Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri

(1)

ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print)

Volume 7 Issue 2, Special Issue on Byzantine, p. 13-32, March 2015

JHS

H i s t o r y S t u d i e s Volume 7 Issue 2 Special Issue on Byzantine

June 2015

Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri

¹

Byzantine Gold Coins in Tarsus Museum

Yrd. Doç. Dr. Hasan BUYRUK Ordu Üniversitesi - Ordu

Öz: Bu çalışmada Tarsus Müzesi envanterine kayıtlı 16.637 sikkeden, Bizans Dönemi’ne ait 24 altın sikke incelenerek, bu sikkelerin 10 adedinin Solidus, 2 adedinin Semissis, 6 adedinin Tremessis, 1 adedinin Histamenon, 4 adedinin Histamenon Nomisma (Çukur), 1 adedinin de Elektron Aspron Trachy olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Bizans, Altın, Sikke, Solidus, Tarsus, İmparator

Abstract: This study examines 24 gold Byzantine coins out of the 16,637 coins recorded in the inventory of Tarsus Museum, and presents that 10 of these coins were Solidus, 2 coins were Semissis, 6 coins were Tremessis, 1 was Histamenon and 4 were Histamenon (concave), and 1 was Aspron Trachy.

Keywords: Byzantine Empire, Gold, Coin, Solidus, Tarsus, Emperor

Bizans Dönemi’nde Altın Sikke

Bin yıldan fazla hüküm sürmüş olan Bizans İmparatorluğu sikke geleneği, devamı olduğu Roma’dan gelmektedir.² Bizans İmparatorluğuna gelinceye kadar metalin bir değişim aracı olarak kullanılmaya başlanmasıyla, altın sikkenin icadına giden yolda ilk dönemlerde kullanılmaya başlanan küçük altın parçalar, Asurlular tarafından M.Ö. 8. yüzyılda biraz daha geliştirilerek, disk biçimine sokulmuştur. Daha sonra sistemli bir şekilde uygulanıp geliştirilmiş ve Lidya’da sikkeye dönüşmüştür.³ Altın sikke, öncelikle devletin ekonomik çarklarını döndürmek için var olmasına karşılık, günümüze ulaşan örneklerinde görülen tahribatlar gündelik yaşamda da kullanıldığına dair önemli bulgular içermektedir. Bizans İmparatorluğu’nda altın sikkeler; solidus, semissis, tremissis, nomisma,⁴ histamenon, tetarteron ve hyperpyron isimleriyle tanımlanan birimlerle basılmışlardır.

Bizans İmparatorluğunun ekonomisinin temelini solidus olarak adlandırılan altın sikke birimi oluşturmaktadır.⁵ Solidus, Roma altın sikkesi Aureus’tan daha hafiftir. Aureus, 7.50 gr.

1 Tarsus Müzesinde çalışmamıza izin veren ve her türlü kolaylığı sağlayan müze müdürü Mehmet ÇAVUŞ’A, Uzman Doğukan Bekir ALPER’e, seksiyon sorumlusu uzman Fırat GÜNGÖR’e ve müze personeline teşekkür ederim. Tarsus Müzesinde yapılan katalog ve fotoğraflama çalışması Tarsus Müze Müdürlüğü’nün izinleriyle gerçekleşmiştir.

2 Hasan Buyruk, Adana Arkeoloji Müzesinde Bulunan Bizans Dönemi Altın Sikkeleri, Ordu Üniversitesi, Ordu 2014, s.19.

3 Oğuz Tekin, “Lidya Krallığından Osmanlı İmparatorluğu’na Anadolu’da Sikke Darbı”, (Edit. Bülent Arı), Anadolu’da Paranın Tarihi, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Ankara 2011, s.32-49.

4 Solidus/Solidi birimi, 717’den sonra “Nomisma” olarak adlandırılmakta ve çoğuluna da “Nomismata”

denilmektedir K. W. Harl, Kazılarda Bulunan Sikkelerin Tanımlanması İçin Rehber Bizans (M.S 498-1282), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2002, s. 10.

5 John F. Chown, A History of Money From AD 800, Routledge, London 1994, s.34.

(2)

Tarsus Müzesi Bizans Altın Sikkeleri

JHS 14

June 2015

ile tedavüle girmiş ve sonraları I. Constantinus dönemine gelinceye kadar 5.50 hatta 5.00 gr.

ağırlığına kadar düşmüştür.⁶ I. Constantinus, yaptığı para reformundan sonra yeni ve oldukça kuvvetli bir para sistemi oluşturmayı başarmıştır. Bizans’ta Aureus’in yerini alan Solidus para biriminin ağırlığı da 4.55 gr. ile 4.40 gr. civarına sabitlenmiştir.⁷

Solidus’un yarısı değerinde olan Semissis, I. Constantinus döneminde tedavüle sokulmuştur. Solidus’un yarı ağırlığında, 2.25 gram, olan Semissis’in ön yüzünde daha çok profilden olmak üzere imparator büstü bulunurken, arka yüzünde Viktoria tasvir edilmiştir.⁸

Bizans’ın diğer bir altın sikke birimi de Solidus’un üçte bir değerindeki Tremissis’tir.

Ağırlığı da yine üçte bire denk gelen 1.25 gr. olarak belirlenmiştir. Bu sikke birimi I.

Theodosius tarafından tedavüle sokulmuş ve Semissis gibi Tremissis birimi de 9. yüzyılın ikinci yarısına kadar kullanılmış ve bu tarihten sonra tedavülden kaldırılmıştır.⁹

Bizans altın sikke birimlerinden olan Tetarteron, II. Nikephoros (963-969) zamanında basılarak kullanılmaya başlanmıştır. “Hafif Nomisma” olarak adlandırılan Tetarteron, 965- 1092 yılları arasında 127 yıl tedavülde kalmıştır. Başlangıçta görünüş olarak Histamenon ile büyük benzerlik gösteren Tetarteron’un, II. Basileios (976-1025) döneminde formu değişerek daha küçük ve kalın biçimde basılmıştır.¹⁰

Histamenon, II. Nikephoros (963-969) zamanında Tetarteron’a alternatif olarak tedavüle sokulmuştur. Histamenon; görünüşte Tetarteron’a çok benzese de ağırlığı tam altın olarak darp ediliyordu. II. Basileios (976-1025) döneminde her iki sikke de farklı şekillerde basılıyordu.

Bu sikkelerden Tetarteron, küçük ve kalın olarak darp edilirken, Histamenon büyük ve ince olarak darp ediliyordu.¹¹

I. Aleksios Kommenos (1081-1118) 1092 yılında para reformu yaparak “Hyperpyron”

adıyla yeni bir altın sikkeyi Nomisma’nın yerine tedavüle sokmuştur. Hyperpyron,

Nomisma’dan farklı olarak çukur olarak tasarlanmış, altının saflık oranı da 24 karat yerine 20

½ karata düşürülmüştür. İçbükey şekilde darp edilen bu sikkeler nümismatik literatürüne

“Skyphate” (çukur) sikke olarak girmiştir.¹² Bundan daha önce ilk çukur sikke, IX.

Konstantinos (1042-55) döneminde çukur histamenon olarak basılmıştır.¹³

Yine I. Aleksios (1081-1118) döneminde tedavüle sokulan Hyperpyron’un üçte biri değerindeki Elektron Aspyron Trachy ve kırk sekizde biri Billon Trachy’dir. Bu birimlerdeki değerli metal oranı Hyperpyron için %87 altın, Elektron Aspyron Trachy için % 30-10 altın, Billon Trachy için % 6-2 gümüştür. 11. yüzyıldan itibaren başlayan ekonomik krizin etkisiyle

6 Ceren Ünal, İzmir İli ve İlçeleri (Bergama, Efes, Ödemiş Müzeleri) Örnekleri ile I. Dönem Bizans Sikkeleri 5.

Yüzyıl Sonu- 8. Yüzyıl Ortası, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2004. s. 9.

7 Chown, age, s. 34.

8 Ceren Ünal, Bizans Sikkelerinde Kutsal Kişi Tasvirleri, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2010, s. 35-37.

9 Zeliha D. Gökalp, Yalvaç Müzesi Bizans Sikkeleri, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara 2009, s. 12.

10 Philip Grierson, Byzantine Coinage, Dumbarton Oaks Byzantine Collection Publications, Washington D.C. 1999, s. 10.

11 Philip Grierson, Age, s. 10.

12 Oğuz Tekin, Yapı Kredi Koleksiyonu Bizans Sikkeleri / The Yapı Kredi Collection Byzantine Coins, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999, s. 38.

13 Oğuz Tekin, age, s. 37-38.

(3)

Hasan BUYRUK

JHS 15 H i s t o r y S t u d i e s Volume 7 Issue 2 Special Issue on Byzantine

June 2015

ayarı düşük altın (Elektron) ve ayarı düşük gümüş olan (Billon) gümüş sikkelerde görülmektedir.¹⁴

Sonuç

Tarsus Müzesi envanterine kayıtlı 16.637 sikkeden altın olan 24 adet sikkenin detaylı incelenmesi sonucunda dönemleri tespit edilerek tanımlamaları yapılmıştır. Bu sikkelerin 10 adedinin Solidus, 2 adedinin Semissis, 6 adedinin Tremessis, 1 adedinin Histamenon, 4 adedinin Histamenon Nomisma (Çukur), 1 adedinin de Elektron Aspron Trachy olduğu saptanmıştır.

Katalog yapılırken DOC esas alındığından I. Anastasios (491-518) dönemi öncesi değerlendirmeye alınmamıştır. Bu nedenle söz konusu dönem öncesi bir Solidus değerlendirilmemiştir. Altın sikkelerin sayı olarak azlığına rağmen ait oldukları dönemlerin çeşitliliği dikkat çekicidir. 23 adet sikkede 15 İmparatorluk dönemi tespit edilmiştir.

I. Iustinos (518-527) dönemine ait olan 3 sikkeden, biri Tremessis (Katalog No:1), diğer ikisi ise Semisis’tir. Her iki Semissis de altın kaplama olup taklittir. I. Iustinianus (527-565) dönemine ait 3 Solidus’tan (Katalog No:2-3) bir tanesi kaplama taklittir. II. Iustinios (565-578) (Katalog No:4), II. Tiberios (578-582) (Katalog No:5), Mavricus Tiberius (582-602) (Katalog No:6) dönemlerine ait sikkeler birer adet olup Tremissis’tir. Focas (602-610) dönemi (Katalog No:7-8) sikkeleri 2 adet olup Solidus’tur.

II. Konstans (641-668) dönemine ait 3 adet sikkeden 1 adedi Solidus (Katalog No:9) 2 adedi ise Tremessis’tir (Katalog No:10-11). I. Nikephoros (802-811) dönemi (Katalog No:12), III. Mikhael (842-867) dönemi (Katalog No:13). I. Basileios (867-886) dönemi (Katalog No:14). Sikkeleri de birer adet ve Solidus’tur. Müzedeki tek Histamenon sikke III. Romanos Argyros (1028-1034) dönemine aittir (Katalog No:15).

Müzedeki 4 adet Histamenon Nomisma’dan (Çukur) 2 adedi X. Konstantinos (1059-1067) dönemine (Katalog No:16-17), diğer 2 adetten biri IV. Romanos (1068-1071) dönemine (Katalog No:18), diğeri VII. Mikhael Dukas (1071-1078) dönemine (Katalog No:19) aittir.

Müzedeki altın sikkeler içerisinde Elektron Aspron Trachy sikke de 1 adet olup, oda II.

Ioannes Komnenos (1118-1143) dönemine aittir (Katalog No:20).

Sikkelerin tamamı Konstantinopolis darbıdır. Ağırlık ve çapları kendi aralarında değişmektedir. Ağırlıkları Solidus’larda 4.46 gr. ile 3.96 gr. arasında, Tremisiss’lerde, 1.43 gr.

ile 1.21 gr. arasında, Histamenon Nomisma’larda (Çukur) 4.06 gr. ile 4.31 gr arasında değişmektedir. Çapları ise Solidus’larda 23 mm. ile 19 mm., Tremisiss’lerde, 15 mm. ile 17 mm. arasında, Histamenon Nomisma’larda (Çukur) ise 30 mm. ile 26 mm. arasında değişmektedir.

Ağırlık ve çapların ortaya çıkardığı değişik rakamlardan da anlaşılacağı üzere sikke çap ve ağırlıklarında çekiç ile darp yönteminin yanı sıra zamanın meydana getirdiği tahribatın da rolü büyüktür. Müzedeki sikkelerin hemen hemen tamamında görülen tahribat, geçirdikleri hızlı dönüşüm yanında zaman ve muhafazanın da önemini göstermektedir.

Müzede bulunan altın sikkeler 1973-2007 yılları arasında satın alma yoluyla elde edilmiştir. Envanterde altın sikkeleri müzeye satan şahısların isimleri ve nerden getirdikleri kayıtlı olmasına rağmen özellikle buluntu yerleri bilgisi tam anlamıyla sağlıklı görülmemektedir. Hedef saptırmak amacıyla buluntu yeri olarak genelde farklı yerler verilmektedir.

14 Oğuz Tekin, age, s. 37-38.

(4)

JHS 16

June 2015

Katalog¹⁵ I. IUSTINUS

(10 Temmuz 518-1 Ağustos 527) Constantinople

Tremissis

Öy. : DNVISTI NVSPPAVC

Büst sağa, diademli, zırhlı ve omuzda fibula ile bağlı paludamentumlu.

Ay. : VICTORIAAVCVSTORVM

Viktoria sağa yürüyor, sağ elinde çelenk, sol elinde haç globus tutuyor, Sağ boşlukta yıldız.

CONOB M.S. 518/27

1. 1.39 gr., 14.83 mm. ky. 6.

Ref.: DOC I, s. 37, No. 4.1

Env.no.:975-11-24, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 23.05.1975-Satın alma.

I. IUSTINIANUS

(1 Ağustos 527-1 Kasım 565) Constantinople

Solidus

Öy. : DNIVISTINI ANVSPPAVC

İmparatorun, diadem ve cuirass giymiş cepheden büstü, zırhı üç nokta bezemeli, Miğferin her iki yanında iki sıra inci sarkacı yer almaktadır. İmparator, sağ eliyle haçlı globus tutarken, sol eliyle de üzerinde süvari figürü bulunan bir kalkan taşımaktadır.

Ay. : VICTORI AAVCCCB

Ayakta duran melek cepheden verilmiş, Tunik ve pallium giyimli melek, sağ elinde ucunda Ք olan asa, sol elinde ise haçlı globus tutuyor. Sağ alt boşlukta bir yıldız motifi yer almaktadır.

CONOB M.S. 545-565

2. 3.97 gr., 21 mm. ky. 6.

Ref.: DOC I, s.70, No. 9b

Env.no.: 976-2-80, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 21.06.1976-Satın alma Solidus

Öy. : DNIVISTINI ANVSPPAVI

15 Sikkelerin ebatları küçük olduğundan katalog resimleri 2x olarak büyütülmüştür.

(5)

Hasan BUYRUK

June 2015

İmparatorun, diadem ve cuirass giymiş cepheden büstü. Miğferin her iki yanında iki sıra inci sarkacı yer almaktadır. İmparator, sağ eliyle haçlı globus tutarken, sol eliyle de üzerinde süvari figürü bulunan bir kalkan taşımaktadır.

Ay. : VICTORI AAVCCCƟ

Ayakta duran melek cepheden verilmiş. Tunik ve pallium giyimli melek, sağ elinde ucunda Ք olan asa, sol elinde ise haçlı globus tutuyor. Sağ alt boşlukta bir yıldız motifi yer almaktadır.

CONOB M.S. 545-565

3. 4.23 gr., 21 mm. ky. 6.

Ref.: DOC I, s.71, No. 9i. 1-2

Env.no.: 976-55-57., Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 08.12.1976-Satın alma II. IUSTINUS

(15 Kasım 565-5 Ekim 578) Constantinople

Tremissis

Öy. : DNVISTI NVSPPAVC

Büst sağa, diademli, zırhlı ve paludamentumlu. Paludamentum broşunda bir nokta var.

Ay. : VICTORIAAVCVSTORVH

Viktoria sağa yürüyor, sağ elinde çelenk, sol elinde haçlı globus tutuyor. Sağ boşlukta yıldız.

CONOB M.S. 565/578

4. 1.21 gr., 15 mm. ky. 6.

Ref.: DOC I, s. 201, No. 13

Env.no.:976-47-11, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 22.11.1976-Satın alma.

II. TIBERIUS

(26 Eylül 578- 14 Ağustos 582) Constantinople

Tremissis

Öy. : ∂mCOSTAN TINVSPPAC

İmparatorun başı diademli büstü yandan sağa doğru bakıyor.

Ay. : ЧICTORTIbЄRIAЧS

Etrafı lejantlı, merkeze yerleştirilmiş potent haç bulunmaktadır.

(6)

JHS 18

June 2015

CONOB M.S. 578-582

5. 1.44 gr. 15 mm. ky. 6.

Ref.: DOC I, s. 269, No. 7.1

Env.no.: 976-38-3, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 23.07.1976-Satın alma MAURICIUS TIBERIUS

(13 Ağustos 582- 25 Kasım 602) Constantinople

Tremissis

Öy. : ONTIbЄ […….]

Cuirass ve paludamentum giyimli imparator diadem taçlı. Sağa doğru bakan büst profilden verilmiş.

Ay. : ЧICTORImAVRIAVS Potent haç

CONOB M.S. 583-602

6. 1.40 gr. 17 mm. ky. 6.

Ref.: DOC I, s. 300, No. 14.3

Env.no.: 19579, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 20.08.1974-Satın alma FOCAS

(23 Kasım 602- 5 Ekim 610) Constantinople

Solidus Class IV

Öy. : [ ]FOCAS PЄRPAVI

İmparatorun zırh ve paludemantum giyimli büstü cepheden, sakallı olarak verilmiş.

Başında pendiliasız taç var. Tacın ortasındaki kürenin üzerinde haç motifi işlenmiş. Her iki yanda da kısa saçları görülüyor. Sağ elinde haç globus tutuyor.

Ay. : VICTORI AVςЧ CB

Cepheden melek figürü, sağ elinde uzun bir asa taşımaktadır. Ucu Hıristiyanlık amblemini oluşturan Ք şeklinde bitmektedir. Sol elinde ise haçlı globus taşımaktadır.

CONOB M.S. 603-607

7. 4.37 gr. 21 mm. ky. 7.

Ref.: DOC II/1, s. 156, No. 10b. 1-2

(7)

Hasan BUYRUK

June 2015

Env.no.: 992-5-1, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 05.08.1992-Satın alma Solidus

Class IV

Öy. : ∂NFOCAS PЄRPAVI

İmparatorun zırh ve paludemantum giyimli büstü cepheden, sakallı olarak verilmiş.

Başında pendiliasız taç var. Tacın ortasındaki kürenin üzerinde haç motifi işlenmiş. Her iki yanda da kısa saçları görülüyor. Sağ elinde haçlı globus tutuyor.

Ay. : VICTORIA AVςЧ I

Cepheden melek figürü, sağ elinde uzun bir istavroz asa taşımaktadır. Ucu Hıristiyanlık amblemini oluşturan Ք şeklinde bitmektedir. Sol elinde ise haçlı globus taşımaktadır.

CONOB M.S. 603-607

8. 4.32 gr. 22 mm. ky. 7.

Ref.: DOC II/1, s. 157, No. 10j.1-5

Env.no.: 978-1-241, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 07.06.1978-Satın alma II. KONSTANS

(Eylül 641- Temmuz 668) Constantinople

Solidus Class IV

Öy. : ∂NCONSτANτINЧS-CONS[ ….]

II. Costans oğlu IV. Constantinus ile birlikte her iki büste cepheden verilmiş. II. Costans uzun bıyıklı ve sakallı, sakal yarı göğsüne kadar uzanıyor. Yanında oğlu Constantinos . Her ikisinin de başında diademli taç. Taç istavrozlu. İki başın ortasında bir istavroz daha var.

Ay. :VIKTORIA [ ] ЧЄ

Üç basamak üzerinde yükselen potent haç var.

CONOB.

M.S. 654/659

9. 4.25 gr. 20 mm. ky. 7.

Ref.: DOC II/2, s. 427, No. 25e

Env.no.: 978-1-241, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 07.06.1978-Satın alma Tremissis

Öy.: ∂NCONSτAN τINЧSPPAV

İmparatorun sakalsız büstü sağa bakıyor. Başında didem taç, üzerinde cuirass ve paludamentum giysi bulunmaktadır.

(8)

JHS 20

June 2015

Ay. : VIKTORIAAVςЧS

Dairesel lejantın çevrelediği merkezde potent haç CONOB

M.S. 641/668

10. 1.39 gr. 17 mm. ky. 6.

Ref.: DOC II/2, s. 436, No. 45.1-45.5

Env.no.: 976-55-58, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 08.12.1976-Satın alma Tremissis

Öy.: ∂NCONSτAN [……]

İmparatorun sakalsız büstü sağa bakıyor. Başında didem taç, üzerinde cuirass ve paludamentum giysi bulunmaktadır.

Ay. : VIKTORIAAV [ …]S

Dairesel lejantın çevrelediği merkezde potent haç CONOB.

M.S. 641/668

11. 1.43 gr.16 mm. ky. 6.

Ref.: DOC II/2, s. 436, No. 45.4

Env.no.: 977-10-17, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 21.11.1977-Satın alma I. NIKEPHORUS¹⁶

(802-811) Constantinople Solidus

Class I

Öy. : hICI FOROSBASILЄ

Nikephorus’un büstü cepheden, başında istavrozlu taç. Khlamys giyimli, sağ eliyle uzunca bir istavroz tutuyor. Sol elinde ise mappa var. Sakallı ve uzun saçlı.

Ay. : IhSЧSXRIS τЧSnICAX

Ortada üç basamak üzerinde yükselen potent haç. Etrafında ön yüzde olduğu gibi nokta bezemeli ince dairevi bordür.

M.S. 802/803

12. 4.46 gr. 23 mm. ky. 6.

Ref.: DOC III/1, s. 355, No. 1b

16 Bir benzeri de Adana Arkeoloji Müzesi’nde bulunan sikkenin, metal, ağırlık ve ölçülerinde bir sorun görülmemesine karşılık, (ağırlık ve ölçü Adana Arkeoloji Müzesi örneğinden farklılık gösteriyor) figürler DOC’daki örneklerle birebir eşleşmemektedir. Sikkenin farklı bir kalıpta darp edildiği anlaşılmaktadır. Sikke bu haliyle bazı tereddütler uyandırmaktadır.

(9)

Hasan BUYRUK

June 2015

Env.no.: 978-11-8, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 13.06.1978-Satın alma III. MIKHAEL¹⁷

(842-867) Constantinople Solidus

Class III

Öy. : IhSЧSX RISτOS

Bir istavroz önünde Hz. İsa’nın sakallı, bıyıklı, uzun saçlı ve yaşlı görünümlü büstü cepheden verilmiş. Sol elinde kutsal kitap incil tutuyor. Etrafında ön yüzde olduğu gibi nokta bezemeli ince dairevi bordür.

Ay. : +mIXAHLbΑSΙLE

Sakalı ve uzun saçlı olarak cepheden verilen III. Mikhael’in başı istavroz taçlı. Üzeri loroslu. Sağ eilyle Labrum tutarken, sol eliyle de mappa tutuyor.

M.S. 856/867

13. 4.41 gr. 21 mm. ky. 6.

Ref.: DOC III/1, s. 464, No. 3.1-3.6

Env.no.: 978-1-240, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 07.06.1978-Satın alma I.BASILEIOS

(24 Eylül 867-29 Ağustos 886) Constantinople

Solidus Class II

Öy. : IhSXPSRЄX-RЄʕNANTIЧM*

Cepheden gösterilen tunik ve himation giysili İsa, lir arkalıklı bir tahtta oturmaktadır. Sağ eli tahttan dışarı çıkacak şekilde yana açılmış, takdis pozisyonunda. Sol dizi üzerinde kutsal kitap İncil bulunmaktadır.

Ay. : +bΑSΙLIOSЄTCOnSτAnτAЧʕʕb

Sakallı Basileios solda büyük, sakalsız Konstantinos sağda daha küçük cepheden büst olarak verilmiş. Basileios, loros ve haç süslü taç giyimli, Konstantinos, khlamys ve haç süslü taç giyimli. Her ikisi de sağ eliyle ortalarında bulunan patrik haçını tutuyorlar.

M.S. 868/879

14. 4.29 gr. 19 mm. ky. 6.

17 Bir benzeri de Adana Arkeoloji Müzesi’nde bulunan sikkenin, metal, ağırlık ve ölçülerinde bir sorun görülmemesine karşılık, (ağırlık ve ölçü Adana Arkeoloji Müzesi örneğinden farklılık gösteriyor) figürler DOC’daki örneklerle birebir eşleşmemektedir. Sikkenin farklı bir kalıpta darp edildiği anlaşılmaktadır. Sikke bu haliyle bazı tereddütler uyandırmaktadır.

(10)

JHS 22

June 2015

Ref.: DOC III/2, s. 488, No. 2a.1-2c.4

Env.no.: 976-4-129, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 12.05.1976.Satın alma III. ROMANOS ARGYROS

(12 Kasım 1028-11 Nisan 1034) Constantinople

Histamenon

Öy. : IhSXISRЄX RЄʕNѦ NTıhm

Cepheden gösterilen İsa sakallı, arkalıklı bir tahtta oturuyor. Başının arkası haçlı ve haleli, tunik ve manto giyimli. Sağ eli takdis pozisyonunda. Sol eliyle de İncil taşımakta. Arka yüzde olduğu gibi etrafı inci taneli çift dairesel bordürle çevrili.

Ay. : ƟCЄbOHƟ RωmѦnω

Hz. Meryem, Loros giyimli imparatorun başına tacını giydirerek onu şereflendirmekte.

Hz. Meryem ve III. Romanos ayakta ve cepheden gösterilmiş. Sol eliyle haç globus taşırken, sağ eli kalbinin üzerinde. Sağ eliyle taç giydiren Hz. Meryem’in Başı haleli, üzeri örtülü tunik ve mantolu.

M.S.1028/1034

15. 4.17 gr. 25 mm. ky. 7.

Ref.: DOC III/2, s. 717, No. 1d.1-6

Env.no.: 976-38-5, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 23.07.1976- Satın alma X. KONSTANTINOS

(23 Kasım 1059- 23 Mayıs 1067) Constantinople

Histamenon (Çukur) Class I

Öy. : […..]CX RCʕNΛNTIhm

Cepheden tasvir edilen sakallı İsa, tunik ve himation giyimli olarak incilerle süslü bir tahtta oturmaktadır. Sağ eli takdis pozisyonundayken, sol eliyle sol dizinin üstünde bir İncil taşıyor. Başının arkası haçlı ve haleli, Etrafı inci taneli çift dairesel bordürle çevrili.

Ay. :K [……] […..]KΔC

X. Konstantinos’un ayakta duran figürü cepheden verilmiş. Üzerinde müceferlerle süslü loros var. Başına istavroz haçlı, pandilalı taç giymiş. Sağ eliyle Labrum, sol eliyle haç globus taşımaktadır. Etrafı inci taneli çift dairesel bordürle çevrili.

M.S.1059/1067

16. 4.06 gr. 26 mm. ky. 6.

Ref.: DOC III/2, s.767, No. 1a.1-1a.2

Env.no.: 977-12-110, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 30. 11. 1977-Satın alma

(11)

Hasan BUYRUK

June 2015

Constantinople Histamenon (Çukur) Class I

Öy. : +IhIXISRCX RCʕNΛNTIhm

Cepheden tasvir edilen sakallı İsa, tunik ve himation giyimli olarak incilerle süslü bir tahtta oturmaktadır. Sağ eli takdis pozisyonundayken, sol eliyle sol dizinin üstünde bir İncil taşıyor. Başının arkası haçlı ve haleli, Etrafı inci taneli çift dairesel bordürle çevrili.

Ay. : +KωNRΛCΛ OΔOUKΔC

X. Konstantinos’un ayakta duran figürü cepheden verilmiş. Üzerinde müceferlerle süslü loros var. Başına istavroz haçlı, pandilalı taç giymiş. Sağ eliyle Labrum, sol eliyle haç globus taşımaktadır. Etrafı inci taneli çift dairesel bordürle çevrili.

M.S.1059/1067

17. 4.31 gr. 26 mm. ky. 6.

Ref.: DOC III/2, s.768, No. 1b.1.

Env.no.: 974-36-4, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 05. 09. 1974-Satın alma IV. ROMANOS

(1 Ocak 1068-19 Ağustos 1071) Constantinople

Histamenon (Çukur) Class I

Öy. : ΚΨΝ-ΜΧ-ΑΝΔ

Cepheden ayakta verilen üç figür birbirinden bağımsız olarak yastık üzerinde duruyor.

Ortada ve daha büyük gösterilen VIII. Mikhael loros giyimli ve pendilialı, istavrozlu taç giyiyor. Sağ elinde labarum, sol elinde ise Mappa tutuyor. Daha küçük olarak solda yer alan figür Konstantinos, sağ elinde üç noktalı haçlı globus ve sol elinde Mappa tutuyor. Sağdaki figür de, Andronikos’dur. Konstantinos ile benzer olarak verilmiştir. Oda Sağ elinde Mappa ve sol elinde haçlı globus tutmaktadır. Etrafları noktalı çift bordür ile çevrilidir.

Ay. : +PΨΜΑΝS-CVΔUΚΙΑ

Ortada cepheden İsa figürü olmak üzere toplamda ayakta üç figür yer almaktadır. İsa kare bir tabure üzerinde durmaktadır. Nimbuslu İsa tunik ve himation giyimlidir. Merkezdeki İsa solda Romanos’u, sağda da Eudokia’yı taçlandırmaktadır. Romanos loros giyimlidir. Başında pendilialı, istavrozlu tacı, sol elinde haçlı globus tutmaktadır. Sağ eli ise, göğsündedir. Sağda yer alan Eudokia da loros giyimlidir. Başında sivri tepelikli ve pendilialı taçı var. Sağ elinde haçlı globus tutuyor. Sol eli göğsünde. Üst tarafta İsa’nın başının iki yanında zeminde İsa yazısı yer alır. Etrafları noktalı çift bordür ile çevrilidir.

M.S.1059/1067

18. 4.29 gr.30 mm. ky. 6.

Ref.: DOC III/2, s.789, No. 1.1

(12)

JHS 24

June 2015

Env.no.:07-05-42, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 11. 04. 2007- Satın alma VII. MIKHAEL DUKAS

(24 Ekim 1071-24 Mart 1078) Constantinople

Histamenon (Çukur) Class II

Öy. : Lejantsız. İsa’nın cepheden uzun sakallı ve haç nimbuslu büstü. Haç kolları bezemeli. İsa Tunik ve himation giyimli. Sağ eli takdis pozisyonunda göğsüne doğru yukarıda.

Sol elinde İncil tutuyor. Kitabın üzerinde ::: şeklinde dokuz nokta bezeme var. Etrafı çift noktalı dairesel bir bordürle çevrili.

Ay. : +MIX AHΛ RACIΛΟΔ

Sakallı ve yakalı loros giyimli İmparator, cepheden verilmiş. Başında pendilialı ve istavrozlu tacı var. Sağ elinde nokta bezemesi olmayan labarum tutuyor. Sol elinde ise haçlı globus taşıyor. Etrafı çift noktalı dairesel bir bordürle çevrili.

M.S.1071/1078

19. 4.29 gr. 29 mm. ky. 6.

Ref.: DOC III/2, s. 805, No. 2c.1 -2

Env.No.:976-38-4 , Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 23. 07. 1976- Satın alma II. IOANNES KOMNENOS

(15 Ağustos 1118-8 Nisan 1143) Elektron Aspron Trachy Var. I

Öy. : Bir taht üzerinde oturmakta olan Hz. İsa cepheden verilmiş. Başının çevresi haleli.

Sağ eli takdis durumunda. Sol eliyle İncil taşımaktadır. Zeminde İsa isminin mongramı yer almaktadır. Sakallı Hz: İsa’nın etrafı noktalı çift yuvarlak bordürle çevrilidir.

Ay. : Başı taçlı chlamys giyimli imparator ayakta tasvir edilmiş. İmparatorun solunda Aziz George yer almaktadır. Askeri giysiler içinde tasvir edilen George kılıç kuşanmıştır.

İkisinin ortasında İmparatorun sol eliyle George’un sağ eliyle tuttuğu bir patrik istavrozu taşımaktadırlar.

M.S.1118/1143

20. 3.50 gr. 31 mm. ky. 6.

Ref.: DOC IV/1, s. 261, No.8b.1

Env.No.:07-04-01, Müzeye Geliş Tarihi ve Şekli: 22. 06. 2006- Satın alma

Kısaltmalar

Ay. : Arka yüz

DOC : Dumbarton Oaks Collection

(13)

Hasan BUYRUK

June 2015

Env. No: Müze envanter numarası ky. : Kalıp yönü

Öy. : Ön yüz Ref. : Referans

KAYNAKÇA

BELLINGER, Alfred R. - P. Grierson (Edt.), Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Volume One Anastasius I to Maurice 491–602 (Second Impression), Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington 1992.

BELLINGER, Alfred R. - P. Grierson (Edt.), Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection Phocas to Theodosius III 602–717, Phocas and Heraclius, (602–641) Volume 2-Part 1-2 (First Impression), Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies, Washington 1968.

BELLINGER, Alfred R. - P. Grierson (Edt.), Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Leo III to Nicephorus III 717-1081, Leo III to Michael III (717-867), Volume 3-Part 1-2 (First Impressıon), Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies, Washington 1973.

BELLINGER, Alfred R. - P. Grierson (Edt.), Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Alexius I to Michael VIII 1081-1261, Alexius I to Alexius V(1081-1204) Volume 4-Part 1-2 (First Impression), Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies, Washington 1999.

BELLINGER, Alfred R. - P. Grierson (Edt.), Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Michael VIII to Constantine XI 1258-1453, Volume 5-Part 1-2 (First Impression), Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies, Washington 1999

BUYRUK, H., Adana Arkeoloji Müzesinde Bulunan Bizans Dönemi Altın Sikkeleri, Ordu Üniversitesi, Ordu 2014.

CHOWN, J. F., A History of Money From AD 800, Routledge, London 1994.

DEMİREL GÖKALP, Z., Yalvaç Müzesi Bizans Sikkeleri, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara 2009.

GRIERSON, P., Byzantine Coinage, Dumbarton Oaks Byzantine Collection Publications, Washington D.C. 1999.

HARL, K. W., Kazılarda Bulunan Sikkelerin Tanımlanması İçin Rehber Bizans (M.S 498- 1282), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2002.

TEKİN, O., Yapı Kredi Koleksiyonu Bizans Sikkeleri / The Yapı Kredi Collection Byzantine Coins, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.

(14)

JHS 26

June 2015

TEKİN, O.,, “Lidya Krallığından Osmanlı İmparatorluğu’na Anadolu’da Sikke Darbı”, (Edit. Bülent Arı), Anadolu’da Paranın Tarihi, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Ankara 2011, s.32-49.

ÜNAL, C. Manisa Müzesi Bizans Sikkeleri, Celal Bayar Üniversitesi Yayınları, Manisa 2012.

ÜNAL, C. İzmir İli ve İlçeleri (Bergama, Efes, Ödemiş Müzeleri) Örnekleri ile I. Dönem Bizans Sikkeleri 5. Yüzyıl Sonu- 8. Yüzyıl Ortası, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2004.

ÜNAL, C. Bizans Sikkelerinde Kutsal Kişi Tasvirleri, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2010.

FİGÜR LİSTESİ

Fig. 1, I. IUSTINUS Fig. 2, I. IUSTINIANUS Fig. 3, I. IUSTINIANUS Fig. 4, II. IUSTINUS Fig. 5, II. TIBERIUS

Fig. 6, MAURICIUS TIBERIUS Fig. 7, FOCAS

Fig. 8, FOCAS

Fig. 9, II. KONSTANS Fig. 10, II. KONSTANS Fig. 11, II. KONSTANS Fig. 12, I. NIKEPHORUS Fig. 13, III. MIKHAEL Fig. 14, I.BASILEIOS

Fig. 15, III. ROMANOS ARGYROS Fig. 16, X. KONSTANTINOS Fig. 17, X. KONSTANTINOS Fig. IV. ROMANOS

Fig. 19, VII. MIKHAEL DUKAS Fig. 20, II. IOANNES KOMNENOS

(15)

Hasan BUYRUK

June 2015

FİGÜRLER

Fig. 1, Kat. No.: 1

Fig. 2, Kat. No.: 2

Fig. 3, Kat. No.: 3

Fig. 4, Kat. No.: 4

(16)

JHS 28

June 2015

Fig. 5, Kat. No.: 5

Fig. 6, Kat. No.: 6

Fig. 7, Kat. No.: 7

Fig. 8, Kat. No.:8

(17)

Hasan BUYRUK

June 2015

Fig. 9, Kat. No.:9

Fig. 10, Kat. No.:10

(18)

JHS 30

June 2015

(19)

Hasan BUYRUK

June 2015

(20)

JHS 32

June 2015