ETİK DEĞERLENDİRME
SÜRECİ
• Herhangi bir yaşam alanında “iyi” olarak kabul edilen etik değerler kendilerini alışkanlık, kural, ilke ya da standartlar şeklinde gösterirler.
• En genel anlamda karar, eylemi etkileyen yargılar biçiminde tanımlanabilir. Karar vermek birden fazla seçenek arasından seçim yapmak demektir. Bu seçimlerin yapılması etik açıdan değerlendirmeler yapmayı da gerektirir. Etik açıdan duyarlı bir kişi, eylem ve kararlarının yaratacağı sonuçlarını ve bunların yaratacağı
durumların sorumluluğunu da üstlenmek zorundadır
• Etik karar verme sürecinde niyet-eylem- sonuç ilişkisinin kurulması en önemli
aşamalardan biridir. Bu nedenle bireylerin etik
farkındalığının artırılmasında niyet, eylem ve eylemlerinin yaratacağı sonuçları nasıl
sorgulayacakları öğretilmelidir
ETİK
DEĞERLENDİRME SÜRECİ:
• Etik değerlendirme yaşanmakta olan ya da geçmişte yaşanmış olayları-durumları-süreçleri, etik boyutlarına odaklanmış çözümleyici bir yaklaşımla ele almayı; o somut durumlarda hangi etik ilkelerin ve kuralların, hangi gerçekleşmiş ya da potansiyel etik sorunların gündemde bulunduğunu saptamayı ifade eder.
• Bir karar ya da eylemden önce bireylerin davranışlarını yargılamak için kendilerine sorular sormaları önemlidir. Bu sayede etik sorunlar ortaya çıkmadan önlenebilir
ETİKSEL KARAR ALMA
MODELİ
Forester-Miller ve Davis birçok akademisyenin modelini
birleştirerek 7 aşamalı bir
model oluşturmuşlardır.
1-SORUNU TANIMLAMAK
• Karar verici,içinde bulunulan durumu
anlamak için olduğunca çok bilgi toplamalıdır.
• Ayrıntılı ve objektif olmak şart.
• Bu aşamada şu sorular sorulabilir:
• Sorun etik,yasal,profesyonel ve klinik bir sorun mudur?
• Sorun müşteriyle mi ilgilidir?
• Sorun bir kurumun politika ve prosedürüyle mi ilgilidir?
2-ETİK KODLARIN UYGULANMASI
• Sorunu tanımladıktan sonra örgütün etik kodlarına bakılmalıdır.
• Etik kodlarla, karşılaşılan sorunlar arasında ilişki olup olmadığı kontrol edilmelidir.
• Karar vericinin örgütün etik standartlarına hakim olması gerekmektedir.
3-İKİLEMİN DOĞASI VE YÖNLERİN BELİRLENMESİ
• Ahlaki kurallar ışığında sorun değerlendirilmeli ve hangi
kavramların karar verici için öncelikli olduğunu belirlemelidir.
• Bir karar vermeden önce o konu hakkındaki en yeni literatür taranmalıdır.
• Deneyimli profesyonellere mutlaka danışılmalıdır.
4-OLASI KARARLAR BELİRLENMELİ
• Bu kararlar ile ilgili mümkün olduğu kadar çok beyin fırtınası yapılmalı.
• Yaratıcı olunmalı.
• Tüm olasılıkları göz önünde bulunmalı.
5-TÜM KARARLARIN OLASI SONUÇLARI GÖZ ÖNÜNE ALINMALIDIR
• Toplanan bilgiler karar vericini
öncelikleri ve doğabilecek sonuçlar doğrultusunda yeniden
değerlendirilmelidir.
• Mevcut durumu daha da karmaşık hale getirebilecek alternatif elimine edilmelidir.
• Verilen karar yeni bir etiksel ikilem yaratmamalıdır.
• Burada Stadler’ın oluşturduğu bir test kullanılır.
• Yani verilen bir kararın uygun olup olmadığı anlaşılır.
6-SEÇİLEN KARARIN DEĞERLENDİRİLMESİ
• Adalet: Eğer başkaları, sizin yaşadığınız etik sorun hakkında benzer bir kazar verseydi ne düşünürdünüz?
• Kamuoyuna açıklık: Bu tür bir karar medyada yer alırsa neler hissederdiniz?
• Evrensellik: Söz konusu eylem planını, sizden tavsiye isteyen bir meslektaşınıza verir miydiniz?
• Eğer soruların hepsine olumlu cevap vermişseniz verdiğiniz karar konusunda genel olarak tatmin olmuşsunuz demektir. Bu yüzden artık uygulama aşamasına geçebilirsiniz.
7-KARARLARIN UYGULANMASI
• En iyi alternatifin hangisi olduğuna karar verip seçim yapmak karar sürecini
sonuçlandırmaz.
• Kararın uygulanması gerekir
• Bunun içinde güçlü bir yönetim idaresine ihtiyaç duyulmaktadır.
ETİKSEL KARARLARA ETKİ EDEN FAKTÖRLER
• Yöneticiler, yalan söylemek, aldatmak veya çalmakla
suçlandıkları zaman suç genellikle bireye veya şirketin içinde bulunur.
• Öte yandan etik, bireysel olduğu kadar örgütsel bir konudur(Daft,2003)
• Yurtsever(1997) , etiksel karar vermede dört faktörün etkili olduğunu
belirtmiştir:
• 1. Çevre kültürü
• 2. Organizasyonun içinde bulunduğu endüstri
• 3. Organizasyonun sahip olduğu kültür
• 4. Kişisel tecrübe
• Bireylerin etiksel kararını etkileyen çevresel koşullar toplumdan topluma değişmektedir.
• Toplum neyin etiksel bir karar veya davranış olup olmadığına karar vermektedir.
• . Çevresel koşulların içine hızla değişen teknolojik ve ekonomik koşulların da dahil edilmesi gerekir.
• Zira değişen teknolojik ve ekonomik koşullar
organizasyonun etik anlayışına dolaylı yada dolaysız olarak etki edebilmektedir( Yurtsever,1997).
ETİK İHLALI
DEĞERLENDİRME
DİAGRAMI
• İş yerimde karşılaştığım bir durumun uyum kodumuza, hatta hukuka aykırı olabileceği ile ilgili şüphelerim var ama emin de olamıyorum.
Ne yapmalıyım?
Mevcut tüm veri ve dokümanı
inceleyin
Etik kodunuza aykırı bir durum mudur?
Yasalara aykırı bir durum mudur?
Hangi temel ilkelere aykırılık
görüyorsunuz?
Bu durumdan kimler etkileniyor?
İç ve dış şikayet mekanizmaları
Profesyonel ve hukuki
danışmanlık
Kendinizi uyumsuz durumdan
soyutlayın
ELİNİZDEKİ TÜM VERİYİVE MÜMKÜNSE DOKÜMANLARI İNCELEYİN
Şüphelendiğiniz ihlale işaret eden detayları
belirleyin.
Sadece duyduklarınıza, tahminlere, çıkarımlara
güvenmeyin ama bunları göz ardı da
etmeyin.
ETİK KODUNUZA AYKIRI BİR DURUM MUDUR?
• Sizce doğru bir hareket midir?
• Bir gazetede okusanız ne hissederdiniz?
• Arkadaşlarınız, aileniz, meslektaşlarınız bu durumu duysalar ne hissederdiniz?
• Etik kodunuz bu durumla ilgili ne diyor?
YASALARA UYGUN MUDUR?
• İçinde bulunduğunuz veya tanık olduğunuz durumla ilgili bir yasa var mıdır
• İçinde bulunduğunuz veya tanık olduğunuz durum şirketinizin etik kodu, politikaları ve prosedürleri ile uyumlu mudur?
HANGİ TEMEL İLKELERLE AYKIRILIK GÖRÜYORSUNUZ?
• Dürüstlük
• Objektivite
• İnsan hakları
• Profesyonel yeterlilik
• Mahremiyet
• Çalışan davranış kodları
BU DURUMDAN KİMLER ETKİLENİYOR?
• Bu durumdan direkt ve endirekt etkilenen kişi ve kurumlar kimlerdir?
• Ne şekilde etkileniyorlar?
• Farklı paydaşlar arasında bir çıkar çatışması var mıdır?
• Önlem alınmaması veya müdahale edilmemesi halinde siz, ilgili taraflar, şirketiniz veya toplum nasıl etkilenecek?
NE YAPMALIYIM? İÇ VE DIŞ ŞİKAYET MEKANİZMALARI
• Derhal bir üstünüze durumu bildirin. Etik ihlal şüphelerini zamanında bildirmemenin sorumluluğunu hatırlayın.
• Mevcut uyum ihlalini önlemek için nasıl bir yol izlediğinizi bildirin, şahsi çabanızı anlatın.
• Süreçle ilgili bilgi isteyin.
PROFESYONEL VEYA HUKUKİ DANIŞMANLIK
• Etik yöneticinize danışın.
• Özel durumlarda hukuki destek alın.
KENDİNİZİ UYUMSUZ, UYGUNSUZ DURUMDAN SOYUTLAYIN
• Çözüm mümkün görünmüyorsa, yazılı olarak durumla ilgili sorumluluklarınızı yerine getirdiğinizi beyanla kendinizi soyutlayacak önlemler alın.
• Ortaya çıkan ihlal sizi de zan altında bırakıyor olabilir. Bu durumda hukuki destek almanız gereklidir.
KAYNAKÇA:
• http://www.teid.org/etik-ihlali-degerlendirme-
diagrami/?fbclid=IwAR2piFib0spMfsbJcLm23bRjs6PeZQbYx14cn8JTfQS8jK9RY4s3sFSu- Dw
• http://www.tice.org.tr/adimda-temel-etik-karar-alma-mekanizmasi/
