Çalışmanın amacı doğrultusunda, ilk olarak, bölgesel gelişme ve ekonomik büyüme kavramlarına yönelik tanımlamalar ve ilgili kavramsal çerçevelere yönelik ölçüm parametreleri incelenmiştir. Çalışmanın söz konusu düzleminde, literatür araştırmasında ortaya konulan bölgesel gelişme ve ekonomik büyüme tanımları, ilgili tanımlardan hareketle benimsenen metodolojik çerçeve ve ‘bölgesel gelişme- ekonomik büyüme’ bağımlı değişkenlerinin ölçümlenmesinde kullanılan bağımsız değişkenler (ölçüm parametreleri); birbirinden farklı teorik çerçevelerin karşılaştırılmaları üzerinden, ‘keşfedici araştırma yaklaşımı’ ile ortaya konulmuştur. İlgili bağlamda ikinci olarak, GAP gelişme süreçlerinin her biri kapsamında ileri sürülen temel hedef ve stratejiler ortaya konulmuştur. İlgili temel hedef ve stratejiler üzerinden her bir GAP gelişim sürecinin, diğer süreçlerle olan teorik çerçeve yaklaşımlarındaki benzerlik ve farklılıkları irdelenmiştir. Söz konusu değerlendirme çerçevesinde, her bir GAP gelişim sürecinde ileri sürülen ‘temel hedef ve stratejiler’ birer ‘söylemsel veri’ olarak ele alınmış ve ilgili veriler üzerinden her bir süreç kapsamında işaret edilen teorik çerçeve değerlendirmeleri karşılaştırmalı bir biçimde sergilenmiştir. Bir diğer ifadeyle sırasıyla; ‘GAP Sulama ve Enerji Altyapılarını Geliştirme Projesi Süreci’, ‘GAP Master Planı Süreci’, ‘GAP Bölge Kalkınma Planı Süreci’ ve ‘GAP Eylem Planı Süreci’ kapsamında ileri sürülen temel hedef ve strateji verileri (Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, 2013; GAP Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı, 2014) üzerinden işaret edilen teorik çerçeve karşılaştırmaları, ‘söylem analizi’ yöntemi kullanılarak ortaya konulmuştur. Üçüncü olarak, bölgesel gelişme ve ekonomik büyüme bağımlı değişkenlerinin ölçümlendiği bağımsız değişkenler/parametreler literatür araştırmalarındaki değerlendirmeler
üzerinden özetlenmiş ve ilgili parametreler üzerinden Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ne yönelik değerlendirmeler yapılmıştır. Literarür araştırmasının çıktısı niteliğindeki söz konusu temel ölçüm parametreleri ise sırasıyla; ‘gelir düzeyleri’, ‘istihdam düzeyi’ ve ‘nüfus’ şeklindedir. Bu bağlamda, ilgili veriler sırasıyla; ‘ülkesel’, ‘bölgesel’ ve ‘kentsel’ olmak üzere üç temel ölçek üzerinden karşılaştırılmış ve değerlendirilmiştir. Ülkesel ve bölgesel ölçekli değerlendirmeler, Türkiye ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi verilerinin ilgili yıllar itibariyle karşılaştırılması üzerinden yapılmıştır. Öte yandan, kentsel ölçekli irdelemeler ise, ilgili yıllar ve ilgili veriler kapsamında Bölge illerinin birbirleri ile karşılaştırılması üzerinden gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda, söz konusu parametreler üzerinden sırasıyla Çizelge 1.1’de yer alan ve Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’ndan elde edilen veriler karşılaştırmaları irdelenmiştir.
Çizelge 1.1 : Araştırmada Kullanılan Veriler
Türkiye GAB İL YIL BİRİM
GSYH X X 1987,2001 Tl GSBH X 1987, 2001 Tl GSYKD X X 2004,2012 Tl GSBKD X 2004,2012 Kişibaşı İSTİHDAM X X X 1990,2012 Oran NÜFUS X X X 1979,2000,2007,2012 Nüfus
Yukarıda sıralanmış bulunan ilgili tarih ve veriler, veri erişimleri ve veri üretimi yöntemleri de gözönünde bulundurularak belirlenmiştir. Örneğin, nüfus göstergelerine yönelik değerlendirmelerde sırasıyla; 1979-2000 genel nüfus sayımları ve 2007-2012 dönemleri Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) nüfus sayımları karşılaştırmaları, Türkiye İstatistik Kurumunun nüfus sayımının yapılmasında kullandığı yöntemsel çerçeve değişikliğinden kaynaklanmaktadır (Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2012; Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2011). Verilerin karşılaştırılabilmeleri için, aynı yöntem üzerinden üretilmeleri gerektiği prensibinden hareketle, aynı şekilde 1987-2001 kişi başına düşen Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYH) ve Gayri Safi Bölgesel Hasıla (GSBH) verileri ile 2004-2012 kişi başına düşen Gayri Safi Yurt İçi Katma Değer (GSYKD) ve Gayri Safi Bölgesel Katma Değer (GSBKD) verileri ayırımları da, nüfus verisi ayırımına benzer bir şekilde, ilgili verilerin üretilme yöntemlerindeki değişikliklerden kaynaklanmıştır (Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2000; Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)). İstihdam verileri üzerinden yapılan karşılaştırma ve değerlendirmeler ise, veri erişimi kısıtı dolayısıyla 1990 yılı itibariyle başlatılmıştır. Son olarak, ilgili veri
değerlendirmelerinin yapıldığı 1979 ve 2012 yılları ise sırasıyla, Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) süreçlerinin başlatıldığı ve günümüz itibariyle en güncel süreç olan GAP Eylem Planı (2008-2012) çerçevesinin sona erdiği noktaları işaret etmiştir.
İlgili tüm değerlendirmeler ışığında, GAP süreçlerinin işaret ettiği dönem içerisinde (1979-2012), Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki değişim ve gelişimler incelenmiştir. Böylelikle, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Bölge içerisindeki iller özelinde Tez çalışmasının çıktısı olarak, ilgili temel araştırma sorusu ve bağlantılı alt soruların (ilgili temel amaç ve bağlantılı alt amaçlar) her birine yönelik net ve kapsamlı cevapların ortaya konulması hedeflenmiştir.
Çalışmanın temel amacı olan GAP Gelişme süreçlerinin bir bütün olarak, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde sosyal ve ekonomik gelişmenin sağlanması yönündeki başarısının incelenmesi bağlamında temel üç kapsam söz konusu olmaktadır. Söz konusu temel kapsamlardan ilki, her bir GAP gelişim süreci çerçevesinde ileri sürülen temel hedef ve stratejiler üzerinden bölgesel gelişme ve ekonomik büyüme kavramlarına yönelik teorik çerçeve sorgulamalarının yapılması olmuştur. İlgili kapsamlardan ikincisi, birbirinden farklı dört temel GAP gelişim sürecinin her biri özelinde ileri sürülen temel hedeflerin gerçekleştirilme düzeylerinin incelenmesi olmuştur. Söz konusu kapsamlardan üçüncüsü ise, bölgesel gelişme ve ekonomik büyüme kavramlarına yönelik yapılan literatür araştırmaları ile bölgesel gelişmenin sağlanmasına yönelik geliştirilen örnek projelerden hareketle kullanılan temel bağımsız değişkenler (nüfus, gelir, istihdam) üzerinden Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki gelişim ve değişimin irdelenmesi olmuştur. Söz konusu temel kapsamlar içerisinde kullanılan temel yöntemsel çerçeveler ise; ‘söylem analizi ve ‘betimleyici analiz yöntemleri üzerinden şekillenmiştir.