B e t o n a r m e i n ş a a t t a k a l ı p
Mühendis Feridun Nuri
Bundan evvelki yazımızda beton arme inşa- a t t a kalıbın ehemmiyetinden ve esaslarından bahsetmiştik .Şimdi burada muhtelif beton ar- me aksamın nasıl kalıplandığını göstereceğiz.
a — Şakuli kısımların (direkler, sütunlar) kalıplanması;
Şekil (1) dört köşe maktalı bir direğin ka- lıp teşkilâtını göstermektedir. Bu şekildeki di- reklerde evvelâ kalıbın üç yüzü yapılır. Betonun dökülmesile dördüncü yüzün inşaatı muvazi gi- der. En iyisi dördüncü yüzün mütevaliyen (0.50) metre yüksekliğinde kısımlarla teşkil edilmesi- dir. Bu suretle betonun iyice dövülmesi m ü m - kün olur. Mesafe mesafe çevrilmiş olan ufki ku- şaklar şakuli parçalarla birbirine bağlanır.
Direğin heyeti umumiyesi yerinde diğer aksama bağlanmış veya zemine istinat eden p a - yanda veya tahkim aksamile tesbit edilir.
E >
(b) — Ufki kısımların, (kirişler ve döşeme- ler) kalıplanması:
Şekil (4) sureti halli göstermektedir. Bura- da yalnız şunu söylemek lâzımdır kl pek m u h -
tasar bir şekilde buraya naklettiğimiz kalıpla- rın tarzı teşekkülüne ait sureti haller vaziyete göre taaddüt eder ve çok değişiklikler gösterir.
Buradakiler nihayet birer tip mahiyetindedir.
«Direk maktaı ufak ise kalıbın 0.025 met- relik t a h t a l a r l a teşkili caizdir. Tarzı teşekkül aynidir.»
. Altı köşeli ve daire maktalı sütunların ka- lıpları da şekil 2 ve şekil 3 te gösterilmiştir.
«•«•fc 2
Bunların teşkilinde fazla bir hususiyet yok- tur. Resimler kalıpların sureti teşekkülünü sa- rahatle göstermektedir. Dairevî maktalı sütun- larda evvelâ kalıbın dış t a r a f ı n d a k i murabbaı kısmı yapılır. Ve b u n u n içine (0.50) metrelik şakuli fasılalarla (A) parçalarının çivilenme- sinden teşekkül eden çerçveler yapılır. Ve bun- lara d a şakuli tahtaların çivilenmesi ile m a t - lûp olan daire şekli verilmiş olur.
Kirişin alt kalıbı iki kalas tahtasından teş- kil edilmiştir. Kirişin yan kalıp tahtaları 3,5 santim kalınlığmdadır. Ve mesafe mesafe şa- kuli parçalarla ve payandalarla takviye edil- miştir. Kirişin alt kalıbını teşkil eden kalas t a h - taları üzerine aralıklı olarak iki t a r a f t a takoz- lar konmuştur. Bu takozların üzerine (3,5) san- tim kalınlığında birer t a h t a konur. Ve bu t a h - talar bir t a r a f t a n da çivilerle kirişin, yanlarına tesbit edilir. Döşemenin kalıp tahtalarını taşı- yan kalaslar bu t a h t a l a r a İstinat ettirilir. Dö- şeme kalıp tahtaları keza (3,5) santim kalın- lığmdadır.
Kiriş bir guseyl ihtiva ediyorsa gusenin başladığı noktada behemehal bir direk koyma- lıdır.
Kirişleri taşıyan direkler umumiyetle kalas t a h t a l a r ı n d a n teşkil edilir. Bu direkler bir baş- lık vasıtasile kirişlerin alt kalıpları İle birleşir- ler. Direklerin, sıkletlerin tesiri altında yesarl- lenmemesıni temin için bunlar iki taraflı çap- rast kavramalarla takviye edilirler. Direkler ni- hayetlerinde bir sömele istinat ederler. Ekserl-
yetle kalas t a h t a l a r ı n d a n teşekkül eden bir plâ- to sömel vazifesini görür. Bu sömel ile direk a - r a s m a şekil (5) te görüldüğü tarzda kamalar- d a n mutavassıt bir mesnet yapılır. Bu tertibat h e m tanzime, hem kalıp almağa yardım eder.
Bu kamalara şakuli tazyik tesirinin fırla- m a l a r ı m menedecek şekilde meyil vermelidir.
Kalıp tanzim edildikten sonra beton dökmeden evvel bunlar çivilenirler.
Yukarıda zikrettiğimiz veçhile kalıplara ait malûmatı kısa bir makaleye sıkıştırmak imkâ- nı yoktur. Bunun için d a h a ziyade mimarların hayatta karşılaşacağı şekiller hakkında izahat verilmiştir. Bunun haricindeki bazı şeylerden de umumî m a l û m a t maksadile bahsedeceğiz.
C — Kazık ve palplânşlarm kalıplanması:
Bunlar doğrudan doğruya zemin üzerinde h a - zırlanmış bir plâtform üzerinde kalıplanırlar.
Ve beton döküldükten sonra t a m a m e n k u r u m a - ları için lâzım gelen müddet beklenir ve ondan sonra kullanılabilirler.
d — Madeni kalıplar: Kalıplanacak parça- lar çok adette iseler ve şekilleri de karışık olur- sa o z a m a n (töle) den yapılmış kalıplar kullan- mak d a h a iktisadi neticeler verir. Bunun için 12 mm. kalınlığında saç levhalar kullanılır.
Bunlar küçük korniyerlarle takviye ve tahkim edilirler. Beton borularda, fabrika bacalannda, kemerlerde kullanılırlar.
Madenî kalıpların mühim tatbikatlarından biri de (plancher creux) inşasındadır. Yerleri- ne koymak ve sonra tekrar almak çok basittir.
Yalnız madeni kalıp kullanıldığı zaman dikkat edilecek nokta saç kalıp ile beton arasında ade- '•ansın husule gelmemesine dikkat etmektir.
Bunun için beton dökülmeden evvel kalıpların içi hafif bir rabaka madenî yağ ile veya kara- sabun ile ve yahut t a kireç südü ile setredilme- lidir. Madeni kalıplar, ahşap kalıplar gibi beto- n u n suyundan bir kısmını emmediklerinden bunlara dökülecek beton daha kuru olarak h a - zırlanmalıdır.
Madenî kalıpların kullanıldığı zamanlarda ekseriyetle sür'atle tasallûp eden çimento be- tonu tercih edilmelidir. Zira bu suretle kalıp bekleme müddetinden tasarruf edilmiş olaca- ğından madenî kalıpların kullanılma şekli ve
adedi teksif ve tezyit edilmiş olur. Bunlardan m a a d a d a h a hususi bazı kalıp şekilleri de var- dır ki burada dercine lüzum görülmemiştir.
Kalıbın yerine konması:
Gerek evvelden hazırlanan ve gerekse ye- rinde yapılan kalıp şekilleri ihtiyaç nisbetinde İnşa edilmelidir. Zira yağmur ve güneş bunla- rın tağyiri şekil etmelerine sebep olur. Kalıpla- rı teşkil eden aksamın şakulinde olmasına çok dikkat etmelidir. Zira bu husustaki m ü s a m a h a betonun dövülmesi esnasında çok artabilir, faz- la tağyir şekillerin husulüne sebep olur.
Düz kirişlerin alt kalıplarının istinat ettiği direkler kamalar yardımile tanzim edilir ve ki- rişin kalıbına evvelâ makûs istikamette metre- de (2 veya 3 mm.) lik bir sehim verilir (contre- fleche). Bunun bir kısmı kalıbın ahnmasile va- ki olan t a s m a n neticesinde zail olur. Kalan kı- sım tamamen düz bir kirişin göze hoş. görünmi- yen manzarasını tashih içindir.
Gayri mütenazır bir tasmanı men için açık- lıkların tam ortalarına daima bir direk koyma- lıdır.
Beton dökülmeden evvel kalıplar itina ile hazırlanmalıdır. Eğer beton sathı bilâhare sı- vanmıyacak ise kalıbın alınmasını kolaylaştır- m a k için evvelce kalıp dahili sathı madenî yağ veya kara sabun ile tılâ edilmelidir. Eğer sıva yapılacak ise böyle bir şey yapılamaz. Zira bu maddelsr sıvanın betona iltisakma mani olur.
T a m a m e n düzgün ve müstevî bir beton s a t - hı elde etmek isteniyorsa kalıp tahtaları ren- delenmen ve (Asamblâj) lara itina etmelidir.
Kalıbın alınması:
Kalıbın alınması iki ameliye ile yapılır:
1 — Doğrudan doğruya aksama yalnız şek- lini vermeğe hizmet eden ve inşaatın yükünii taşımıyan kısımların alınması;
Bu ameliye yapılırken taşıyıcı aksama do- kunmamak lâzımdır. Binaenaleyh kahp tanzi- minde en mühim şart buradan istimzaç edilir;
Taşıyıcı aksamdan müstakil olarak diğer aksa- mın alınması kalıb olacak şekilde kalıbı inşa etmelidir.
Bu birinci ameliye beton döküldükten va- sati beş gün sonra yapılabilir. Ve böylece beto- nun kuruması da kolaylaştırılmış olur.
Kalıbın taşıyıcı eseslı aksamının alınması;
Beton arme inşaatn en nazik ameliyelerin- den biridir. Şimdiye kadar vaki olan kazaların beşte dördü bu esnada vukua geldiği hatırdan çıkarılmamalıdır. Bu ameliye yapılacağı zaman
betonun haiz olduğu mukavemet hakkında sa- rih malûmatımız olmasına dikkat etmelidir.
Hattâ bunun için iyi bir şantiyede beton dökül- düğü gün ayrıca ayni betondan tecrübe mik'âb- ları dökülür. Kalıbın söküleceği gün yapılacak kırılma tecrübeleri bize yaptığımız betonun o- günkü hali ve mukavemeti hakkında iyi bir fi- kir verir. Keza çekiç darbesile betonun verdiği sesin muayenesi t a t m i n etmemekle beraber bu- na alışık olanlara bir delil olabilir.
Esaslı aksamın alınması zamanını tesbit İçin şu şeraite dikkat etmelidir:
1). Priz esnasındaki hararet derecesi; anor- mal derecei hararetlerde kalıp alınması zama- nı arttırılmalıdır. Sıfır dereceden aşağı hararet dereceleri gösteren günler hesaba katılmamalı- dır. Keza sıfır ile beş derece arasında da prizin dal a ağır devam edeceği kabul edilmiştir.
2). Priz esnasında alınan tedbirler, eğer be- ton ratip tutulursa, ve taşıyıcı olmıyan aksamın zamanında çıkarılmasile betonun havalanma- sı temin edilmiş ise priz d a h a iyi şerait dahilin- de vukubulur.
3). Kalıbı alınacak âksaonm nev'i ve mahi- yeti; tazyika maruz aksam itinaya maruz a k - samdan daha evvel kalıptan alınabilir. Buna mukabil kemerlerde olduğu gibi kendi sikleti taşıyacağı sikletten hayli fazla olan beton a r - me d a h a uzun müddet kalıpta bekletilir. Bina- enaleyh bu sebepler dolayısile esaslı aksamın r n n m a s ı ?amanı kolayca tesbit edilemez. Bu-
nunla beraber takribi olmak üzere vasati olarak şu müddetlerin kabul ve tatbiki umumiyetle kâ- fidir
a - Yük taşımayan şakuli aksam ve aksa- ma şekil veren ve yine yük taşımayan kısımlar için bir h a f t a ,
b - Hafif hurdller ve sürşarja maruz olma- mak şartile su hazneleri ve siloların şakuli, m ü n h a n i cidarları için iki h a f t a ,
c - Tazyik ve İnhinaya m a r u z alelûmum ajcsam için üç h a f t a beklemek lâzımdır.
Kemerler gibi kalıbın alınmaslle beraber derhal maruz bulunacakları azami sikleti taşı- maya başlayan aksam için yerine göre iki veya üç ay kalıbın alınmaması lâzımdır. Memleketi- mizde kalıp hususundaki ihmâllerimizin e n bü- yüğü ve en feci neticeler verebilecek olanı ca- hilâne bir cesaretle b u n l a r d a n yapılan t a s a r - ruflardır. Hemen her gün vasati ehemmiyette- ki binalarda bütün aksâmın bir h a f t a içinde kalıbının alındığını görüyor ve duyuyoruz. Bi- nan n emniyet ile İstikrarı payıdan bol keseden fedakârlıklarla ve bir de yapının tamamen sur- chargĞ olmamasından dolayı bu vaziyetlerin za- rarsız ve bir faciaya inkılâp etmeden savuştu- rulabilmesl bu hallere teşebbüs edenlerin cesa- retini arttırmaktadır. Esasen hiç bir bilgiye is- tinat etmiyen bu gibi deliliklere meydan verme- mek her mühendisin, her mimarın ehemmiyet- li bir vazifesidir.
