Eğitim Psikolojisi. Gelişim-Öğrenme-Öğretim. 23. Baskı. Ed tör: B nnur YEŞİLYAPRAK. Gözden Geçirilmiş

(1)

Eğitim Psikolojisi

Gelişim-Öğrenme-Öğretim

Ed�tör: B�nnur YEŞİLYAPRAK

23. Baskı

Gözden Geçirilmiş

(2)

Editör: Prof. Dr. Binnur YEŞİLYAPRAK

EĞİTİM PSİKOLOJİSİ Gelişim-Öğrenme-Öğretim

ISBN 978-605-318-672-4 DOI 10.14527/9786053186724 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.ye aittir.

Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fo- toğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin ya- zılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

1. Baskı: Ekim 2006, Ankara

Gözden Geçirilmiş 23. Baskı: Ekim 2020, Ankara Yayın-Proje: Şehriban Türlüdür Dizgi-Grafik Tasarım: Müge Çetin

Kapak Tasarım: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Basım A.Ş.

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA

(0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 36306 Matbaa Sertifika No: 26687

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay/ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

(3)

Yeni Baskı İçin Teşekkür ve Birkaç Söz...

“…

Nice şeyin okulu yok

Aşkın, inancın, insanlığın okulu yok Ama dilerseniz hepsini öğrenebilirsiniz Biraz çaba

Yeter…

(S. K. Aksal’ın “Okuldışı” adlı şiirinden)

Kuşkusuz ki “yaşamayı öğrenmek”, gerek okulda gerekse okul dışında yaşayarak çaba harcayarak gerçekleşiyor... Gelişimin ve öğ- renmenin doğasını açıklayarak bireyin yaşam sürecine katkı yapmayı amaçlayan bu kitap da yıllar içinde büyüyüp gelişerek yaşamını sür- dürüyor…

İlk olarak 2002 yılında “Gelişim ve Öğrenme” adıyla yayımlanan ki- tabımızın ilk hali 10 baskı yaptıktan sonra güncellendi; “Öğretim” ile ilgili yeni bir bölüm eklenerek kapsamı genişletildi ve “Eğitim Psikolojisi” üst başlığı ile “Gelişim-Öğrenme-Öğretim” olarak 2006 yılında yeniden 1. bas- kı olarak yayın hayatına girdi ve 23. baskıya ulaştı. Kitap yoğun bir ilgi ve beğeni ile eğitim programlarımızın vazgeçilmez bir kaynağı haline geldi.

Bu süreçte kitap, her baskıda bize gelen geri bildirimlere göre yeniden gözden geçirildi ve güncellendi. Geçen yıl kitabımıza yeni bir uzman eli değdi ve sevgili hocamız Doç. Dr. Kasım Kıroğlu özenli ve titiz çalışmasıyla her bir satırını dil, ifade ve anlam açısından inceledi, düzeltti, güncelleme önerileri getirdi. Onun katkıları ile bu yeni baskı- nın değeri arttı, kendisine yürekten teşekkürler... Bir büyük teşekkür de Servet Sarıkaya’nın şahsında tüm Pegem ailesine; kitabımıza hak ettiği özeni gösterdikleri için.

Üniversitelerimizde ilgili derslerde kitabımızdan yararlanan tüm akademisyenlerimize ve kitabı çok sevdiklerinden emin olduğum tüm üniversite öğrencilerimize ve mezunlarımıza gösterdikleri ilgi ve değer için müteşekkirim. Bu baskı için kitabı yeniden değerlendirmek istedik, görüşe açtık, sadece olumlu geribildirimler gelse de son bölüme bir kaç küçük ekleme yaptık.

Daha güzel bir dünya için umut ve çabalarımızın sürmesi dileğiyle...

Editör

Binnur Yeşilyaprak

Ankara, Ekim 2020

(4)

Bu kitap;

Öğrencilerinin gelişimlerini tanımak, onların her yönüyle sağlıklı gelişebilmeleri- ne yardımcı olmak ve öğrencilerine uygun öğrenme yaşantıları kazandırmak isteyen

ÖĞRETMENLERE VE ÖĞRETMEN ADAYLARINA

Eğitim sürecini geliştirmede önemli sorumluluklar taşıyan

YÖNETİCİLERE VE MÜFETTİŞLERE Çocuğunun gelişim ve öğrenme süreci- ni öğrenip ona yardımcı olmak isteyen

ANNE VE BABALARA Dünyada var olma, gelişme ve yaşa- mayı öğrenme sürecini merak eden ve bu süreci olumlu etkileyerek kendini geliştir- mek isteyen

TÜM BİREYLERE

ithaf olunur...

(5)

“Siz hiç bir kitaba aşık oldunuz mu?”

Hayatımı Değiştiren KİTAP

Ben şu an dershanemde oturmuş “Eğitim Psikolojisi” kitabınızı oku- yorum, belki 50. kez! Evet, evet yanlış duymadınız, en az elli kez... Bir kitap bu kadar sevilir mi? Ya da hangi kitap bu kadar çok okunmayı hak edecek kadar değerlidir! Ben size hayatımın küçük bir özetini yapayım. Bu kitaptan öncesini mi duymak istersiniz yoksa sonrasını mı?..

Fen-Edebiyat Fakültesi’ni bitirdikten sonra iş bulamayacağımı düşü- nüp pedagojik formasyon eğitimi almaya karar verdim. Gelişim ve Öğrenme dersi hocamız sizin kitabınızı kullanıyordu. Ben de aldım.

Daha kitabı elime ilk aldığım andan itibaren inanamayacağım bir dünyanın içinde buldum kendimi. Kitap sanki en sevdiğim bir kıya- fetim gibi, üzerimden çıkmaz gibi, nereye gitsem yanımda. Siz hiç bir kitaba aşık oldunuz mu?..

... Neden bu kadar etkilendim diye düşündüm. Eğer bir kitap yazsay- dım, emin olun böyle bir kitap yazmak isterdim. Bu kadar duygulara hitap eden ya da duyguları en doğru yerinden yakalayan...

... Siz beni ben yapmadınız, bana şunu gösterdiniz: Nesrin, bu sensin.

Artık kendinin farkına var. Sen değerli bir insansın. Dürüst, empatik ve içten olduğun sürece başarı seni kovalayacak... Kitabınızın sonundaki hikayedeki gibi “kuşun geleceği benim elimde”...

Nesrin Ertunan (Kimya Öğretmeni)

Bir Okuyucu Mektubu

Bir vefa notu: Geçenlerde bir mesaj aldım; “Merhaba hocam, ben yıllar önce size bir mektup yazmış- tım, siz de kitabınızın önsözünde yayınlamıştınız. Kitabınızı hala yayında görmek ve baskı sayıları çok mutlu etti beni..” diye başlayan notta Nesrin Öğretmen, evlendiğini ve bu kitaptan öğrendikleri ile sevgi dolu iki çocuk ve yüzlerce öğrenci yetiştirdiğini, hep fark yaratan bir öğretmen olduğunu anlatı- yordu. Bir vefa borcu olarak bana teşekkür ediyor ve beni okuluna davet ediyordu. Nesrin öğretmene ve bu kitaptan yararlanan tüm öğretmenlerimize teşekkürler.. (editör)

(6)

16 Mart 2020 tarihli WhatsApp mesajı ile 11 yıl sonra gelen mektup ve sevgili

Laden Kayalı ile yazışmalarımız...

(7)

Bu kitap öncelikle insan yaşamındaki iki temel ‘MUCİZE’yi anlatıyor:

Birincisi, döllenmiş bir yumurtadan bir bebeğin dünyaya geli- şi, büyüyüp gelişmesi ve bir yetişkin olması!

İkincisi, dünyaya geldiğinde yaşama dair hiçbir bilgisi olma- yan bu bebeğin yaşamayı öğrenmesi! Yani konuşmayı, yürümeyi, yemek yemeyi, şarkı söylemeyi, kavga etmeyi, fareden korkma- yı, bisiklete binmeyi, insanları sevmeyi, kopya çekmeyi, trafik kurallarını ve onlara uymamayı, flört etmeyi, doktor, hemşire, mühendis ya da öğretmen olmayı! “Yaşamayı öğrenmek” için ne kadar çok davranış öğrenmemiz gerektiğinin bir listesini yapmak mümkün olsa bu listenin uzunluğu ne kadar olur dersiniz?

İşte bu kitap, aslında, sürekli gerçekleştiği ve hepimizi kap- sadığı için pek de farkında olmadığımız ve olağan karşıladığı- mız bu iki temel mucizeyi; GELİŞİM ve ÖĞRENME’yi açıklamayı amaçlıyor. Bu amacı gerçekleştirmede geçerli olan yaklaşım ve modelleri de inceleyerek bireyin gelişim ve öğrenmesine yardım- cı olacak ÖĞRETİM’i de kapsıyor.

Kitap, özellikle öğrencilerin gelişim özelliklerini tanıyarak onların ‘öğrenme’ yaşantıları kazanmalarını sağlamakla yükümlü öğretmenlere yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu nedenle üniver- sitelerin, öğretmenlik programlarındaki ‘aday öğretmenler’ için YÖK’ün öğretmenlik programları içinde 2. veya 3. yarıyılda yer alan “Eğitim Psikolojisi” dersinde kullanılabilecek bir kaynak kitap olarak tasarlanmıştır. Konuların seçimi, sıralama ve kapsamı bu hedef kitlenin hazırbulunuşluk düzeyine ve gereksinimine uygun olarak hazırlanmıştır.

Kitabın tasarımında şu noktalar esas alınmıştır:

1. YÖK kur tanımına uygun olarak, öğretmenlik formasyonu programında yer alan diğer dersler ile bütünleşmesi, önceki ve sonraki formasyon dersleri ile aşamalığı ve ardışıklığı sağ- layabilmesi.

2. Farklı lise programlarından gelen öğrencilerin farklı hazırbulunuşluk düzeylerine uygun olması.

3. Gerek farklı eğitim kademelerinde (okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim düzeylerinde) gerekse değişik alanlardaki öğret- men adaylarına kaynak olabilme.

Ön Söz

(8)

viii

4. Öğrencinin bir öğretmen adayı olarak öğrendiklerini meslek yaşamına transfer edebilmesi.

5. Dersi yürütecek öğretim elemanlarının rahat izleyebilecekleri bir kaynak kitap olabilmesi.

6. Üniversite öğrencilerinin sıkılmadan okuyup çalışabilecekleri

“ilginç ve keyifli bir kitap” olması.

Elinizdeki kitap, bu özellikleri ne derece taşıyor, buna okuyu- cular karar verecektir. Ancak bizler, kitabı hazırlayan ve yayım- layan oldukça kalabalık bir ekip olarak elimizden geleni yaptık.

Kitabın gerçekten hedef kitlenin gereksinimlerini karşılayabi- lecek bilimsel bilgileri, okuyucu ile etkileşime girerek ve rahat anlaşılır bir tarzda sunmasına çalıştık.

Umarız ki çabalarımız takdir edilecektir! Kuşkusuz olumlu geri bildirimler kendimizi iyi hissetmemizi, olumsuz geri bildirimler de kitabı geliştirmemizi sağlayacaktır! Bu nedenle, nasıl olursa olsun, geri bildirimlerinizi bekliyoruz...

Kitabın, tüm öğretmen adaylarına, hazırlandıkları mesleği sevmelerine ve bu alanda kendilerini geliştirmelerine katkıda bulunması dileğiyle...

Ekim 2020 Editör:

Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak

Ankara Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Fakültesi

(9)

Bu kitap psikolojinin iki alt alanı olan “Gelişim” ve “Öğrenme”

konularını incelemektedir. Öğrenme, gelişim temeline dayanır.

Sizler, üniversiteye girme başarısını gösteren gençler olarak öğren- menin gerektirdiği gelişim aşamalarını büyük ölçüde tamamladı- ğınızı kanıtlamış bireylersiniz. Üniversitede göstereceğiniz başarıyı etkileyen pek çok faktör bulunmaktadır. Bu faktörlerin niteliği ve başarıyı etkileme gücü bireye göre değişir. Ancak başarıyı etkile- yen en önemli faktörlerden biri çalışma yöntemidir.

Ders çalışma yöntemi, bilgilerin zihne yerleşmesi ve hatırlan- ması açısından başarıyı önemli ölçüde etkiler. Bu nedenle size, bu kitabı çalışırken, diğer yöntemlere göre daha etkili olduğu araş- tırmalarla kanıtlanmış bir yöntem önerilmektedir. Bu yöntemin temelini oluşturan kuramsal düşünceler 10. Ünite’de tartışılmak- tadır.

Yöntem, bir üniteyi çalışırken birbirini izleyen beş aşamanın ilk harflerinin yanyana getirilmesiy-

le adlandırılmıştır: İSOAT yöntemi.

Yöntemin basamakları şu şekildedir:

İ → İzle (gözden geçir) S → Sorular oluştur O → Oku

A → Anlat (tekrarla)

T → Test et (kendini değerlendir)

İlk ve son aşamalar bir ünitenin bütününe uygulanır; aradaki üç aşama ünitede yer alan konulara, yeri geldikçe uygulanır.

Şimdi kısaca her aşamayı inceleyelim :

1. İZLE Aşaması (gözden geçirme): İlk aşamada ünitenin bütünü hakkında bir fikir edinmek için ünitenin başından başlayıp sonu- na kadar hızla gözden geçiriniz. Ana başlıklar, alt başlıklar, şekil, resim, tablo vb. kısımlara göz atınız. Giriş kısmını okuyunuz ve bölümün sonundaki özet (gözden geçirelim) kısmını mutlaka okuyunuz. Bu işi dikkatinizi toplayarak sadece 5-10 dakikada yapabilirsiniz.

2. SOR Aşaması: Gözden geçirme aşamasında, ünite kapsamında yer alan konularla ilgili kafanızda sorular oluşturunuz. Nelerden söz ediliyor? “Ne, Nasıl, Neden?“ gibi sorular sorunuz ve daha önce bu konularda belleğinizde var olan bilgilerle bağlantı kurarak neler öğrenebileceğinizi kestirmeye çalışınız. Burada

Öğrenciler İçin

Kitabı Kullanma Kılavuzu

İZLE (Gözden Geçir)

SOR OKU ANLAT

TEST ET

(10)

x

ünitenin başında yer alan “Düşünelim, tartışalım” kısmında verilen sorulara ve ünite içinde yer alan sorulara da göz atabilirsiniz.

3. OKU Aşaması: Kafanızda oluşan genel fikir ve çıkardığınız sorular çerçevesinde konuyu, anlamaya çalışarak dikkatlice okuyunuz.

Sorduğunuz soruları yanıtlamaya çalışınız. Okumakta olduğunuz konu üzerinde düşünün ve belleğinizdeki ilgili konularla bağlantısı- nı kurmaya çalışınız. Tanım, benzerlik, farklılık belirten önemli kısım- ların altını çizin, ana noktalara işaret koyunuz. Anahtar noktalara dikkat ediniz.

4. ANLAT (Tekrarla) Aşaması: İzle aşamasında tüm üniteyi gözden geçirmelisiniz. Ancak, Sor, Oku ve Anlat aşamasını, ünite içinde bütünlük oluşturan ana konulara sırasıyla uygulamanız gerekiyor.

Belli bir alt konuyu okuduktan sonra ana fikirleri hatırlamaya ve kendi kendinize anlatmaya çalışın. Tekrarlama, bilgileri belleğe yer- leştirmenin güçlü bir aracıdır. Okuduklarınızı, kendi sözcüklerinizle ve tercihen yüksek sesle anlatın. Bu alt bölümü yeterince öğrendi- ğinizden emin olduğunuzda, izleyen alt bölüme geçin ve sor, oku, anlat aşamalarını yeniden uygulayın. Ünitenin tüm alt konularını bitirinceye dek bu şekilde devam edin.

5. TEST ET Aşaması: Ünitenin çalışılması tamamlandıktan sonra özet (gözden geçirelim) kısmını bir kez daha okuyun ve değerlendirme sorularını yanıtlayın. Ayrıca “sınıf uygulamaları” olarak ünite sonun- da yer alan sorular da sizin kendinizi değerlendirmenize yardımcı olacaktır.

Sevgili öğrenciler, bu kitap sizin rahat okumanızı, sıkılmadan çalış- manızı ve kolay anlamanızı sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Bu tasa- rım hem içerik olarak konuların sıralanması, genelden özele doğru ele alınması, açık-anlaşılır bir dil kullanılması, dikkati toplamaya yarayacak soru, örnek ve deneylere yer verilmesi şeklinde; hem de biçim olarak algılama, izleme ve belleğe kaydetmeye uygun bir düzenleme açısın- dan sağlanmaya çalışılmıştır. Ancak unutmayın, öğrenmeyi etkileyen en önemli etken içten güdülenme, yani sizin öğrenmek istemeniz ve kendinizi çalışmaya konsantre edebilme gücünüzdür.

Son olarak, bu kitabın SEVİLMEYE ihtiyacı olduğunu unutmayın.

Lütfen kitabı sevgiyle elinize alın ve severek kullanın. Ülkemizin 11 ayrı üniversitesinden, bu alanda yetkin 13 ayrı akademisyenin, yılların biri- kimiyle ve aylarca süren uğraşlarının sonucu ortaya çıktığını düşünün.

Ne dersiniz, sizce de sevilmeyi hak etmiyor mu?

Editör

(11)

Bu kitap, öğretmenlik programlarında yer alan “Eğitim Psikolojisi”

dersi için bir kaynak kitap olarak hazırlanmıştır. Siz öğretim elemanları- nın dersi yürütmede rahat izleyebileceği ve dersin etkin ve zevkli işlen- mesine katkı sağlayabilecek bir tasarım gerçekleştirilmeye çalışılmıştır.

Bu amaçla her ünite aşağıda açıklanan bir formata göre hazırlanmıştır:

1. Öğrenme Hedefleri

Her ünitenin başına, o üniteye yönelik olarak öğrencilerin ulaşması beklenen hedefler konmuştur. Bilindiği gibi dersin başında öğrencilerin hedeflerden haberdar edilmesi konuya dikkat çekme, güdüleme ve anlamlı öğrenmeyi teşvik etme açısından katkı sağlayabilir.

2. İçindekiler

Ünitenin içinde yer alan ana konular ve bazı önemli alt başlıklar veri- lerek bilgilerin nasıl bir düzenlemeyle sunulacağı sıralanmıştır.

3. Düşünelim, Tartışalım

Konunun başında, derse giriş yapmak için öğrencilere yöneltile- bilecek, onları düşünmeye sevk edebilecek sorular yer almaktadır. Bu soruların, konuya ilişkin güncel, somut yönleri göstererek öğrencinin dikkatini çekmesi ve ilgi uyandırması amaçlanmıştır. Bu sorular üzerinde küçük bir tartışma ile konuya giriş yapıldığında dersin daha ilgi çekebi- leceği düşünülmüştür.

4. Örnek Olay

Her ünitenin başında örnek olay olarak, ünitenin kapsamı ile ilgili bir karikatür, anı, öykü ya da deney yer almıştır. Örnek olayın incelenmesi ile öğrencilerin kafasında konularla ilgili soruların oluşması, bazı ipuçları verilmesi ve ilgi çekilmesi amaçlanmıştır.

5. Konuların Sunumu

Konuların ana başlıklar ve alt başlıklar halinde sunulmasına, özet tablolara yer verilmesine, şekil ve şemalarla daha anlaşılır hale getirilme- sine çalışılmıştır. Konular sunulurken aşağıdaki simgelerle, bilgiyi işleme sürecinin aktif kılınması hedeflenmiştir.

Öğretim Elemanları İçin

Kitabı Kullanma Kılavuzu

(12)

xii

• Anahtar kavramlar, önemli noktaların vurgulanması ve tekrarın sağ- lanması,

• Öğrencileri yönlendirecek, dikkati sürdürmeye yardımcı olacak soru- ların sorulması ile düşünce sürecinin aktif kılınması ve güncel bağlan- tıların kurulması,

• Konuyu somutlaştıracak, anlamayı ve bellekte saklamayı sağlayabile- cek örnek durumların verilmesi veya konu ile ilgili bilimsel deneylerin sunulması. Anlamayı, bilgiyi saklamayı kolaylaştıracak ve dikkati artı- rabilecek uyarıcıların sağlanması,

• Ayrıca konularla ilgili fotoğraf ya da resimlerle yine öğrencilerin ilgisi- nin çekilmesi ve kalıcılığın sağlanması.

6. Sınıf Uygulamaları

Bu bölümde, öğrencilerin üniteyi işledikten sonra konularla ilgili zihinsel uygulamalar, tartışmalar yapabilmesi ve öğrenilenlerin pekiş- tirilmesi düşüncesi ile tasarlanmış sorular ve öneriler yer almaktadır.

Bunlar, dersin sonunda değerlendirme amaçlı kullanılabilir veya ev ödevi olarak verilebilir.

7. Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim

Ünitede yer alan konuların ana hatları ile özetlenmesi, önemli nokta- ların vurgulanarak tekrar edilmesi amacıyla hazırlanmıştır.

8. Değerlendirme Soruları

Öğrencilerin kendi kendilerini test etmeleri düşüncesiyle konulan bu sorular, dersin sonunda öğrencilere yöneltilebilir. Yeni sorular hazırlan- masında bir fikir verebilir.

9. Kaynakça

Ünite içinde yararlanılan kaynaklar, metin içinde referans numarası sistemiyle, bölüm sonlarında yer almıştır. Konuları daha ayrıntılı sunmak isteyen öğretim elemanları kuşkusuz yeni kaynaklara başvurma gerek- sinimi duyabilir.

Kitabın bu formatıyla sizlerin “öğretme” işinizi daha kolay ve daha zevkli hale getirebilmesini umut ediyoruz. Kitabın yeni baskılarında daha yeterli bir kapsam ve formata kavuşması sizlerin eleştiri ve önerileri ile gerçekleşebilecektir.

Sizlere ve öğrencilerinize yararlı olabilmek dileğiyle...

Editör

(13)

BÖLÜM I Ünite 1. Gelişim ve Öğrenme Psikolojisine Giriş

Prof. Dr. Şermin Külahoğlu

Girne Amerikan Üniversitesi

Ünite 2. Gelişimin Doğası

Prof. Dr. Betül Aydın

İstanbul Bilim Üniversitesi

Ünite 3. Bedensel ve Devinsel Gelişim

Doç. Dr. Mehmet Bilgin

Çukurova Üniversitesi

Ünite 4. Bilişsel Gelişim ve Dil Gelişimi

Dr. Öğr. Üyesi Hadiye Küçükkaragöz

Dokuz Eylül Üniversitesi

Ünite 5. Kişilik Gelişimi (Psikososyal ve Ahlak Gelişimi)

Prof. Dr. Gürhan Can

Hasan Kalyoncu Üniversitesi

BÖLÜM II Ünite 6. Öğrenmenin Doğası

Prof. Dr. Mustafa Kılıç

Ufuk Üniversitesi

Ünite 7. Öğrenmede Davranışsal Yaklaşımlar

Prof. Dr. Kurtman Ersanlı

Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Ünite 8. Sosyal Öğrenme Kuramı

Prof. Dr. İsa Korkmaz

Necmettin Erbakan Üniversitesi

Ünite 9. Gestalt ve İnsancıl Yaklaşımda

Öğrenme

Prof. Dr. Filiz Bilge

Hacettepe Üniversitesi

Ünite 10. Bilgiyi İşleme Modeli

Dr. Öğr. Üyesi Bülent Öztürk

Prof. Dr. İbrahim Kısaç

Gazi Üniversitesi

Ünite 11. Öğrenmeden Öğretime Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak Ankara Üniversitesi Doç. Dr. Ertuğrul Uçar Aksaray Üniversitesi

Üniteler ve Yazarları

Editör: Prof. Dr. Binnur Yeşilyaprak

Ankara Üniversitesi 

(14)

(15)

Yeni Baskı İçin Teşekkür ve Birkaç Söz ...iii

Bir Okuyucu Mektubu ...v

Ön Söz ...vii

Öğrenciler İçin Kitabı Kullanma Kılavuzu ...ix

Öğretim Elemanları İçin Kitabı Kullanma Kılavuzu ...xi

Üniteler ve Yazarları ...xiii

Şekiller Listesi...xx

Tablolar Listesi ...xx

Şemalar Listesi ...xxi

GELİŞİM VE ÖĞRENME PSİKOLOJİSİNE GİRİŞ Ünite 1 (1-28) Giriş ...2

Psikolojinin Tanımı ...3

Psikolojinin Tarihçesi ...6

Psikoloji Bilimini Yönlendiren İnsan Anlayışı Yaklaşımları ... 10

Psikolojinin Alt Dalları ... 11

Eğitim Psikolojisi ... 15

Eğitim Psikolojisinin Alt Alanları ... 17

Gelişim ve Öğrenme Psikolojisinde Kullanılan Araştırma Teknikleri ... 19

Sınıf Uygulamaları ... 26

Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim ... 26

Değerlendirme Soruları... 27

Kaynakça ... 28

GELİŞİMİN DOĞASI Ünite 2 (29-55) Giriş ... 31

Gelişimle İlgili Temel Kavramlar ... 32

Gelişim ... 32

Büyüme ... 32

Olgunlaşma ... 32

Öğrenme ... 33

Hazırbulunuşluk ... 33

Kritik Dönem ... 33

Gelişimin Biyolojik ve Çevresel Temelleri ... 34

Kalıtım ... 34

Çevre ... 37

Gelişim İlkeleri ... 38

Gelişim Dönemleri ve Gelişim Görevleri ... 41

Gelişim Dönemleri ve Özellikleri... 41

Gelişim Görevleri ... 43

Gelişim Alanları ... 46

Öğretmenler İçin Gelişimin Doğasını Bilmek Neden Gereklidir? ... 47

Kaynakça ... 55

İçindekiler

(16)

xvi

BEDENSEL VE DEVİNSEL GELİŞİM Ünite 3 (57-81)

Giriş ... 58

Bedensel Büyüme ve Gelişim... 59

Büyüme ... 59

Beden Oranı... 60

Devinsel (Psiko-Motor) Gelişim ... 61

Okul Öncesi Dönem ... 62

Devinsel Büyüme ve Gelişim ... 63

İlköğretim Dönemi ... 67

Ortaöğretim Dönemi ... 69

Ergenlikte Cinsel Gelişim ... 70

Bedensel ve Devinsel Gelişimde Bireysel Farklılıklar ... 73

Öğretmenin Bedensel ve Devinsel Gelişim Açısından Sorumlulukları ... 74

Kaynakça ... 81

BİLİŞSEL GELİŞİM VE DİL GELİŞİMİ Ünite 4 (83-121) Giriş ... 84

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı ... 85

Bilişsel Gelişimin Ögeleri ve Kavramları ... 85

Jean Piaget (1896-1980) ve Klinik Yöntem ... 90

Piaget’nin Bilişsel Gelişim Dönemleri ... 91

Duyusal-Hareket (Sensory-Motor) Dönemi (0-2 Yaş) ... 92

Duyusal-Hareket Dönemin Eğitimsel Doğurguları ... 94

İşlem Öncesi Dönem (2-7 Yaş) ... 94

İşlem Öncesi Dönemin Eğitimsel Doğurguları ... 98

Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş) ... 98

Somut İşlemler Döneminin Eğitimsel Doğurguları...100

Soyut İşlemler Dönemi (11 Yaş ve Üstü) ...100

Soyut (Formel) Düşüncenin Eğitimsel Doğurguları ...102

Çocukta Dil Gelişimi ...102

Dil Gelişimi ...102

Dil Nedir? ...103

Çocukta Dil ve Düşünce ...104

Dil Gelişimi ile İlgili Görüşler ...104

Okul Öncesi Dönemde Dil Gelişimi ...106

Agulama Evresi (0-12 Ay) ...107

Tek Sözcük Evresi (12-18 Ay) ...108

Kelimelerin Birleştirilmesi Dönemi (Telgrafik Konuşma, 18-24 Ay) ...108

İlk Gramer Süreci (24-60 Ay) ...108

Dil Gelişimini Etkileyen Faktörler ...109

Okul Döneminde Dil Gelişimi ...111

Sınıf Uygulamaları ...112

Özet: Önemli Noktaları Gözden Geçirelim ...113

Değerlendirme Soruları...114

Kaynakça ...121

(17)

xvii

KİŞİLİK GELİŞİMİ

Ünite 5 (123-163)

Giriş ...125

Freud’un Kişiliğin Yapısı, Örgütlenmesi ve Gelişimine İlişkin Kuramsal Yaklaşımları ...126

Topografik Kişilik Kuramı ...126

Yapısal Kişilik Kuramı ...127

Psikoseksüel Gelişim Kuramı ...128

Psikoseksüel Gelişim Kuramının Eğitim Açısından Sonuçları ...132

Erikson’ın Psikososyal Gelişim Kuramı ...133

Psikososyal Gelişim Dönemleri ...134

Güvene Karşı Güvensizlik (0-1 Yaş) ...136

Özerkliğe Karşı Kuşku ve Utanç (1-3 Yaş) ...136

Girişimciliğe Karşı Suçluluk (3-6 Yaş) ...137

Başarılı Olmaya Karşı Yetersizlik (6-12 Yaş) ...138

Kimlik Kazanmaya Karşı Kimlik Krizi (12-18 Yaş) ...139

Ergenlik Sonrası Yaşanan Karmaşalar ...139

Psikososyal Gelişim Kuramının Eğitim Açısından Sonuçları ...140

Ahlâk Gelişimi ...141

Piaget’nin Ahlâk Gelişimi Kuramı ...141

Kohlberg’in Ahlâk Gelişimi Kuramı ...142

Gelenek Öncesi Düzey ...144

Geleneksel Düzey ...144

Gelenek Ötesi Düzey ...145

Ahlâk Gelişim Kuramlarının Eğitsel Doğurguları ...146

Farklı Eğitim Dönemlerindeki Öğrencilerin Kişilik Gelişimlerini Kolaylaştırmada Ailenin ve Öğretmenin Rolü ...146

Okul Öncesi Eğitim Dönemi ...147

İlköğretim Dönemi ...149

Ortaöğretim Dönemi ...151

Kaynakça ...163

ÖĞRENMENİN DOĞASI Ünite 6 (165-196) Giriş ...166

Öğrenme ile İlgili Kavramlar ...167

Öğrenmenin Niteliği ...169

Öğrenilmiş Davranış İle Doğuştan Getirilen (İçgüdüsel ve Refleks) Davranışların Farkı ...170

Öğrenmenin Biyolojik Temelleri ...171

Sinir Sistemi ...171

Sinir Sisteminin Görevleri ...172

Beyin ve Gelişmesi ...173

Beynin Görevleri ...175

Beynin İşlevleri...175

Öğrenmede Duyu Organlarının Rolü ...176

Öğrenmeyi Etkileyen Etkenler ...177

Öğrenenle İlgili Etkenler (Kişisel Etkenler) ...177

Öğrenmede Bireysel Ayrılıklar ...182

Öğrenme Olayına Kuramsal Açıdan Kısa Bir Bakış ...184

Öğrenmenin Doğasını Bilmek Öğretmen İçin Neden Gereklidir? ...185

Kaynakça ...195

(18)

xviii

ÖĞRENMEDE DAVRANIŞSAL YAKLAŞIMLAR Ünite 7 (197-243)

Giriş ...198

Davranışçı Öğrenme Kuramları ...199

Klasik Koşullama ...200

Etki Yasası ...205

Edimsel Koşullama ...208

Davranışsal Öğrenmenin Temel İlkeleri ...212

Uyarıcıların Rolü ...212

Pekiştireçler ...212

Davranışçı Yaklaşımların Sınıf Ortamında Uygulanması ...218

Uyarıcıların Hazır Olması ...219

Şekillendirme (Davranış Biçimlendirme) ...219

Önceki Yaşantıların Yeni Davranışlara ve Yeni Yaşantılara Etkisi ...222

Kaynakça ...243

SOSYAL ÖĞRENME KURAMI Ünite 8 (245-269) Giriş ...246

Sosyal Öğrenme Kuramının Gelişimi ...247

Sosyal Öğrenme Kuramının Temel Kavramları ...250

Sosyal Öğrenme Kuramının Dayandığı Temel İlkeler ...255

Gözlem Yoluyla Öğrenme Süreçleri ...260

Sosyal Öğrenme Kuramının Eğitimde Uygulanması ...262

Uygun Model Kullanmak ...262

Öz-Yeterliğin Geliştirilmesi...263

Öğrencilerin Duygularını Dikkate Almak ...264

Sosyal Öğrenmenin Sınıf Ortamında Uygulanışı ...264

Öğretmene Öneriler ...265

Kaynakça ...269

GESTALT VE İNSANCIL YAKLAŞIMDA ÖĞRENME Ünite 9 (271-302) Giriş ...272

Gestalt Kuramda Öğrenme ...273

Algılama ...274

Algı Yasaları ...276

1. Şekil-Zemin (Figure-Ground) İlişkisi ...276

2. Yakınlık (Proximity) Yasası ...277

3. Süreklilik (Continuity) Yasası ...277

4. Tamamlama (Closure) Yasası ...278

5. Benzerlik (Similarity) Yasası ...278

6. Basitlik (Simplicity) Yasası ...279

Pragnänz Yasası ...279

Algısal Değişmezler ...280

Bellek İzi ve Unutma ...281

İçgörüsel Öğrenme ...281

Üretici Düşünme ...283

Yaşam Alanı ...286

(19)

xix

Gestalt Kuramın Eğitim Açısından Doğurguları ...288

İnsancıl Yaklaşımda Öğrenme ...289

Benlik Kavramı ...289

Öğrenci-Öğretmen İlişkisi ...291

İnsancıl Eğitimin İlkeleri ...293

Maslow’un Temel Gereksinmeler Hiyerarşisi ...294

Gereksinmeler Hiyerarşisinin Eğitim Açısından Doğurguları ...296

Kaynakça ...302

BİLGİYİ İŞLEME MODELİ Ünite 10 (303-335) Giriş ...304

Bilgi Depoları ...306

Duyusal Bellek ...307

Kısa Süreli Bellek (Çalışan Bellek) ...308

Uzun Süreli Bellek ...311

Bilişsel Süreçler ...317

Dikkat ...317

Algılama ...318

Tekrar ...319

Kodlama ...321

Geri Getirme (Hatırlama) ...322

Unutma (Geri Getirme Başarısızlığı)...323

Yürütücü Süreçler/Bilişi Yönetme ...325

Bilgiyi İşleme Modelinin Eğitim Ortamında Uygulamaları ...327

Kaynakça ...334

ÖĞRENMEDEN ÖĞRETİME Ünite 11 (337-398) Giriş ...338

Bloom’un Tam Öğrenme Modeli ...341

Bruner ve Buluş Yolu ile Öğrenme ...344

Temsil Evrelerinin Sırası ...346

Buluş Yoluyla Öğrenmede Öğretim Süreci ...347

Ausubel ve Anlamlı Öğrenme ...351

Anlamlı Öğrenmenin Etkililiği ...355

Gagne Öğretim Durumları Modeli ...355

Piaget’nin Öğretim Doğurguları ...361

Vygotsky’nin Sosyo-Kültürel Yaklaşımı ...365

Üst Düzey Zihinsel Süreçlerin Sosyal Kökeni ...366

Beyin Temelli Öğrenme ...371

Yapılandırmacılık ...380

Kaynakça ...398

Son Söz ...399

Eğitim Psikolojisi Değerlendirme Soruları ...403

Eğitim Psikolojisi Değerlendirme Soruları Yanıt Anahtarı ...430

Ünite Değerlendirme Soruları Yanıt Anahtarı ...431