Denetimli Serbestlik Programı
Prof. Dr. Figen Karadağ
Denetimli Serbestlik Bağımlılık Programı
Yazanlar Kültegin Ögel Figen Karadağ Yeşim Can Ender Altıntoprak
Hakan Coşkunol Katkıda bulunanlar
Cüneyt Evren Defne Tamar Gürol
Berna Uluğ
Türkiye Psikiyatri Derneği Alkol ve Madde Kullanım Bozuklukları Bilimsel Çalışma Birimi tarafından hazırlanmıştır
Bu program T.C. Sağlık Bakanlığı Madde Bağımlılığı Tedavi Usûlleri Bilim Komisyonu Üyeleri tarafından 01/07/2009 tarihinde uygun görülmüştür.
Bu programın amacı
• Madde kullanım sorunu olanların madde kullanımını sonlandırmak için
yapabileceklerine ilişkin bilgilendirilmesidir.
Kimler alınır?
• Bu programa uyuşturucu, uyarıcı ve uçucu
maddeler ile alkol kullanım sorunları nedeniyle Denetimli Serbestlik tedbiri uyarınca
hastaneye yönlendirilen kişiler alınacaktır.
Temel özellikler
• Bu program bir 6 haftalık psikoeğitim programıdır
• Gruplar açıktır. Herhangi bir oturumda üye alınabilir
• Dairesel bir programdır
• Değerlendirme ölçütleri oturumlara katılım sayısı, oturumlardaki uyum düzeyi, negatif gelen idrar sayısı ve yapılan ödev sayılarıdır
• Hükümlünün oturumların hepsine katılması beklenir.
• Oturumlardaki uyum düzeyinin 9-12 puan arasında olması beklenir.
• Ödevlerin en az 4 tanesini yapması beklenir
İdrar değerlendirmesi
• Kişinin başlangıçtan itibaren idrarı pozitif olabilir. Ancak son üç oturumda idrarı
negatifleşmelidir. Negatifleşmiyorsa bağımlılık tedavi merkezine sevk edilir.
• İdrarı negatif olarak oturumlara başlayan
hükümlünün 3 idrarı pozitif bulunursa tedavisi sonlandırılarak Bağımlılık merkezine sevk edilir
İlk kez gelenlere yapılacaklar
• Yeni gelenlere “Denetimli Serbestlik Bağımlılık Program Bilgi Notu”nu dağıtın
• Değerlendirme Formuna bilgi notunu okuduğuna dair imza atmasını isteyin
Her oturumda yapılacaklar
• İdrarların alınmış olmasını, Değerlendirme Formunun imzalanmasını sağlayın.
• Ödevleri toplayın, getirenleri Değerlendirme Formuna işaretleyin
• Oturum sonunda uyum düzeyini Değerlendirme Formlarına işaretleyin (0=uyumsuz, 1=orta
derecede uyumlu, 2=uyumlu)
• Her oturum sonunda verilmesi gereken bilgi notunu dağıtmayı unutmayın
Programın kuralları
• Burada konuşulanlar gizlidir
• Herkes fikrini söylemekte özgürdür
• Başkasının sözü kesilmemelidir
Oturumlar
• DS bilgilendirme ve bağımlılık kavramı
• Uyuşturucu/uyarıcı maddeler ve etkileri
• Motivasyon Kazandırma
• Duygu, düşünce ve davranış döngüsü
• Tekrar kullanmaya başlamayı önleme
• İyileşmek için
1. oturum: DENETİMLİ SERBESTLİK
BİLGİLENDİRME VE BAĞIMLILIK KAVRAMI
• Hükümlülerin DS uygulamalarını bilmeleri ve tedavinin amaçlarını anlamaları programın amacına ulaşması için gereklidir
• Bağımlılığın tanınması kötüye kullanımı olanlarda bağımlılık gelişimini önlemeye
yardım etmesinin yanı sıra bağımlı olanların yeniden başlamasının önlenmesinde de etkin olacaktır
Amaç
• DS uygulamasının tanımını yapmak ve programı açıklamak
• Bağımlılığın tanımını yapmak
• Bağımlı olup olmadıklarını anlamalarını sağlamak
• Bağımlılığın özelliklerini anlamalarını sağlamak
Oturum akışı
1. DS hakkında katılımcıları bilgilendirin
2. Program hakkında hükümlüleri bilgilendirin 3. Bağımlılık ve kötüye kullanım:
– Form 1.1 i dağıtın
– Kimlerin kendini “bağımlı” olarak tanımladıklarını sorun (1.
soruya evet diyenlerin el kaldırmalarını isteyin). El kaldırmayanlara dikkat edin
– Kendilerini bağımlı olarak tanımlayanların “ne düşünerek kendilerini bağımlı olarak tanımladıklarını” ve tanımlayanlara
“ne düşünerek kendilerini bağımlı olarak tanımlamadıklarını”
sorun
– Yanıtları tahtaya yazın
4. Bağımlılık hakkında bilgilendirin
5. Bağımlılığın özelliklerini vurgulayın
6. Kötüye kullanım özelliklerini vurgulayınm 7. Maddelerin sinir istemi üzerindeki etkisini
anlatın
2. Oturum: UYUŞTURUCU/UYARICI MADDELER VE ETKİLERİ
• Alkol ya da madde kullanan kişiler kullandıkları maddelerin nelere yol açabileceği konusunda bilgisizdirler.
• Amaç: Alkol ve maddelerin beden üzerinde yaptıkları etkileri öğretmek
Oturum akışı
1. Form 2.1 i dağıtın
2. Sorular üzerinden teker teker soruları hükümlülerle tartışarak açıklayın
Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır
Alkol kullanıldığında…
A. Karaciğer hasarına yol açabilir B. Cinsel gücü artırabilir
C. Uyku bozukluğuna neden olabilir
D. Damar tıkanıklığı ve kalp krizine neden olabilir E. Bunamaya yol açabilir
3. oturum: MOTİVASYON KAZANDIRMA
• Madde kullanan kişilerin maddeyi bırakmak konusunda ambivalansları vardır. Bu nedenle kullandıkları maddeleri bırakma yönünde
motivasyon kazandırmaya çalışma önem taşımaktadır
• Amaç: Ambivalansı olan kişilerin
ambivalanslarını çözmeye çalışmak, karar
dengesi, önem ve güven konularını tartışmak
Oturum akışı
1. Madde kullanmaya başlama nedenleri formunu verin (form 3.1)
2. Madde kullanmaya başladıktan sonra olan olumsuz yaşantılarını sorun
3. Karar dengesi formunu dağıtın (form 3.2) 4. Geleceği düşünmelerini sağlayın
5. Madde bırakmanın önemini sorun (form 3.3)
6. Maddeyi bırakacaklarına ne kadar güvendiklerini sorun (form 3.4)
4. oturum: DUYGU, DÜŞÜNCE VE DAVRANIŞ DÖNGÜSÜ
• Madde kullananlar duygularını ifade etmekte
zorlanırlar. Duygusal sorunlar ise yeniden madde kullanmaya başlamalarına neden olabilmektedir
• Amaç: Kişinin duygu, düşünce ve davranış döngüsünün farkına varmasını sağlamak ve yeniden maddeye başlamayı önlemek
Oturum akışı
1. Riskli durumları ortaya koymak
– Hangi durumlarda bıraktıktan sonra madde kullanmaya başlıyorsunuz
– Bana bir örnek verin
– Bu durumda yaşadığınız duygu ve düşüncelere bir örnek verin
2. Duygular hakkında bilgilendirme yapın 3. Duyguları tanımlama
– Duygu listesini dağıtın ve hangilerinin madde kullanıma düşüncesini tetikleyebileceklerini (ya da geçmişte
tetiklediklerini) işaretlemelerini isteyin
– Listede olmayan ve madde kullanımını tetikleyen duyguları da yazmalarını isteyin
İyileşme sürecinde belli bazı duygular beyinde madde kullanımı düşüncesini tetikler. Aşağıdaki duygu listesini okuyun ve hangilerinin kullanma düşüncenizi tetikleyebileceğini (veya geçmişte tetiklediğini) işaretleyin.
Korku Güvensiz Aşağılanmış
Hayal kırıklığı Rahatlamış Kaygılı
İhmal edilmek Utanmış Uyarılmış
Kızgın Huzursuz İntikam
Suçlu Üzgün Endişeli
Sinirli Heyecanlı Kederli
Güvenli Kıskanç Kızgın
Mutlu Sıkılmış Bunalmış
Tutkulu Yorgun Yanlış
anlaşılma
Eleştirel Yalnız Kuşkulu
Yetersiz Kıskanç Aç
Baskı altında Mahrum
bırakılmış Kaygılı
Çökkün
Bu listede bulunmayan ve madde kullanımınızı tetikleyen başka düşünceler varsa yazınız?
--- --- --- --- ---
4. Duygu, düşünce ve davranış döngüsünü aşağıdaki şekil yardımıyla anlatın.
Davranış
Gidip madde kullanmak
Duygu
İçimde bir sıkıntı var Düşünce
Madde kullanırsam geçer
5. Onlardan kendi örneklerini isteyin
6. Farklı duyguların madde kullanmaya nasıl yol açtığını öğretin
• Huzursuzluk (“içmek rahatlatır!”)
• Yalnızlık (“içmek yalnızlığımı azaltır!”)
• Neşe (“şimdi gidip içilir!”)
• Acı (“içmek unutturur!”)
• Öfke (“içmek sakinleştirir!”)
• Konuşmaktan vb kaygı duymak (“içersem konuşabilirim!”)
• Pişmanlık (“içmekten başka yapacak bir şey yok!”)
• Suçluluk (“ben artık düzelmem, o zaman içeyim!”)
7. Döngüyü kırma yöntemleri
• Bileğe paket lastiği takmak
• Gevşeme teknikleri
• Biriyle konuşmak
8. Yüksek riskli durumlar formunu verin
Yüksek riskli durumlar formu
Evde yalnız kalmak Buluşma öncesi Maaş aldıktan sonra
Madde kullandığım yerlerde
bulunmak Çevremde madde kullanan kişiler
olması Dışarıda yemek yemek
Madde kullandığım son
zamanları düşünmek Cinsellik yaşamadan önce Birisiyle madde ile ilgili konuşmak
Kutlama/
davetlerde olmak Cinselliği yaşarken Arkadaşlarımın madde teklif
etmesi
Spor faaliyetleri Cinsel aktiviteden sonra Sevgilimi/eski sevgilimi görmek
Sinema ve film izlemek İşe gitmeden önce İş çıkışında
Bar/kulüpler Yanımda para taşımak Kendimi çok iyi hissettiğimde
Sahilde olmak Satıcımla görüştükten sonra Üzgün olduğumda
Konserler Kızgın olduğumda
Madde kullandığım arkadaşları
gördüğümde Tekel bayii görmek Stresli olduğumda
Eşime/sevgilime kızmak Ailemin madde hakkında beni
sıkması Hafta sonları
Tatillerde Yorgun olduğumda Aile üyeleriyle birlikteyken
Madde ile ilgili rüya görmek Maç izlemek Sıkıntılı olduğumda
Huzursuz olduğumda Birinin beni eleştirmesi Çok duygulandığımda
Ailemle kavga etmek Madde almış biriyle karşılaşmak
5. oturum: Tekrar kullanmaya başlamayı önleme
• Yeniden madde kullanmaya başlama
çalışmaları bireyin kendisini hiç beklemediği bir anda yüksek risk içinde bulduğunu
göstermektedir
• Amaç: Kişinin kayma döngüsünü anlaması ve riskli durumlarını değerlendirmeyi öğrenmesi
Oturum akışı
1. Kaymanın ve kayma döngüsünün tanımlanması
2. Erken kaymanın önemini vurgulayın
3. Madde kullanma arzusu ve dürtüsünü anlatın
Kısmi Kayma
Erken
Kayma Tam
Kayma
Düzelme
Alkol-madde alma dürtüsü
4. Kendi yaşamlarından örnekler isteyin 5. Madde kullanımıyla ilgili akla gelen
düşünceler hakkında bilgi verin ve formu doldurtun.
6. Bu düşünceler ile nasıl başa çıkabileceklerini sorun
Madde kullanımı ile ilgili akla gelen düşünceler
Hiç düşünmüyorum Ara sıra düşünüyorum Çok sık düşünüyorum
1. Eskiye özlem duyma
2. Kendini test etme çabası
3. Kriz durumları
4. Ayıkken kendini rahat
hissetmeme
5. Kendine olan güvenini
kaybetme
6. Kendine fazla güvenme
7. Kaçış yolu olarak görmek
8. Rahatlama yolu olarak
görmek
9. Sosyalleşme yolu olarak
görmek
10.Kederlenmenin çözümü
olarak görme
11.Bırakmak için gerekli olan
mücadeleden bıkma
12. ……….
13………
7. Düşüncelerle başa çıkma formunu doldurtun ve tartışın
Bana uygun değil Bana uygun olabilir Kesinlikle bana uygun
1. Karşıt düşünceler geliştirin.
2. Kullanmamanın yararlarını
hatırlayın.
3. Madde kullandığınız döneme ait kötü
yaşantıları hatırlayın.
4. Başka şeyler düşünmeye
çalışın.
5. Ne kadar bir süredir
maddeyi kullanmadığınızı
hatırlayın.
6. Kararlarınızı geciktirin.
7. İçinde bulunduğunuz ortamı
değiştirin.
8. Düşüncelerinizi başkalarına anlatın ve onlardan
yardım isteyin.
9. ………..
10………..
6. oturum: İyileşmek için
• Maddeyi bırakmak yaşamlarında değişiklikler yapmalarını gerektirmektedir.
• Amaç: Bu değişiklikleri gündeme getirmek ve tartışmak
Oturum akışı
1. İyileşmek nedir? diye sorun. Yanıtları dinleyin 2. Yanıtı verin. “ İyileşmek maddeyi bırakmak ve
yaşam biçimini değiştirmektir”
3. İyileşme formunu dağıtın ve maddelerden
neler anladıklarını sorun ve yapabileceklerini işaretlemelerini isteyin
İyileşmenin yolları
Yapamam Yapabilirim Yaparım
1. Hayatınızı programlayın.
2. Madde kullanmayan
arkadaşlar edinin.
3. Suçluluk ve utanç duygularından uzak
durun
4. Dürüst olun, zor da olsa
doğruyu söyleyin
5. Riskli durumlardan kaçının
6. Bugüne Odaklanın
7. Değiştiremeyeceklerinizle
uğraşmayın
8. Beyninizin tuzaklarına
düşmeyin
9. Başkalarının düzeninizi
bozmasına izin vermeyin
10.Düzenli yaşayın
11.Öfkenizle baş etmeyi
öğrenin
12.Yalnız kalmayın
13.Aç kalmayın
14.Yorgun kalmayın
Dikkatiniz için teşekkürler
