Türkiye deki Suriyeli Kadınlar

(1)

Türkiye’deki Suriyeli Kadınlar

2014

2014 Türkiy e’deki Suriy eli Kadınlar

T.C. BAŞBAKANLIK

AFET ve ACİL DURUM YÖNETİMİ BAŞKANLIĞI

Adres: Kızılırmak Mah. Ufuk Üniversitesi Cad. Nu: 12 Çukurambar / Söğütözü / Çankaya / Ankara

Başkanlık Santral Tel: 0 (312) 258 23 23 Başkanlık Faks: 0 (312) 220 26 12 www.afad.gov.tr

afadbaskanlik

Strateji Geliştirme Dairesi

Başkanlığı

(2)

(3)

Türkiye’deki

Suriyeli Kadınlar

Bu Rapor,

Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı Tarafından Hazırlanmıştır.

2014

(4)

2

(5)

3

Türkiye’deki Suriyeli Kadınlar

(6)

4

AFAD : Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı BM : Birleşmiş Milletler

AB : Avrupa Birliği STK : Sivil Toplum Kuruluşu GSYH : Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla

BMMYK : Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği

*Bu raporda geçen “kamp” ifadesi, “geçici barınma merkezlerini” ifade etmektedir.

Kısaltmalar

(7)

5

Türkiye’deki Suriyeli Kadınlar 2011 yılının Mart ayında, iç karışıklıkların başlamasından bu yana,

günden güne artan sayıda Suriyeli, Türkiye’ye sığınmaktadır. Su- riye’deki insan hakları ihlallerinde 2012 yılı ve sonrasında ortaya çıkan hızlı artış, insani yardım ihtiyaçlarında dramatik artışları da beraberinde getirmiştir. İç karışıklıkların başlamasından bu yana, Suriye ile güçlü tarihi, kültürel ve komşuluk bağları olan Türkiye Cumhuriyeti, iç karışıklıklardan etkilenen Suriye vatandaşları için

“açık kapı” politikası izlemiştir. Türkiye, gerek sınırları içerisinde- ki geçici barınma merkezlerinde ve çeşitli illerde, gerekse Suriye sınırları içerisindeki geçici barınma merkezlerinde ve çeşitli yer- leşim yerlerinde bu trajediden etkilenen Suriye vatandaşlarına insani yardım sağlamada en cömert davranan ülke olmuştur.

Öncelikle, Suriye trajedisine büyük bir duyarlılık gösteren ve bu konuda öncü bir rol üstlenen Başbakanımız Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN ve Başbakan Yardımcımız Sayın Beşir ATALAY olmak üzere, ilgili bakanlarımız ve her seviyedeki yetkililerimiz, başta BM ve AB’nin yanı sıra, tüm uluslararası toplumun dikkatini bu konuya çekmek için büyük çaba göstermektedir.

Türkiye, 19 Nisan 2014 tarihi itibariyle 900 bini aşkın Suriyeliye ev sahipliği yapmaktadır. Bu nüfusun, yaklaşık 220 bini Türkiye-Su- riye sınırına yakın 10 ilde kurulan 22 barınma merkezinde konak- lamaktadır. Barınma merkezleri dışında ise 700 bine yakın Suri- yeli, ülkenin çeşitli kentlerinde kendi imkânlarıyla yaşamaktadır.

Türkiye’deki Suriyeli misafirlerin yaklaşık dörtte üçünün barınma merkezleri dışında yaşadığı görülmektedir.

24 Nisan 2014 itibariyle 2.709.786 Suriyeli, iç karışıklıklar nedeniyle ülkesi dışında bulunmaktadır. Bunun yüzde 50,2’si kadın- lardan ve özellikle yüzde 23,7’si 18-59 yaş aralığındaki yetişkin kadınlardan oluşmaktadır. Çocuklar ve kadınlar savaş ve göç ha- reketlerinde, en incinebilir grupları oluştururlar ve olumsuz etkiler en çok bu incinebilir gruplar üzerinde oluşmaktadır. Türkiye’de bulunan Suriyeli kadın misafirlerin durumları hakkında bilgi edin- mek, karşılaştıkları problemleri tespit etmek ve özellikle yaşa- dıkları trajediye dikkat çekmek üzere AFAD, Türkiye’de bulunan Suriyeli kadınlara yönelik bir saha araştırması gerçekleştirmiştir.

Bu tür çalışmalar AFAD’ın afet yönetimi stratejisinde toplumsal cinsiyete dayalı yönetim anlayışının bir yansımasıdır.

Rapora konu saha araştırması Adana, Adıyaman, Hatay, Gazian- tep, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Mardin, Osmaniye ve Şan- lıurfa illerinde, hem geçici barınma merkezlerinde hem de bu merkezler dışında yaşayan Suriyeli kadınlar ile yüz yüze görüşme yöntemiyle gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, bu süreçte kadınların so- runlarını daha iyi anlayabilmek adına psikolog ve sosyolog AFAD çalışanları tarafından saha görüşmeleri gerçekleştirilmiştir. An- ketler, demografi, sosyoekonomik yapı, barınma, güvenlik, sağlık, eğitim, beslenme, su/temizlik ve gelecekle ilgili beklentiler konusunda sorular içermektedir. Anket sorularının hazırlanması, analiz süreci ve rapor aşaması, AFAD Veri Yönetimi ve Rapor Hazırlama Çalışma Grubu tarafından gerçekleştirilmiştir.

AFAD’ın Suriyeli misafirler ile ilgili yürüttüğü faaliyetlerdeki destek ve güvenleri için Cumhurbaşkanımız Sayın Abdullah GÜL’e, Başbakanımız Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN’a, Başbakan Yar- dımcımız Sayın Beşir ATALAY’a, birlikte çalıştığımız tüm Bakan- lıklara, kurum ve kuruluşlara, AFAD adına teşekkür ediyorum.

Türkiye’deki Suriyeli Kadınlar Araştırmasını yürüten ve çalışma- lara katkı sağlayan tüm “Hazırlama Ekibi” üyelerine de teşekkür ediyorum.

Özellikle ülkemizde bulunan Suriyeli kadınların ve sorunlarının çeşitli yönlerden ele alındığı bu raporun, hem şartlarının iyileşti- rilmesi hem de AFAD olarak onlara verdiğimiz değerin bir göster- gesi olarak kabul edilmesi adına, yararlı olacağını umuyor, raporun tüm ilgililere faydalı olmasını diliyorum.

Sunuş

Dr. Fuat OKTAY Başkan

(8)

6

Şekil, Tablo ve Grafik Listesi ... 7

Yönetici Özeti ...9

Başlarken Birkaç Söz ...11

a. Suriye Hakkında ...11

b. Araştırma Yöntemi Hakkında ...12

Giriş ...13

1. Yaşamak İçin Suriye’den Türkiye’ye Kaçış ... 16

1.1 Suriyeli Misafirlerin Geldikleri Suriye Kentleri ... 16

1.2 Suriyeli Misafirlerin Türkiye’de Yerleştikleri Kentler ... 19

2. Suriyeli Kadınların Demografik Bilgiler ...21

2.1 Yaş Bilgileri ...21

2.2 Eğitim Bilgileri ... 24

2.3 Medeni Durum Bilgileri ... 26

2.4 Meslek ve Aylık Gelir Bilgileri ... 28

3. İç Savaşın Kadınların Yaşamları Üzerindeki Etkileri ...31

3.1 Suriye’den Ayrılış ...32

3.2 Savaşın Aile Üyeleri ve Yakınları Üzerindeki Etkileri ... 34

3.3 Psikososyal Etkiler ... 38

4. Kamp Dışında Barınma ve Temel İhtiyaçlar... 41

4.1 Yaşadıkları Mesken Tipi ve Değerlendirilmesi ... 42

4.2 Temel İhtiyaçlara Erişim ...44

5. Barınma Merkezlerindeki Suriyeli Kadınlar ...46

5.1 Çadır/Konteyner ve Temel İhtiyaçlara Erişim ...47

5.2 Barınma Merkezlerindeki Hizmetlerin Değerlendirilmesi ... 49

6. Suriyeli Kadınların Sağlık Koşulları ...55

6.1 Sağlık Hizmetlerine Erişim ve Memnuniyet ...55

6.2 Hamile Bireyler ve Türkiye’de Doğum ... 59

7. Suriyeli Kadınların Gelecek Planları ... 63

7.1 Çalışma Hayatı ve Geçim ... 63

7.2 Türkiye’deki Hayata Uyum ... 65

7.3 Suriye’ye Dönüş ... 69

8. Saha Görüşmelerinden Notlar ...72

9. Alınabilecek Önlemler ...77

Hazırlama Ekibi Üyeleri ... 80

İçindekiler

(9)

7

Grafik 1.1.1 Suriyelilerin Geldikleri Suriye Kentlerinin Dağılımı

Grafik 1.1.2 Kamp İçinde Yaşayan Suriyeli Kadınların Geldikleri Suriye Kentlerinin Dağılımı, Kamp İçi Grafik 1.1.3 Kamp Dışında Yaşayan Suriyeli Kadınların Geldikleri Suriye Kentlerinin Dağılımı, Kamp Dışı Tablo 1.2.1 Barınma Merkezleri ve Bu Merkezlerde Bulunan Suriyeli Sayıları (19.04.2014)

Şekil 2.1.1 Suriyeli Kadınların Yaş Dağılımı, Kamp İçi Şekil 2.1.2 Suriyeli Kadınların Yaş Dağılımı, Kamp Dışı

Şekil 2.2.1 Suriyeli Kadınların Eğitim Durumu Dağılımı (6 Yaş ve Üzeri), Kamp İçi ve Kamp Dışı Şekil 2.2.2 Suriyeli Kadınların Eğitim Durumlarının Erkeklerle Kıyaslanması (6 Yaş ve Üzeri) Şekil 2.3.1 Suriyeli Kadınların Medeni Durum Dağılımı (15 Yaş ve Üzeri), Kamp İçi ve Kamp Dışı Tablo 2.4.1 Suriyeli Kadınların Mesleki Durumları, Kamp İçi ve Kamp Dışı

Tablo 2.4.2 Suriyeli Kadınların Suriye’de İken Aylık Hane Gelirleri (ABD Doları), Kamp İçi ve Kamp Dışı Grafik 2.4.1 Suriyeli Kadınların Türkiye’de Son Bir Ayda Elde Ettikleri Gelir Dağılımı (Türk Lirası), Kamp Dışı Grafik 3.1.1 Suriyeli Kadınların Suriye’den Ayrılma Sebepleri

Şekil 3.1.1 Suriyeli Kadınların Türkiye’ye Giriş Biçimleri, Kamp İçi ve Kamp Dışı Grafik 3.1.2 Suriyeli Kadınların Türkiye’deki Kayıt Durumları, Kamp Dışı

Tablo 3.1.1 Suriyeli Kadınların Başka Bir Ülke Yerine Sığınmak İçin Türkiye’yi Tercih Etme Nedenleri, Kamp İçi Şekil 3.2.1 Suriyeli Kadınların İç Savaşta Hayatını Kaybeden Yakınları Olup/Olmadığı, Kamp İçi ve Kamp Dışı Şekil 3.2.2 Suriyeli Kadınların İç Savaşta Yaralanan Yakınları Olup/Olmadığı, Kamp İçi ve Kamp Dışı Tablo 3.2.1 Kadınların, Burada Olmayan Aile Bireylerinin Durumları, Kamp İçi ve Kamp Dışı

Şekil 3.2.3 Kadınların Suriye’deki Yakınları ile İletişim Kurma Araçları, Kamp İçi ve Kamp Dışı Şekil 3.3.1 Suriyeli Kadınların Psikolojik Desteğe İhtiyaçları, Kamp içi ve Kamp Dışı

Tablo 3.3.1 Kadınların Hanelerindeki Yetişkin ve Çocukların, Uyku Bozukluğu, Endişeli Düşünceler veya Korkmuş Hissetme Durumları, Kamp İçi ve Kamp Dışı

Grafik 4.1.1 Suriyeli Kadınların Yaşadığı Mesken Tipi, Kamp Dışı

Grafik 4.1.2 Suriyeli Kadınların Yaşadıkları Meskeni Değerlendirmesi, Kamp Dışı Grafik 4.2.1 Suriyeli Kadınların Temel İhtiyaçlarının Yeterlilik Durumu, Kamp Dışı

Tablo 4.2.1 Suriyeli Kadınların Su ve Temizlik Maddelerine Erişebilme Durumu, Kamp Dışı Şekil 5.1.1 Suriyeli Kadınların Çadır/Konteynerlerin Özelliklerini Değerlendirmeleri, Kamp İçi

Şekil, Tablo ve Grafik Listesi

17

27

34 22

32

38

44 19

29

36

43 24

33 18

28

35

42 22

32

39

47 20

30

37

44 25

34

(10)

8

Grafik 5.1.1 Suriyeli Kadınların Çadır/Konteynerlerdeki Temel İhtiyaçlar Değerlendirmeleri, Kamp İçi Tablo 5.1.1 Suriyeli Kadınların Su ve Temizlik Maddelerine Erişebilme Durumu, Kamp İçi

Grafik 5.2.1 Suriyeli Kadınların Kamplarda Verilen Hizmetleri Değerlendirmeleri, Kamp İçi

Şekil 5.2.1 Suriyeli Kadınların Kamplarda Hizmet Veren Personelin Davranışlarına İlişkin Değerlendirmeleri, Kamp İçi

Tablo 5.2.1 Suriyeli Kadınların Kamplarda Verilen Yemek Hizmetleri ile İlgili Görüşleri, Kamp İçi Grafik 5.2.2 Suriyeli Kadınlar Kamplardaki Çocuk Oyun Alanlarını Yeterli Buluyor mu? Kamp İçi

Şekil 6.1.1 Suriyeli Kadınların Kendileri veya Yakınları Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinden Faydalandı mı?

Kamp İçi ve Kamp Dışı

Grafik 6.1.1 Kamp Dışındaki Suriyeli Kadınların Sağlık Hizmetinden Faydalanmama Nedenleri, Kamp Dışı Tablo 6.1.1 Sağlık Hizmetlerinden Faydalanan Kadınların Memnuniyet Düzeyleri, Kamp İçi ve Kamp Dışı Şekil 6.1.2 Suriyeli Kadınlar Gerektiğinde İlaç Temin Edebiliyorlar mı? Kamp İçi ve Kamp Dışı

Şekil 6.2.1 Suriyeli Misafirlerin Hanelerinde Hamile Birey Olup/Olmadığı, Kamp İçi ve Kamp Dışı Şekil 6.2.2 Suriyeli Misafirlerin Hanelerinde Emziren Anne Olup/Olmadığı, Kamp İçi ve Kamp Dışı

Şekil 6.2.3 Suriyeli Misafirlerin Hanelerinde Türkiye’de Doğum Yapan Kadın Olup/Olmadığı, Kamp İçi ve Kamp Dışı Tablo 6.2.1 Türkiye’de Gerçekleşen Doğumların Yıllara Göre Dağılımı, Kamp İçi ve Kamp Dışı

Tablo 6.2.2 Türkiye’de Gerçekleşen Doğumların Nerede Gerçekleştiği, Kamp İçi ve Kamp Dışı Tablo 6.2.3 Türkiye’de Gerçekleşen Doğumlara Kimin Yardımcı Olduğu, Kamp İçi ve Kamp Dışı Grafik 7.1.1 Suriyeli Kadınların Türkiye’de İş Arayıp/Aramadıkları, Kamp İçi ve Kamp Dışı

Şekil 7.1.1 Suriyeli Kadınların Önümüzdeki 7 Gün İçin Yeterli Yiyeceğe ya da Yiyecek Temin Edecek Paraya Sahip Olup/Olmadıkları, Kamp Dışı

Şekil 7.1.2 Suriyeli Kadınların Meslek Edinecek Kursa ya da Okula Devam Etme İstekleri, Kamp İçi

Şekil 7.2.1 Suriyeli Kadınların Türkiye’de Kendilerini Güvende Hissedip/Hissetmedikleri, Kamp İçi ve Kamp Dışı Şekil 7.2.2 Suriyeli Kadınların Türkçe Öğrenme İstekleri, Kamp İçi ve Kamp Dışı

Şekil 7.2.3 Suriyeli Kadınların Yakın Zamanda Başka Yere Taşınma Planları, Kamp İçi ve Kamp Dışı Tablo 7.2.1 Suriyeli Kadınlardan Yakın Zamanda Başka Bir Yere Taşınmayı Planlayanlar, Nereye Taşınmayı

Düşünüyor? Kamp İçi ve Kamp Dışı

Şekil 7.3.1 Suriyeli Kadınlar Ülkelerine Ne Zaman Dönmeyi Düşünüyor? Kamp İçi ve Kamp Dışı

Şekil 7.3.2 Suriyeli Kadınlar Ülkelerine Döndüğünde Bir İşlerinin Olacağını Düşünüyor mu? Kamp İçi ve Kamp Dışı

48

61

65 59 49

57

63

66

69 53

60 48

56

62

66 53

59 51

58

63

68

70 55

60

65

(11)

9

• Ülkemize gelen kamp içindeki kadınların yüzde 35’i İdlip kentinden ve kamp dışındaki kadınların yüzde 44’ü Ha- lep kentinden gelmiştir.

• 19 Nisan 2014 tarihi itibariyle barınma merkezlerindeki kadınların yüzde 33’ü Şanlıurfa’da bulunmaktadır.

• Kamp içindeki ve kamp dışındaki kadınların yarıya yakı- nı, çalışma çağı olarak nitelenen 19-54 yaş grubunda yer almaktadır.

• Suriyeli kadınların yüzde 64’ü eğitim durumlarını ilkokul, okuryazar veya okuryazar değil olarak belirtmişlerdir.

• Evli kadınların oranı yüzde 67 iken bekârların oranı yüz- de 28’dir.

• Suriyeli kadınların yüzde 87’sinin gelir getirecek bir mes- leği bulunmamaktadır.

• Kamp dışındaki kadınların yaklaşık yüzde 97’si son bir ay içerisinde hiç gelir elde edememiştir.

• Suriyeli kadınlar, başta güvenlik olmak üzere, siyasi dü- şünceleri, ekonomik nedenleri ve sağlık koşullarını Suri- ye’den ayrılma sebebi olarak göstermiştir.

• Kamplarda yaşayan kadınların yarısından fazlası, resmi sınır geçiş noktalarından ülkemize girmişken bu oran kamp dışında yaşayan kadınlarda yüzde 23’tür.

• Kamp dışındaki Suriyeli kadınların yüzde 81 gibi büyük bir bölümünün ikamet izni ve yüzde 32’sinin herhangi bir kaydı bulunmamaktadır.

• Suriyeli kadınların yüzde 35’i iç savaş nedeniyle en az bir yakınını kaybettiğini, yüzde 28’i ise en bir yakınının iç ka- rışıklık nedeniyle yaralandığını belirtmiştir.

• Suriyeli kadınların yüzde 91’i Suriye’deki yakınları ile mo- bil telefonlar aracılığıyla iletişim kurmaktadır.

• Suriyeli kadınların yarısından fazlası, kendisinin veya aile bireylerinin psikolojik desteğe ihtiyacı olduğunu ifade etmiştir.

• Kamp içinde yaşayan misafirlerin yarıya yakını hanesinde uyku bozukluğu yaşayan çocuk olduğunu ifade etmiştir.

• Kamp dışında yaşayan Suriyeli kadınların yaklaşık yüzde 73 gibi büyük bir çoğunluğu ev ya da apartman dairesin- de yaşadığını belirtmiştir.

• “Önümüzdeki 7 gün için yeterli yiyeceğe ya da yiyecek temin edebilecek paraya sahip misiniz?” sorusuna ka- dınların yüzde 78’i hayır cevabını vermiştir.

• Başka bir ülke yerine Türkiye’yi tercih etme nedeni olarak kadınların yüzde 82’si ulaşım kolaylığını göstermiştir.

• Kamp içindeki kadınların yüzde 94’ü ve kamp dışındaki kadınların yüzde 93’ü Türkiye’deki insanların kendilerine karşı davranışlarını olumlu olarak değerlendirmektedir.

• Kamp dışında yaşayan Suriyeli misafirlerin meskenlerin- deki temel ihtiyaçlarının, kamp içinde yaşayan Suriyeli misafirlere kıyasla yeterlilik oranları daha azdır.

• Türkiye’deki sağlık hizmetlerinden faydalanan kadınların, bu hizmetlerden duydukları memnuniyet oranı, kamp içinde yüzde 60 ve kamp dışında yüzde 80 seviyesindedir.

• Kadınların hemen hemen yarısına yakını imkân sağlansa da üretime katılmak istemediklerini belirtmişlerdir.

Yönetici Özeti

(12)

10

(13)

11

a. Suriye Hakkında

Suriye Arap Cumhuriyeti Akdeniz’in doğu ucunda ve Tür- kiye’nin güneyinde yer almaktadır. Suriye’nin yüzölçü- mü 185,6 bin kilometre karedir. 2012 itibariyle, Suriye’nin toplam nüfusunun 22,5 milyon olduğu tahmin edilmiştir.

Suriye’nin resmi dili Arapça’dır. Başkenti 1,7 milyon nüfusa sahip olan Şam kentidir. 4,6 milyon nüfuslu Halep ise Suri- ye’nin en büyük kentidir.

Suriye’de doğumda ortalama yaşam beklentisi, erkekler için 72 yıl ve kadınlar için 77 yıldır. Suriye’nin oldukça genç bir nüfusu vardır. 2012 yılında toplam nüfusun yaklaşık yüzde 35’i 15 yaş altındaydı. Aynı yılda, ortanca (medyan) yaş ise 22 olarak hesaplanmıştır.

Dünya Bankası verilerine göre, Suriye’nin kişi başına Gay- risafi Yurtiçi Hasılası (GSYH) 2012 yılında 3.289 ABD dola- rıydı (World Development Indicators, 2013). Suriye’nin ana ihracatı, tarım ürünleri ve petroldür. Suriye işgücünün yak- laşık yüzde 17’si tarım, yüzde 16’sı endüstri ve yüzde 67’si hizmet sektöründedir.

Türkiye 2011 yılından beri Suriye krizi için yaklaşık 3 milyar dolar harcama yapmıştır. Suriye, 24 Ekim 1945’ten beri Bir- leşmiş Milletlerin (BM) bir üyesidir.

Suriye Arap Cumhuriyeti Akdeniz’in doğu ucunda ve Türkiye’nin güneyinde yer almaktadır. Suriye’nin yüzölçümü 185,6 bin kilometre karedir.

Suriye’de doğumda ortalama yaşam beklentisi, erkekler için 72 yıl kadınlar için 77 yıldır.

Dünya Bankası verilerine göre, Suriye’nin kişi başına Gayrisafi Yurtiçi Hasılası (GSYH) 2012 yılında 3.289 ABD dolarıydı.

(World Development Indicators, 2013).

Başlarken Birkaç Söz

Suriye Ortalama

Yaşam Beklentisi

Gayrisafi Yurtiçi Hasılası

3.289$

77-72 186.000 km

²

yaklaşık

(14)

12

b. Araştırma Yöntemi Hakkında

Bu araştırma, Suriye’deki iç karışıklıklar nedeniyle ülkemize gelerek geçici barınma merkezlerinde veya kendi imkânları ile barınma merkezleri dışında ikamet eden Suriye vatan- daşlarının ihtiyaçları, sorunları, memnuniyet düzeyleri ve geleceğe ilişkin beklentilerinin belirlenmesi amacıyla 23 Haziran – 6 Temmuz 2013 tarihleri arasında nitel ve nicel araştırma yöntemleri kullanılarak gerçekleştirilmiştir.

Nicel Araştırma

Anket çalışması, çalışmanın gerçekleştirildiği tarihte 10 kentte kurulu olan 20 barınma merkezinde yaşayan Suriyeli misafirler ile birlikte yine bu 10 kentte barınma merkezleri dışında yaşayan Suriyeli misafirleri kapsamaktadır. Bu kentler; Adana, Adıyaman, Hatay, Gaziantep, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Mardin, Osmaniye ve Şanlıurfa’dır. Barınma merkezleri dışındaki yerler, Suriyeli misafirlerin yoğun olarak yaşadığı mahalle ve caddeler olarak seçilmiştir. Anket formu yardımıyla barınma merkezlerindeki Suriyelilere 73, barınma merkezi dışındaki Suriyelilere ise 75 soru yöneltil- miştir.

Ankette toplam 2.700 hanehalkı kapsanmıştır. Bu hane- halklarının 1.500’ü kamplarda ve 1.200’ü kamp dışında ya- şamaktadır. Haneler, rasgele örnekleme yoluyla seçilmiştir.

Toplanan verilerin analizi sonucunda kamplarda 1.420 ve kamplar dışında 1.160 hane hakkındaki bilgiler güvenilir bu- lunmuştur. Anket, 29 AFAD personeli tarafından yüz yüze görüşme yöntemiyle uygulanmış ve kendilerine 29 çevir- men eşlik etmiştir.

Ankette yer alan sorulara her hanehalkından bir yetişkin ya- nıt vermiştir. Bu kişi aynı zamanda hanedeki her bir kişi hak- kında bilgi vermiştir. Bu cevaplayıcılardan 498 tanesi kadın hane reisidir. Raporda, hem genel olarak tüm hane reislerinin hane halkıyla ilgili verdiği cevaplar, hem de özel olarak

“kadın” cevaplayıcıların değerlendirmeleri analiz edilmiştir.

AFAD personeli tarafından yüz yüze görüşmelerde kulla- nılan anket formu, “demografik bilgiler ve sosyoekonomik profil”, “barınma ve güvenlik”, “sağlık”, “eğitim”, “beslenme”, “su ve temizlik” ve “gelecek ile ilgili beklentiler” konu- larını kapsamaktadır.

Nitel Araştırma

Psikolog ve sosyologlardan oluşan AFAD ekibi tarafından geçici barınma merkezlerinin bulunduğu 4 ilde, barınma merkezindeki kadınlar, yöneticiler, çalışanlar, ilgili il müdür- lükleri yetkilileri ve kamu görevlileri ile gerçekleştirilen yüz yüze görüşmeler ve toplantılar aracılığıyla, kız çocuklarının ve kadınların yaşam koşulları, yaşadıkları sorunlar, ihtiyaç ve beklentileri araştırılmıştır. Bu iller Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis ve Adana’dır. Kilis ilinde gerçekleştirilen, Suriyeli va- tandaşlara yönelik psikososyal destek çalışmalarında, bi- reysel görüşmelerde elde edilen ifadelerde paylaşılmıştır

(15)

13

Dünya genelindeki toplam sığınmacı sayısı 2012 yılı sonu itibariyle 45,2 milyon olarak kaydedilmiştir. Yalnızca 2012 yılında 7,6 milyon insan ülkesini terk ederek başka ülkelerde yaşamak zorunda kalmıştır. Dünya genelindeki sığınmacıların yüzde 55’ini Afganistan, Somali, Irak, Suriye ve Sudan gibi iç savaş ve çatışma yaşanan beş ülkeden kaçanlar oluşturmaktadır.¹ Suriye’de yaşanan kriz, tüm Suriye halkını ve özellikle de Su- riyeli kadın ve çocukları son derece olumsuz şartlarda yaşa- maya mecbur bırakmıştır. Ülkedeki karışıklık ve savaş ortamı, hem ülke içinde, hem de iltica ettikleri ülkelerde Suriye va- tandaşları için gittikçe zorlaşan yaşam koşulları sunmaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti, Suriyelileri, özellikle sınır kentlerinde açtığı barınma merkezlerinde yüksek standartlarda misafir etmek için yoğun emek ve para harcamaktadır. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği’nin (BMMYK) 21 Nisan 2014 tarihli verilerine göre; Suriye iç savaşında kendi ülkesini terk ederek Türkiye, Irak, Lübnan, Ürdün ve Mısır’a yerleşen 2.704.812 Suriyeli nüfusun yüzde 50’sinden fazlasını kadınlar ve çocuklar oluşturmaktadır.

Türkiye, 15 Nisan 2014 itibariyle yaklaşık 900 bin Suriyeliye ev sahipliği yapmaktadır. Bu nüfusun yaklaşık 220 bini Tür- kiye-Suriye sınırına yakın 10 ilde kurulan 22 barınma merkezinde konaklamaktadır. Barınma merkezleri dışında ise 700 bine yakın Suriyeli, ülkenin çeşitli kentlerinde kendi imkânla- rıyla yaşamaktadır. Basit bir hesaplamayla Türkiye’deki Suri- yelilerin yaklaşık dörtte üçünün barınma merkezleri dışında yaşadığı görülmektedir. Bu durum, göç ve göçle birlikte gelen uyumlaştırma sürecini pek çok alanda olduğu gibi kadın ko- nularında da kontrol dışına çıkarabilmektedir.

Erkekler gibi kadınlar da ülkelerinde yaşadıkları zulümden kaçmakta; ancak erkeklerden farklı olarak, özel korumaya ih- tiyaçları bulunmaktadır. Kadınların bu süreçten erkeklere kı- yasla çok daha olumsuz etkilendikleri savı, çeşitli araştırmalar tarafından da desteklenmektedir. Toplumsal cinsiyet farklılık- ları savaş sürecinde kendini göstermektedir. Genel olarak ka- dınlar; toplumsal cinsiyet temelli ayrımcılık, sosyal ve kültürel önyargılardan kaynaklanan baskı ve zulüm, geleneklerle ilişkili bedensel ve ruhsal sağlıklarını bozan zarar verici uygulama- lar, cinsel istismar, cinsel şiddet, aile içi şiddet gibi esas olarak kadın olmalarından kaynaklı zulüm ve baskılardan kaçmak için de ülkelerini terk etmek ve başka bir ülkeye göç etmek zorunda kalmaktadırlar.²

Diğer pek çok raporda da belirtildiği gibi aile içi şiddet, erken yaşta evlilik ve çok eşli evlilikler, Türkiye’deki kamplarda ve kamplar dışında yaşayan Suriyeliler arasında da sıklıkla gözlenmektedir.³ Görüşmelerden de anlaşıldığı üzere, erken yaşta ve çok eşli evlilikler Suriye’de de oldukça yaygın görülen sosyal bir durumdur.

“Toplumsal cinsiyet” in sığınma sürecini yapılandıran bir kategori olduğu göz önünde bulundurularak kadınların ve kız çocuklarının bu süreçten farklı şekillerde etkilendikleri dü- şüncesiyle AFAD tarafından, Türkiye’de barınan Suriyelilerin durumlarının tespit edilmesi amacıyla kapsamlı bir anket ça- lışması gerçekleştirilmiştir. Bu raporla eş zamanlı olarak kız çocuklarının ve kadınların ihtiyaçlarına yönelik saha araştır- ması uygulaması gerçekleştirilmiştir. Bu araştırmalardan elde edilen sonuçlar, ihtiyaçların tespitinin yanı sıra verilen hizmetlerin iyileştirilmesine olanak sağlayacaktır.

1 http://www.dw.de/m%C3%BClteci-say%C4%B1s%C4%B1nda-yine-rekor/a-16893757

2 Akkaya, A. (2002). Mülteci Kadınlar ve Sığınmacı Kadınlar. Toplum ve Hukuk Dergisi, 2 (4), s.75-83.

3 Nisan 2013 – Gender-Based Violence Area of Responsibility – gbvaor.net

Giriş

(16)

14

(17)

15

(18)

16 1. Yaşamak İçin Suriye’den Türkiye’ye Kaçış

Savaş ortamından kaçan birçok Suriyelinin resmi evrakla- rı ya hiç bulunmamakta ya da yetersiz kalmaktadır. Kayıt sisteminin gelişmesiyle birlikte bazı bilgilerin edinilmesi mümkün oldukça, ülkemizdeki Suriyelilerle ilgili daha ge- niş bilgilere ulaşmamız mümkün olmuştur. Araştırmamızın anket bölümü de bize ülkemizdeki Suriyelilerle ilgili genel bir profil sunma konusunda katkı sağlamıştır.

1.1 Suriyeli Misafirlerin Geldikleri Suriye Kentleri

Bu bölümde, Türkiye’deki Suriyeli misafirlerin geldikleri Su- riye kentleri konusunda bilgi sunulmaktadır. Bu kentlerin dağılımı ve her birinden gelen misafirlerin yüzdeleri Grafik 1.1.1’de verilmektedir.

Dikkat çeken ilk nokta, Halep’in Türkiye’ye en çok misafir yollayan kent olduğudur. Türkiye’ye gelen toplam Suri- yelilerin yüzde 36’ya yakını Halep’ten gelmiştir. Halep’ten Türkiye’ye gelen Suriyelilerin oranının bu kadar yüksek ol- masının bir nedeni Halep’in Türk sınırına çok yakın olması- dır ve ikinci bir neden ise Halep’in yoğun çatışma merkez- lerinden biri olmasıdır. Halep, 2012 tahminlerine göre 4,6 milyon nüfusu ile Suriye’nin en kalabalık kentidir.

Türkiye’ye en çok Suriyeli yollayan ikinci kent İdlip’tir. Top- lam Suriyelilerin yaklaşık yüzde 21’i İdlip’ten gelmiştir. İdlip de Türkiye sınırına yakın bir kenttir ve 2012 tahminlerine göre 1,4 milyon nüfusu vardır.

Türkiye’ye gelen Suriyelilerin bir dereceye kadar yüksek bir yüzdesi Rakka ve Lazkiye’den gelmiştir. Türkiye’ye gelen Suriyelilerin yaklaşık yüzde 11’i Rakka’dan ve yaklaşık yüz- de 9’u Lazkiye’den gelmiştir. Hem Rakka hem de Lazkiye Türk sınırına göreceli olarak yakın kentlerdir. 2012 yılı tah-

minlerine göre Lazkiye’nin nüfusu 1 milyondur.

Türkiye’ye Suriyelilerin geldiği diğer iki kent Hasiçi ve Ha- ma’dır ve Türkiye’ye toplam Suriyelilerin sırası ile yüzde 5,4 ve yüzde 7,5’i bu kentlerden gelmiştir. 2012 yılı tahminlerine göre bu iki kentin nüfusları sırası ile 1,4 ve 1,5 milyondur.

Türkiye’ye gelen misafirlerin yaklaşık yüzde 10’u diğer Su- riye kentlerinden gelmiştir. Bu kentler ve bu kentlerden gelen misafirlerin yüzdeleri Grafik 1.1.1’de görülebilir. Bu diğer kentler Suriye-Türkiye sınırından bir dereceye kadar uzaktır.

A.S. Hanım, 35 yaşında biri 3 yaşında kız, diğeri 7 yaşında erkek, iki çocuk annesi ve ev hanımıdır.

-Küçük bir köyde yaşıyorduk ve eşimin isminin Esad’ın askerlerinin elinde olduğunu muhaliflerden öğrenince 3 komşumuz ile birlikte Türkiye’ye kaçtık.

Kaçmadan önce ve sonrasında hiçbir olaya tanık olmadım.

-Fakat buraya geldikten sonra daha çok zorlandım.

Çünkü eşim savaşta. Ondan hiçbir haber alamıyorum.

Çocuklarımın babası ile ilgili olan sorularına sürekli cevap verememek… Yapabileceğim hiçbir şeyin olmaması çok kötü. Her çalan kapıyı o sanıyorum, uykularım kaçıyor. Sadece ailemle birlikte olmak istiyorum.

(19)

17

Türkiye’ye gelen Suriyeliler genellikle yakın olmasından dolayı Türkiye’ye sınırı bulunan illerden gelmektedirler.

Farklı şehirlerin misafirlerinin yerleşme davranışları da farklılık göstermektedir. Bunun çeşitli sebeplerinden bazı- ları gidilen ilde akrabaların varlığı, önceki ilişkiler, yerleşme ve uyum kolaylığı olabilmektedir. Grafik 1.1.2, kamp içinde yaşayan Suriyeli kadınların geldikleri Suriye kentlerinin da- ğılımını vermektedir. Grafikten de görüldüğü gibi kamplarda yaşayan kadınların üçte birinden fazlası İdlip kentinden gelmiştir. İdlip’i yüzde 28 ile Halep kenti takip etmektedir.

Lazkiye de yüzde 17 ile üçüncü sırada yer almaktadır. Bu illerin Türkiye sınırına oldukça yakın iller olduğu dikkat çek- mektedir.

Grafik 1.1.3 kamp dışında yaşayan kadınların geldikleri Su-

riye kentlerinin dağılımını göstermektedir. Kamp içinin aksine Halep kenti yüzde 44 ile ilk sırada yer almaktadır.

Halep’i yüzde 23 ile Rakka ve yüzde 11 ile Hasiçi kentleri takip etmektedir. Kamp içinde yaşayan Suriyeli kadınların geldiği kentler sıralamasında ilk sırada yer alan İdlip kamp dışında yüzde 5 ile beşinci sırada yer almaktadır.

Kamp içi ve kamp dışı yerleşimlerde ortaya çıkan bu fark- lılığın iç savaş öncesinde bu kentlerin sosyoekonomik du- rumları ile alakası olduğu düşünülebilir. Sonuç itibariyle Suriyeli kadınlardan kamp içinde yaşayanların yoğun olarak geldiği kentler İdlip, Halep ve Lazkiye iken kamp dı- şında yaşayanların ağırlıklı olarak geldiği kentlerin Halep, Rakka ve Hasiçi olduğu görülmektedir.

Halep

% 35,7

Grafik 1.1.1 Suriyelilerin Geldikleri Suriye Kentlerinin Dağılımı Halep

İdlip Rakka Lazkiye Hama Hasiçi Deyrizor Şam Humus Süveyde Dera Tartus Kuneytire

35,7 20,9

10,9 8,2 7,5 5,4 3,9 3,8 1,7 0,4 0,3 0,1

0,1 %

(20)

18

Grafik 1.1.2 Kamp İçinde Yaşayan Suriyeli Kadınların Geldikleri Suriye Kentlerinin Dağılımı, Kamp İçi İdlip

Halep Lazkiye Hama Deyrizor Şam Humus Rakka Süveyde Tartus Hasiçi Dera Kuneytire

35,4 28,3

17,4 9,9

3,3 2,4 1,3 0,9 0,4 0,2 0,2 0,2

0,1 %

(21)

19 1.2 Suriyeli Misafirlerin Türkiye’de Yerleştikleri Kentler

“Suriyeli misafirlerin Türkiye’de çeşitli kentlere dağılımı na- sıldır” sorusu ele alınırken, ilk olarak, barınma merkezlerinin çeşitli kentler arasındaki dağılımı ile birlikte Suriyeli misafirlerin barınma merkezlerindeki dağılımı incelenecektir.

Bu dağılımlar Tablo 1.2.1’de verilmiştir. 19 Nisan 2014 tarihi itibariyle, Türkiye’nin güney ve güneydoğusundaki 22 ba- rınma merkezinde 220 binden fazla Suriyeli bulunmakta- dır.

Suriyeli misafirler için yapılan barınma merkezlerinin içinde bulunduğu kentlerin çoğunlukla ya Suriye-Türkiye sınırında ya da Suriye-Türkiye sınırına yakın kentlerde bulundukları dikkat çekicidir. Hatay, dört çadırkent ve bir konteynerkent

ile en çok geçici barınma merkezinin bulunduğu kenttir.

Gaziantep ve Şanlıurfa dört barınma merkezi ile Hatay’ı izlemektedir. İki barınma merkezinin bulunduğu Kilis ve Mardin dışındaki diğer bütün kentlerin her birinde birer barınma merkezi bulunmaktadır.

19 Nisan 2014 tarihi itibariyle, Şanlıurfa, dört barınma merkezinde 73.739 Suriyeli ile en çok Suriyelinin bulunduğu kenttir. Buna göre, barınma merkezlerinde yaşayan toplam Suriyeli misafirlerin yüzde 33,3’ü Şanlıurfa’daki dört barınma merkezinde yaşamaktadır. Hemen sonra, Kilis gelmektedir. Barınma merkezlerinde yaşayan toplam Su- riyeli misafirlerin yüzde 17’sine karşılık gelen 37.678 Suriyeli Kilis’teki iki barınma merkezinde bulunmaktadır. Barınma merkezlerindeki toplam Suriyelilerin yüzde 15,3’üne karşı- Grafik 1.1.3 Kamp Dışında Yaşayan Suriyeli Kadınların Geldikleri Suriye Kentlerinin Dağılımı, Kamp Dışı

Halep Rakka Hasiçi Şam İdlip Deyrizor Hama Humus Lazkiye Süveyde Dera Tartus

44 22,9

10,6 5,1

4,8 4,5 3,7 2,3 0,8 0,6 0,5

0,1 %

(22)

20

lık gelen 33.950 Suriyeli misafir Gaziantep’teki dört barın- ma merkezinde yaşamaktadır.

15.668 Suriyeli Kahramanmaraş’taki barınma merkezinde bulunmaktadır ve 14.599 Suriyeli Hatay’da bulunan beş barınma merkezinde bulunmaktadır. Bütün kentler Tablo 1.2.1’de görülebilir.

Barınma merkezi başına düşen ortalama Suriyeli misafir sayısı ele alındığında, Kilis’teki barınma merkezlerinin, ba- rınma merkezi başına düşen ortalama 19 bin kişi ile en ka- labalık barınma merkezleri olduğu görülmektedir. Hemen sonra gelen en kalabalık barınma merkezleri ortalama 18 bin kişi ile Şanlıurfa’daki barınma merkezleri ve barınma merkezi başına ortalama 16 bin kişi ile Kahramanmaraş’taki tek barınma merkezidir.

Bu durumun tersine, ilki 31.05.2013’te açılan Mardin’deki iki barınma merkezinde, barınma merkezi başına sadece

4 bin Suriyeli misafir bulunmaktadır. Keza Hatay’daki beş barınma merkezinde de, barınma merkezi başına ortalama 3 bin kişi konaklamaktadır. Şanlıurfa, Kahramanmaraş ve Kilis’te bulunan ve bir dereceye kadar oldukça kalaba- lık olan barınma merkezleri en çok dikkat çeken barınma merkezleridir.

Şanlıurfa 4 Barınma Merkezi 73.739 33,3 Kilis 2 Barınma Merkezi 37.678 17 Gaziantep 4 Barınma Merkezi 33.950 15,3 Kahramanmaraş 1 Barınma Merkezi 15.668 7,1 Hatay 5 Barınma Merkezi 14.599 6,6 Adana 1 Barınma Merkezi 11.451 5,2 Adıyaman 1 Barınma Merkezi 9.901 4,5 Osmaniye 1 Barınma Merkezi 9.230 4,2 Mardin 2 Barınma Merkezi 8.151 3,7 Malatya 1 Barınma Merkezi 7.075 3,2 Toplam 22 Barınma Merkezi 221.442 100

İl Barınma Merkezi Sayısı

Mevcut Suriyeli

Sayısı

Toplam İçerisindeki

Oranı (%)

Tablo 1.2.1 Barınma Merkezleri ve Bu Merkezlerde Bulunan Suriyeli Sayıları (19.04.2014)

(23)

21 2. Suriyeli Kadınların Demografik Bilgileri

Bu bölümde Suriye’deki iç karışıklık ortamı nedeniyle ülke- lerini terk edip Türkiye’ye sığınan kadınların yaş, eğitim ve medeni durumları incelenecektir.

2.1 Yaş Bilgileri

Kamplarda ve kamp dışında yaşayan Suriyeli kadınların yaş dağılımları Şekil 2.1.1 ve Şekil 2.1.2’de verilmektedir. Kamp-

larda yaşayan kadınlar ile kamp dışında yaşayan kadınların yaş dağılımları büyük oranda benzerlik göstermektedir. En yoğun olan yaş grubu 19-54 yaş grubudur. Kamplarda ya- şayanların yüzde 42’si ve kamp dışında yaşayanların yüzde 44’ü bu yaş grubuna dâhildir. Bu yaş grubuna genellikle

“asal” yaş grubu adı verilmektedir. Çalışma çağı nüfusu olarak da tanımlanmaktadır. Türkiye’de bulunan Suriye- li kadınların yarıya yakının, çalışma çağında ve iş gücüne katkı yapabilecek durumda olduğu dikkat çekicidir.

(24)

22

0 10 20 30 40 50

Kamp içinde bulunan kadınların yaklaşık yüzde 4’ü 1 yaş ve altı bebeklerden oluşmaktadır. 2-6 yaş aralığındaki ço- cuklar yüzde 16, 7-12 yaş aralığındaki çocuklar yüzde 17 ve 13-18 yaş aralığındaki ergenler ise yüzde 16’lık bölümü oluşturmaktadır. 0-18 yaş grubu birlikte değerlendirildi- ğinde, kamp içindeki kadınların yüzde 53’ünün 18 yaş ve

altı kişilerden oluştuğu görülmektedir. Çalışma çağı olarak nitelenen 19-54 yaş grubunun oranı yüzde 42, 55-64 orta yaş grubu yüzde 3 ve 65 yaş ve üzerindekiler ise yüzde 2’lik kesimi oluşturmaktadır.

Şekil 2.1.1 Suriyeli Kadınların Yaş Dağılımı, Kamp İçi

Şekil 2.1.2 Suriyeli Kadınların Yaş Dağılımı, Kamp Dışı

1 Yaş ve Altı 138 3,6

2-6 Yaş 621 16,4

7-12 Yaş 636 16,8

13-18 Yaş 624 16,4

19-54 Yaş 1.608 42,4

55-64 Yaş 101 2,7

65 Yaş ve Üzeri 68 1,8

Toplam 3.796 100

Yaş Grubu Sayı Yüzde (%)

1 Yaş ve Altı 111 3,1

2-6 Yaş 595 16,8

7-12 Yaş 530 14,9

13-18 Yaş 526 14.8

19-54 Yaş 1.572 44,3

55-64 Yaş 130 3,7

65 Yaş ve Üzeri 88 2,5

Toplam 3.552 100

Yaş Grubu Sayı Yüzde (%)

0 10 20 30 40 50

1ve altı 2-6 7-12 13-18 19-54 55-64 65 ve üzeri 3,6

16,4 16,8 16,4 42,4

2,7 1,8

Yaş

%

1 vealtı 2-6 7-12 13-18 19-54 55-64 65 ve üzeri 3,1

16,8 14,9 14,8 44,3

3,7 2,5

Yaş

%

(25)

23

Kamp dışında bulunan kadınların yaklaşık yüzde 3’ü 1 yaş ve altı bebeklerden oluşmaktadır. 2-6 yaş aralığındaki ço- cuklar yüzde 17, 7-12 yaş aralığındaki çocuklar yüzde 15 ve 13-18 yaş aralığındaki ergenler de yüzde 15’lik bölümü oluşturmaktadır. 0-18 yaş grubu birlikte değerlendirildi- ğinde, kamp dışındaki kadınların yüzde 50’sinin 18 yaş ve altı kişilerden oluştuğu görülmektedir. Çalışma çağı olarak nitelenen 19-54 yaş grubunun oranı yüzde 44, 55-64 orta yaş grubu yüzde 4 ve 65 yaş ve üzerindeki ise yüzde 2’lik kesimi oluşturmaktadır.

Ülkemizdeki kadınların yaş dağılımı ile Suriye’nin toplam nüfusunun yaş dağılımı benzerlik göstermektedir. Suriye nüfusunun yaş dağılımı da çocukların ve çalışma çağı nü- fusun toplam içindeki oranlarının oldukça yüksek ancak yaşlıların toplam içindeki oranının oldukça düşük olduğu- nu göstermektedir. Suriye Ulusal İstatistik Ofisi’nin verilerine göre Suriye’de nüfusun ortanca (medyan) yaşı 22’dir.

(26)

24 2.2 Eğitim Bilgileri

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Eğitim Durumu

Okuryazar

Değil Okuryazar İlkokul Ortaokul Lise Üniversite

ve Üzeri 17,5

24,5

6,1 9,9

38,5

31,5

21,9

17,7

10,9 9,0

5,2 7,3

% _{Kamp İçi}

Kamp Dışı

Şekil 2.2.1 Suriyeli Kadınların Eğitim Durumu Dağılımı (6 Yaş ve Üzeri), Kamp İçi ve Kamp Dışı

Okuryazar Değil 554 17,5 720 24,5 1.274 20,9

Okuryazar 193 6,1 291 9,9 484 7,9

İlkokul 1.217 38,5 925 31,5 2.142 35,1

Ortaokul 692 21,9 518 17,7 1.210 19,8

Lise 344 10,9 265 9 609 10

Üniversite ve Üzeri 165 5,2 214 7,3 379 6,2

Toplam 3.165 100 2.933 100 6.098 100

Eğitim Durumu Kamp İçi

Sayı Yüzde (%) Sayı Yüzde (%) Sayı Yüzde (%)

Kamp Dışı Genel

(27)

25

Türkiye’deki Suriyeli Kadınlar 0

5 10 15 20 25 30 35

Ülkemizde bulunan altı yaş ve üzeri, Suriyeli kadınların eriş- 40

tikleri eğitim düzeyleri Şekil 2.2.1’de incelenmektedir. Genel bir değerlendirme yapıldığında Suriyeli kadınların eğitim seviyelerinin düşük olduğu göze çarpmaktadır. Okuryazar olmayanların oranı yüzde 21 seviyesindedir ki bir başka deyişle her 100 Suriyeli kadının 21’i okuma-yazma bilme- mektedir. Sadece okuryazar olduğunu belirtenlerin oranı yüzde 8, ilkokul mezunu olanların oranı yüzde 35, ortaokul mezunu olanların oranı yüzde 20, lise mezunu olanların oranı yüzde 10 ve üniversite veya daha yüksek bir eğitim seviyesine sahip olanların oranı ise yüzde 6 seviyesindedir.

Okuryazar olmayan, sadece okuryazar olan ve ilkokul mezunu olan kadınlar bir arada değerlendirildiğinde, yüzde 64’lük bir oran ile karşılaşılmaktadır. Bu oran kamp içindeki kadınlarda yüzde 62 ve kamp dışındaki kadınlarda yüzde 66 olarak hesaplanmaktadır.

Kamp içindeki kadınların kamp dışındaki kadınlardan daha iyi eğitimli olduğu görülmektedir. İlkokul ve üzeri eğitim durumuna sahip kadınların oranı kamp içinde yüzde 76 iken kamp dışında yüzde 66’dır. Yine lise düzeyinde eğiti- me sahip kadınların oranı kamp içinde yüzde 11 iken kamp dışında yüzde 9’dur.

14,4 20,9

6,7 7,9

33,835,1

22,6 19,8

1210 10,5 6,2

Okuryazar

Değil Okuryazar İlkokul Ortaokul Lise Üniversite ve Üzeri

%

Okuryazar Değil 14,4 20,9

Okuryazar 6,7 7,9

İlkokul 33,8 35,1

Ortaokul 22,6 19,8

Lise 12 10

Üniversite ve Üzeri 10,5 6,2 Toplam 100 100

Eğitim Durumu Erkek (%) Kadın (%)

Kadın Erkek

Şekil 2.2.2 Suriyeli Kadınların Eğitim Durumlarının Erkeklerle Kıyaslanması (6 Yaş ve Üzeri)

Eğitim Durumu

(28)

26

“Erkeklerle kıyaslandığında kadınların eğitim durumları ne düzeydedir?” sorusunun yanıtı Şekil 2.2.2’de verilmektedir.

Buna göre erkeklerde okuma-yazma bilmeyenlerin oranı yüzde 14 iken kadınlarda yüzde 21’dir. Sadece okuryazar olanların oranı erkeklere oranla kadınlarda yine daha faz- ladır. Buna karşın ortaokul, lise, üniversite ve üzeri eğitim düzeyine erişmiş olanlarda erkekler her bir kategoride ka- dınlardan oransal olarak daha fazladır. Bu üç kategori bir arada değerlendirildiğinde erkeklerde yüzde 45, kadınlar- da ise yüzde 36 olarak hesaplanmaktadır. Genel olarak de- ğerlendirildiğinde Türkiye’deki Suriyeli kadınların erkeklere oranla daha az eğitimli oldukları sonucuna varılmaktadır.

2.3 Medeni Durum Bilgileri

Ülkemizde bulunan on beş yaş ve üzerindeki Suriyeli ka- dınların medeni durumu Şekil 2.3.1’de verilmiştir. İlk bakışta dairesel grafiklerin benzerliğinden gerek kamp içinde gerekse kamp dışında yaşayan kadınların medeni durumla- rının birbirine benzer olduğu görülmektedir. Göze çarpan ilk farklılık bekâr kadınların oranının kamp içinde yaklaşık yüzde 29, kamp dışında ise yüzde 27 olmasıdır. Diğer bir nokta ise eşini kaybetmiş olan kadınların oranının kamp içinde yüzde 4 ve kamp dışında yüzde 5 seviyesinde ol- masıdır.

(29)

27

Medeni duruma ilişkin grafik veya tablolar yorumlanırken göz ardı edilmemesi gereken bir diğer nokta da genç yaş- ta yapılan evliliklerin Suriyeli kadınlar arasında oldukça yaygın olmasıdır. Sadece 15-18 yaş grubundaki kadınlar bir arada değerlendirildiğinde evli olanların oranının yüzde 14 olduğu görülmektedir. Diğer bir deyişle 15-18 yaş grubundaki her 100 Suriyeli kadının yaklaşık 15’i evlidir.

Analizlerde dikkate değer diğer bir nokta ise eğitim sevi- yesi yükseldikçe medeni durumu evli olan kadınların oranı- nın git gide azalmasıdır.

Şanlıurfa Emniyet Müdürlüğü Yabancılar Şubesi’nden edi- nilen bilgilere göre, özellikle kamp dışında yaşayan Suriyeli kadınlar Suriye’ye dönmemek için aileleri tarafından evlen- dirilmektedir. Ancak çoğu zaman çiftler, evlilik işlemlerin-

Evli

%66,6

Bekar

%28,5 Eşi Ölmüş

%4,1

Boşanmış

%0,9

Kamp İçi

Evli

%66,9

Bekar

%27 _{Eşi Ölmüş}

%5,1

Boşanmış

%1

Kamp Dışı

Evli 1.475 66,6 1.435 66,9 2.910 66,7

Bekâr 631 28,5 579 27,0 1.210 27,8

Boşanmış 20 0,9 21 1,0 41 0,9

Eşi Ölmüş 90 4,1 109 5,1 199 4,6

Toplam 2.216 100 2.144 100,0% 4.360 100

Medeni Durumu Kamp İçi

Kamp Dışı Genel

Şekil 2.3.1 Suriyeli Kadınların Medeni Durum Dağılımı (15 Yaş ve Üzeri), Kamp İçi ve Kamp Dışı

(30)

28

de gereken resmi Suriye evraklarına sahip olmadıklarından problemler yaşanmaktadır. Özellikle, eşini kaybetmiş Suri- yeli kadınların evliliği tercih ettikleri de belirtilen diğer bir noktadır.

Kamplarda evlenmek isteyen çiftler için yeni konteynerlerin bulunmaması önemli bir problem olarak belirtilmiştir.

Aile ilişkilerindeki sorunların sebeplerinden birisinin de bu husus olduğu sıklıkla dile getirilmiştir. Suriyeli misafirlerin bir kısmı çok eşli olduğu için genelde bir konteyner ya da çadır bu geniş aileler için yetersiz kalmaktadır.

2.4 Meslek ve Aylık Gelir Bilgileri

İç karışıklıklar nedeniyle Türkiye’ye sığınan kadınların mesleki durumları incelendiğinde büyük bir kısmının ge-

lir getirici mesleklere sahip olmadığı görülmektedir. Kamp içindeki kadınların yüzde 38’i ve kamp dışındaki kadınların yüzde 18’i mesleğinin olmadığını ifade etmişlerdir. Aslında gelir getirici bir meslek olarak kabul edilmeyen ev hanım- lığı da verilen cevaplar içerisinde ön plana çıkmaktadır.

Kamplarda yaşayan kadınların yüzde 49’u ve kamp dı- şında yaşayan kadınların yüzde 69 gibi büyük bir bölümü kendilerine meslekleri sorulduğunda “ev hanımı” yanıtını vermişlerdir. Bu iki kategori bir arada değerlendirildiğinde gelir getirici mesleği olmayan kadınların oranının yüzde 87 olduğu görülmektedir. Aynı soruya erkeklerden alınan yanıtlarda ise bu oran sadece yüzde 18 düzeyindedir. Mes- lek edinme konusunda kadınların erkeklere oranla ne denli geride kaldığı üzerinde durulması gereken bir konu olarak ön plana çıkmaktadır.

Meslek sahibi olan kadınlarda, öğretmenlik, terzilik, kuaför- lük, çiftçilik ve hemşirelik gibi meslekler öne çıkmaktadır.

Meslek sahibi olan kadınların bir kısmı Türkiye’deki kamplarda gönüllü olarak çalışmakta ve vatandaşlarına sunulan

hizmetlerde yardımcı olmaktadırlar. Kamplarda verilen meslek edindirme kurslarına kadın katılımının sağlanması- nın teşvik edilmesi gerekmektedir.

Ev Hanımı 1.342 48,7 1.195 69,4 2.537 56,7

Mesleği Yok 1.056 38,3 294 17,1 1.350 30,2

Öğretmen 91 3,3 73 4,2 164 3,7

Terzi / Kadın Terzisi / Şapkacı 25 0,9 11 0,6 36 0,8

Kuaför / Berber / Güzellik Uzmanı 15 0,5 12 0,7 27 0,6

Çiftçi 9 0,3 9 0,5 18 0,4

Çiftlik İşçisi / Yardımcı 7 0,3 7 0,4 14 0,3

Hemşire / Ebe 8 0,3 4 0,2 12 0,3

Diğer 202 7,3 116 6,7 318 7,1

Toplam 2.755 100 1.721 100 4.476 100

Meslek Kamp İçi

Kamp Dışı Genel

Tablo 2.4.1 Suriyeli Kadınların Mesleki Durumları, Kamp İçi ve Kamp Dışı

(31)

29

Kamp dışındaki kadın nüfusu düşünüldüğünde, kadınların bir meslek sahibi olmaması, maddi sıkıntılarla karşılaşma- ları durumunda onları suiistimale açık hale getirebilecek bir sorundur. Bu konuda önlemler almak ve ekonomik açı- dan kadınların desteklenmesini sağlamak gerekmektedir.

Göç ve çatışma süreçlerinde bir kadın okuryazar değilse, herhangi bir mesleği yoksa veya bir geliri yoksa maruz ka- labileceği riskler daha da artmaktadır.

Suriyeli kadınların Suriye’de iken, aylık hane gelirlerinin da- ğılımı Tablo 2.4.2’de verilmektedir. Tablodan da görüldüğü üzere kamp dışında yaşayan kadınların mali yönden, kamp içinde yaşayanlara oranla daha iyi durumda oldukları gö- rülmektedir. Kamplarda yaşayan kadınların yüzde 37’si Suriye’de iken 0 – 100 Amerikan Doları gelire sahipken, bu oran kamp dışında yaşayan kadınlar arasında yüzde 21 seviyesindedir. Benzer biçimde 100 – 200 Amerikan Doları

gelire sahip olduğunu belirtenlerin oranı kamp içinde yüz- de 40 iken kamp dışında yaklaşık yüzde 31’dir. 300 Ame- rikan Doları ve daha fazla hane geliri olduğunu belirten kadınların oranı kamp içinde yaklaşık yüzde 10 iken kamp dışında bu oran yüzde 22’dir.

Ortalama gelirler karşılaştırıldığında ise; kamp içinde ya- şayan Suriyeli kadınların Suriye’de iken aylık hane gelir ortalamasının yaklaşık 144 Amerikan Doları ve kamp dışın- dakiler için ise yaklaşık 225 Amerikan Doları olduğu he- saplanmıştır.

Sonuç olarak aylık hane geliri daha yüksek olan Suriyeli kadınların kamp dışında yaşamayı tercih ettikleri görül- mektedir. Kamp dışındakilere kıyasla daha az gelire sahip diğer kesimin ise kamplarda hayatlarını devam ettirdikleri görülmektedir.

0 USD - 100 USD 37,3 20,9 29,4

100 USD - 200 USD 40,4 30,8 35,8

200 USD - 300 USD 12,7 26,5 19,4

300 USD ve Daha Fazla 9,6 21,8 15,5

Toplam 100 100 100

Suriye’de İken Aylık Hane Geliri (USD) Kamp İçi (%) Kamp Dışı (%) Genel Toplam (%)

* 23 Haziran 2013 itibariyle 1 ABD doları = 129,75 Suriye Lirası

Tablo 2.4.2 Suriyeli Kadınların Suriye’de İken Aylık Hane Gelirleri (ABD Doları), Kamp İçi ve Kamp Dışı

(32)

3030

Kamp dışında yaşayan kadın hane reislerinin son bir ayda elde ettikleri gelir dağılımı Türk Lirası cinsinden Grafik 2.4.1’de verilmiştir. Buna göre, kadınların yaklaşık yüzde 97’si son bir ayda hiç gelir elde edemediklerini ifade et- mişlerdir. 1 – 100 TL ve 101 – 300 TL aralığında gelir elde ettiğini belirtenlerin oranı yüzde 1,2 olarak oldukça düşük seviyededir. 301 TL ve daha fazla gelir elde ettiğini ifade edenlerin oranı ise sadece yüzde 0,8’dir. Ülkedeki satın alma gücü paritesi önemli bir gösterge olsa da, bu rakam- lar, özellikle kamp dışında, asgari ihtiyaçların karşılanması için dahi yetersizdir.

0 20 40 60 80 100

0 TL 1 - 100

TL 101 - 300

TL 301 TL

ve Daha Fazla 96,7

1,2 1,2 0,8 TL

%

Grafik 2.4.1 Suriyeli Kadınların Türkiye’de Son Bir Ayda Elde Ettikleri Gelir Dağılımı (Türk Lirası), Kamp Dışı

(33)

31 3. İç Savaşın Kadınların

Yaşamları Üzerindeki Etkileri

Birleşmiş Milletler (BM) verilerine göre, Suriye’de Mart 2011’de başlayan çatışmalar neticesinde 4.25 milyon kişi Suriye içinde, 2,7 milyon kişi de komşu ülkelere göç ederek o ülkelerde yaşamaya başlamıştır. Evlerini bir şekilde terk etmek zorunda kalan yaklaşık 7 milyon kişi Suriye’nin sa- vaştan önceki nüfusunun yaklaşık üçte birini oluşturmakta- dır. Suriye’deki çatışma nedeniyle kadınlar, tutuklanmadan yakınlarını kaybetmeye, fiziksel ve ekonomik sıkıntılardan

cinsiyete dayalı şiddete kadar pek çok zorlukla karşılaşmış ve karşılaşmaya devam etmektedirler. Özellikle genç kız- lar şiddet, eğitimin aksaması, erken yaşta evlilik ve gebelik gibi çeşitli risklerle yüz yüze kalmaktadırlar.

Araştırmamızın en önemli hedeflerinden birisi de ülke- mizde bulunan kadınların çatışmadan ve yerinden edilme sürecinden nasıl etkilendiklerini belirleyebilmek ve gelecek planları hakkında bilgi sahibi olabilmektir. Bu bölümde bu eksende yer alan anket sonuçları ve görüşmelerden elde edilen veriler yer almaktadır.

(34)

32

3.1 Suriye’den Ayrılış Suriyeli kadınları, ülkelerini terk etmeye mecbur bırakan

nedenler Grafik 3.1.1’de verilmiştir. İç karışıklıklar neticesinde yaşanan bu göç hareketinin en doğal sonucu olarak gü- venlik sebepleri ilk sırada yer almaktadır. Suriyeli kadınların yüzde 95’i Suriye’yi güvenlik sebepleri nedeniyle terk et- tiklerini belirtmişlerdir. Güvenlik sebeplerini, siyasi nedenler yüzde 2, sağlık koşulları yüzde 2 ve ekonomik sebepler yüzde 1 ile takip etmektedir.

0 20 40 60 80 100

Güvenlik Sebebiyle Siyasi

Nedenler Sebebiyle

Sağlık Koşulları Sebebiyle

Diğer Sebepler Ekonomik

Sebeplerden 94,6

2,0 1,2 1,6 0,6

Sebepler

%

0 10 20 30 40 50 60

Gayriresmi Sınır

Geçiş Noktsından Resmi Sınır Geçiş Noktsından Pasaportsuz

Pasaportlu 48,9

42,2

23,1 51,6

6,2 28,1

Sınırdan Geçiş Biçimleri

%

Grafik 3.1.1 Suriyeli Kadınların Suriye’den Ayrılma Sebepleri

Gayrıresmi Sınır Geçiş Noktasından 116 42,2 108 48,9 224 45,2 Resmi Sınır Geçiş Noktasından Pasaportsuz 142 51,6 51 23,1 193 38,9

Pasaportla 17 6,2 62 28,1 79 15,9

Toplam 275 100 221 100 496 100

Meslek Kamp İçi

Kamp Dışı Genel

Şekil 3.1.1 Suriyeli Kadınların Türkiye’ye Giriş Biçimleri, Kamp İçi ve Kamp Dışı

Kamp Dışı Kamp İçi

(35)

33

Suriye’den ayrılarak Türkiye’ye gelen hane reisi kadınların sınırı geçme biçimleri Şekil 3.1.1’de incelenmektedir. Kamp içinde bulunan kadınların yüzde 42’si resmi olmayan sınır geçiş noktasından geçerek Türkiye’ye ulaştığını belirtmiş- tir. Bu oran kamp dışında bulunan kadınlar için yaklaşık yüzde 49’dur. Diğer bir deyişle kadınların yaklaşık yarısı Türkiye’ye resmi olmayan sınır geçiş noktalarını kullanarak giriş yapmıştır.

Resmi sınır geçiş noktalarını pasaportsuz bir şekilde ge- çerek Türkiye’ye gelen kadınların oranı kamp içinde yüzde 52 ve kamp dışında yüzde 23’tür. Yani kamp içindeki ka- dınların yarısından fazlası Türkiye’ye pasaportsuz bir şekil- de resmi giriş noktalarından geçerek ulaşmıştır. Bu oranın yüksekliği dikkat çekicidir. Pasaportla giriş yapanlar ise kamp dışında yoğunluk göstermektedir. Kamp dışındaki kadınların yüzde 28’i pasaportuyla Türkiye’ye giriş yap- mışken, bu oran kamp içinde sadece yüzde 6’dır.

İkamet İzni

%18,6

Kaydı Yok

%31,5

Kamp Kaydı

%5,3

AFAD Kaydı

%44,5

Kamp Dışı

Grafik 3.1.2 Suriyeli Kadınların Türkiye’deki Kayıt Durumları, Kamp Dışı

(36)

34

Tablo 3.1.1’de Suriyeli kadınların başka bir ülkeye sığınmak yerine Türkiye’yi tercih etme sebepleri gösterilmektedir.

Kadınların yüzde 82’si başka bir ülke yerine Türkiye’yi tercih etmelerine sebep olarak ulaşım kolaylığını göstermiştir.

Ulaşım kolaylığını, Türkiye’ye duyulan güven takip etmektedir. Kamp içindeki kadınların yüzde 11’i ve kamp dışında- ki kadınların yaklaşık yüzde 7’si Türkiye’ye güvendiği için sığındığını ifade etmişlerdir. Şartların diğer ülkelere göre daha iyi olduğunu düşündüğü için Türkiye’ye sığınanların oranı kamp içinde yüzde 3 ve kamp dışında yüzde 9 olarak gerçekleşmiştir. Dini sebepler nedeniyle Türkiye’ye sığın- dığını belirtenlerin oranı ise kamp içinde yüzde 3 ve kamp dışında yüzde 1 seviyesindedir.

3.2 Savaşın Aile Üyeleri ve Yakınları Üzerindeki Etkileri

Ulaşım Kolaylığı 200 82 206 82,1 406 82

Türkiye’ye Güvendiğim İçin 26 10,7 17 6,8 43 8,7

Şartların Daha İyi Olması Sebebiyle 7 2,9 22 8,8 29 5,9

Dini Sebepler Yüzünden 7 2,9 2 0,8 9 1,8

Diğer 4 1,6 4 1,6 8 1,6

Toplam 244 100 251 100 495 100

Başka Bir Ülke Yerine Türkiye’yi Tercih Etme Nedenleri

Kamp İçi

Kamp Dışı Genel

Tablo 3.1.1 Suriyeli Kadınların Başka Bir Ülke Yerine Sığınmak İçin Türkiye’yi Tercih Etme Nedenleri, Kamp İçi ve Kamp Dışı

Hayır

%59,8 ^Hayır^%69,5

Evet

%40,2 ^Evet%30,5

Kamp Dışı Kamp İçi

Evet 40,2 30,5 35,3

Hayır 59,8 69,5 64,7

Toplam 100 100 100 İç Savaşta

Hayatını Kaybeden Yakını Var mı?

Kamp İçi

(%) Kamp Dışı

(%) Toplam

(%)

Şekil 3.2.1 Suriyeli Kadınların İç Karışıklıkta Hayatını Kaybeden Yakınları Olup/Olmadığı, Kamp İçi ve Kamp Dışı