Meskenlerimizde tecdidi hava lüzumu ve usulleri
: A
İnsan tecemmüatmdan ve sanayi tesisatından arî bulunan mahallerin havası mikrop noktai na- zarından temiz ve terkibi kimyevisi de hemen he- men sabittir. Toparlak bir hesap ile böyle serbest bir hava müvellidülhumuza miktarı= % 21, azot=
% 78, hamızı karbon = % 0,03-0,04 dür.
İnsanlar, hayvanlar, sanayi müessesatı ve saire gibi muhtelif itrahat ve intişaratı ile havayi telvis eden müteaddit esbabın mevcudiyetine rağmen serbest havanın terkibinin sabit kalmasının sebep- leri, nebatatın chlorophyle aksamının tesirleri, şüaatı şemsiyenin tesiri, uzvi ve madeni tozların yağmurlar ve karlarla tersibi, hava ceryanlarının televvüs eden havayı karıştırarak muhteviyatını dilue etmesine atfedilir.
Tesirat ve şedaidi hariciyeden muhafaza olun- mak gayesile meskenlerin inşası mecburiyeti, in- sanların serbest havadan daha ziyade meskenlerde kapalı bulunmalarım intaç etmiş ve istimal ede- cekleri havanın miktarını tahdit etmiştir. Kapalı bir mahalde tesiratı hariciyeden masun olarak ya- şayan insanların istimal ve istihlâkine maruz ka- lan bu mahsur ve hareketsiz hava mahallin vüs'atine ve istimal ve istihlâkin derecesine göre az veya çok bir zaman sonra büyük tagayyürlere maruz kalır .Bu mah-
dut ve mahsur hava, havayi haricide cereyan eden binefsihı temizlenme şeraitinden mahrum ölü bir havadır. Aldığı muhtelif mülevessatı temizlemeği gayri muktedir bir havadır. Biz evvelâ havayi tel- vis ve evsafını tağyir eden esbabı mütalea edece- ğiz. Bundan sonra da bu tehlikenin izalesi usul- lerini sıhhi noktai nazardan tetkik edeceğiz.
Mesken havasını telvis eden esbabı üçe ayıra- biliriz:
1 = Kimyevi sebepler, 2 = hikemi sebepler, 3 = mikrobi sebepler.
1 — Kimyevi sebepler: bunlar:
A — Teneffüs suretile insanlardan çıkan ga- zat vasıtasile mahsur hava terkibinin tegayyür et- mesidir.
Dr. Zeki Faik
C.iilhane Askeri Ilıfzıssıhha muallimi ve İstanbul belediyesi hıf/.ıssilıha miitahassısı
Bir insan teneffüs için (0) (absorbe) eder ve buna mukabil (co2)ve su buharı itrah eder, vasati olarak saatte, (24) litre (0) alır ve (20) litre(co2) Çı- kartır. Bu suretle kapalı havadaki (0) miktarı git- tikçe azalır ve buna mukabil(co2) ziyadeleşir.
B — İnsan teneffüs ve bilhassa cilt tarikile sa- atte 50-80 gram su buharı ve bu su buharı vasıta- sile de ekserisi fena kokulu bir takım hamızatı şahmiye çıkartır. i
C — Enbubu hazmi dahilinde husule gelen in- dol, scatol, kükürtlü müvellidülma, hamızı karbon...
ilâhiri gazat da mahsur havaya ilâve olunmağa başlar.
D — Elbise, ayakkabı ve sair vesaitle hariçten getirilen mevaddı uzviye, oda derununda bilhassa bazı evlerimizde eksik olmıyan mevaddı gıdaiye bakayası, ifrazat, süprüntüler, kirli çamaşırlar ve bütün bunların fermantasyon mahsulü olan* tayyar mahsulâtı uzviyede odanın mahsur havasını tel- viste büyük birer hisse alırlar.
E — Gene bir çok evlemizde pek aşikâr hisse- dildiği gibi aptesanelerden, lağımlardan, mutbak faaliyetinden husuie gelerek mesken dahilinde ya- yılan kokular civardaki süprüntülüklerden gübre- lerden gelen mütefessih gazat da oda h wasma da- hil olur.
F — Bir çok meskenlerimizde t«shin ve tenvir için kullandığımız gayri sıhhi vesaitin mahsulâtı ihtirakiyesi olan semdar gazlerde mahsur havanın te- levvüsüne sebep olurlar.
Bundan sonra, oda havasını telvis eden bütün bu gazlar ayni zamanda ve ayni şeraitte husule ge- len su buharı uzun müddet havada muallâkta ka- lamazlar, gazatm ve su buharının mevadı sulbe sa- tıhlarında tekâsüf etmesi hikemi kanununa istina- den bu cisimler yavaş yavaş dıvarların sathında te- vazzu ederler. Tekâsüf eden su buharı diğer muhte- lif gazatı ve bilhassa amonyağı tesbit eder.
Bu suretle odanın aksamı süfliyesinde ve bil- hassa köşelerinde evvelâ sathi ve sonra gittikçe kalınlaşan isfenci ve çok fena kokulu bir tabaka
MIMAR _ .171
ile örtülür. Bu tabakadan intişar eden mütefessih gazat da odanm havasını daha kütlevî olarak telvi- ' se başlarlar ki fena havalandırılmış kışlalarda,
mekteplerde, hastanelerde bu televvüsün nümune- vi kokusunu hissetmek mümkündür.
2 = Mikı-obî sebepler: Kapalı bir mahalde doğ- rudan doğruya insanlardan intişar eden ve diğer taraftan elbileser ve ayakkabılarile, tozlarla hariç- ten gelen mikroplar bu mahallin mikrop muhte- viyatını zenginleştirir. Serbest havada kurumak, şemsin bactırıcide şüaatma maruz kalmak sureti- le imhaya veya vasi hava tabakaları içinde dilue olarak miktarları azalmağa mrauz olan mikroplar mhsur havada bilâkis tekessür ederek hastalık tev- lit etmek imkânına daha ziyade maliktirler. Bu tehlike bilhassa hastaların bulunduğu oda hava- larında çok mühimdir.
3 = Fizik sebepler: Salim insanların bulunduk- ları muhitte kendi vücutleri için en muvafık his- settikleri derecei hararet effecitive hararetin kon- for mıntakasmda idare edilen hararettir. Bu da memleketimiz halkı için 18-20 dir.
Binaenaleyh meskenlerimizin harareti 18-20 derece arasında ve rutubeti de % 35-55 arasında bulunmalıdır.) Halbuki kapalı bir mahalde, içinde bir takım insanların bulunduğu mahsur bir vasat havaide bu fizik şeraiti (optima) derecesinde tu- tabilmek mümkün değildir. Çünkü hiç bir iş yap- mıyan bir insan bile saatte muhitine (100 ı kalori neşreder. O halde içinde insan bulunan kapalı bir mahalde, havanın derecei harareti teshin şeraiti- ne tabi olmıyarak ziyadeleşecektir. Ayni sebeplerle rutubet de fazlalaşacağından rutubetle meşbu, ha- rareti ziyadeleşmiş, kimyevi evsafı tegayyür etmiş, mikrop muhteviyatı çoğalmış bir hava hasıl olacak- tır. Bu evsafı taşıyan ve (aire coufine) yahut (vi-
—ç|ex denilen havanın sıhhat üzerindeki tesiri çok mühimdir. Havasız hayat olamıyacağı ne kadar katıi ise bö^lfr-hir havada da sıhhat olamıyacağı o kadar tabiidir.
Teshin ve tenvir cihazlarından veya di- ğer menşelerden intişar eden semdar gazat ile va- ki olan tesemmümatı bir tarafa bırakarak yalnız insanın bizzat kendisinin sebep olduğu mahsur ha- va tesirlerini had ve müzmin olarak ikiye tefrik ederek muhtasaran gözden geçirmek faidesiz ol- mıyacaktır:
Bu hadisattan had olanları bazan mevti intaç edecek kadar vahim olabilirler. Bu hususta kayde- dilmiş korkunç misallerde vardır.
Hindistanda 146 mahbus ancak iki küçük de-
lik ile hava alabilen çok dar bir bodruma hapse- dilmiş, (8) saat sonra bunlardan (23) ü ölü bulun- muştur. (Austerlitz) muharebesinde (300) Avustur- ya esiri bir mahzene kapatılmışlar az zaman son- ra arandıkları zaman bunlardan (260) ölmüş ola- rak bulunmuştur.
Müzmin avariz: Düşkünlük, solukluk, kuvvet- sizlik, iştihasızlık, baş ağırısı, bulantılar, bir çok emrazı intaniyeye ve bilhassa Tüberkülüze karşı bir istidat ile muttasif zaıftir. Mahsur hava ayni zamanda şahsın fizik ve dimağı mesaisini tenkis e- der. Bu hadisatı maraziyenin patojenilerini müta- lea etmek mevzuumuzdan hariçtir. Yalnız mülev- ves hava tehlikesinin hamızı karbon miktarının zi- yadeleşmesile husule gelmediğini zikretmek lâzım- dır. Havanın (viciation) mı ölçmek için hamızı karbona berbutat atfedilen ehemmiyet (co2) »ak- tarının havanın televvüs derecesini gösteren bir miyar olması itibariledir.
Kapalı bir mahal havasında husule gelen ve içinde yaşayan insanlar için derece bederece mah- zurlu veya tehlikeli bulunan (vicie) havayi izale ederek insanlara sıhhî manasında temiz bir hava temin edebilmek için alınması lâzım gelen tedbir- leri ikiye ayırabiliriz:
1 — Mahsur havanın televvüsüne sebep olan, kabili izale esbabı ortadan kaldırmak.
2 — Televvüs eden havayı temiz havayi harici ile değiştirerek tecdit etmek.
Bunlardan birinci sınıf tedbirler: Aptesaneler- den, lâğımlardan, süprüntülüklerden, mutbaklar- dan gelecek (emanation) lara mani olmak ve ten- vir ve teshin cihazlarının kusurlarından mütevel- lit semdar gazatın mesken dahilinde intişarına im- kân bırakmamak.
Bu mevzular üzerinde alınacak tedbirlerin be- heri ayrı ayrı birer hıfzıssıhha meselesi teşkil eder ki bizim bugünkü mevzuumuzun haricindedir. İn- sanlardan gayri kabili içtinap olarak çıkarak mah- sur havayi telvis eden esbabı izale için tatbik ede- ceğimiz bir tek vasıtamız var; mahallin havasının tebdil ve tecdidi = havalandırma (Aeration)dır.
Aeration ile ventilation tabirlerini birbirine ka- rıştırmamalıdır, Ventilation mihaniki vesait isti- malile havanın şiddetle tahrik edilmesi demektir ki tozları ayağa kaldırmak, havayi değiştirmeksi- zin yalnız şedit bir harekete getirmek ve bu suretle muzır cereyanlar yapmak cihetlerinden dolayı bu usulün hijyenin talep ettiği tecdidi hava ile alâka- sı yoktur.
Aeration: Fizik avamil ve şerait tahtı tesirin- de havanın tebdil ve tecdididir ve sıhhi bir aera- tion'ın atideki şartları ihtiva etmesi lâzımdır^
1 — Aeration mahallin havasını müstemirren temiz tutabilecek surette sabit ve devamlı olmalı-
dır. *"»
2 _ Otomatik olmalı, içinde oturanların irade ve arzularına tabi olmadan işleyebilmelidir.
3 — Mahallin havasını soğutmamalı ve içinde oturanları rahatsız edecek bir cereyan husule ge- tirmemeli, tozları ayağa kaldırmamalıdır. Tecdidi hava için odaya idhal edilecek havanın sür'ati da- kikada 0,50 metreyi tecavüz etmemelidir.
4 — Bu havanın kimyevi, hikemi, bakteriyolo- jik evsafı temiz olmalı, kokusuz ve evvelce istimal edilmemiş taze hava olmalıdır.
(Müstamel hava kullanılıyorsa bazı memleket- lerde ve bilhassa Amerikada yapıldığı şekilde, bü- tün mülevvesatından tecrit ve kendisine bütün ta- bii evsafı iade edilmiş olmalıdır.)
5 — Tecdidi hava tertibatının odaya idhal ede- ceği hava, mahallin vüs'atine, içind eoturanların adedine, ayni mahalde kaldıkları müddete, sıhhate veya hasta bulunduklarına, istirahatte veya bir iş ile meşğul olduklarına göre tanzim edilmelidir.
Bunlardan başka binanın inşası, oryantasyo- nu, teshin ve tenvir sistemi, iklim, harici harare- tin tahavvülâtı da hesaba katılmalıdır. A6ration için idhal edeceğimiz hava miktarı bü kadar müte- addit ve mütehavvil (facteurs) lere tâbi olduktan sonra bunu basit bir formül ile izah etmenin müm- kün olamıyacağı bedihidir.
!• akat pratikte bu ciheti nisbi olarak hal ve ifade etmek mümkündür. Bunun için yapacağımız hesap- ların tafsilâtından sarfı nazar ederek vasati bir ifa- ile: İstirahatı mutlakada bulunan bir şahsa saat- te 25 metre mik'abı, faaliyeti adaliyede bulunan bir insana saatte (50) metre mik'abı hava lüzumu- nu tesbit edebiliriz.
Şu halde bir insan (50) metre mik'aplik bir hacmi havide çalışıyorsa bir saat zarfmda bu ma- hallin havasını değiştirmeğe ihtiyaç yoktur, eğer (25) metre mik'aplık bir hacmi havaide çalışıyorsa o zaman bu havayi saatte iki defa değiştirmek ica- beder, fakat pratikte beher insana istirahat veya mesaide bulunduğuna göre bir saatte ihtiyacı ola- cak havayi temin edecek bir hacim temin etmek mümkün olmadığından, insanlara bulundukları
şeraite göre asgarî bir hava hacmi vermek ve fiz- yolojik ihtiyaca tekabül edebilmek için geri kalan miktarını aeration ile tamamlamak icabeder. Bu- nun için hastanelerde hasta başına asgarî (40), mektep ve kışla yatakhanelerinde (17), dersaneler, sinemalar, tiyatrolarda asgari (7) metre mikâbı ha- va hesap etmek ve mütebaki ihtiyacı tanzim edil- miş havalandırma usullerile telâfi etme"k lâzım- dır. Yalnız burada nazari dikkate alınması icabe- den mühim bir nokta, her hangi bir mahallin ha- vası hesap edilirken (4) metre fevkindeki irtifada hava tabakalarını bu hesaba idhal etmemelidir.
Çünkü bu irtifaın fevkindeki hava tabakaları pek az kabili istifadedir.
Aeration usulleri: Muhteliftir ve beherinin ay- rı ayrı faide veya kusurları vardır.
1 — Tabiî tecdidi hava: Kapı ve pencereler ve aralıklar vasıtasile havanın tebdilidir. Evlerimizde hemen yegâne tatbik edilen havalandırma usulü olan bu tarzın iki şekli vardır.
A = Kapı ve pencere aralıkları, çatlakları ta- rikile vaki olan binefsihi tecdidi havadır. Bu tarzda havalandırma bazan (dahil ve hariçteki hava ara- sını farkı hararetin az olduğu zamanlarda) tama- men gayri kâfidir. Bazan da bu çatlaklar ve imti- zaçsızlıklar büyük olduğu zaman ise odanın havası- nı soğutacak ve muzır bir cereyan yapacak kadar şedittir. Kapılar tarikile gelecek hava sofalarımı- zın, koridorlarımızın ekseriya bozulmuş havası ol- duğundan böyle havanın odaya girmesine sıhhi bir cevaz verüemez.
B = Pencereleri açmak suretile zaman zaman veya daimî havalandırma: Bu tarzda tamamen gay- ri muntazam, içinde oturanların arzularına ve ha- vanın bozulduğuna hükmetmek hususundaki ka- naatlerine kalmış bir şeydir. Bazan odayı birdenbi- re soğuturlar, gayri kabili tahammül şedit bir ce- reyan yaparlar. Bu cereyanlarla haricin toz, top- rak ve dumanlan da odaya dahil olabilir.
Pencere açmak ve bilhassa karşılıklı iki pence- re açmak suretile odanın havasını değiştirmek şek- li ancak içinde insan bulunmıyan mahaller için tatbik olunabilir. Tek pencere açmakla köşelerin durgun ve bozulmuş olan havası tebdil edilemez.
Onun içindir ki, son zamanlarda bir çok hıf- zıssıhha mütehassısları, (pencereler binanın yalnız ziya alan gözleridir, teneffüs etmek için burun de- likleri değildir) derler.
(Bitmedi)
•H,
t
