ETİK DEĞERLENDİRME SÜRECİ
Dr. Öğr. Üyesi Rabia VEZNE Akdeniz Üniversitesi
Eğitim Fakültesi
Pedagojik Formasyon Eğitimi 2019-2020 Yaz Dönemi
•
Herhangi bir yaşam alanında “iyi” olarak kabul edilen etik değerler kendilerini alışkanlık, kural, ilke ya da standartlar şeklinde gösterirler.İYİ DÜŞÜN!
•
En genel anlamda karar, eylemi etkileyenyargılar biçiminde tanımlanabilir. Karar vermek birden fazla seçenek arasından seçim yapmak demektir. Bu seçimlerin yapılması etik açıdan değerlendirmeler yapmayı da gerektirir. Etik açıdan duyarlı bir kişi, eylem ve kararlarının yaratacağı sonuçlarını ve bunların yaratacağı durumların sorumluluğunu da üstlenmek zorundadır
•
Etik karar verme sürecinde niyet-eylem- sonuç ilişkisinin kurulması en önemli aşamalardanbiridir. Bu nedenle bireylerin etik farkındalığının artırılmasında niyet, eylem ve eylemlerinin
yaratacağı sonuçları nasıl sorgulayacakları öğretilmelidir
ETİK
DEĞERLENDİRME SÜRECİ:
•
Etik değerlendirme yaşanmakta olan ya da geçmişte yaşanmış olayları-durumları-süreçleri, etik boyutlarına odaklanmış çözümleyici bir yaklaşımla ele almayı; o somut durumlarda hangi etik ilkelerin ve kuralların, hangi gerçekleşmiş ya da potansiyel etik sorunların gündemde bulunduğunu saptamayı ifade eder.•
Bir karar ya da eylemden önce bireylerindavranışlarını yargılamak için kendilerine sorular sormaları önemlidir. Bu sayede etik sorunlar
ortaya çıkmadan önlenebilir
ETİKSEL KARAR ALMA MODELİ
Forester-Miller ve Davis birçok akademisyenin modelini birleştirerek 7 aşamalı bir model
oluşturmuşlardır.
1- Sorunu Tanımlamak
• Karar verici, içinde bulunulan durumu anlamak için olduğunca çok bilgi toplamalıdır.
• Ayrıntılı ve objektif olmak şart.
• Bu aşamada şu sorular sorulabilir:
• Sorun etik, yasal, profesyonel ve klinik bir sorun mudur?
• Sorun müşteriyle mi ilgilidir?
• Sorun bir kurumun politika ve prosedürüyle mi ilgilidir?
2- Etik Kodların Uygulanması
• Sorunu tanımladıktan sonra örgütün etik kodlarına bakılmalıdır.
• Etik kodlarla, karşılaşılan sorunlar arasında ilişki olup olmadığı kontrol edilmelidir.
• Karar vericinin örgütün etik standartlarına hakim olması gerekmektedir.
3- İkilemin Doğası ve Yönlerin Belirlenmesi
•
Ahlaki kurallar ışığında sorun değerlendirilmeli ve hangi kavramların karar verici için öncelikli olduğu belirlenmelidir.•
Bir karar vermeden önce o konu hakkındaki en yeni literatür taranmalıdır.•
Deneyimli profesyonellere mutlaka danışılmalıdır.4- Olası Kararlar Belirlenmeli
•
Bu kararlar ile ilgili mümkün olduğu kadar çok beyin fırtınası yapılmalı.•
Yaratıcı olunmalı.•
Tüm olasılıkları göz önünde bulunmalı.5- Tüm Kararların Olası Sonuçları Göz Önüne Alınmalıdır
•
Toplanan bilgiler karar vericinin öncelikleri ve doğabilecek sonuçlar doğrultusunda yeniden değerlendirilmelidir.•
Mevcut durumu daha da karmaşık hale getirebilecek alternatifler elenmelidir.6- Seçilen Kararın Değerlendirilmesi
•
Verilen karar yeni bir etiksel ikilem yaratmamalıdır.•
Burada Stadler’ın oluşturduğu bir test kullanılır.•
Yani verilen bir kararın uygun olup olmadığı anlaşılır.Adalet: Eğer başkaları, sizin yaşadığınız etik sorun hakkında benzer bir karar verseydi ne düşünürdünüz?
Kamuoyuna açıklık: Bu tür bir karar medyada yer alırsa neler hissederdiniz?
Evrensellik: Söz konusu eylem planını, sizden tavsiye isteyen bir meslektaşınıza verir miydiniz?
Eğer soruların hepsine olumlu cevap vermişseniz verdiğiniz karar
konusunda genel olarak tatmin olmuşsunuz demektir. Bu yüzden artık uygulama aşamasına
geçebilirsiniz.
7- Kararların Uygulanması
•
En iyi alternatifin hangisi olduğuna karar verip seçim yapmak karar sürecini sonuçlandırmaz.•
Kararın uygulanması gerekir.•
Bunun içinde güçlü bir yönetim idaresine ihtiyaç duyulmaktadır.ETİKSEL KARARLARA ETKİ EDEN FAKTÖRLER
Yöneticiler, yalan
söylemek, aldatmak veya çalmakla suçlandıkları
zaman suç genellikle bireyde veya şirketin
içinde bulunur.
Öte yandan etik, bireysel olduğu kadar örgütsel bir
konudur (Daft,2003).
•
Yurtsever (1997) , etiksel karar vermede dört faktörün etkili olduğunu belirtmiştir:•
1. Çevre kültürü•
2. Organizasyonun içinde bulunduğu endüstri•
3. Organizasyonun sahip olduğu kültür•
4. Kişisel tecrübeBireylerin etiksel kararını etkileyen çevresel koşullar toplumdan topluma değişmektedir.
Toplum neyin etiksel bir karar veya davranış olup olmadığına karar vermektedir.
Çevresel koşulların içine hızla değişen teknolojik ve ekonomik koşulların da dahil edilmesi gerekir.
Zira değişen teknolojik ve ekonomik koşullar organizasyonun etik anlayışına dolaylı yada dolaysız olarak etki edebilmektedir ( Yurtsever,1997).
Etik İhlali Değerlendirme
Diagramı
İŞ YERİMDE KARŞILAŞTIĞIM BİR DURUMUN UYUM KODUMUZA,
HATTA HUKUKA AYKIRI OLABİLECEĞİ İLE İLGİLİ ŞÜPHELERİM VAR AMA EMİN DE
OLAMIYORUM.
YAPMALIYIM? NE
1. Mevcut tüm veri ve dokümanı inceleyin 2. Etik kodunuza aykırı bir durum mudur?
3. Yasalara aykırı bir durum mudur?
4. Hangi temel ilkelere aykırılık görüyorsunuz?
5. Bu durumdan kimler etkileniyor?
6. İç ve dış şikayet mekanizmaları
7. Profesyonel ve hukuki danışmanlık
8. Kendinizi uyumsuz durumdan soyutlayın
Elinizdeki tüm veriyi ve
mümkünse dokümanları
inceleyin
Şüphelendiğiniz ihlale işaret eden detayları belirleyin.
Sadece duyduklarınıza, tahminlere, çıkarımlara güvenmeyin ama
bunları göz ardı da etmeyin.
Etik
kodunuza aykırı bir
durum mudur?
Sizce doğru bir hareket midir?
Bir gazetede okusanız ne hissederdiniz?
Arkadaşlarınız, aileniz, meslektaşlarınız bu durumu duysalar ne hissederdiniz?
Etik kodunuz bu durumla ilgili ne diyor?
Yasalara uygun mudur?
İçinde bulunduğunuz veya tanık olduğunuz durumla ilgili bir
yasa var mıdır?
İçinde bulunduğunuz veya tanık olduğunuz durum şirketinizin etik kodu, politikaları ve
prosedürleri ile uyumlu mudur?
Hangi temel ilkelerle aykırılık görüyorsunuz?
DÜRÜSTLÜK OBJEKTİVİTE İNSAN HAKLARI
PROFESYONEL
YETERLİLİK MAHREMİYET ÇALIŞAN DAVRANIŞ
KODLARI
durumdan Bu kimler etkileniyor?
Bu durumdan direkt ve endirekt etkilenen kişi ve kurumlar kimlerdir?
Ne şekilde etkileniyorlar?
Farklı paydaşlar arasında bir çıkar çatışması var mıdır?
Önlem alınmaması veya müdahale edilmemesi halinde siz, ilgili taraflar, şirketiniz veya toplum nasıl etkilenecek?
yapmalıyım? İç Ne ve dış şikayet mekanizmaları
Derhal bir üstünüze durumu bildirin. Etik ihlal şüphelerini zamanında bildirmemenin sorumluluğunu hatırlayın.
Mevcut uyum ihlalini önlemek için nasıl bir yol izlediğinizi bildirin, şahsi çabanızı anlatın.
Süreçle ilgili bilgi isteyin.
Profesyonel veya hukuki danışmanlık
ETİK YÖNETİCİNİZE
DANIŞIN. ÖZEL DURUMLARDA HUKUKİ DESTEK ALIN.
Kendinizi uyumsuz, uygunsuz durumdan
soyutlayın
Çözüm mümkün görünmüyorsa, yazılı olarak durumla ilgili sorumluluklarınızı yerine getirdiğinizi beyanla kendinizi soyutlayacak önlemler alın.
Ortaya çıkan ihlal sizi de zan altında bırakıyor olabilir. Bu durumda hukuki destek almanız gereklidir.
KAYNAKÇA:
•
http://www.teid.org/etik-ihlali- degerlendirme-diagrami/?fbclid=IwAR2piFib0spMfsbJcLm2 3bRjs6PeZQbYx14cn8JTfQS8jK9RY4s3sFSu -Dw
