Ahmedi’l-Ensârî (v. 671/1273), Câmiu’l- Ahkâmi’l-Kur’ân, I-XXI, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut/Lübnan, 2010.
۞ Maksudoğlu, Mehmet, Arapça Dilbilgisi, 10. Baskı, M. Ü. İ. F. V. Yayınları, İstanbul/ Türkiye, 2003.
۞ Mâturîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud (v. 333/944), Tevilâtu Ehli’s-Sünne, I-X, Dâru Kütübî’l-İlmiyye, Beyrut/ Lubnan, 2005.
۞ Mevdûdî, Ebu’l-Alâ (v. 1979 ) Tercümânu’l-Kur’ân (Çev. Muhammed Han Kayani), İnkilâp Basım Yayım Organizasyon, İstanbul/Türkiye,2004.
۞ _____The Holy Quran Translated by Brief Notes/Yüce Kur’an-ı Kerim Meâli ve Tefsir Notları, ts., Birleşik Yayıncılık.
۞ Muhammed Abdullah Draz (v. 1958 ), En Mühim Mesaj Kur’ân (Çev. Suat Yıldırım), 4. Baskı, Yeni Akademi Yayınları, İzmir/ Türkiye, 2006.
۞ Muhammed Tayyib İbrâhîm, İ’râbu’l- Kur’âni’l-Kerîm, 4. Baskı, Dâru’n-Nefâis, Beyrut/ Lubnan, 2011.
۞ Nesefî, Ebû’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Muhammed (v. 710/1310), Medâriku’t-Tenzîl ve Hakâiku’t-Te’vil, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut/Lubnan, 2008.
۞ Neysâbûrî, Nizamuddin el-Hasen b. Muhammed b. Huseyin el-Kummî ( v. 728/1328), Tefsîru Ğarâibu’l-Kur’ân ve Reğâibu’l-Furkân, I-VI, Dâru Kütübî’l- İlmiyye, Beyrut/ Lubnan, 1996.
۞ Nehhâs, Ebu Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. İsmaîl (v. 338/950), İ’râbu’l-Kur’ân, 2. Baskı, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut/Lubnan, 2008.
۞ Nursî, Said(v. 1960), Sözler, Tenvir Neşriyat, İstanbul/ Türkiye, 1982.
۞ ______İşârâtu’ı-İ’caz (Çev. Abdülmecid Nursi), Tenvir Neşriyat, İstanbul/ Türkiye, 1988.
۞ ______Lem’alar, Tenvir Neşriyat, İstanbul/ Türkiye, 1999. ۞ ______Mektubat, Tenvir Neşriyat, İstanbul/ Türkiye, 1990. ۞ ______Muhâkemat, Tenvir Neşriyat, İstanbul/ Türkiye, 2007.
۞ Nusret BOLELİ, Niyazi BEKİ, Kur’ân-ı Kerim ve Meali İcmali, Tenvir Neşriyat, İstanbul/ Türkiye, 2002.
۞ Pickthall, Marmaduke(v. 1936), The Meaning of The Glorious Qur’ân, 3. Baskı, Çağrı Yayınları, İstanbul, 2007.
۞ Polat, Fethi Ahmet, Çağdaş İslâm Düşüncesinde Kur’ân’a Yaklaşımlar, 2. Baskı, İz Yayıncılık, İstanbul, 2009.
۞ Râzî, Muhammed Fahruddin (v. 604/1209), Tefsiru Fahri’r-Râzî el-Müşteher bi’t- Tefsîru’l-Kebîr ve el-Mefâthu’l-Ğayb, I-XI, Dâru’l -Fikr, Beyrut/Lubnan, 2005.
۞ ______ Nihâyetu’l-Îcâz fî Dirâyeti’l-İ’câz, Dâru Sâdir, Beyrut/Lübnan, 2004.
۞ Râğıb el-İsfehânî (v. 425/1108 ), Mufredatu Elfâzi’l-Kur’ân, Daru’l-Kalem, Şam/Süriye, 2009.
۞ Reşit Rıza, Muhammed( v. 1935 )Tefsîru’l-Menâr, 2. Baskı, Dâru’l-Menâr, Kahire/Mısır, 1947.
۞ Sâbûnî, Muhammed Alî, Safvetu’t-Tefâsîr, I-III, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut/Lübnan, 2010.
۞ Savor, Theodore, Tercüme Sanatı (çev: Hamit Dereli), MEB Yayınları, İstanbul, 1994.
۞ Sekkâkî, Ebu Ya’kûb Yûsuf İbn Muhammed ibn Alî (v. 626/1229), Miftâhu’l- Ulûm, 1. Baskı, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut/Lübnan, 2000.
۞ Seyyid Kutub, Muhammed( v. 1966), Fîzilâli’l-Kur'ân, I-X, (Çev: Salih Uçan, Vahdettin İnce, Mehmet Yolcu. İbrahim Tüfekçi, İbrahim Türklü), Dünya Yayıncılık, İstanbul/Türkiye,1991.
۞ Suyutî, Celaluddin Abdurrahman b. Eba Bekr (v. 911/1505)/Celaluddin Muhammed b. Ahmed El-Mahallî, Tefsîru’l-Celâleyn, I-II, Salah Bilici Kitapevi Yayınları, İstanbul/ Türkiye, 1983.
۞ _______Esbâbu’n-Nüzûl, 1. Baskı, Âlemu’l-Kütüb, Beyrut/Lübnan, 2002.
۞ _______ İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, I-II, 1. Baskı, Dâru’l-Fikr, Beyrut/Lübnan, 2005. ۞ Şâtıbî, Ebu İshak(v. 790/1389), el-Muvâfakâtu fî Usuli’ş-Şerîa, I-IV, Dâru’l-Hadîs, Kahire/Mısır, 2005.
۞ Şınkıtî, Muhammedu’l-Emîn İbn Muhammed El-Muhtar (v. 1393/1973 ), Edvâu’l- Beyân fî’l-Îdâhi’l-Kur’âni bi’l- Kur’ân, I-VI, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyye, Beyrut/Lübnan, 1996.
۞ Şimşek, Sait, Günümüz Tefsir Problemleri, 9. Baskı, Kitap Dünyası Yayınları, Konya, 2008.
۞ Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed ibn Cerîr (v. 310/923), Câmiu’l-Beyan an Te’vili Âyi’l-Kur’ân(Haz. eş-Şeyh Halil el-Meys), I-XV, Dâru’l -Fikr, Beyrut/Lubnan, 2005.
۞ Taftâzânî, Mes’ûd b. Kadî Fahruddîn (v. 793/1391), Şerhu’l-Muhtasar, I-II, Mektebetu’s-Sahabe, G. Antep/ Türkiye, 2005.
۞ Uzun, Tacettin, Tercüme Sanatı ve Arapça’dan Türkçe’ye Nasıl Tercüme Yapılır?, Uysal Kitapevi, Konya, 1995.
۞ Vâhidî, Ebu Hasan Alî b. Ahmed (v. 468/1076), Esbâbu’n-Nüzûl(thk. Eymen Sâlih Şa’bân), Dâru’l-Hadîs, Kâhire/Mısır, 2003.
۞ Yeni Asya, Kur’ân-ı Kerim’in Açıklamalı Türkçe Meali, 2. Baskı, Asya Neşriyat, İstanbul/ Türkiye, 2006.
۞ Zeccâc, Ebu İshâk İbrahîm İbnu’s-Serî (v. 311/923), Meâni’l-Kur’ân ve İ’râbuhu, I-V, 1. Baskı, Âlemu’l-Kütüb, Beyrut/Lübnan, 1988.
۞ Zehebî, Muhammed Huseyn, et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn, I-II, Mektebetu’l- İslamiyye, 2004.
۞ Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmud bin Ömer Harezmî (v. 538/1143), el- Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzil ve Uyûni’l-Ekâvil fî Vucuhi’t-Te’vil, I-IV, ts, Mektebetü Mısır.
۞ _____Esâsu’l-Belâğa (Thk. Muhammed Bâsil Uyûn’s-Sûd), 2. Baskı, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut/Lübnan, 2010.
۞ Zerkânî, Muhammed Abdulazîm ( v. 1367/1948), Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l- Kur’ân, 1. Baskı, Dâru İbn Hazm, Beyrut/Lübnan, 2006.
۞ Zerkeşî, Muhammed İbn Behadır İbn Abdullah (v. 794/1392 ), el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân(thk: Ebu’l-Fadl Dimyâtî), Dâru’l-Hadîs, Kahire/Mısır, 2006.
۞ Zeydan, Abdülkerîm, el-Vecîz fî Usûli’l-Fıkh, 1. Baskı, Müessesetu’r-Risaleti’n- Naşirun, Beyrut/Lübnan, 2006.