GENETİK VE PRENATAL GENETİK VE PRENATAL TANI TANI

(1)

GENETİK VE PRENATAL GENETİK VE PRENATAL

TANI TANI

Doç. Dr. Funda Özdemir

(2)

Kromozom ve Genler Kromozom ve Genler

Vücudumuzdaki hücrelerin çekirdekleri Vücudumuzdaki hücrelerin çekirdekleri

içindeki yapılara

içindeki yapılara kromozom kromozom adı verilir. adı verilir.

Kromozomlar çubuk şeklindedir ve çiftler Kromozomlar çubuk şeklindedir ve çiftler

halinde bulunurlar. Üzerlerinde kişisel halinde bulunurlar. Üzerlerinde kişisel

özelliklerden sorumlu olan

özelliklerden sorumlu olan genleri genleri taşırlar. taşırlar.

Genler kalıtımın temel materyalidir. Genler Genler kalıtımın temel materyalidir. Genler her bir hücrenin yapımı için önemli bilgileri her bir hücrenin yapımı için önemli bilgileri taşıyan RNA ve DNA moleküllerini taşırlar.

taşıyan RNA ve DNA moleküllerini taşırlar.

Her kromozom yaklaşık 25 bin gen taşır, her Her kromozom yaklaşık 25 bin gen taşır, her

bir gen ise yaklaşık 1000 DNA’dan bir gen ise yaklaşık 1000 DNA’dan

yapılmıştır.

(3)

Kromozom:

Kromozom: Çubuk şeklindeki kromozomların Çubuk şeklindeki kromozomların şekil ve uzunlukları değişiktir. İnsan hücresi şekil ve uzunlukları değişiktir. İnsan hücresi

46 kromozomludur

46 kromozomludur . Bunlardan . Bunlardan 22 çifti 22 çifti otozom

otozom , , bir çifti ise gonozom bir çifti ise gonozom (cinsiyet) (cinsiyet) kromozomudur.

kromozomudur.

İnsanda otozomal kromozomlar homolog adı İnsanda otozomal kromozomlar homolog adı

verilen birbirine benzeyen çiftler halinde verilen birbirine benzeyen çiftler halinde

bulunur.

kadında cinsiyet kromozomları XX, erkekte kadında cinsiyet kromozomları XX, erkekte

XY’dir.

(4)

Kromozomların sistematik bir şekilde Kromozomların sistematik bir şekilde

düzenlenmesine

düzenlenmesine karyotip karyotip adı verilir. adı verilir.

Karyotipin belirlenmesi için kullanılan Karyotipin belirlenmesi için kullanılan

hücreler lokositler (eritrositlerin nukleus ve hücreler lokositler (eritrositlerin nukleus ve

kromozomları yoktur) veya biyopsi sırasında kromozomları yoktur) veya biyopsi sırasında

elde edilen doku hücreleri olabilir. Yanak elde edilen doku hücreleri olabilir. Yanak

mukozasında bulunan epitel hücreleri daha mukozasında bulunan epitel hücreleri daha

çok kullanılan hücrelerdir.

(5)

Fetal kromozom çalışmalrı için amniyotik mayi Fetal kromozom çalışmalrı için amniyotik mayi

kullanılır. Çünkü fetüsün derisindeki epitel kullanılır. Çünkü fetüsün derisindeki epitel

hücreleri amniyotik mayiye dökülür.

(6)

KROMOZOMAL KALITIMDA DEĞİŞİMLER KROMOZOMAL KALITIMDA DEĞİŞİMLER

Mitosos ve meyosos her zaman normal olarak Mitosos ve meyosos her zaman normal olarak

ortaya çıkmaz. Hücre bölünmesindeki ortaya çıkmaz. Hücre bölünmesindeki

normalden sapmalar kromozom normalden sapmalar kromozom

anomalilerine neden olur.

(7)

Kromozom anomalileri çeşitlidir. Hem Kromozom anomalileri çeşitlidir. Hem

otozomlarda hem de seks kromozomlarında otozomlarda hem de seks kromozomlarında

görülür. Kromozom anomalileri daha çok görülür. Kromozom anomalileri daha çok

Non-disjunction-Ayrılmama

Non-disjunction-Ayrılmama ile ilgilidir. ile ilgilidir.

Meyotik bölünme sırasında kromozom Meyotik bölünme sırasında kromozom

çiftlerindeki ayrılma normal olarak çiftlerindeki ayrılma normal olarak

gerçekleşmediğinde, hücrenin birinde gerçekleşmediğinde, hücrenin birinde

kromozomların ikisi birden bulunurken, kromozomların ikisi birden bulunurken,

diğerinde hiç kromozom bulunmaz. İki diğerinde hiç kromozom bulunmaz. İki

kromozomlu hücre zigotun oluşumu kromozomlu hücre zigotun oluşumu

sırasında normal bir spermium ile birleşecek sırasında normal bir spermium ile birleşecek

olursa, bu kromozomdan zigotta üç tane olursa, bu kromozomdan zigotta üç tane

bulunacaktır. Buna

bulunacaktır. Buna trisomi trisomi denir. denir.

(8)

Down’s Sendromu 21 nolu kromozomun Down’s Sendromu 21 nolu kromozomun

trisomisi ile ilgilidir. Genellikle ayrılmama trisomisi ile ilgilidir. Genellikle ayrılmama

sonucu ortaya çıkar. Bazen Down’s sonucu ortaya çıkar. Bazen Down’s

sendromu

sendromu Translokasyon (yer değiştirme) Translokasyon (yer değiştirme) sonucu ortaya çıkabilir. Bu olayda 21 nolu sonucu ortaya çıkabilir. Bu olayda 21 nolu

kromozomun bir kolu koparak başka bir kromozomun bir kolu koparak başka bir

kromozoma yapışır. Bu durumda 21 nolu kromozoma yapışır. Bu durumda 21 nolu

kromozomdan normalde olduğu gibi 2 tane kromozomdan normalde olduğu gibi 2 tane

bulunur (yani trisomi değildir). Ancak 21 nolu bulunur (yani trisomi değildir). Ancak 21 nolu

kromozom çiftinin üzerindeki genetik kromozom çiftinin üzerindeki genetik

materyalin tamamı translokasyon sonucu üç materyalin tamamı translokasyon sonucu üç

kromozoma dağılmıştır. Bu durum çocuğu kromozoma dağılmıştır. Bu durum çocuğu

trisomi gibi etkiler.

(9)

Translokasyona bağlı Down’s sendromlu Translokasyona bağlı Down’s sendromlu

çocukların ailelerinin 2/3’ünün karyotipleri çocukların ailelerinin 2/3’ünün karyotipleri

normaldir. Translokasyon bu gebelikteki normaldir. Translokasyon bu gebelikteki

hücre bölünmesi sırasında ortaya çıkmıştır.

Geri kalan 1/3’ünde aile translokasyon Geri kalan 1/3’ünde aile translokasyon

taşıyıcısıdır. Bu durumun bilnmesi genetik taşıyıcısıdır. Bu durumun bilnmesi genetik

danışmada önemlidir. Aile hikayesinde danışmada önemlidir. Aile hikayesinde

Down’s sendromlu bir çocuğun bulunması Down’s sendromlu bir çocuğun bulunması

ve Down’s sendromunun tipinin belirlenmesi ve Down’s sendromunun tipinin belirlenmesi

ilerki gebelikleri planlamada rehberlik eder.

Eğer anne ya da baba taşıyıcı ise Eğer anne ya da baba taşıyıcı ise

gelecekteki çocuklarda Down’s sendromu gelecekteki çocuklarda Down’s sendromu

tekrarlama olasılığı unutulmamalıdır.

(10)

Translokasyonla ortaya çıkan Down’s Translokasyonla ortaya çıkan Down’s

sendromlu çocukların anneleri genellikle sendromlu çocukların anneleri genellikle

normal çocuk doğurma yaşındadır. Yani 30 normal çocuk doğurma yaşındadır. Yani 30

yaşın altındadır. Trisomi riski ise yaşla yaşın altındadır. Trisomi riski ise yaşla

beraber artar.

(11)

Trisomi 21’e ek olarak, trisomo 18, 13, 14 ve Trisomi 21’e ek olarak, trisomo 18, 13, 14 ve

15’te meyozda ayrılmama sonucu ortaya 15’te meyozda ayrılmama sonucu ortaya

çıkan trisomilerdir. Bu bebekler pek çok çıkan trisomilerdir. Bu bebekler pek çok

deformite ile beraber doğarlar ve doğumdan deformite ile beraber doğarlar ve doğumdan

sonra ilk üç ay içinde ölürler.

(12)

Diğer kromozom kırılmaları; kromozomun bir Diğer kromozom kırılmaları; kromozomun bir

parçasının kopup kaybolması sonucu ortaya parçasının kopup kaybolması sonucu ortaya

çıkan

çıkan “delesyon”, “delesyon”, ve kromozomun üzerinde ve kromozomun üzerinde fazladan bir parça bulunması

fazladan bir parça bulunması “duplikasyon” “duplikasyon”

dur.

(13)

Mozaisizm, aynı zigottan menşei almış, fakat Mozaisizm, aynı zigottan menşei almış, fakat vkromozom yapıları farklı olan birden fazla vkromozom yapıları farklı olan birden fazla

hücre grubunun birlikte bulunmasıdır. Bu hücre grubunun birlikte bulunmasıdır. Bu

durum fertilizasyondan sonra zigotun durum fertilizasyondan sonra zigotun

bölünmesi sırasındaki hatalara bağlı ortaya bölünmesi sırasındaki hatalara bağlı ortaya

çıkar. Mozaisizm daha çok seks çıkar. Mozaisizm daha çok seks

kromozomlarında, daha az otozomlarda kromozomlarında, daha az otozomlarda görülür. Nadir olarak Down’s Sendromlu görülür. Nadir olarak Down’s Sendromlu

çocuklarda mozaisizm görülebilir.

Mozaisizmde bazı hücreler 46, bazıları 47 Mozaisizmde bazı hücreler 46, bazıları 47

kromozomludur. Bu çocukların bazıları bu kromozomludur. Bu çocukların bazıları bu

sendromun sadece birkaç belirtisine sahiptir.

(14)

Anomalilerin bir kısmı, cinsiyet Anomalilerin bir kısmı, cinsiyet

kromozomlarındaki değişimler sonucu kromozomlarındaki değişimler sonucu ortaya çıkar. X ve Y kromozomlarında ortaya çıkar. X ve Y kromozomlarında

değişik birleşmeler görülür. Klinefelter’s değişik birleşmeler görülür. Klinefelter’s

Sendromu (XXY) ve Turner Sendromu (XO) Sendromu (XXY) ve Turner Sendromu (XO) cinsiyet kromozom anomalilerinin en yaygın cinsiyet kromozom anomalilerinin en yaygın

görülen iki şeklidir.

Bu kombinasyonlar meyozdaki ayrılamama Bu kombinasyonlar meyozdaki ayrılamama

sonucu ortaya çıkarlar.

(15)

Fertilizasyondan sonra zigotta olası Fertilizasyondan sonra zigotta olası

kombinasyonlar şöyledir.

OVUMOVUM

SPERM SPERM

XXXX OO

XX XXXXXX XOXO

YY XXYXXY YOYO

(16)

XO turner sendromu, XXY Klinefelter XO turner sendromu, XXY Klinefelter

sendromudur. YO kombinasyonunda fetüs sendromudur. YO kombinasyonunda fetüs yaşamaz, gebelik düşükle sonuçlanır. XXX yaşamaz, gebelik düşükle sonuçlanır. XXX mental geriliği olan kadınlar arasında ya da mental geriliği olan kadınlar arasında ya da

infertil kadınlar arasında yapılan infertil kadınlar arasında yapılan

araştırmalarda bu modele sıklıkla rastlandığı araştırmalarda bu modele sıklıkla rastlandığı

belirlenmiştir. Toplumda nispeten yaygın belirlenmiştir. Toplumda nispeten yaygın

olduğu düşünülmektedir.

(17)

Eğer dış genitallerde bir belirsizlik varsa, Eğer dış genitallerde bir belirsizlik varsa,

kromozom analizleri teşhiste yardımcı kromozom analizleri teşhiste yardımcı

olabilir. “Barry cisim” araştırması bu amaçla olabilir. “Barry cisim” araştırması bu amaçla

yapılır (Barry cismi seks kromotine cismidir).

Barry cismi X kromozomlarının birinden Barry cismi X kromozomlarının birinden

çıkarılan bir kromatin parçasıdır. Bundan çıkarılan bir kromatin parçasıdır. Bundan

dolayı Barry cismi sayısı, X kromozomu dolayı Barry cismi sayısı, X kromozomu

sayısından bir eksiktir. Normal bir erkekte sayısından bir eksiktir. Normal bir erkekte

(XY) veya Turner’s sendromunda (XO) (XY) veya Turner’s sendromunda (XO)

Barry cismi bulunmaz. Normal bir kadın Barry cismi bulunmaz. Normal bir kadın

(XX) ile Klinefelter’s sendromunda (XXY) (XX) ile Klinefelter’s sendromunda (XXY)

Barry cismi bir tanedir. Triple X Barry cismi bir tanedir. Triple X

sendromunda (XXX) Barry cismi 2 tanedir.

(18)

Kromozomlardaki translokasyon, delesyon ve Kromozomlardaki translokasyon, delesyon ve

ayrılamama (non-disjunction) gibi ayrılamama (non-disjunction) gibi

anormalliklerin ortaya çıkma nedenleri anormalliklerin ortaya çıkma nedenleri

değişiktir. Çoğu kendiliğinden ortaya çıkar.

Radyasyon, delesyon ve translokasyona bir Radyasyon, delesyon ve translokasyona bir

nedendir. Anne yaşı non-disjuntion ile nedendir. Anne yaşı non-disjuntion ile

ilişkilidir. Virüsler kromozomlarda kırılmalara ilişkilidir. Virüsler kromozomlarda kırılmalara

neden olurlar. Lsd’nin kromozomal neden olurlar. Lsd’nin kromozomal

kırılmalara neden olduğu düşünülmektedir.

(19)

GENLER GENLER

Kromozomların üzerinde kalıtım özelliklerini Kromozomların üzerinde kalıtım özelliklerini

taşıyan Gen adı verilen birimler vardır.

Genler kromozomlar üzerinde şerit biçiminde Genler kromozomlar üzerinde şerit biçiminde

dizilmişlerdir.belirli bir mutant gen, dizilmişlerdir.belirli bir mutant gen,

kromozom çiftlerinden yalnız birisi üzerinde kromozom çiftlerinden yalnız birisi üzerinde

bulunuyorsa

bulunuyorsa heterezigot, heterezigot, her ikisi üzerinde her ikisi üzerinde de bulunuyorsa

de bulunuyorsa homozigot homozigot durumundadır. durumundadır.

(20)

Heterezigot kombinasyonlarda, gen Heterezigot kombinasyonlarda, gen

çiftlerinden biri üzerinde bulunan özelliğin çiftlerinden biri üzerinde bulunan özelliğin

fenotipte (gözlenebilir özellik) belli olmasına fenotipte (gözlenebilir özellik) belli olmasına

dominant,

dominant, yani yani baskın özellik baskın özellik denir. denir.

Gözlenebilir özellik göstermeyen çekinik Gözlenebilir özellik göstermeyen çekinik

genlere de

genlere de resesif genler resesif genler denir. denir.

(21)

Tek gen kalıtımına bağlı hastalıklar Tek gen kalıtımına bağlı hastalıklar

Genetik hastalıkları saptamak için en yaygın Genetik hastalıkları saptamak için en yaygın

olarak

olarak pedigri pedigri yöntemi kullanılır. Pedigri yöntemi kullanılır. Pedigri

bireylerin aile ağacının çıkarılması işlemidir.

Pedigri çizilerek belirlenen bir genetik özelliğin Pedigri çizilerek belirlenen bir genetik özelliğin

ya da hastalığın kalıtımsal geçişi, mutant ya da hastalığın kalıtımsal geçişi, mutant genin otozomal veya gonozomal oluşuna genin otozomal veya gonozomal oluşuna

(X’e bağlı) göre dominant ya da resesif (X’e bağlı) göre dominant ya da resesif

olarak nesilden nesile geçer.

(22)

Kalıtımsal karakterler dört ayrı biçimde ortaya Kalıtımsal karakterler dört ayrı biçimde ortaya

çıkar:

1. 1. Otozomal dominant Otozomal dominant 2. 2. Otozomal resesif Otozomal resesif

3. 3. Gonozomal dominant Gonozomal dominant

4. 4. Gonozomal resesif Gonozomal resesif

(23)

Otozomal dominant karakterler:

Dominant gen anne ya da babada bulunabilir.

Bu dominant gen heterozigot ya da Bu dominant gen heterozigot ya da homozigot olabilir. Örneğin örneğin homozigot olabilir. Örneğin örneğin

babanın kanı Rh pozitif, anneninki Rh babanın kanı Rh pozitif, anneninki Rh

negatif olsun (Rh faktörünün “D” tipi Rh negatif olsun (Rh faktörünün “D” tipi Rh

pozitif, “d” Rh negatiftir). Rh pozitif baba, pozitif, “d” Rh negatiftir). Rh pozitif baba,

genotipi “DD” olan bir homozigot, ya da genotipi “DD” olan bir homozigot, ya da

genotipi “Dd” olan bir heterozigot olabilir. D genotipi “Dd” olan bir heterozigot olabilir. D

tipi olan Rh pozitifdominant özelliğe tipi olan Rh pozitifdominant özelliğe

sahiptir.

(24)

Rh negatif anne için olası genotip sadece Rh negatif anne için olası genotip sadece

resesif özellik gösteren “dd” dir. Çükü resesif özellik gösteren “dd” dir. Çükü

resesif özellikler, dominant özellik resesif özellikler, dominant özellik

bulunmadığı zaman ortaya çıkar. Böylece bulunmadığı zaman ortaya çıkar. Böylece

resesif özellikler sadece bir homozigot resesif özellikler sadece bir homozigot durumunda bulunur. Bu anne babanın durumunda bulunur. Bu anne babanın

çocuklarında Rh faktörü için olasılıklar şöyle çocuklarında Rh faktörü için olasılıklar şöyle

olacaktır.

(25)

Baba DD homozigot durumunda Baba DD homozigot durumunda

Baba Baba Anne Anne

Görüldüğü gibi tüm çocuklar genotip olarak Görüldüğü gibi tüm çocuklar genotip olarak

Dd, fenotip olarak Rh pozitif olacaktır.

DD DD

dd DdDd DdDd

(26)

Baba Dd heterozigot durumunda Baba Dd heterozigot durumunda

Baba Baba Anne Anne

Çocukların %50’si genotip olarak dd, fenotip Çocukların %50’si genotip olarak dd, fenotip

olarak Rh negatif, %50’si genotip olarak Dd, olarak Rh negatif, %50’si genotip olarak Dd,

fenotip olarak Rh pozitif olacaktır.

DD dd

dd DdDd dddd

(27)

Dominant özelliğin heterozigot durumunda Dominant özelliğin heterozigot durumunda

çocuğa geçme şamsı %50, homozigot çocuğa geçme şamsı %50, homozigot

durumunda %100’dür. Bu olasılık her durumunda %100’dür. Bu olasılık her

doğum için geçerlidir. Bu nedenle dominant doğum için geçerlidir. Bu nedenle dominant

hasta gen taşıyan kişilere evlilik yada hasta gen taşıyan kişilere evlilik yada

gebelik planladıklarında bu olasılıkların gebelik planladıklarında bu olasılıkların

bilgisi verilmelidir.

(28)

Otozomal dominant geçişli bir hastalıkla ilgili Otozomal dominant geçişli bir hastalıkla ilgili

kalıtımsal özellikler şöyle özetlenebilir:

• Kalıtsal özellik her kuşakta kendini gösterir Kalıtsal özellik her kuşakta kendini gösterir

• Hasta bir bireyin anne ya da babası hastadır Hasta bir bireyin anne ya da babası hastadır

• Erkek ve kız çocuklarda hastalanma şansı Erkek ve kız çocuklarda hastalanma şansı eşittir.

eşittir.

• Hasta heterozigot bireyin çocuklarında Hasta heterozigot bireyin çocuklarında

hastalığın ortaya çıkma riskiher doğum için hastalığın ortaya çıkma riskiher doğum için

%50’dir.

• Hasta homozigot bireyin tüm çocuklarında Hasta homozigot bireyin tüm çocuklarında hastalık ortaya çıkar.

hastalık ortaya çıkar.

(29)

Otozomal resesif karakterler Otozomal resesif karakterler

Genlerin çekinik özellik göstermesine resesif Genlerin çekinik özellik göstermesine resesif

denir. Özellik genlerden biri üzerinde denir. Özellik genlerden biri üzerinde

bulunur. Fenotipte belli olmaz ancak kişi bulunur. Fenotipte belli olmaz ancak kişi

taşıyıcıdır.

Örneğin kistik fibrozis, sickle cell anemisi Örneğin kistik fibrozis, sickle cell anemisi

resesif genlerle geçen bir hastalıktır. Kistik resesif genlerle geçen bir hastalıktır. Kistik

fibrozis için resesif genleri “k”, normal fibrozis için resesif genleri “k”, normal

genleri “K” ile gösterelim. Karı kocadan genleri “K” ile gösterelim. Karı kocadan birinin taşıyıcı, ikisinin taşıyıcı ve birinin birinin taşıyıcı, ikisinin taşıyıcı ve birinin

hasta olduğu durumlarda hastalığın çocukta hasta olduğu durumlarda hastalığın çocukta

ortaya çıkma olasılığı şu şekillerdedir:

(30)

Eğer sadece ebeveyn taşıyıcı ise (Kk), çocukların Eğer sadece ebeveyn taşıyıcı ise (Kk), çocukların

%50’si taşıyıcı, diğer yarısı sağlam olacaktır.

KK kk

KK KKKK KkKk

(31)

Her iki ebeveyn de taşıyıcı ise, çocukların %25’i Her iki ebeveyn de taşıyıcı ise, çocukların %25’i

kistik fibrosisli –hasta-, %25’i sağlam, %50’si kistik fibrosisli –hasta-, %25’i sağlam, %50’si

taşıyıcı olacaktır.

KK kk

KK KKKK KkKk

kk KkKk kkkk

(32)

Eğer bir ebeveyn hasta, diğeri sağlam ise çocukların Eğer bir ebeveyn hasta, diğeri sağlam ise çocukların

hepsi taşıyıcı olacaktır.

kk kk

KK KkKk KkKk

(33)

Otozomal resesif geçişli bir hastalıkla ilgili kalıtımsal Otozomal resesif geçişli bir hastalıkla ilgili kalıtımsal

özellikler şöyle özetlenebilir.

• Hastalık genellikle tek bir kuşakta görülürHastalık genellikle tek bir kuşakta görülür

• Hasta bireyin hem annesi hem de babası Hasta bireyin hem annesi hem de babası

taşıyıcıdır. Her iki ebveynin taşıyıcı olduğu bu taşıyıcıdır. Her iki ebveynin taşıyıcı olduğu bu

durumda çocukların %25’i hasta, %75’i sağlam durumda çocukların %25’i hasta, %75’i sağlam

olacaktır (%50’si taşıyıcı, %25’i sağlam) olacaktır (%50’si taşıyıcı, %25’i sağlam)

• Bie ebeveyn hasta diğeri taşıyıcı ise hastalık Bie ebeveyn hasta diğeri taşıyıcı ise hastalık görülme oranı %50’ye çıkar, %50’si taşıyıcıdır görülme oranı %50’ye çıkar, %50’si taşıyıcıdır

• Bir ebeveyn hasta, diğeri normal olduğunda tüm Bir ebeveyn hasta, diğeri normal olduğunda tüm çocuklar taşıyıcı olurlar

çocuklar taşıyıcı olurlar

• Hastalık cinsiyet farkı gözetmezHastalık cinsiyet farkı gözetmez

(34)

X’e bağlı karakterler X’e bağlı karakterler

Normal bir kadında cinsiyet kromozomlarının Normal bir kadında cinsiyet kromozomlarının

XX, erkekte XY olduğunu biliyoruz.

Otozomal kromozomlar üzerindeki Otozomal kromozomlar üzerindeki

özelliklerin geçişinde özelliğin anneden ya özelliklerin geçişinde özelliğin anneden ya

da babadan gelmesi farketmez. Seks da babadan gelmesi farketmez. Seks

kromozomları tarafından taşınan hemen tüm kromozomları tarafından taşınan hemen tüm

özellikler X kromozomu üzerinde bulunur.

Bu özellikler, normal bir X kromozomu Bu özellikler, normal bir X kromozomu

tarafından maskelenmediğinde ortaya çıkan tarafından maskelenmediğinde ortaya çıkan

özelliklerdir. Bu nedenle kadında özelliğin özelliklerdir. Bu nedenle kadında özelliğin

ortaya çıkması, ancak homozigot ortaya çıkması, ancak homozigot

durumunda olasıdır.

(35)

Erkekte X kromozomu üzerinde bulunan gen Erkekte X kromozomu üzerinde bulunan gen daima dominant olarak ortaya çıkar. Çünkü daima dominant olarak ortaya çıkar. Çünkü Y kromozomu üzerinde bu genlerin karşılığı Y kromozomu üzerinde bu genlerin karşılığı

olacak gen bulunmaz.

(36)

Hemofili X’e bağlı kalıtımsal özelliklerin en bilinenidir.

Örneğin; “X” normal kromozom, “x” ise resesif gen Örneğin; “X” normal kromozom, “x” ise resesif gen

taşıyan kromozom olsun. Anne taşıyıcı baba taşıyan kromozom olsun. Anne taşıyıcı baba

normal olduğunda hastalığın ortaya çıkma olasılığı;

xx XX

XX xXxX

(Taşıyıcı) (Taşıyıcı)

XXXX

YY xYxY

(Hasta) (Hasta)

XYXY

(37)

Baba hasta anne sağlam olduğunda kız çocukları Baba hasta anne sağlam olduğunda kız çocukları

taşıyıcı, erkek çocukları sağlam olacaktır.

XX XX

xx xXxX xXxX

YY XYXY XYXY

(38)

Anne taşıyıcı baba hasta olduğunda, kız çocukları Anne taşıyıcı baba hasta olduğunda, kız çocukları hasta ya da taşıyıcı, erkek çocukların biri hasta, hasta ya da taşıyıcı, erkek çocukların biri hasta,

biri sağlam olacaktır.

xx XX

xx xxxx xXxX

YY xYxY XYXY

(39)

Görüldüğü gibi hemofili yalnız erkek Görüldüğü gibi hemofili yalnız erkek

çocuklarda görülen bir hastalıktır. Ancak son çocuklarda görülen bir hastalıktır. Ancak son

durumda hemofili hastalığının kız çocukta durumda hemofili hastalığının kız çocukta

da ortaya çıktığını görüyoruz. Çok nadir da ortaya çıktığını görüyoruz. Çok nadir

rastlanan bu durumda hemofili geni kızda rastlanan bu durumda hemofili geni kızda

homozigot durumundadır. Burada dikkat homozigot durumundadır. Burada dikkat

edilmesi gereken diğer bir konuda X’e bağlı edilmesi gereken diğer bir konuda X’e bağlı

kalıtım şeklinde babadan oğula hastalığın kalıtım şeklinde babadan oğula hastalığın

geçmeyeceğidir. Çünkü babanın X geçmeyeceğidir. Çünkü babanın X

kromozomu sadece kız çocuğuna geçer.

(40)

X’ bağlı

X’ bağlı resesif resesif geçişli hastalıklar ile ilgili geçişli hastalıklar ile ilgili kalıtımsal özellikler şöyledir;

kalıtımsal özellikler şöyledir;

• Genel olarak erkeklerde hastalık görülür. Genel olarak erkeklerde hastalık görülür.

Kızlar taşıyıcıdır.

• Babadan oğula geçiş yoktur Babadan oğula geçiş yoktur

• Sadece babanın hasta, annenin taşıyıcı Sadece babanın hasta, annenin taşıyıcı olduğu durumlarda kız çocuklarında da olduğu durumlarda kız çocuklarında da

hastalık görülür.

(41)

X’e bağlı

X’e bağlı dominant dominant geçişli hastalıklar ile ilgili geçişli hastalıklar ile ilgili kalıtımsal özellikler şöyledir;

kalıtımsal özellikler şöyledir;

• Hasta heterezigot annenin çocuklarının Hasta heterezigot annenin çocuklarının

%50’si sağlam, %50’si hastadır.

• Hasta homozigot annenin tüm çocukları Hasta homozigot annenin tüm çocukları hastadır

hastadır

• Hastababanın kız çocukları hasta, erkek Hastababanın kız çocukları hasta, erkek çocukları sağlamdır.

çocukları sağlamdır.

(42)

GENETİK HASTALIKLARIN PRENATAL GENETİK HASTALIKLARIN PRENATAL

TESBİTİ TESBİTİ

• Amniosentez Amniosentez

• Ultrasonografi Ultrasonografi

• Anne serum analizi-Alfa Feto-Protein Anne serum analizi-Alfa Feto-Protein

• CVS (Koryonik villus örneklemesi) CVS (Koryonik villus örneklemesi)

(43)

Kromozom anomalilerinin görülme sıklığı Kromozom anomalilerinin görülme sıklığı

• Tüm gebeliklerin %5-7’sinde kromozom Tüm gebeliklerin %5-7’sinde kromozom

anomalisi bulunduğu ve bunların %90’ının anomalisi bulunduğu ve bunların %90’ının

spontan düşükle sonuçlandığı bilinmektedir.

• Gebeliğin erken devresinde görülen Gebeliğin erken devresinde görülen

düşüklerde, %50’nin üzerinde kromozom düşüklerde, %50’nin üzerinde kromozom

anomalisi saptanmıştır. Erken devrede anomalisi saptanmıştır. Erken devrede

görülen düşükler muhtemelen kromozom görülen düşükler muhtemelen kromozom

anomalisine bağlı ortaya çıkmaktadır.

(44)

• Canlı doğumların yaklaşık %5’inde Canlı doğumların yaklaşık %5’inde

kromozom anomalisine rastlanmaktadır.

• Perinatal ölüme yol açan malformasyonların Perinatal ölüme yol açan malformasyonların

%15’inin kromozomal defektlerden

%15’inin kromozomal defektlerden kaynaklandığı bilinmektedir.

kaynaklandığı bilinmektedir.

(45)

GENETİK DANIŞMA GENETİK DANIŞMA

Genetik danışmanlık, ailesinde belirli bir genetik Genetik danışmanlık, ailesinde belirli bir genetik

hastalık olan bireye, bu hastalığın görülme riski ile hastalık olan bireye, bu hastalığın görülme riski ile

ilgili bilgileri verme, bu bilgilerin anlaşılmasını ilgili bilgileri verme, bu bilgilerin anlaşılmasını

sağlama ve halen varolan genetik sorunun sağlama ve halen varolan genetik sorunun

çözümü için gerekli yardım işlemlerinin tümünü çözümü için gerekli yardım işlemlerinin tümünü

içerir.

Ayrıca toplumda genetik bozukluk için risk Ayrıca toplumda genetik bozukluk için risk

gruplarının belirlenmesi ve bu gruplarda hasta gruplarının belirlenmesi ve bu gruplarda hasta

çocuk oranını da azaltmayı hedeflemektedir.

(46)

Anne-baba arasında kan bağı bulunması Anne-baba arasında kan bağı bulunması

resesif soya geçen hastalıklarda önemli bir resesif soya geçen hastalıklarda önemli bir

faktördür. Anne ve babnın aynı özel geni faktördür. Anne ve babnın aynı özel geni

taşıma olasılığı bu çeşit evliliklerde çok taşıma olasılığı bu çeşit evliliklerde çok

görülür. Her ikiside taşıyıcı olan görülür. Her ikiside taşıyıcı olan

ebeveynlerin çocuklarında hastalığın ortaya ebeveynlerin çocuklarında hastalığın ortaya

çıkma olasılığının her doğumda ¼ olacağı çıkma olasılığının her doğumda ¼ olacağı

unutulmamalıdır.

(47)

Genetik danışmanlıkta basamaklar şöyledir:

• Öncelikle genetik hastalığın tanımlanması Öncelikle genetik hastalığın tanımlanması gerekir. Bunun için hikaye alınır, gerekli gerekir. Bunun için hikaye alınır, gerekli

testler yapılır testler yapılır

• Hastalığın kalıtımsal olup olmadığı Hastalığın kalıtımsal olup olmadığı saptanmalıdır

saptanmalıdır

• Hastalık eğer ailevi-kalıtımsal ise, ailelere Hastalık eğer ailevi-kalıtımsal ise, ailelere bilgi verilmelidir

bilgi verilmelidir

• Bu aşamalar sırasında hastalıkla ilgili Bu aşamalar sırasında hastalıkla ilgili yapılacak tanı işlemleri hakkında bilgi yapılacak tanı işlemleri hakkında bilgi

verilmelidir.

(48)

• Danışmanlıkta sürekliliğin sağlanması Danışmanlıkta sürekliliğin sağlanması önemlidir.

önemlidir.

• Görüşmeler sırasında bireyin veya ailelerin Görüşmeler sırasında bireyin veya ailelerin kendilerini ifade etmelerine fırsat verilmeli, kendilerini ifade etmelerine fırsat verilmeli,

yaşadıkları güçlükler belirlenmelidir yaşadıkları güçlükler belirlenmelidir

• Ailelere yaralanabilecekleri uygun Ailelere yaralanabilecekleri uygun kaynakalar gösterilmelidir.

kaynakalar gösterilmelidir.

(49)