Tokat - Merkez Đlçede Tarım Kredi Kooperatiflerinin Faaliyetleri Üzerine Ekonomik Krizin Etkilerinin Saptanması

(1)

Tokat - Merkez Đlçede Tarım Kredi Kooperatiflerinin Faaliyetleri Üzerine Ekonomik Krizin Etkilerinin Saptanması

Faruk ADIGÜZEL¹ Murat SAYILI¹

Özet

Çiftçilerin kırsal kesimde dağınık yaşamaları, alıcı ve satıcılar karşısında güçsüz olmaları, küçük üreticilerin üretim girdilerini uygun koşullarda temin edebilmeleri ve ürünlerini uygun fiyattan satabilmeleri yani ekonomik ve mesleki çıkarlarını korumak gibi amaçlar, üreticileri meslek odaları, kooperatifler, sendikalar, dernekler gibi farklı amaçlı örgütler kurmaya itmiştir. Tarımsal kooperatifler, çiftçiye sağladığı ekonomik yararlar yanında, yöresel ve bölgesel kalkınmada önemli görevler üstlenmektedirler. Tarım Kredi Kooperatifleri (TKK) ortaklarına uygun koşullarda kredi sağlamak amacıyla kurulmuşlardır. TKK ortakları ile tasarruf sahipleri veya kredi kuruluşları arasında aracılık yaparak, ortaklarına ucuz kredi sağlamaya çalışan kuruluşlardır. Tarım sektörüne her türlü kredi olanağı ile girdi sağlayan TKK’nin küresel ekonomik krizden etkilenme durumları önem arz etmektedir. Çalışmanın ana materyalini, ekonomik krizden etkilendiği düşünülen yaklaşık 2000 ortağı bulunan Tokat Đli Merkez Đlçede hizmet veren 7 adet TKK yetkilileri ile yapılan anket çalışmaları ve bu çalışmalar sonucu elde edilecek birincil nitelikli veriler oluşturmaktadır. Bu bağlamda, ekonomik krizin kooperatif personel sayılarını, kooperatiflerin mali durumlarını, ortak sayılarını, kooperatif tarafından kullandırılan ayni ve nakdi kredileri, kredilerin geri dönme durumunu, kredi limitlerini, kredi faiz oranlarını etkileme durumu irdelenmeye çalışılmıştır. Ayrıca birim kooperatif düzeyinde kooperatif yetkililerinin kriz dönemlerine ilişkin alabildikleri tedbirler tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar kelimeler: Ekonomik kriz, Tarım Kredi Kooperatifi, Tokat-Merkez Đlçe.

Assesment of the Effects of Economic Crisis on the Activities of Agricultural Credit Cooperatives in Tokat Province

Abstract

Due to the farmers living scatteredly in rural areas, being week to the buyers and sellers, providing the production costs at appropriate circumstances, selling the products at a fair price that conserving their economic and professional interest, producers establish several organizations with different purposes such as professional associations, cooperatives, trade union and associations.

Agricultural cooperatives have undertaken an important role providing economic benefits to farmers in local and regional development. Agricultural Credit Cooperatives (ACC) have been established to provide loans at favorable conditions to the partners. ACC provides mediations between the partners of ACC and tries to provide cheap credit to the partners. The situation of ACC that provides all kinds of agricultural credits is important to evaluate after the global economic crisis. The main material of study is composed of data obtained from seven ACC authorities located in the Tokat province. The questionnairs conducted during surveys and the primary quality data obtained were used to evoluate the status of cooperatives which were vulnerable to the economic crisis. In this context, the effect of the economic crisis on the number of staff of cooperatives financial situations, number of cooperative partners, commodity credit and cash credits, returns status, credit limits, credit interest rates were discussed. Measures related to the crisis period taken by the cooperartive officials at unit-level were also determined.

Key word: Economic crisis, Agricultural Credit Cooperative, Tokat Province-District.

1. GĐRĐŞ

Gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi, Türkiye’de de kırsal alan ve kırsal nüfus ülke kalkınmasını etkileyen önemli faktörlerden biridir. Kırsal kesimde yaşayan nüfusun büyük bir bölümü geçimini tarımsal üretimden sağlamaktadır. Tarım sektörü; nüfusun gıda gereksinimini karşılaması, sanayi sektörüne hammadde sağlaması, sanayi ürünlerine pazar oluşturması, istihdam olanakları yaratması, milli gelire katkı sağlaması ve ülkeye

1Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü 60240, TOKAT

(2)

döviz kazandırması gibi nedenlerle ülke ekonomileri için önemli bir sektördür (Erkuş ve ark., 1995).

Örgütlenme, benzer sorunlara sahip bireylerin sorunlarını çözmek için bir araya gelmeleridir (Đnan ve ark., 2005). Daha geniş anlamda örgütlenme, işbirliği, disiplin ve sorunları birlikte göğüsleme istek ve azmine sahip bir grup kişinin belirlenmiş bir hedefe ulaşmak için gerekli düzenlemeleri yapmak amacı ile belli kurallar çerçevesinde bir araya gelmeleri ile meydana getirilen bir sistemdir (Eraktan, 2001). Tarımsal üretimde örgütlenmenin temel amacı, verimliliği yükseltmek ve üretimden tüketim aşamasına kadar tarımsal ürünlerin değerlendirilmesini sağlamak suretiyle üretici gelirini ve pazardaki konumunu yükseltmektir (Đnan ve ark., 2000). Bunun yanı sıra üretici örgütleri kırsal toplumun yaşam düzeylerini iyileştirmekte, kaynakları kıt olan üreticilerin gelirini arttırmakta ve böylece tarımsal gelişmeyi sağlamaktadır (Đnan ve ark., 2005).

Çiftçilerin kırsal kesimde dağınık yaşamaları, alıcı ve satıcılar karşısında güçsüz olmaları, küçük üreticilerin üretim girdilerini uygun koşullarda temin edebilmeleri ve ürünlerini uygun fiyattan satabilmeleri yani ekonomik ve mesleki çıkarlarını korumak gibi amaçlar, üreticileri meslek odaları, kooperatifler, sendikalar, dernekler gibi farklı amaçlı örgütler kurmaya itmiştir. Kooperatif, fertlerin tek başlarına yapamayacakları veya birlikte yapmalarında yarar bulunan işleri, en iyi bir biçimde ve maliyet fiyatına yapmak üzere, ekonomik güçlerini bir araya getirmeleridir. Tarımsal kooperatiflerin temel görevlerinin başında, çiftçilerin ekonomik haklarını korumak gelmektedir. Tarımsal kooperatifler, çiftçiye sağladığı ekonomik yararlar yanında, yöresel ve bölgesel kalkınmada önemli görevler üstlenmektedirler (Đnan, 2004).

Üyelerin ekonomik çıkarlarını daha üst düzeye yükseltmek, kaynaklarını birleştirmek yoluyla ekonomik güçleri dengeleyip küçük işletmecilerin ve ziraatçıların ekonomik bağımsızlıklarını korumak, sürekli kılmak ve artırımların sağlanabileceği işletme büyüklüğüne ulaştırmak da başlıca amaçlardandır. Bu kapsamda kooperatifler, özellikle kırsal alanda yaşayan ve piyasa ekonomisi koşullarına ayak uydurmada sıkıntı çeken köylüler için, önemli bir kuruluş olarak görülmektedir. Bu birliklerin, köylülerin geleneksel yardımlaşma ve işbirliği düzenine uygun olduğu tespiti yapılarak, sosyal ve ekonomik gelişme için önemli araç olduklarına inanılmaktadır (Sayar, 1966).

Tarım Kredi Kooperatifleri ortaklarına uygun koşullarda kredi sağlamak amacıyla kurulan kooperatiflerdir. Genellikle küçük ve orta çiftçilerin ortak olduğu kooperatifler ortakların tek başlarına alamadıkları krediyi onlara maliyetine veya düşük faizle temin etmeye çalışırlar. Tarım Kredi Kooperatifleri ortakları ile tasarruf sahipleri veya kredi kuruluşları arasında aracılık yaparak, ortaklarına ucuz kredi sağlamaya çalışan kuruluşlardır (Đnan, 2004).

Ekonomik kriz, diğer sektörleri olduğu gibi, tarım ürünlerinin zorunlu ihtiyaç malları olması, tarımın aile işgücüne dayalı, göreceli olarak diğer sektörlere daha az bağımlı küçük aile işletmeciliği şeklinde olması gibi avantajlara sahip olan tarım sektörünü de etkileyebilmektedir.

Tarım sektörüne her türlü kredi olanağı ile girdi sağlayan Tarım Kredi Kooperatiflerinin krizden etkilenme durumları önem arz etmektedir. Bu bağlamda, çalışmada yaklaşık 2000 ortağı bulunan Tokat-Merkez Đlçede hizmet veren toplam 7 adet Tarım Kredi Kooperatifinin ekonomik krizden etkilenme durumu ortaya konulmuştur.

2. MATERYAL VE YÖNTEM

Araştırmanın ana materyalini, Tokat-Merkez ilçede bulunan toplam 7 adet Tarım Kredi Kooperatifi ile tam sayım yöntemi sonucu yapılan anket çalışmalarından elde edilen veriler oluşturmuştur.

Anketler, kooperatiflerin en yetkili kişisi ile Nisan-Mayıs 2010 tarihleri arasında yapılmış olup, anket sonucu elde edilen veriler, aritmetik ortalama ve yüzde hesapları ile değerlendirilmiştir.

(3)

Ekonomik krizin etkilerinin belirlemek üzere ilgili kooperatiflerin 2007-2009 yılları arası kayıtları incelenmiş ve değerlendirilmiştir.

3. ARAŞTIRMA BULGULARI

3.1. Đncelenen kooperatif ve yöneticilerine ait bilgiler

Araştırma bölgesinde bulunan 7 adet kooperatifin bir tanesi il merkezinde, 2 tanesi köyde ve 4 tanesi de beldede bulunmaktadır (Çizelge 1). Bu kooperatiflere bağlı toplamda 105 köy bulunmaktadır. Kooperatiflerin kurulma yılları 11 ile 58 yıl öncesine dayanmaktadır. Bu kooperatiflere toplam 4416 kişi ortak iken, aktif ortak sayısının ise 1833 kişi (%41.51) olduğu saptanmıştır. Bu kooperatiflere büyük bir çoğunlukla (%97.94) erkekler üye durumdadır.

Çizelge 1. Araştırma bölgesinde bulunan tarım kredi kooperatiflerine ait bilgiler.

Kooperatif No

Yerleşim Yeri

Bağlı Köy Sayısı (adet)

Hizmet Süreleri (yıl)

Toplam Ortak Sayısı (kişi)

Faal Ortak Sayısı (kişi)

Erkek Ortak Sayısı (kişi)

Oran (%)

Kadın Ortak Sayısı (kişi)

Oran (%)

1 Đl Merkezi 29 31 780 300 752 96.41 28 3.59

2 Köy 11 58 398 164 393 98.74 5 1.26

3 Belde 9 56 693 320 678 97.84 15 2.16

4 Belde 22 58 905 301 887 98.01 18 1.99

5 Köy 9 58 451 374 438 97.12 13 2.88

6 Belde 4 11 300 0 295 98.33 5 1.67

7 Belde 21 58 889 374 882 99.21 7 0.79

Toplam --- 105 330 4416 1833 4325 97.94 91 2.06

Beldede bulunan bir kooperatife geçici personel verilmiş durumdadır. Diğer kooperatiflerde yönetici olarak; 3 kooperatifte Müdür, 2 kooperatifte Müdür Yardımcısı ve 1 kooperatifte ise Yetkili Memur bulunmaktadır. Kooperatifin birinde Müdür Yardımcısı statüsünde kadın bulunmakta olup, diğer yöneticiler erkektir. Yöneticilerin üçü lise, biri Yüksekokul ve ikisi Fakülte (Ziraat Mühendisi) mezunudur.

Yöneticilerin yaşları 35 – 50 yıl arasında olup, yaş ortalaması 44 yıl olarak hesaplanmıştır. Đlgili yöneticilerin ortalama hizmet süreleri 19.67 yıl ve son unvandaki ortalama hizmet süreleri ise 8.67 yıl olarak saptanmıştır.

Kooperatiflerde toplam 13 personel bulunmakta olup, bunun %69.23’ü erkektir.

Toplam personelin; 3 adeti Müdür, 3 adeti Müdür Yardımcısı, 2 adeti Yetkili Memur, 4 adeti Yetkisiz Memur ve 1 adeti de Hizmetli statüsündedir. Bu kişilerden; %46.15’i Lise,

%15.39’u Yüksekokul ve %38.46’sı ise Fakülte mezunudur.

Đncelenen kooperatiflerin 2009 yılında ortaklarına kullandırdıkları toplam kredinin türler itibariyle dağılımı incelendiğinde; %21.73’ü genel ihtiyaç, %1.85’i tohumluk, %26.00’sı kimyevi gübre, %0.46’sı zirai ilaç, %24.20’si hayvancılık,

%19.47’si petrol ürünleri ve %6.29’u ise diğer kredilerdir.

2009 yılında kullandırılan toplam kredilerin, ortalama olarak, %95.20’si kısa vadeli (1 yıl) ve %4.80’i ise orta vadeli (1-3 yıl) olup, uzun vadeli (3 yıldan fazla) kredi kullandırılmamıştır.

Đlgili kooperatiflerin tamamı ortaklara kullandırılan kredi limitlerinin yeterli olduğunu belirtmiştir.

2009 yılında kullandırılan kredilerin geri dönme oranlarının; kooperatiflere göre

%27.87 ile %100 arasında değişmekte olup, ortalama %70.22 olduğu tespit edilmiştir.

Kooperatifler tarafından kullandırılan kredilerin tahsisinde problem yaşanmasının nedenleri olarak; çiftçinin ürettiği ürünün para etmemesi, çiftçinin ödeme gücünden daha yüksek borca girmesi veya ödeme gücünden daha fazla kredi kullandırılması, kullandırılan krediler için yeterli teminat alınmamış olması, borç faizlerinin affedileceği beklentisi gibi faktörler ifade edilmiştir.

(4)

Ödeme süresi geçmiş borçların tahsili için ilk önce ortak ile diyaloga geçilip anlaşma yolu aranmakta, sonra ortak ve akabinde kefillere tebligat gönderilmekte, en sonunda da icra işlemi başlatılmaktadır.

Kooperatiflerin kredi sağlama dışındaki hizmetler; %100 ile sigortacılık, %100 ile tüketim malları tedarik ve satış hizmetleri, %71.43 ile ortak ürünlerinin alımı ve pazarlaması, %57.14 ile gübre, ilaç ve tohumluk kullanımında danışmanlık, %42.86 ile tarımsal makine, donanım ve kullanım-bakım danışmanlığı, %28.57 ile ekim ve hasat yöntemlerinde danışmanlık, %14.29 ile veteriner hizmetleri ve %14.29 ile ürünlerin pazarlanması konusunda danışmanlık olarak tespit edilmiştir.

Kooperatiflerin %85.71’i bünyelerinde satışı yapılan ürün fiyatlarının serbest piyasadaki fiyatlarla aynı, buna karşın %14.29’u ise satılan ürünün piyasadaki diğer ürünlerden daha kaliteli olduğundan dolayı fiyatının piyasadaki diğer ürün fiyatlarından daha yüksek olduğunu belirtmiştir.

Đlgili kooperatiflerden 5 tanesi (%71.43) bazı üretim dönemlerinde ürün alımı yaptıklarını, alımı yapılan ürünlerin buğday, ayçiçeği ve arpa olduğunu belirtmişlerdir.

Kooperatiflerin Yönetim Kurulları; 1 Başkan, 1 Başkan Yardımcısı ve 3 üyeden oluşmaktadır. Yönetim Kurulu üyelerinden başkanların yaş ortalaması 48.14 yıl, ortalama öğrenim süresi 6.43 yıl ve ortalama seçilme sayısı 1.71 adet; Başkan Yardımcılarının yaş ortalaması 49.00 yıl, ortalama öğrenim süresi 5 yıl ve ortalama seçilme sayısı 1.43 adet;

Üyelerin yaş ortalaması 52.29 yıl, ortalama öğrenim süresi 5.48 ve ortalama seçilme sayısı ise 1.48 adet olarak tespit edilmiştir.

3.2. Ekonomik krizin etkileri ve alınan/alınması gereken tedbirler

Görüşülen kooperatif yöneticilerinin tamamı son ekonomik krizden haberdar olduklarını; %85.71’i ekonomik krizin kendisi ve ailesinin ekonomik yapısını (gelir, harcama, tasarruf vb.) olumsuz yönde etkilediğini, %14.29’u ise ekonomik krizden olumlu yada olumsuz anlamda etkilenmediğini belirtmiştir.

Tarım Kredi Kooperatifleri, ortaklarına ayni ve/veya nakdi kredi kullandırmaktadır. Ankete katılan kooperatif yöneticilerinden %71.43’ü ekonomik krizin çiftçilerin kooperatiften ayni ve/veya nakdi kredi kullanımlarının olumsuz yönde etkilediğini, buna karşın %28.57’i ise olumlu yada olumsuz bir etkilenmenin olmadığını belirtmiştir.

Ekonomik krizin çiftçilerin kredi türleri itibariyle kredi kullanım durumlarını etkileme durumu incelendiğinde, genel olarak; genel ihtiyaç, tohumluk, hayvancılık, petrol ürünleri ve diğer kredilerinde artış, buna karşın kimyevi gübre ve zirai ilaç kredilerinde ise azalışa neden olduğu ifade edilmiştir (Çizelge 2).

Anket yapılan kooperatiflerin %57.14’ünde ekonomik kriz nedeniyle 2009 yılı içerisinde aldığı krediyi zamanında geri ödeyemeyen ortak (ortalama 15 çiftçi) olduğu; bu ortakların yarısına tebligat yapıldığı, biri ile diyaloga geçildiği ve diğerlerine de tebligat yapılacağı ifade edilmiştir. Kredinin geri ödenmesinde problem yaşanmayan kooperatifler ise bunun nedenlerini; %66.67 ile kooperatifin durumunun iyi olması ve %33.33 ile kredi kullanan ortak olmaması olarak beyan etmişlerdir.

Đncelenen kooperatiflerin %85.71’i ekonomik krizin kooperatif faaliyetlerini etkilediğini ifade etmişlerdir. Kooperatiflerin etkilenme şekilleri; %57.14 ile kullanılan kredilerin zamanında geri ödenmediğinden dolayı çiftçiler ile problem yaşanması,

%50.00 ile T.C. Ziraat Bankası’ndan alınan kredi miktarının (plasman) azalması, %42.86 ile öz kaynakların yetersiz kalması ve %42.86 ile işlem hacminin düşmesi olarak tespit edilmiştir.

Đncelenen kooperatiflerden 1 tanesi (%14.28) kredi kullandırmamıştır. Kredi kullandıran kooperatiflerin yarısı ekonomik krizin kullandırılan kredi limitlerini olumsuz yönde etkilediğini (azalttığını), diğer yarısı ise olumlu/olumsuz yönde herhangi bir etkinin olmadığını belirtmişlerdir. Aynı şekilde kredi kullandıran kooperatiflerin tamamı ekonomik krizin kullandırılan kredi türlerini etkilediğini, etkileme şeklinin ise %50.00 ile

(5)

ayni krediden ziyade nakdi kredi kullanımının, yine %50.00 ile tam tersine nakdi krediden ziyade ayni kredi kullanımının arttığını belirtmişlerdir. Đncelenen kooperatiflerin çok geniş bir alanda bulunması ve bulunulan bölgenin gerek bitkisel ve gerekse hayvansal üretim açısından farklılık göstermesi neticesinde, bir bölgedeki çiftçilerin ayni krediden ziyade nakdi krediye ihtiyaç duyması, diğer bölgelerde ise tam tersi durum söz konusu olabilmektedir.

Çizelge 2. Đncelenen kooperatiflerde ekonomik krizin çiftçilerin kredi türleri itibariyle kredi kullanım durumlarını etkileme durumu (%, 2008-2009 üretim dönemi).

Kooperatif No Kredi Türleri Durum

1 2 3 4 5 6 7

Arttı 100.00 100.00 100.00 0.00 0.00 0.00 100.00 Genel Đhtiyaç

Azaldı 0.00 0.00 0.00 10.00 60.42 0.00 0.00

Arttı 277.78 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

Tohumluk

Azaldı 0.00 0.00 30.00 0.00 0.00 0.00 0.00

Arttı 0.00 0.00 0.00 70.00 0.00 0.00 0.00

Kimyevi

Gübre Azaldı 37.36 0.00 40.00 0.00 50.44 0.00 0.00

Arttı 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00

Zirai Đlaç

Azaldı 40.00 0.00 35.00 0.00 0.00 0.00 30.92

Arttı 0.00 0.00 0.00 70.00 0.00 0.00 24.95

Hayvancılık

Azaldı 23.08 0.00 10.00 0.00 31.41 0.00 0.00

Arttı 212.50 0.00 0.00 60.00 0.00 0.00 119.10 Petrol

Ürünleri Azaldı 0.00 0.00 10.00 0.00 27.32 0.00 0.00

Arttı 19.53 0.00 0.00 20.00 0.00 0.00 159.60

Diğer

Azaldı 0.00 0.00 50.00 0.00 0.00 0.00 0.00

Đncelenen kooperatiflerde son 3 yılda kredi limitlerini artıran ortak sayısı kooperatiflere göre 10 ile 120 kişi arasında değişmektedir. Hiçbir kooperatifte kredi limitlerini düşüren ortak bulunmamaktadır. Tüm kooperatifler ortalaması itibariyle, kredi limitlerini artıran ortak sayısı 2007 yılında 36 kişi, 2008 yılında 45.67 kişi ve 2009 yılında ise 60.67 kişi olarak saptanmıştır (Çizelge 3). Yıllar itibariyle kredi limitlerini artıran ortak sayısında da artış söz konusudur.

Çizelge 3. Đncelenen kooperatiflerde kredi limitini artıran veya azaltan ortak durumu.

2007 2008 2009

Kooperatif No

Artıran Ortak Sayısı

(kişi)

Azaltan Ortak Sayısı

(kişi)

1 30 0 70 0 80 0

2 30 0 20 0 25 0

3 41 0 31 0 47 0

4 80 0 100 0 120 0

5 25 0 40 0 70 0

6 0 0 0 0 0 0

7 10 0 13 0 22 0

Toplam 216 0 274 0 364 0

Ortalama 36.00 0 45.67 0 60.67 0

Ekonomik kriz aynı zamanda kooperatiflerin ortak sayılarını da etkilemektedir.

Đncelenen kooperatiflerde son 3 yılda toplam ortak sayısında devamlı bir azalış (2007 yılında kooperatiflere ortak olan çiftçi sayısı 792.50 kişi iken, bu değer 2008 yılında 725 kişi, 2009 yılında ise 689.17 kişidir) söz konusu iken, faal ortak sayısında ise 2008 yılında bir önceki yıla göre önemli bir azalış (ortalama 368 kişiden 283 kişiye

(6)

düşmüştür), 2009 yılında ise çok düşük bir artış (ortalama 283 kişiden 301.50 kişiye artmıştır) olduğu saptanmıştır (Çizelge 4).

Çizelge 4. Ekonomik krizin incelenen kooperatiflerin ortak sayısını etkileme durumu.

2007 2008 2009

Kooperatif No

Toplam Ortak Sayısı

(kişi)

Faal Ortak Sayısı

(kişi)

Faal Ortak Sayısı

(kişi)

Faal Ortak Sayısı

(kişi)

1 1000 200 700 250 800 300

2 370 123 391 157 398 164

3 772 395 698 357 693 320

4 1400 270 1300 280 905 301

5 386 309 411 334 451 374

6 0 0 0 0 0 0

7 827 311 850 320 888 350

Toplam 4755 1608 4350 1698 4135 1809

Ortalama 792.50 368.00 725.00 283.00 689.17 301.50

Ekonomik krizin olduğu dönemde (2007-2009) ilgili kooperatiflere yeni ortak olan çiftçi sayısında yaklaşık 3.5 katlık bir artış söz konusudur (Çizelge 5). Đlgili dönemde 3 numaralı kooperatifte yeni üye olan ortak söz konusu değilken, üyelikten çıkan ortak bulunmaktadır. Özellikle son yılda ise ortaklıktan çıkan çiftçi sayısında önemli miktarda artış olduğu saptanmıştır.

Çizelge 5. Ekonomik krizin incelenen kooperatiflere ortak olan ve ortaklıktan çıkan çiftçi sayısını etkileme durumu.

2007 2008 2009

Kooperatif No

Ortak Olan Çiftçi Sayısı

(kişi)

Ortaklıktan Çıkan Çiftçi Sayısı (kişi)

(kişi)

1 10 2 20 5 30 3

2 4 19 9 19 8 59

3 0 74 0 7 0 9

4 10 25 10 15 6 30

5 0 0 0 10 8 15

6 0 0 0 0 0 0

7 1 1 1 30 39 34

Toplam 25 121 40 86 91 150

Ortalama 4.17 20.17 6.67 14.33 15.17 25.00

Ekonomik kriz, incelenen kooperatiflerdeki personel sayısını da etkilemiş durumdadır. 2008 yılında bir önceki yıla göre toplam personel sayısında azalış söz konusu iken, bir sonraki yıl ise artış olduğu görülmektedir (Çizelge 6).

(7)

Çizelge 6. Ekonomik krizin incelenen kooperatiflerin personel sayılarını etkileme durumu

2007 2008 2009

Kooperatif

No Personel Sayısı (kişi)

1 3 3 3

2 2 1 2

3 2 2 3

4 2 1 1

5 1 1 1

6 0 0 0

7 2 2 5

Toplam 12 10 15

Ortalama 2.00 1.67 2.50

Đncelenen kooperatiflerden sadece 1 tanesi 2007 ve 2008 yıllarında 5000 TL maksimum limitli nakdi kredi verirken, 2009 yılında ise 6 adet kooperatif (%85.71) yine 5000 TL maksimum limitli kredi olmak üzere ortaklarına nakdi kredi kullandırmaya başlamıştır (Çizelge 7). Bu durum, ekonomik kriz ile birlikte özellikle girdi fiyatlarının artması ve diğer giderleri karşılamak için çiftçilerin nakdi kredi ihtiyaçlarının ortaya çıkması ile açıklanabilir.

Çizelge 7. Ekonomik krizin incelenen kooperatiflerin nakdi kredi kullandırmalarını etkileme durumu.

2007 2008 2009

Kooperatif No

Nakdi Kredi Verilme Durumu

Maksimum Limit (TL)

1 Hayır --- Hayır --- Evet 5000

5 Evet 5000 Evet 5000 Evet 5000

6 Hayır --- Hayır --- Hayır ---

Kooperatif yöneticilerine göre, Tarım Kredi Kooperatiflerinin ekonomik krizden etkilenmemeleri için çiftçi, birim kooperatif ve bölge birliği bazında alınması gereken bazı tedbirler aşağıdaki gibi tespit edilmiştir:

A. Çiftçi Bazında Alınması Gereken Tedbirler

Mevcut tarımsal desteklerin artırılması ve zamanında ödenmesi gerekmektedir,

Çiftçi kendi koşullarına (arazi, alet-makine, bilgi gibi) uygun üretim yapabilmeli ve riski yüksek üretimlerden kaçınabilmelidir,

Çiftçi gereksiz borçlanmadan kaçınmalıdır,

Tarımsal üretimde kullanılan girdiler (özellikle akaryakıt) desteklenmeli ve girdi fiyatlarını azaltıcı tedbirler (girdilerdeki KDV oranlarının düşürülmesi gibi) alınmalıdır,

Uzun vadeli ve uygun şartlarda hayvancılık kredileri (5 yıl ödemesiz, her yıl yavru ödemeli gibi) verilmelidir,

Çiftçi talepleri zamanında karşılanmalıdır,

Çiftçilerin eğitimlerine ağırlık verilmelidir.

B. Birim Kooperatif Bazında Alınması Gereken Tedbirler

Çiftçilerin ihtiyaçları olan ürünler zamanında tedarik edilmelidir,

Zamanında plasman, zamanında ikrazat ve %100 tahsilat sağlanmalıdır,

(8)

Krediler gerçek anlamda üretim yapan çiftçilere kullandırılmalıdır,

Krediler sağlam teminatlar karşılığında verilmelidir,

Çiftçilerin eğitim ve bilinçlendirilmesine yönelik çalışmalar yapılmalıdır.

C. Bölge Birliği Bazında Alınması Gereken Tedbirler

Birim kooperatiflere ortaklarına satacakları girdiler zamanında gönderilmelidir,

Kooperatifler arası sürekli irtibat olmalıdır.

4. SONUÇ

Yapılan araştırma sonucunda, Tokat-Merkez ilçede bulunan toplam 7 adet Tarım Kredi Kooperatifinin en son yaşanan küresel ekonomik krizin gerek kooperatiflerin faaliyetlerini ve gerekse kooperatiflere üye olan çiftçileri etkilediği saptanmıştır.

Ekonomik kriz; çiftçilerin ayni/nakdi kredi kullanmalarını olumsuz yönde etkilemiş, incelenen tüm kooperatifler itibariyle genel ihtiyaç, tohumluk, hayvancılık, petrol ürünleri ve diğer kredilerin kullanımını artırdığı, buna karşın kimyevi gübre ve zirai ilaç kredilerinin kullanımını ise azalttığı saptanmıştır.

Aynı zamanda ekonomik kriz bazı çiftçilerin borçlarını geri ödemelerine olumsuz yönde etki yaptığı da belirlenmiştir. Bunun neticesinde bazı kooperatiflerde borcunu ödeyemeyen ortaklar ile problemler yaşanmakta (borcun tahsisi için görüşmeler, ödeme planının belirlenmesi, tebligat gönderilmesi ve halen ödeme gerçekleşmemiş ise icra işlemlerinin başlatılması) olduğu ifade edilmiştir.

Tarımsal üretimde girdi maliyetlerinin artması sonucu (ekonomik krizin de etkisiyle) bazı üreticilerin 2007-2009 yıllarında kredi limitlerini artırdıkları belirlenmiş olup, buna karşın kredi limitlerini düşüren hiçbir çiftçi bulunmamaktadır.

Ekonomik kriz, genel olarak ilgili kooperatiflere toplam ortak ve faal ortak sayısını olumsuz etkilemiş olup, bu sayılarda düşüşlere neden olmuştur. Buna karşın yeni ortak sayısında ise artış söz konusudur.

Özellikle 2009 yılında 5 adet kooperatifin daha önce nakdi kredi vermediği halde 5000 TL’lik maksimum limitli nakdi kredi kullandırmaya başladığı tespit edilmiştir.

Gerek kooperatif ve gerekse çiftçilerin ekonomik krizlerden korunması veya en az etkilenebilmeleri için alınması gereken birçok tedbir bulunmaktadır. Bunların hayata geçirilmesi gerek bölge ve gerekse ülke ekonomisi için büyük önem arz etmektedir.

Böylece, üreticilerin örgütlenmeye bakışları daha iyi olacak, özellikle girdi temini ve ürün pazarlamasında örgütlü hareket etmeleri sağlanacak, bu da ekonomik açıdan yararlar sağlayacaktır.

KAYNAKLAR

Eraktan, G. 2001. Ortak Tarım Politikası. ATAUM Ders Notu, Ankara.

Erkuş, A., Bülbül, M., Kıral, T., Açıl, F. ve Demirci, R. 1995. Tarım Ekonomisi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları, No: 5, Ankara.

Đnan, Đ.H., Gülçubuk, B., Ertuğrul, C., Kantürer, E., Baran, E.A. ve Dilmen, Ö. 2000.

Türkiye’de tarımda kırsal kesim örgütlenmesi. Türkiye Ziraat Mühendisliği V.

Teknik Kongresi, Cilt 1, 17-21 Ocak, Ankara, s. 145-176.

Đnan, Đ.H. 2004. Türkiye’de Tarımsal Kooperatifçilik ve AB Modeli. Đstanbul Ticaret Odası Yayınları, Yayın No:40, Đstanbul.

Đnan, Đ.H., Direk, M., Başaran, B., Birinci, S. ve Erkmen, E. 2005. Tarımda örgütlenme.

Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi 3-7 Ocak, Ankara, s. 1133- 1154.

Sayar, L. 1966. Memleketimizde köy topluluklarının ekonomik ve sosyal sorunlarının hallinde kooperatifler. VI. Türk Kooperatifçilik Kongresi, Cilt 1, Ankara.