Çıktı ve Girdi Fiyat Değişkenlerinin Tanımı

Değişken Tanımı

Gelir getirici aktifler _{Krediler ve menkul kıymetlerin}

miktarı toplam

Mevduatlar _{Mevduatların miktarı}

OBS garantileri Standby Akreditif, akreditifler taahhütler

OBS döviz Swap, futures, optıons

OBS faiz oran Faiz swapı, faiz opsiyonları

Toplam OBS ürünleri Garantiler, döviz ve Faiz ürünü

İşgücünün fiyatı Ücretlerin toplam işçi sayısına

oranı

Fiziksel sermayenin Duran varlıkların ve harcamaların

toplam aktiflere fiyatı oranı

Finansal sermayenin Faiz giderlerinin mevduatlara oranı

fiyatı

Bütün bu bahsettiklerimiz ve yapılan bazı çalışmalar sonucunda banka maliyet verimlikleri konusunda elde edilen deneysel sonuçların çıktı özelliklerine göre değişim gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Hem ölçek ekonomilerinin ortalama ölçüsü hem de belirtilen ortalama maliyet eğrisi çıktı tanımıyla yakından ilgilidir; örneğin, mevduatları çıktı özelliklerinin dışında tutan modeller ölçek ekonomilerini akla getirir

ancak mevduatlar dahil edildiğinde bu ortadan kalkar. OBS ürünlerinin ölçek ekonomileri ölçüleri üzerinde az ya da önemli sayılamayacak bir etkisi vardır. Genel olarak sonuca bakılarak ölçek ekonomilerinin az olduğu söylenebilir Bunun nedeni, bir taraftan OBS çıktılarının gelişmesini sağlayan, öte taraftan bilanço içi çıktıları sınırlayan düz-oranlı sermaye gereklilikleridir Bu da bilançodaki sınırlandırılmış ürünlerin yerine OBS ürünlerini kullanarak bankaların optimal bir çıktı düzeyine ulaşmasını sağlamıştır181.

Bunun ötesinde çoğu çıktı kombinasyonunda maliyet

bütünleyiciliğinin izine rastlanmamıştır. Bunun dışında kalan istisnalar ya OBS döviz ürünleri ve garantiler ya da toplam OBS ürünleri ve gelir getirici aktiflerdir.

Bu durumda düzenleyici birimler yoluyla bu faaliyetlerin ortak üretiminin teşvik edileceği düşünülebilir, büyük olasılıkla bunun için daha düşük sermaye gereklilikleri uygulanır, bu sayede bankacılık sistemindeki çıktı verimliliği arttırılabilir Ancak mevduatlar ve OBS döviz ürünleri arasındaki ekonomi verimsizliklerine bakılırsa, biraz dikkatli davranmak gerekir.

Son olarak, elde edilen sonuçların grafiklerinde gelir getirici aktifler ve mevduatların tersine, OBS faaliyetlerinin hacminin banka maliyetleri üzerinde az etkisi olduğu ya da hiç etkisi olmadığı görülmektedir Bu da bu faaliyetlerin iflas etme riski gibi parasal olmayan maliyetlerle karşılaştırılmaması şartıyla, OBS faaliyetleri ücret geliri sağladıkları surece gelişmeye devam edebilirler. Risk temelli sermaye gereklilikleri gibi, OBS faaliyetlerine uygulanan düzenleyici vergiler parasal olmayan sosyal maliyetler bulunduğu sürece bu faaliyetlerin gelişimim kontrol etmek için gerekli olabilirler182.

Türk bankacılık sektöründe ölçek ekonomileri görülmekte olup, 1980 öncesinde ölçek ekonomisi sonuçlarının 1980 sonrasına göre daha düşük olduğu yanı ölçeğe artan dönüşlerin daha yüksek olduğu tespit

181 _{J .J a gt ia ni , A.N at ha n, G. Sic k, Jour n al of Ban ki n g and F i n anc e 19, 1995 s. 1177.} 182 _{Özarslan, a.g.e., s.216}

edilmiştir. Ancak özellikle 1985’li yıllardan sonra ise devamlı düşerek 1980 öncesi rakamlara ulaşmaktadır bunun da nedeni özellikle 1985 yılından itibaren bankaların kaynak yaratmada dış borçlanmaya ağırlık vermeye başlaması nedeniyle kaynak maliyetlerindeki düşmedir Bankaların borçlanmada mevduat yerine dış kredileri tercih etmesinin birkaç önemli etkisi görülmektedir. Bir tanesi mevduata ödenen munzam maliyet ve disponibilite yükümlülüklerinden kurtulmak, bir diğeri de özellikle son yıllardaki açık pozisyon yaratarak yapılan kârdan oluşmaktadır. Bankalar döviz borçlanarak TL plase etmekle böylece TL kur makasında TL lehine ranttan yararlanmaktadır. Bir diğer unsur da özellikle 1980'li yıllardan sonra kişisel yatırımcıların tasarruflarını dövizde değerlendirmek istemeleridir. Döviz Tevdiat Hesaplarına (DTH) ödenen faizlerin TL faizlerden düşük olması yine Bankaların maliyetlerini düşürmüştür.

DEĞERLENDİRME ve SONUÇ

Bankacılık sektörü, ölçek ekonomileri ve maliyet etkinliği gibi noktalara atıfta bulunularak analiz edilmelidir. Bugüne kadar dünyada yapılan çalışmalar, optimum ölçek için bankalar arası birleşmenin gerekliliğini tartışmalı olarak ortaya koymuştur.

Bu konunun tartışmalı olmasının nedeni bazı bankalar için birleşerek büyümekten doğacak avantajlar olmakla birlikte bazı bankalar için bu genelleme uygun olmayabilmektedir.

Bankacılık sektöründe büyümekle ilgili sorunu aslında optimal büyüklüğe ulaşamamaktan kaynaklanmaktadır. Optimal büyüklükten uzaklaşılması ya da bu büyüklüğe hiç ulaşılamaması maliyeti artırmakta böylece ölçek ekonomilerinin faydalarını bertaraf etmektedir.

Ülkemizdeki bankaların dünyadaki bankalarla rekabet edebilmesi için güçlenmesi gerekmektedir. Böyle bir güce sahip olabilmek ise optimal büyüklüğe ve mali sistemde olması gereken sağlıklı reformlara bağlıdır.

Bu durumda stratejik olarak güçlü olmanın diğer temellerinden birisi de ölçek ekonomisinden faydalanmak olmaktadır. Zira ekonomik

küçülme sonucunda fiyata dayalı rekabet, ölçek ekonomisinin

gelişmesine yol açmaktadır.

Türkiye’deki bankaların çoğu optimal büyüklükten oldukça uzak görünmektedir. Ayrıca bankaların şube ağının yaygın olması aslında

maliyet kazanımlarını sağlamamaktadır. Bankalarımızın optimal

büyüklükten uzak olması yanı sıra yapısal sorunların olması da sektörde müdahaleyi sık sık gündeme getirmektedir.

Türk bankacılık sektöründe ölçek ekonomilerine ilişkin yapılan çalışmalara göre 1980 döneminde sektördeki korumacı yapıya paralel olarak ölçek ekonomilerinin düşük olduğu ve ayrıca 1980 yılından itibaren artan özel ve yabancı bankaların daha verimli çalıştıkları ortaya çıkmıştır.

Ülkemizde özellikle kamu bankaları yüksek maliyette ve verimsiz çalışmaktadır.

Bu sektörde maliyet kavramının yeterince anlaşılamaması sık sık sorun ortaya çıkarmakta ve bu sorunlara bağlı olarak da müdahaleleri gündeme getirmektedir.

Fakat ülkemiz ekonomisindeki yüksek büyüme hızı, sektörün hızlı gelişimi ile bankacılık sektörü karını her geçen gün artırmaya devam etmektedir.

Ölçek ekonomisi ile risk bütünleştirilebilmelidir. Böylece

bankacılık sektörü ölçek ekonomisinden maksimum seviyede

faydalanabilir. Bu bütünleştirme yapılırken Basel kriterleri de göz önünde bulundurulmalıdır.

Çünkü basel kriterleri uluslar arası faaliyet gösteren bankaların riskli faaliyetleri ile ellerinde tuttukları sermaye arasında ilişki kurmaktadır. Ayrıca basel kriterleri tüm ülkeler ve bankalar tarafından kabul görmüştür. Banka maruz kaldığı riskleri parçası olduğu ekonominin özellikleri bağlamında değerlendirmeli ve risk ölçümünü buna göre yapmalıdır. Bu ölçümler sırasında da basel kriterlerini esas almak dünya ekonomisi ile entegrasyonu daha sağlıklı ve çabuk kılacaktır. Böylece küresel sermayeden ve ölçek ekonomilerinden faydalanabilme oranımız artacaktır. Basel kriterlerinin yerine getirilmesi bankacılık sektörünün AB’ye uyum sürecine de katkıda bulunacaktır.

Sonuç itibari ile bankacılık risk idaresidir. İdare edilecek riskler ise sadece kredilerin sağlamlığı ya da zayıflığı değildir. Bankalar para piyasasında arz ve talep etkisiyle oluşabilecek durumları göz önünde bulundurarak maliyetlerini ve ölçeklerini ayarlamalıdırlar.

KAYNAKÇA

AKDİŞ, Muhammed, Para Teorisi ve Politikası, Beta Basım, 2001

AKYOL, İzzet, “Osmanlıyı Anlamak, Para Vakfı Örneği Işığında Bir Anlama Denemesi”, www.karakalem.net (02.01.2007)

ASLAN Abdurrahman, “Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası”,

www.gencbilim.com, (03.02.2006)

ATEŞSAÇAN Bora, “TCMB Yapısı, Organları ve İşleyişi”,

www.geocities.com, (03.02.2006)

Bankacılar Dergisi, Türkiye Bankalar Birliği, sayı 17 1996.

BENSTON George. Gerald Hanveck, David Humprey, Scale Economies in Banking, Journal of Money Crcdit and Banking, 1982 Vol 14.

ÇİZAKÇA, Murat, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Finansal Kurumların Evrimi ve Kültürler Arası Etkileşim” www.obarsiv.com (02.01.2007)

ÇOLAK Ömer Faruk, Serdar Kılıçkaplan, “Bankacılık Sektöründe Ölçek Ekonomileri: Türk Ticaret Bankaları İçin Bir maliyet Fonksiyonu”, G.Ü.İ.İ.B.F Dergisi, Sayı: 3/99, 1999

DİNLER Zeynel, Mikro İktisat, Ekin Kitabevi, Bursa, 1996.

DİRİMTEKİN Halil, Genel İktisat Teorisi 2, Bilim Teknik Yayınevi, İstanbul, 1989.

DPT, Finans Kurumları Özel İhtisas Komisyonu Özet Raporu ve Merkez Bankacılığı Alt Komisyon Raporu, T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Yayını, No: DFPT: 2451-ÖİK: 507, Ankara. ERDOĞAN, Niyazi, Dünya ve Türkiye’de Finansal Krizler, Yaklaşım

Yayınları, Ankara, 2002

FLANNERY Mark, Markel İnterest Rales and Comınercıal Profitability, The Journal of Finance, vol 36 1981.

GÜRKAN YAY,Gülsün, “Küreselleşme Sürecinde Finansal Krizler Ve Finansal Düzenlemeler”, İTO Yayınları, 1998, No:47

HACIHASANOĞLU Bilge, Ölçek Ekonomileri ve Sektörel Yatırım Planlaması, H.Ü. İ.İ.B.F Yayınları, No:13, Ankara, 1986.

İNAN, Emre Alpan, “Türk Bankacılık Sisteminde Şube, Kredi ve Mevduatın Coğrafi Dağılımı”, www.tbb.org.tr, (02.01.2007)

JAGTİANİ J., A. Nathan, G. Sick, Journal of Banking and Finance 19, 1995.

KARABULUT, Gökhan, Gelişmekte Olan Ülkelerde Finansal Krizlerin Nedenleri, DER Yayınları, İstanbul, 2002

KARACA, Ali İhsan, Bankacılık ve Kriz, Creative Yayıncılık, İstanbul, 1997 KARAÇOR, Zeynep, İstikrar Politikaları ve Uygulamaları, Dizgi Ofset,

Konya, 2001

KAYLA Ziya, “Merkez Bankası İşlemleri”,Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları, No:149, Şubat 1981.

KESKİN, Ekrem, Melike Alparslan, Emre Alper İnan, “Türk Bankacılık Sektörü”, www.tbb.org.tr, (03.01.2007)

KİLLBRIDE Bernard J., Bill McDonald, Robert E. Miller, A Reexamination Of Economics Of Scale In Banking Using A Generalized Functional Form, Journal Of Money, Credit And Banking, 1986, vol.18.

MESTER Loretta J., A Mulliproducl Cost Sludy of Savings and Loans The Journal of Finance Vol: 17 No:2, 1986

Milliyet Business, Sayı: 30, 8 Şubat 2004

MURRAY J.D., Robert White, Economics of Scale in Multiproduct Financial Institutions, The Journal Of Finance, vol.38, 1988

ÖCAL Tezer, Türkiye Ekonomisi Sektörel Gelişmeler, Özyurt Matbaacılık, 1992.

ÖZARSLAN Uğur, Türk Bankacılık Sektörünün Ölçek Ekonomisi Açısından İncelenmesi (1978-1996), Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1998. PARASIZ İlker, Makro Ekonomi, Ezgi Kitabevi, 1996.

PARASIZ İlker, Para, Banka ve Finansal Piyasalar, Ezgi Kitabevi, Bursa, 4. Baskı.

SALVATORE Dominick, Mikro Ekonomik Teori, Bilim Teknik Yayınevi, 1974.

SEVİNÇ Abdüllatif, Merkez Bankası Bağımsızlığı: 1980 Sonrası Türkiye’ de Merkez Bankacılığı, Yıldız Teknik Üniversitesi, SBE İktisat Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2000.

TANYERİ İbrahim, Fiyat Teorisi Ölçek Ekonomileri ve Teknolojik Gelişme, H.Ü. İ.İ.B.F Yayınları, No:8, Ankara, 1984.

UYAR, Seçil, Bankacılık Krizleri, Ziraat Matbaacılık, Ankara, 2003

YAZGAN Teoman, Türkiye'de Bankacılık, İstanbul Reklam Yayınları No:33, İstanbul, 1999

YİĞİTBAŞI. Şehabettin, N.Ata Atabey, Mikro İktisat, Dizgi Ofset, Konya, Ekim 2001, s.183

“Cumhuriyet Dönemi Ekonomik Gelişmeler”, www.ekodialog.com, (03.01.2007) http://www.tcmb.gov.tr http://www.tbb.org.tr http://www.tuik.gov.tr www.gencbilim.com www.mahfiegilmez.nom.tr www.bddk.org.tr