T.C.
HATAY VALĠLĠĞĠ
ĠL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
KÜTLÜ PAMUK DESTEKLEMESĠ DURUM ANALĠZ RAPORU
2011
1- GĠRĠġ :3
2- PAMUK ÜRETĠM, VERĠM VE TÜKETĠMĠ :3
2.1-DÜNYA PAMUK EKĠM ALANLARI :3
2.2-DÜNYA PAMUK VERĠMLERĠ :4
2.3-DÜNYA PAMUK ÜRETĠMĠ :4
2.4-DÜNYA PAMUK TÜKETĠMĠ :5
2.5-TÜRKĠYE PAMUK ÜRETĠMĠ VE TÜKETĠMĠ :5
2.6-HATAY ĠLĠ PAMUK ÜRETĠMĠ, EKĠM ALANI VE VERĠMĠ :7
3- PAMUK TĠCARETĠ :7
3.1-DÜNYA PAMUK ĠTHALATI :7
3.2- DÜNYA PAMUK ĠHRACATI :8
3.3-TÜRKĠYE’NĠN PAMUK ĠTHALATI VE ĠHRACATI :8
4- PAMUK FĠYATLARI :10
4.1-MALĠYET FĠYATLARI :10
4.2-ALIM FĠYATLARI :10
4.3-DÜNYA VE TÜRKĠYE FĠYATLARI :11
5- DÜNYADA VE TÜRKĠYEDE PAMUK DESTEKLEME POLĠTĠKALARI :12
5.1-DÜNYADA PAMUK DESTEKLEME POLĠTĠKALARI :12
5.1.1-AMERĠKA BĠRLEġĠK DEVLETLERĠ :12
5.1.2-AVRUPA BĠRLĠĞĠ :13
5.2-TÜRKĠYEDE PAMUK DESTEKLEME POLĠTĠKALARI :14
5.3-ÖNERĠLEN PAMUK DESTEKLEME MODELĠ :16
6- PAMUKTA YAġANAN SORUNLAR :18
7- ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ :18
1- GĠRĠġ
Pamuk bitkisi, kullanım alanlarıyla insanlık açısından, yarattığı katma değer ve istihdam olanaklarıyla da üreticiler ve üretici ülkeler açısından büyük ekonomik öneme sahip bir üründür.
Pamuk geniĢ bir kullanım alanı nedeniyle bir çok sanayinin hammaddesidir. Pamuk çekirdeği ile yağ ve yem sanayisinin, iĢlenmesi açısından çırçır sanayisinin, linteri ile de kağıt sanayinin, lifi ile tekstil sanayisinin hammaddesi durumundadır. Bu sebeplerin yanında nüfus artıĢı ve yaĢam standardının yükselmesi, pamuk bitkisine olan talebi de artırmaktadır. Bu yönleriyle pamuğa olan ihtiyaç, tüm dünyada artıĢ göstermekte ve geçtiğimiz dönemde hissedilen ekonomik kriz sebebiyle azalan üretim ve tüketim değerlerinin önümüzdeki dönemde artacağı beklenmektedir. Dünyada sınırlı sayıda ülkenin ekolojisi pamuk tarımına el verdiğinden, dünya üretiminin %80’ine yakınını Türkiye’nin de içinde bulunduğu az sayıda ülke üretmektedir.
Dünyada en çok pamuk üreten ilk 7 ülke sırasıyla Çin, Hindistan, ABD, Pakistan, Brezilya, Özbekistan ve Türkiye’dir. Tüketimde ise; ilk üç sırayı yine Çin, Hindistan ve Pakistan almakta, onları sırasıyla Türkiye, ABD ve Brezilya izlemektedir. Son 10 yılda birim alandan elde edilen verimlerin ortalamasına göre ilk yedi ülke Avustralya, Ġsrail, Türkiye, Brezilya, Suriye, Çin ve Meksika’dır. Son beĢ yılın ortalamasına göre dünyada en çok pamuk ithalatı yapan ilk yedi ülke Çin, Türkiye, BangladeĢ, Endonezya, Pakistan, Tayland ve Vietnam’dır. En çok ihracat yapan ilk yedi ülke sıralaması ise ABD, Hindistan, Özbekistan, Brezilya, Avustralya, Yunanistan ve Türkmenistan Ģeklindedir. AĢağıda detayları verilen ortalama değerlere göre Türkiye, pamuk ekim alanı yönünden Dünyada sekizinci (2009/10 sezonunda 13. sıraya gerilemiĢtir), birim alandan elde edilen lif pamuk verimi yönünden üçüncü, pamuk üretim miktarı yönünden yedinci; pamuk tüketimi yönünden dördüncü, pamuk ithalatı yönünden ikinci ülke konumundadır. Ülkemiz açısından stratejik bir niteliği bulunan pamuğun üretimi ve kullanımı, diğer bir ifade ile pamuk politikası, izlenen tarım, sanayi ve ticaret politikaları ile uluslararası geliĢmelerden yoğun bir Ģekilde etkilenmektedir.
2- PAMUK ÜRETİM VE TÜKETİMİ
2.1-DÜNYA PAMUK EKİM ALANLARI
Tablo 1 - Dünya Pamuk Ekim Alanları (Bin Ha)
Ülkeler 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09* 2009/10** 2010/11**
Hindistan 7.830 8.786 8.677 9.144 9.439 9.373 10.120 10.575 Çin 5.423 6.261 5.698 6.199 6.317 6.317 5.419 5.527 ABD 4.858 5.284 5.586 5.152 4.245 3.063 3.112 3.863 Pakistan 2.989 3.229 3.100 3.075 3.055 2.850 3.110 3.265 Özbekistan 1.394 1.419 1.432 1.432 1.450 1.391 1.317 1.330 Brezilya 1.100 1.179 856 1.097 1.077 840 836 961 Türkmenistan 550 550 600 600 642 674 607 667 Burkina Faso 459 566 646 716 407 466 420 462
Arjantin 255 375 305 400 304 285 430 452
Zimbabve 330 320 320 400 308 375 340 391
Tanzanya 459 471 245 409 450 400 348 366
Türkiye 725 698 600 630 500 365 280 364
Myanmar 270 290 284 310 310 310 310 310
Diğer 5.772 6.370 5.988 5.126 4.332 3.947 3.644 4.147 DÜNYA 32.414 35.798 34.337 34.690 32.836 30.656 30.293 32.680
Tabloda yer alan veriler analiz edildiğinde, 2003/04 dönemi ile 2009/10 dönemi arasında dünyada ortalama 33 milyon hektar alanda pamuk üretimi yapıldığı ve 2008/09 ile 2009/10 dönemlerinde ortalamanın oldukça altında kalındığı tespit edilmektedir. Pamuk ekim alanları sırasıyla Hindistan, Çin, ABD, Pakistan, Özbekistan, Brezilya ve Türkmenistan en fazladır. Türkiye’nin ekim alanları tablodaki yedi dönemin ortalamasına göre sekizinci sırada yer almaktadır.
2.2-DÜNYA PAMUK VERĠMLERĠ
Tablo 2 - Dünya Kütlü Pamuk Verimleri (Ton/Ha)
ÜLKELER 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10* 2010/11*
AVUSTRALYA 4,3 4,9 4,5 4,4 4,8 4,4 4,8
İSRAİL 4,5 3,7 4,3 4,3 4,3 4,4 4,4
TÜRKİYE 3,8 4,1 4,3 4,3 3,7 4,1 4,1
BREZİLYA 3,3 2,9 3,2 3,7 3,8 3,7 3,8
SURİYE 4,3 4,3 3,2 3,7 3,7 3,3 3,3
ÇİN 3,3 3,4 3,5 3,9 3,9 3,3 3,3
MEKSİKA 3,5 3,1 3,9 3,5 3,7 3,3 3,1
VENEZUELLA 1,3 1,3 1 1,3 1,2 3 3
TUNUS 1,5 1,5 1,5 1,5 1,5 2,7 2,7
BULGARİSTAN 1,1 1,1 1 0,9 0,9 2,7 2,7
GÜNEY AFRİKA
2,1 2,5 2,2 2,7 1,9 2 2,4
YUNANİSTAN 3,1 3,4 2,8 3,3 2,8 2 2,4
ABD 2,4 2,3 2,3 2,4 2,2 2,1 2,3
KOLOMBİYA 1,8 1,7 1,7 2,3 1,7 2 2
MISIR 2,6 2 2,4 2,3 2,3 2 2
PERU 2,1 2,2 2,3 2,4 2,4 2,4 2,5
DÜNYA 2 2 2 2,2 2,1 1,8 1,9
Kaynak: FAO- Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı- (*) Tahmin
Son yıllar itibariyle, pamuk ekim alanlarında önemli artıĢ kaydedilmemiĢ olmasına rağmen, yüksek lif verimi nedeniyle üretim miktarları 2008/09 dönemine kadar pozitif bir seyir izlemiĢtir.
Tablo 2’de görüldüğü gibi Türkiye dünya pamuk verimi sıralamasında üçüncü, önemli pamuk üretici ülkeler arasında ise birinci konumdadır.
2.3-DÜNYA PAMUK ÜRETĠMĠ
Tablo 3 - Dünya Pamuk Üretimi (1000 Ton-Lif)
ÜLKELER 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11(*)
ÇİN 7,729 8,056 7,991 7,076 7,185
HİNDİSTAN 4,746 5,225 4,921 5,117 5,443
ABD 4,700 4,182 2,790 2,654 3,636
PAKİSTAN 2,155 1,938 1,960 2,155 2,286
BREZİLYA 1,524 1,602 1,193 1,252 1,481
ÖZBEKİSTAN 1,165 1,165 1,002 871 1,002
TÜRKİYE 849 675 457 380 488
AVUSTRALYA 294 139 327 348 479
DİĞER 4,258 3,830 3,218 2,930 3,379
TOPLAM 26,573 26,138 23,400 22,403 24,891
Dünyada en büyük pamuk üretimi Çin’de gerçekleĢmektedir. Türkiye 488.000 ton lif üretimi ile dünyada 7. sırada yer almaktadır. Dünyada üretilen lif pamuğun yaklaĢık % 2’lik bölümü ülkemizde üretilmektedir.
2.4-DÜNYA PAMUK TÜKETĠMĠ
Tablo 4 – Dünya Pamuk Tüketimi (1000 Ton-Lif)
ÜLKELER 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11(*)
ÇİN 10,886 11,104 9,580 10,342 10,669
HİNDİSTAN 3,941 4,050 3,865 4,246 4,442
PAKİSTAN 2,613 2,613 2,449 2,504 2,547
TÜRKİYE 1,589 1,350 1,110 1,219 1,197
BREZİLYA 996 1,002 914 958 1,002
BANGLADEŞ 697 762 816 871 925
ABD 1,074 998 781 740 718
DİĞER 5,157 4,976 4,421 4,469 4,516
TOPLAM 26,953 26,854 23,937 25,349 26,017
Tablodan görüldüğü gibi dünyada en çok pamuk tüketen ülkeler, yine en çok üretim payına ve pamuğu iĢleme kapasitesine sahip olan Çin, Hindistan, ABD, Türkiye gibi ülkelerdir.
2.5-TÜRKĠYE PAMUK ÜRETĠMĠ VE TÜKETĠMĠ
Türkiye’de pamuk tarımı genelde Ege Bölgesi, Çukurova, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Antalya yörelerinde yapılmaktadır. Lif pamuk üretimimizin yaklaĢık %50’si Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, %28’i Ege Bölgesinde, %21’i Çukurova’da ve %1’i Antalya yöresinde gerçekleĢtirilmektedir. Türkiye’nin pamuk üretiminde son yıllarda yaĢanan düĢüĢe paralel olarak, dünyanın en kaliteli pamuklarının yetiĢtirildiği Ege Bölgesinde de pamuk üretimi önemli ölçüde gerilemiĢtir.
Tablo 5 - Türkiye Üretim ve Tüketimi (1000 Ton/lif)
YIL ÜRETİM TÜKETİM FARK ÜRETİMİN TÜKETİMİ KARŞILAMA ORANI (%)
2006/07 849 1,589 -740 53
2007/08 675 1,350 -675 50
2008/09 457 1,110 -653 41
2009/10 380 1,219 -839 31
Ort.(*) 590 1,317 -727 44
2010/11(**) 488 1,197 (1.300***) -709 40
Türkiye’de 2006/07 dönemine kadar pamuk tüketimindeki artıĢ dünya ortalamasının üstünde gerçekleĢmiĢtir (2005/06 ile 2006/07 dönemleri son yılların en yüksek tüketim değerleridir). Tabloda görüldüğü gibi, bu dönemden sonra üretim ve tüketim değerlerinde ciddi düĢüĢler görülmüĢtür.
2006/07 döneminde üretim ile tüketim farkı (-)740.000 ton iken, 2009/10 döneminde tüketimin de ciddi miktarda düĢüĢüne rağmen aradaki fark (-)840.000 tona yükselmiĢtir. Yukarıda belirtildiği gibi 2008 ve 2009 yıllarında küresel ekonomik krizin olumsuz etkileriyle pamuğun özellikle üretimi olmak üzere, tüketim ve ticareti sadece Türkiye’de değil tüm dünyada azalmıĢtır. Ancak Türkiye’de pamuk üretim maliyetlerinin fazla olması, destekleme primlerinin rakip ülkelere göre durumu, ABD gibi ülkelerin uyguladığı politikalar sonucu dünya fiyatlarıyla rekabet edilememesi sonucu pamuk ekim alanlarında baĢka ürünlerin tercih edilmesi gibi diğer çeĢitli faktörlerin de etkisiyle üretim daha kritik bir seviyeye gelmiĢtir. 2001/02 ile 2007/08 arası yedi yıllık dönemlerin ortalamasına göre Türkiye dünya üretiminin yaklaĢık %4’ünü üretirken, 2008/09 döneminde %2, 2009/10 döneminde ise
%1,7’lik bir paya sahip olmuĢtur.
Öte yandan 2009/10 döneminde dünya genelinde pamuk tüketiminin tekrar yükseliĢe geçmesi sonucu dünya stokları gerilemeye baĢlamıĢ ve pamuk fiyatlarında artıĢ yaĢanmıĢtır. YaĢanan artıĢ ve bir önceki sene elde edilen yüksek verimin etkisiyle 2010/11 sezonunda üreticinin pamuk ekim alanlarını artırması beklenmektedir.
Tablo 6 - Türkiye Pamuk Ekim Alanı, Kütlü Pamuk Üretim Miktarı ve Verimi
YILLAR
EKİM ALANI( ha)
ÜRETİM (ton) VERİM (kg/ha)
Kütlü Lif Çiğit Kütlü Lif Çiğit
2002 721.077 2.541.832 988.120 1.457.122 3.530 1370 2020 2003 637.329 2.345.734 919.531 1.337.065 3.680 1440 2100 2004 640.045 2.455.071 935.928 1.425.850 3.840 1460 2230 2005 546.880 2.240.000 863.700 1.291.180 4.100 1580 2360 2006 590.700 2.550.000 976.540 1.476.556 4.320 1666 2500 2007 530.253 2.275.000 867.716 1.320.831 4.290 1640 2490 2008 495.000 1.820.000 673.400 1.077.440 3.680 1360 2180 2009 420.000 1.725.000 638.250 1.021.200 4.110 1520 2430
Kaynak: TÜİK
Tablo 6’da yıllar itibariyle verilen TÜĠK verilerine göre, Türkiye’nin 2002-2007 yılları ortalama lif pamuk üretimi 925 bin tondur. Son iki yılın ortalama üretimi ise 655 ton seviyesinde gerçekleĢmiĢtir. Diğer bir değerlendirme ile, son iki dönemde pamuk üretimindeki azalma yaklaĢık
%30 dolaylarındadır.
2.6-HATAY KÜTLÜ PAMUK ÜRETİMİ, EKİM ALANI VE VERİMİ
Tablo 7 – Hatay Pamuk Ekim Alanı, Kütlü Pamuk Üretim Miktarı ve Verimi
YILLAR EKİM ALANI (Ha) ÜRETİM (Ton) VERİM (Kg/ha)
2001 63.291 258.785 4.090
2002 63.480 268.092 4.220
2003 62.303 271.671 4.360
2004 63.250 268.812 4.250
2005 55.610 283.655 5.100
2006 60.855 290.389 4.770
2007 53.850 279.717 5.190
2008 33.510 138.921 4.150
2009 30.675 135.594 4.420
2010 40.060 231.390 5.020
2011* 45.000 225.000 5.000
ORTALAMA 51.989 241.093 4.597
Kaynak: TÜİK
Hatay Ġlinde 2007 yılına kadar ortalama 60.000 ha alanda pamuk ekimi yapılırken, bu yıldan sonra ciddi derecede pamuk ekim alanlarında azalma meydana gelmiĢtir. 2008 yılında bir önceki yıla göre % 37 oranında ekim alanında azalma meydana gelmiĢtir. Üretim de ekim alanlarına ve diğer faktörlere göre değiĢiklik göstermekle birlikte ortalama 241.000 ton civarındadır. Hatay ilinde verim miktarları incelendiğinde Türkiye ortalamasının üzerinde bir verim elde edildiği hemen dikkati çekmektedir. 2001 yılından bu yana son 11 yılın verim ortalaması 4.597 kg/ha olarak hesaplanmıĢtır.
Ülkemizde üretilen kütlü pamuğun yaklaĢık %7’si Hatay ilinde üretilmektedir. Bu açıdan Hatay pamuk üretiminde söz sahibi olan illerimizden bir tanesi olarak karĢımıza çıkmaktadır.
3-PAMUK TİCARETİ
3.1-DÜNYA PAMUK İTHALATI
Tablo 8 - Dünya Pamuk İthalatı (1000 Ton-Lif)
ÜLKELER 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10(*)
ÇİN 1929 1364 4200 2306 2511 1520 1660
TÜRKİYE 516 743 744 873 711 635 800
BANGLADEŞ 335 403 480 540 610 625 652
ENDONEZYA 415 502 426 490 495 430 458
TAYLAND 365 497 412 415 420 360 384
MEKSİKA 405 401 386 301 333 285 300
VİETNAM 117 150 153 224 250 250 273
KORE CUM. 277 293 220 236 212 210 202
RUSYA 275 307 291 284 233 200 190
HİNDİSTAN 171 185 90 95 110 130 110
LİSTE TOPLAM 4805 4845 7402 5764 5885 4645 5029 DÜNYA
TOPLAM
7242 7320 9610 8142 8136 6474 6753
Çin, Türkiye ve BangladeĢ yıllara göre değiĢmekle birlikte dünyanın en büyük pamuk ithalatçıları konumundadır. Çin diğer iki ülkeden farklı olarak dünyanın baĢta gelen pamuk üreticilerinden olmasına karĢın tekstil ve konfeksiyon sektörünün artan ihtiyaçları sebebiyle aynı zamanda küresel olarak büyük ithalatçılar arasında yer almaktadır. Dünya pamuk ithalatının küresel krizle birlikte 2008/09 sezonunda 6.4 milyon tona gerilemesine rağmen, geliĢmekte olan ülkelerde yaĢanan olumlu geliĢmelere paralel olarak 2010/11 sezonunda 7.5 milyon tonun üzerine çıkacağı, Çin’in 2.1 milyon ton ile en büyük ithalatçı ülke olacağı, Türkiye’nin de 800 bin ton ile ikinci sırada yer alacağı tahmin edilmektedir.
3.2-DÜNYA PAMUK ĠHRACATI
Tablo 9 - Dünya Pamuk Ġhracatı (1000 Ton-Lif)
ÜLKELER 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10*
ABD 2995 3143 3281 2833 2973 2896 2221
HİNDİSTAN 119 136 751 960 1530 425 1406
ÖZBEKİSTAN 659 850 1020 980 887 560 788
BREZİLYA 210 339 429 283 486 600 610
AVUSTRALYA 470 435 628 465 265 230 348
BURKİNA FASO 197 198 290 320 188 161 168
YUNANİSTAN 247 321 356 269 234 220 161
TÜRKMENİSTAN 116 91 125 167 185 90 151
MALİ 265 268 250 212 111 84 76
SURİYE 110 114 177 70 55 45 49
LİSTE TOPLAM 5388 5895 7307 6559 6914 5311 5978 DÜNYA TOPLAM 7242 7749 9732 8101 8356 6456 6753
Dünyanın en büyük pamuk ihracatçısı ülkeleri yıllara göre değiĢmekle birlikte, ortalama olarak %30-35’lik payla ilk sırayı alan ABD’yi, %19-20’lik payla Hindistan ve %11 payla Özbekistan takip etmektedir. 10 yıl öncesine kadar Dünya Pamuk üretim ve ticaretindeki yeri çok daha gerilerde olan Hindistan, aktarma genli pamuk üretimine geçiĢle beraber 7 yılda pamuk ihracatını 10 kattan daha fazla oranda arttırmıĢtır. Ülkemiz pamuk ekim alanlarının daralmasına paralel olarak üretimde yaĢanan düĢüĢler sebebiyle, dünya pamuk ihracatı sıralamasında önemli bir yere sahip bulunmamaktadır.
3.3-TÜRKĠYE’NĠN PAMUK ĠTHALAT VE ĠHRACATI
Ülkemizde yıllar itibariyle tekstil sektöründe yaĢanan geniĢlemeye paralel olarak, pamuk tüketimindeki artıĢ iç üretim artıĢıyla karĢılanamadığından, pamuk ithalat miktarı artmıĢ ve 1990 yılına kadar pamuk ihracatçısı olan Türkiye, baĢlıca pamuk ithalatçısı ülkelerden biri konumuna gelmiĢtir. Tablodan görüldüğü gibi her yıl 700-850 bin ton pamuk ithal edilmekte ve bunun karĢılığı olarak yıllara göre değiĢmekle birlikte 1 milyar dolar civarında döviz ihracatçı ülkelere ödenmektedir.
Ġhracatımız ise üretimdeki düĢüĢe paralel olarak gerilemiĢ olup, içinde bulunduğumuz sezonda 40 bin ton civarında gerçekleĢmesi beklenmektedir.
Tablo 10 - Türkiye Pamuk Dış Ticareti
2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10*
İTHALAT
BİN TON 762.0 877.3 711.4 635.6 778.9 MİLYON$ 960,5 1,137.9 1,099.8 872,9 1,234.3
İHRACAT BİN TON 47.0 66.0 80,6 29,7 23,2 MİLYON$ 66,4 92.0 141,9 53,9 42,2
Ülkemiz, iç üretimin tüketimi karĢılayamaması sebebiyle dünyanın en fazla pamuk ithal eden ikinci ülkesi konumundadır. 2010/11 sezonunda ise, yükselen fiyatlara bağlı üretim artıĢı sebebiyle pamuk ithalatında azalma beklenmektedir.
Türkiye’nin pamuk ithalatının yaklaĢık %80’i ABD ve Yunanistan’dan yapılmaktadır.
ABD’nin payı %60-65 civarındadır. Bu ülkeleri Türkmenistan, Hindistan, Brezilya, Özbekistan ve Suriye gibi ülkeler takip etmektedir.
Tablo 11 - Türkiye İthalatının Ülkelere Göre Dağılımı (Miktar/Kg)
ÜLKE 2005 2006 2007 2008 2009
A.B.D. 493.945.285 417.265.695 616.187.125 383.175.396 410.002.155 YUNANİSTAN 141.992.775 166.031.488 87.742.167 89.332.468 176.635.744 TÜRKMENİSTAN 12.511.176 42.529.011 53.459.278 26.342.147 49.198.242
HİNDİSTAN 2.221.616 11.718.535 87.692.131 24.929.982 23.007.316 ÖZBEKİSTAN 9.555.353 21.265.578 31.082.601 19.221.071 20.995.629 BREZİLYA 7.849.507 2.978.879 8.673.576 20.069.836 18.663.944 SURİYE 58.599.866 35.801.076 3.113.488 3.898.666 7.832.656 LİSTE TOPLAM 726.675.578 697.590.262 887.950.366 566.969.566 706.335.686 DİĞER TOPLAM 775.512.033 753.715.055 946.212.883 613.434.739 753.186.586
4-PAMUK FĠYATLARI
4.1-MALĠYET FĠYATLARI
Pamuk üretiminde yüksek girdi maliyeti, üreticinin rekabet gücünü olumsuz etkileyen temel faktörlerden biridir. Pamukta girdi/ürün fiyatı paritesi girdiler aleyhine artmasının yanı sıra sübvansiyonlu ithalatın da etkisi ile “ortalama iç piyasa fiyatı” maliyeti karĢılama konusunda yetersizdir. Bu nedenle devlet destekleri ile aradaki fark dengelenmeye çalıĢılmaktadır.
Tablo 12 -Yıllar itibariyle Kütlü Pamuk Maliyetleri (TL/Kg)
Ürün 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Kütlü Pamuk 0,880 0,893 0,810 0,795 0,875 1,60
Ülkemizde pamuk üretim maliyeti Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı verilerine göre yukarıdaki gibidir. Tabloda görüldüğü üzere yıllar itibariyle fazla bir artıĢ göstermeyip, kilogram baĢına son altı yıl ortalaması 0,860TL’dir. 2010 yılında yüksek talep oluĢması Hindistan, Çin gibi ülkelerde meydana gelen afetler sonucu fiyatlar anormal bir artıĢ göstermiĢtir.
4.2-ALIM FĠYATLARI
Devlet Pamuk Destekleme Fiyatları 1986/87 döneminde beĢ aĢamalı olarak tespit edilmiĢ, daha sonra tek aĢamada tespit edilmeye baĢlanmıĢtır. 1988 sonrası pamuk alımları Birliklere bırakılmıĢ, 1991 yılında tekrar destekleme kapsamına alınmıĢtır. Ayrıca, 1994 yılında yeni bir destekleme modeline geçilerek, pamukta ilk defa prim sistemi uygulanmıĢtır. 1993/94 sezonunda uygulanıp ara verilen prim sistemine 1998 yılında tekrar baĢlanılmıĢtır.
Ticaret Borsaları ve Tablo 13’te görülen Tarım SatıĢ Kooperatifleri Birliklerince tespit edilen fiyatlardan yapılan kütlü pamuk alım fiyatları; dünya fiyatları, borsa fiyatları, ihracat fiyatları ve enflasyon dikkate alınarak, maliyet fiyatlarına üretici karı eklenerek Çukurova, Ege, Antalya Bölge ve yörelerinde farklı olarak belirlenmektedir.
Tablo 13 – Tarım SatıĢ Kooperatifleri ve Birlikleri’nce Açıklanan ve Uygulanan Pamuk Alım Fiyatları (TL/KG)
TARİŞ ÇUKOBİRLİK ANTBİRLİK
YILLAR Açıklanan Uygulanan Açıklanan Uygulanan Açıklanan Uygulanan 2000/01 0,380 0,400 0,305 0,400 0,390 0,390 2001/02 0,680 0,680 0,565 0,565 0,680 0,680 2002/03 0,800 0,800 0,605 0,655 0,800 0,800 2003/04 0,900 1,010 0,760 0,900 0,900 1,000
2004/05 - 0,900 - 0,830 - 0,900
2005/06 0,830 0,830 0,740 0,740 0,950 0,950 2006/07 0,920 0,920 0,840 0,840 1,000 1,000 2007/08 1,000 1,000 0,650 0,830 0,810 1,110 2008/09 1,000 1,000 0,830 0,830 0,870 1,220 2009/10 1,000 1,018 0,940 0,940 1,270 1,270 Kaynak: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
4.3-DÜNYA VE TÜRKĠYE FĠYATLARI
Pamuk dıĢ piyasa fiyatlarının oluĢmasında en önemli etken, Dünya pamuk üretimini elinde bulunduran ülkelerin (ABD, Çin Halk Cumhuriyeti gibi) üretim miktarları ile stoklarıdır. Pamuğun yanı sıra yün, tiftik, sentetik iplik gibi dokuma sanayine yönelik diğer liflerin üretim miktar ve fiyatları da fiyatlarda önemli rol oynamaktadır.
Ülkelerarası anlaĢmalar, ülkelerin diğer ülkelere karĢı dıĢ ticaret dengelerin kurulmasında aldıkları tedbirler fiyatları etkileyebilmektedir. Bunun dıĢında pamuk fiyatlarının belirlenmesinde rol oynayan önemli bir faktör de doların diğer ülke paraları karĢısındaki değeridir. Son 20 yılda dünya pamuk fiyatlarında ciddi düĢüĢlerin olduğu görülmektedir. Özellikle 1994/95 sezonundan sonra pamuk fiyatları hızlı bir düĢüĢ trendine girmiĢtir. Fiyatlardaki hızlı gerilemenin ardında yatan nedenlerden bir tanesi verim artıĢına paralel olarak artan pamuk üretimine karĢılık, pamuk tüketiminin aynı oranda artmaması ve dünya stoklarında yaĢanan artıĢlardır. Yukarıda belirtildiği gibi son dönemde bu durumda tersine doğru bir hareketlenmenin yaĢanması fiyatların artmasını sağlamıĢtır.
5 - DÜNYADA VE TÜRKĠYE’DE PAMUK DESTEKLEME POLĠTĠKALARI
5.1 - DÜNYADA PAMUK DESTEKLEME POLĠTĠKALARI
5.1.1 - AMERĠKA BĠRLEġĠK DEVLETLERĠ
ABD’nde 1995 yılına kadar uygulanan fark ödeme sistemi uygulama dıĢı bırakılarak, 1996 yılında yerine “Çiftlik Kanunu” olarak tanımlanan “Fair Act” ile 1996-2002 yılları arasında yedi yıllık süreç içerisinde çiftçiye doğrudan gelir desteği yapılmasını öngören sistem uygulamıĢtır. Bunu 2002 yılından itibaren 6 yıllık süre için hazırlanan ve “Tarımsal Güvenlik ve Kırsal Yatırım Kanunu” olarak adlandırılan ve Ekim 2002 tarihinde yürürlüğe giren yeni Tarım Kanunu izlemiĢtir. 2002-2007 arasında ABD tarımına yön vermesi beklenen yeni Kanun’da; tarımsal desteklemeler yanında doğal kaynakların korunması, dıĢ ticaret, tarımsal krediler, kırsal kalkınma, araĢtırma, gıda güvenliği ve bio- enerji gibi konuları içermektedir. Öngörülen destekleme programlarının bir kısmı geçmiĢten gelmekte, bir kısmı yeni mekanizmalardan oluĢmaktadır. Yeni Tarım Kanununa göre, on yıl içerisinde ABD tarımına 170 Milyar Dolar harcama yapılması öngörülmektedir. Bu miktarın yaklaĢık 50 Milyar Doları tahıl, pirinç ve pamuk üreticilerine ayrılmıĢtır.
Doğrudan Gelir Desteği (Direk Destek Ödemeler)
2002 Tarım Kanunu; buğday, mısır, arpa, sorgum, yulaf, yüksek ova pamuğu ve pirinç üreticilerinden Tarım Bakanlığı (USDA) ile sözleĢme imzalayarak programa katılan ve üretim yapacakları arazi miktarını beyan edenlere, ürün cinsine göre belirlenen miktarlarda Doğrudan Ödeme yapılmasını öngörmektedir.
Ters Zamanlı (KarĢıt Devirli / Counter-Cyclical) Ödemeler
2002-07 döneminde oluĢabilecek fiyat dalgalanmalarının üretici gelirinde yaratacağı kayıpları önlemek hedeflenmiĢtir. Bu ödemeler pazar fiyatı ve doğrudan ödeme primi toplamından oluĢan değerin (Etkili Fiyat) Kanun ile saptanan “Hedef Fiyat” altına düĢmesi halinde ek ödeme niteliğinde yapılmaktadır.
Rehin Telafi Primi
Önceki tarım kanunları döneminde üreticilere sunulan rehin kredileri 2002-2007 döneminde için
“Pazarlama Kredileri” adıyla yürürlükte kalmıĢtır. Sistem pamuk ürününü de kapsamaktadır. “Rehin Kredi KuruluĢu”na pamuklarını rehin etmeyi taahhüt eden üreticiye, Rehin Kredisi (LDP) adı altında 9 ay vadeli kredi kullandırılarak, hasat öncesi finansman ihtiyacı giderilmektedir.
5.1.2 - AVRUPA BĠRLĠĞĠ
Pamuk üretiminin desteklenmesi 1981 yılında Yunanistan’ın Birliğe katılımı ile baĢlamıĢ, 1986 yılında Ġspanya’nın katılımıyla uygulama farklılaĢmıĢtır. Pamuk, Ortak Tarım Politikası kapsamında desteklenmekte, ödemler Avrupa Tarımsal Garanti ve Yönlendirme Fonu (FEOGA) Garanti bölümünden finanse edilmektedir. Avrupa Birliği’nde temel mevzuat Pamuk Üretim Yardımına ĠliĢkin 22 Mayıs 2001 tarihli (1051/2001 EC) Konsey Tüzüğü’dür. Ancak, yeni üye ülkelerin Birliğe giriĢiyle birlikte yeni düzenlemeleri kapsayan 29 Nisan 2004 tarihli Konsey Tüzüğü ile yürürlükten kalkmıĢ olmakla birlikte 2005/06 pazarlama yılı için hala geçerlidir.
01 Ocak 2006 tarihinden itibaren pamuk için ürüne özel ödeme sistemi altında pamuk için uygun alanlarda hektar baĢına ödeme yapılacaktır. Yardım alınabilmesi için; arazinin üye devlet tarafından pamuk üretimi için yetkilendirilmiĢ olması, yetkilendirilmiĢ çeĢitlerin ekilmiĢ olması gerekmektedir.
Sistemde, Avrupa Konseyi tarafından mevsim baĢında belirlenen hedef fiyat ile dünya fiyatı arasındaki fark, çırçırcı aracılığı ile üreticiye ödenmektedir. Ödeme, üretimi gerçekleĢtirecek ve prim sisteminden yararlanacak üreticiler adına düzenlenen belgede yer alan tahmini üretim miktarı üzerinden yapılmaktadır. Pamuğun garanti kapsamındaki en yüksek üretim miktarı Yunanistan’da 782 bin ton, Ġspanya’da 249 bin tondur. AB ülkeleri içerisinde Yunanistan ve Ġspanya’nın pamuk yetiĢtirilen bölgeleri AB’nin en düĢük gelire sahip bölgeleri olarak kabul edilmekte, destekler ekonomik ve sosyal bir yardım Ģekli olarak görülmektedir. Ancak, üretici ve çırçırcı denetim altında tutulmakta, uyumsuzluk durumunda prim hakkı kaybolmaktadır.
Fiyat ve Gelir Desteği
AB’nde 1995/96 sezonunda pamuk üreticilerine sağlanan devlet yardım miktarı toplam 740 Milyon Euro (€), 1998/99 döneminde 903 Milyon € , 2001/03 döneminde 804 Milyon € olarak gerçekleĢmiĢtir. Bu yardım miktarı 2002/03 döneminde 871 Milyon € dolaylarına çıkmıĢtır. AB’nde pamuğa sağlanan devlet yardımları 1999 yılında farklılaĢmıĢtır. Rehber fiyat düzeyi uygulaması ve pamuk garanti alım kapsamında üretim miktarı uygulaması devam ederken, bu miktarı aĢan üretime ceza uygulamaları artırılmıĢtır (%1 artıĢ için yardım referans (rehber) fiyatın % 0,6’sı kadar azaltılmaktadır).
Pamuk Ġhracat Desteği
Avrupa Birliği, mahlıca destek vermemekle beraber, üretim aĢamasında pamuğu yüksek
oranda desteklemesi mahlıç fiyatının ülkemize göre düĢük olmasını sağlamakta, AB ürünü
pamuk kolaylıkla ülkemize girebilmektedir.
5.3 - TÜRKĠYE’DE PAMUK DESTEKLEME POLĠTĠKALARI
Türkiye’de pamuk destekleme politikaları, BeĢ Yıllık Kalkınma Planlarında ana hedefleri belirtilen bir çerçeve içinde, yeterli üretim seviyesi ve üretimin olumsuz koĢullardan daha az etkilenmesinin sağlanması, ihracatın geliĢtirilmesi, kendine yeterlilik oranının yükseltilmesi amaçları doğrultusunda belirlenmektedir. Tarım SatıĢ Kooperatifleri ve birlikleri 1960’dan sonra değiĢen ekonomik Ģartlar karĢısında, tarımsal destekleme politikası aracı olarak görülerek destekleme alımları ile görevlendirilmiĢlerdir. Birlikler, piyasada alıcı rolü üstlendikleri için fiyatların hedeflenen düzeylerin altına inmesini önlemektedirler. Diğer yandan, lif pamuk piyasasında satıcı rolü üstlenmekte, kaliteli ürün garantisi sağlayarak piyasa arz talep dengesinin üretici aleyhine oluĢmasını engellemektedirler. Son yıllarda bazı birliklerin piyasadaki etkinlikleri ciddi seviyede azalsa da faaliyetleri devam etmektedir. Piyasa ekonomisinin sağlıklı olarak iĢlediği birçok ülkede de tarım önemli ölçüde desteklenmektedir. Ancak destekleme yöntemleri farklılık göstermektedir. Stratejik öneme sahip tarım ürünlerinin desteklenmesi kaçınılmazdır. Nitekim gerek tarım sektörü gerekse tekstil ve hazır giyim sektörü için stratejik ürün konumunda olan pamuğun desteklenmesi büyük önem taĢımaktadır. Pamukta destekleme politikaları belirlenirken, bir yandan üreticinin artan maliyetlerini karĢılayabilecek ve üretimini sürdürmeye teĢvik edecek bir gelir sağlanması hedeflenirken bir yandan da dünya pamuk fiyatları ile rekabet edebilecek bir fiyat seviyesinin oluĢması temin edilmelidir. Bu gün ABD ve Avrupa Birliği’nde uygulanan yöntem temelde fark ödeme sistemidir. Türkiye’nin AB’ye üyelik sürecinde, dünya piyasalarında özellikle de sübvanse edilmiĢ pamuklarla rekabet edebilmesi, pamuk üretiminin sürdürülebilirliğinin sağlanması, kaliteli pamuk üretiminin artırılabilmesi için pamuk üretimi desteklenmelidir. Mevcut konjonktür değerlendirildiğinde en uygun yöntem fark ödeme sistemi olarak gözükmektedir.
Fiyatlar ve Alımlar Yoluyla Destekleme
Ülkemizde uygulanan en yaygın destekleme modelidir. Uzun yıllar devlet destekleme alım kapsamında olan pamuk, 1994 yılı Ekonomik kararlarından sonra kapsam dıĢında bırakılmıĢtır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde yer alan Tarım SatıĢ Kooperatifleri ve Birlikleri (TSKB) değiĢen ekonomik Ģartlar karĢısında tarımsal destekleme politikası aracı olarak destekleme alımlarıyla görevlendirilmiĢtir. Birlikler 1995 yılından itibaren Destekleme ve Fiyat Ġstikrar Fonu’ndan (DFĠF)
%50 basit faizli kredi sağlanarak bölgesel bazda belirlenen fiyatlar üzerinden kendi nam ve hesabına satın almaya baĢlamıĢtır. Kendi adlarına pamuk alımı yaptıkları yıllarda, alım fiyatı birliklerin yönetim kurulları tarafından belirlenmekte, Sanayi ve Ticaret Bakanlığına bilgi için sunulmakta ve verilen onay doğrultusunda alım fiyatları ilan edilmektedir. 2000 yılında baĢlatılan Tarımsal Reform kapsamında önemli bir adım atılarak Haziran 2000 tarihinde yürürlüğe giren 4572 Sayılı Kanunla Tarım SatıĢ Kooperatif ve Birliklerinin yeniden yapılandırılması süreci baĢlatılarak bu yapılandırmaya iliĢkin çalıĢma, inceleme ve önerilerde bulunmak üzere Yeniden Yapılandırma Kurulu oluĢturulmuĢtur.
Girdi Desteği Yoluyla Destekleme
Bitkisel üretimde; ucuz kimyevi gübre (gübre baĢına maktu değer olarak uygulanmakta), düĢük faizli kredi desteği, zirai mücadele ilaç desteği, tohum desteği (sertifikalı tohum kullanımı halinde %20 fazla prim ödemesi Ģeklinde), gibi devletçe sağlanan girdi desteğinden pamuk üreticileri de yararlanmaktadır. Halen Mazot, Gübre Desteği ve Toprak Analizi destekleri uygulanmakta ve pamuk üreticileri de bu girdi desteklerinden faydalanmaktadır.
Fark Ödemesi (Prim )
Pamuk üreticilerine prim ödenmesine iliĢkin ilk uygulama 1993 yılında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nca yürütülmüĢtür. Bu kapsamda, 1993 yılı kütlü pamuk üreticilerine 3.000 TL/Kg prim ödenmiĢtir. 1998 yılında tekrar baĢlatılan sistem günümüze kadar Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı tarafından yürütülmüĢ halende yürütülmektedir.
1993 yılı (1993/94 dönemi) fark ödeme (prim) sisteminden olumlu sonuçlar alınmasına rağmen uygulamaya son verilmiĢtir. 1998/99 kampanya döneminden itibaren pamukta prim sistemi tekrar uygulanmaya baĢlanmıĢ, üreticilere belirli belgeler karĢılığında belirlenen miktarda prim ödemesi yapılmıĢtır. Ayrıca, 2001 yılından itibaren sertifikalı tohumluk kullanmak suretiyle kütlü pamuk üretimi yapan ve bu durumu belgelendiren üreticilere, prim miktarına ek olarak verilecek prim miktarının %10’u, 2004 yılından beri de %20’si oranında sertifika farkı ödenmektedir.
Tablo 14 - Yıllar Ġtibariyle Kg BaĢına Prim Miktarları
YILLAR PRĠM MĠKTARI DESTEKLEME
TUTARI (Milyon TL)
1993 (TL/Kg) 3 000 4,674
1998 (Cent/Kg) 10 92,876
1999 (Cent/Kg) 12 159,162
2000 (Cent/Kg) 9 241,007
2001 (TL/Kg) 0.070 +%10 Sertifika farkı =0.077 141,300 2002 (TL/Kg) 0.085+ % 10 Sertifika farkı =0.0935 184,600 2003 (TL/Kg) 0.090 + %10 Sertifika farkı =0.099 176,200 2004 (TL/Kg) 0.19 + %20 Sertifika farkı =0.228 436,061 2005(TL/Kg) 0.267 + %20 Sertifika farkı =0.320 560,590 2006(TL/Kg) 0.29 + %20 Sertifika farkı =0.348 821,831 2007 (TL/KG) 0.29 + %20 Sertifika Farkı =0.348 645,679 2008 (TL/KG) 0.270+%20 Sertifika farkı =0,324 509,371 2009 (TL/KG) 0.350+%20 Sertifika farkı =0.420 511,000 2010 (TL/KG) 0.350+%20 Sertifika farkı =0.420 - 2011 (TL/KG) 0.350+%20 Sertifika farkı =0.420 -
Kaynak: Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı
2008 yılı pamuk ürünü için prim miktarı sertifikasız tohumluk ile üretilen pamuk için 0.27 YTL/Kg, sertifikalı tohumluk ile üretilen pamuk için ise 0.324 YTL/kg olarak ödenmiĢtir. 2008 yılı pamuk ürünü için; 51.238 iĢletmeye 3.419.883 dekar alanda toplam 1.597.093 ton ürün için 509.371.451- YTL prim ödemesi gerçekleĢmiĢtir.2009 yılı için kütlü pamuk destekleme primi ödemeleri tamamlanmıĢ olup, 511 milyon lira tutarında gerçekleĢmiĢtir. Tarımsal Destekleme ve Yönlendirme Kurulu tarafından 2010 yılı kütlü pamuk destekleme miktarı kilogram baĢına 0.350 TL/Kg (sertifikalı 0.420 TL/Kg) olarak belirlenmiĢtir. 2010 yılı ürünü kütlü pamuk destekleme primi ödemeleri tamamlanarak ödemeler yapılmıĢtır. 2011 yılı ürünü fark ödemesi miktarı ise ekim döneminden önce kamuoyuna açıklanmıĢtır. Ayrıca, Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı tarafından endüstri bitkilerinde dekara 5,5 TL kimyevi gübre, 5,5 TL mazot ve 2,5 TL’de toprak analizi desteği yapılmaktadır.
Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı tarafından “Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli” geliĢtirilmiĢ olup, 2011 yılından itibaren fark ödemeleri Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli fark ödemesi desteği Ģeklinde devam edecektir. Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı tarafından 13 havzada pamuk üretimi fark ödemesi desteği kapsamına alınmıĢtır. Bu havzalar, Güney Marmara Havzası, Kıyı Ege Havzası, Kaz Dağları Havzası, Ġç Ege Havzası, Gediz Havzası, Karacadağ Havzası, Zap Havzası, Gap Havzası, Batı Gap Havzası, Doğu Akdeniz Havzası, Kıyı Akdeniz Havzası, Ege Yayla Havzası ve Fırat Havzası Ģeklinde sıralanmaktadır.
Ġhracat Desteği ve Ġthalatta Korumalar
Ülkemiz, taraf olduğu DTÖ Tarım AnlaĢması ile belirlenen çerçeve içerisinde ithalata getirilen önlemlerle üreticiler korunmaktadır. Ancak, pamuk ithalatında koruma önlemi bulunmamaktadır. Ayrıca, pamuk AB-Gümrük Birliği AnlaĢması kapsamında sanayi ürünü olarak iĢlem görmekte olup, AB ile Türkiye arasında serbest dolaĢıma tabidir ve herhangi bir gümrük vergisi ile korunmamaktadır. GeçmiĢ yıllarda ülkemizde pamuk ihracatını veya ithalatını destekleyen ya da kısıtlayan tedbirler alınmıĢtır. 1995 yılında pamuk ihracatına 60 Cent/Kg, daha sonra da 12 Cent/Kg tutarında DFĠF kesintisi uygulaması getirilmiĢtir. Ayrıca pamuk ihracatında kota sistemi de uygulanmıĢ, ancak 1996 yılında pamuk ihracatında kesinti ve kota uygulamasından vazgeçilmiĢtir.
Türkiye, anti damping ve anti sübvansiyon soruĢturmaları yanında AB ve ABD tarafından miktar kısıtlamalarına maruz kalmaktadır. Dünya Ticaret Örgütü Tarım AnlaĢmasında uluslararası ticarete korumacılığın kaldırılması ve tarife kotaları konması yönünde hüküm yer almaktadır. Bu kapsamda, baz alınan yılda % 10 olan tarife oranının üst sınırı 2004 yılında % 6’ ya düĢmüĢtür.
Doğrudan Gelir Desteği
2001 yılında 4 il ve 7 ilçede Pilot Proje kapsamında baĢlatılan Doğrudan Gelir Desteği sistemi 2002 yılında ülke geneline yaygınlaĢtırılmıĢtır. Ödemeler ekilen alan baz alınarak yapılmaktadır. Bu uygulama ürün bazında farklılık taĢımamakla birlikte, doğrudan çiftçi gelirini artırmaya yönelik bir ödeme olarak, dolaylı açıdan pamuk üreticisi de bu kapsamda yapılan ödemelerden yararlanmaktadır.
Söz konusu destek 2007 yılında son kez uygulanarak 2008 yılı itibariyle kaldırılmıĢtır.
Genel Hizmetler
Üreticinin desteklenmesine katkıda bulunmak, üretim yapısını iyileĢtirmek, yapısal uyumu geliĢtirmek amacıyla sektör bazında; araĢtırma, eğitim ve yayım hizmetleri, denetim ve kontrol, hastalık ve zararlılara karĢı koruma, altyapı ve yapısal hizmetler, pazarlama ve tanıtım gibi konularda uzun dönemde etkin yaratan, ancak doğrudan üretici eline geçmeyen destekler sağlanmaktadır.
5.2 – ÖNERĠLEN PAMUK DESTEKLEME MODELĠ
Ülkemizde bilindiği gibi 2010 yılından itibaren Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli fark ödemesi modeli ile pamuk üreticileri desteklenmektedir. Bu modelde üreticiler ödenecek prim miktarı bir önceki yılın Türkiye ve dünya fiyatları karĢılaĢtırılarak oluĢan fiyat farkı sonucunda ne kadar prim ödeneceği belirlenmekte ve bu prim üzerinden destekleme ödenmektedir. Ayrıca tespit edilen prim miktarları çoğu yıllar üretim baĢladıktan sonra açıklanmakta bu nedenle ekim alanı ve üretim miktarında artıĢlara sebep olmamaktadır. Ülkemizin ithalattan kurtulması ve pamuk üreticisi diğer ülkeler ile rekabet edebilmesi için iyi bir pamuk stratejisi belirlemeli, hedefler çok iyi tespit edilerek bu yönde politikalar gerçekleĢtirilmelidir. Ülkemizde girdi maliyetlerinin çok yüksek olması pamuk üretiminde rekabet Ģansımızı olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle pamuk üretiminde kullanılan girdilerin sübvanse edilerek maliyetlerin mümkün olduğu kadar minimuma indirilmesi gerekmektedir. Ülkemizin ihtiyacı olan pamuğu üreterek ihracatçı konumuna geçebilmek için hedeflenen ekim alanı ve üretim miktarının net olarak belirlenmesi ve bu hedeflerin tutturulması yönünde politikalar geliĢtirilmesi gerekmektedir.
Bu hedeflerin gerçekleĢtirilmesi için pamuk üreticilerine alan tabanlı destekleme modeli uygulanmalıdır. Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli ile desteklenecek tarım havzaları içerisinde desteklenecek bölgeler belirlenmelidir. Bu destekleme modelinde ülke hedefleri dikkate alınarak belirlenen dekar baĢına ödenecek destekleme miktarları pamuk ekim dönemi baĢlamadan en az 6 ay önce destekleme uygulanacak havzalarda duyurulmalı, üreticiler konu ile ilgili bilgilendirilmeli, üreticilerin cazip destekleme miktarları ile pamuk üretimine yönelmesi sağlanmalıdır. Bu destekleme modelinde iyi bir denetim mekanizması kurulmalı, bu sayede meydana gelebilecek haksız ödemelerinde önüne geçilmelidir. Yapılan alan tabanlı desteklemeye rağmen dünya fiyatlarının altında bir fiyat oluĢması durumunda, mevcut uygulanan fark ödemesi Ģeklinde telafi edici desteklemeler ile desteklenerek, rekabet koĢullarının iyileĢtirilmesi gerekmektedir. Bu Ģekilde uygulanacak alan tabanlı desteklemede üreticiye destekleme miktarları daha erken dönemde ödeme yapılabilecek, üreticilerin daha iyi girdiler kullanarak ve bakım iĢlemlerini daha iyi yaparak verim artıĢı oluĢması öngörülmektedir. Üreticilerin pamuk üretimini borç ile yapmaya çalıĢması bazı girdileri az kullanmasına, bazı girdileri ise hiç kullanmamasına sebep olmakta, bu da verimde ve üretim miktarında düĢüĢler meydana getirmektedir. Alan tabanlı destekleme modeli ile üretimin henüz baĢında iken destekleme ödemesi yapılarak desteklemenin üretime girdi olarak geri döneceği, bu sayede verim ve üretim artıĢı oluĢacağı öngörülmektedir.
Bunun yanında sertifikalı tohumluk kullanarak üretim yapan üreticilere ilave destekleme yapılmalı mevcut durumda da bu ilave destek uygulanmakta, makine ile hasat yine ilave destekleme ödemesi yapılarak teĢvik edilmelidir. Bilindiği gibi pamuk hasadı 2 Ģekilde yapılmakta, birincisi iĢçi (elle), ikincisi makine ile hasat yöntemleridir. ĠĢçi (elle) ile hasat yönteminde son zamanlarda iĢçi arzının az olması, toplanan kütlü pamuğun randımanının düĢük olması ve toplama ücretlerinin çok yüksek olması gibi sıkıntıları bulunmaktadır. ĠĢçi (elle) ile hasatta makine ile hasada göre kg baĢına düĢen toplama maliyeti daha yüksek olmaktadır. Hatay ilinde dekara ortalama 450 kg civarında pamuk verimi alınmaktadır. 2011 yılında ortalama 1 dekar alan makine ile 90,00 TL’ye hasad edilmiĢtir.
Makine ile hasatta kg baĢına ortalama 0,20 TL maliyet oluĢurken iĢçi (elle) hasatta 0,35 TL maliyet oluĢmaktadır. Ayrıca iĢçi (elle) ile hasatta randıman düĢük çıkmakta ortalama % 30 randıman elde edilmektedir. Makine ile hasatta ise randıman % 40-44 arasındadır. 1 kg lif elde etmek için, iĢçi (elle) ile hasat edilen kütlüye göre makine ile hasat edilen kütlüyü çırçırlamak için daha az enerji tüketilir.
Bu nedenlerle makine ile hasat teĢvik edilerek enerji tasarrufu sağlanmakta, çırçırlama maliyetlerinde düĢüĢ meydana gelmektedir.
Alan tabanlı destekleme modeli ile destekleme yapılacak düzenlemeler ile ekim tarihinden 2 veya 3 ay içerisinde destekleme ödemesi yapılır, ödenen desteklemeler üretime doğrudan etki eder.
Özellikle bakım yapmadan, hasadı tamamlamadan üretimi bitirebilir. Bu destekleme modelinin en büyük olumsuz yönüdür. Bu nedenle denetim mekanizmalarının çok iyi kurulması, yönetmelik ve tebliğler ile denetimin nasıl yapılacağının belirlenmesi gerekir. Bu destekleme modellerinin yanında pamuğun en büyük sorunu girdi maliyetlerinin çok yüksek olması, küçük iĢletmeler Ģeklinde üretim yapılması ve iĢçilik giderleridir. Girdi maliyetlerinin düĢürülmesi yönünde çalıĢmalar yapılması, sübvansiyonlar uygulanmalı veya daha düĢük fiyatlı girdi kullanımının sağlanması gerekmektedir.
Ayrıca tarıma yönelik mal ve hizmetlere uygulanan yüksek vergi oranları da maliyetlere etki etmektedir. Bu gibi konularda yasal düzenlemeler yapılması sektörü canlandıracak ve pamuk ithalatından ülkemizi kurtaracaktır.
6 – PAMUKTA YAġANAN SORUNLAR
1. Türkiye’de pamuk üretimi ihtiyacın oldukça altında gerçekleĢmekte ve dolayısıyla tüketimi karĢılayamamaktadır. Her yıl yaklaĢık 1 milyar dolar civarında döviz yurt dıĢına çıkmaktadır.
2. Türkiye’de pamuk üretiminde girdi sorunu vardır, girdi maliyetleri çok yüksektir. Girdi fiyatları, küçük iĢletme yapısının getirdiği sorunlar, iĢçilik giderleri, tarıma yönelik mal ve hizmetlere uygulanan vergi oranları üretici için önemli maliyet unsurlarıdır.
3.Pamuk piyasası, dünyada en fazla ve değiĢik müdahalelere maruz kalan piyasalardan biridir.
Müdahaleler hem pamuk arzına hem de pamuk talebine yapılmaktadır.
4. Ülkemizde pamuk üretiminde önemli ölçüde destekleme primi verilmektedir. Ancak söz konusu destek miktarları, girdi maliyetlerini karĢılayarak pamuk üretimini karlı hale getirme ve teĢvik etme yönlerinden rakip ülkelere göre yetersiz kalmaktadır.
5. Pamukta uzmanlaĢmıĢ kooperatif birlikleri olan TARĠġ, ÇUKOBĠRLĠK ve ANTBĠRLĠK’in etkinlikleri, finansman imkanlarında yaĢanan sorunlardan dolayı giderek azalmaktadır.
6. Pamukta standardizasyon ve kalite kontrolü halen bir sorun olmaya devam etmektedir.
7. Çok parçalı ve küçük alanlarda üretim yapılması önemli bir sorundur.
8. Pamuk üretim alanlarında da yetiĢtirilebilen alternatif ürünleri (mısır, ayçiçeği gibi.) yetiĢtirmek daha karlı olması nedeniyle pamuk alanları daralmaktadır.
9.Getirilen yasaklayıcı düzenlemelere rağmen, bölgeler arasında kütlü pamuk nakli devam etmektedir.
Bu durum, beraberinde kalite sorununu ve Türk Pamuğu imajını zedelemektedir.
10.Pamuğun tarla aĢamasında tarım ürünü, iĢlenmesi açısından sanayi ürünü olarak değerlendirilmesi ve pazarlama yönü gibi çok boyutlu yapısı, pamukla ilgili bütüncül politika üretiminde sorunlara yol açmaktadır.
7– ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ
1. Ülkemizde pamuk üretim ve tüketiminin ekonomideki stratejik yeri ve önemi tekrar değerlendirilerek, acilen sektördeki duruma müdahalelerde bulunulmalıdır. Tekstil sanayisinin tüketim ihtiyacını karĢılayacak üretim miktarı öncelikli hedef olarak seçilerek özellikle yüksek seviyede verim getiren araziler olmak üzere, pamuk üretimine elveriĢli arazilerde pamuk üretimi artırılmalıdır.
2. Pamuk destekleme primlerinin tespitinde rakip ülke koĢulları ve dünya fiyatları göz önüne alınmalıdır. Dünya fiyatlarıyla rekabet edilebilmesi için, girdi maliyetleri ile ilgili pamuk politikaları yeniden değerlendirilmelidir.
3. Pamuk piyasasının iç ve dıĢ müdahalelerden en az etkilenecek Ģekilde politikalar geliĢtirilmelidir.
Ülke çapında üretimi arttırılacak önlemler alınarak dıĢ müdahalelerin etkisi azaltılmalı.
4. 2011 yılından itibaren uygulanması planlanan havza bazlı destekleme modelinin etkin bir Ģekilde takibi ve uygulanması sağlanmalıdır. Alan tabanlı destekleme modeli ile Ģu an uygulamada olan fark ödemesi modeli karma uygulamaya konulabilir.
5. pamukta uzmanlaĢmıĢ kooperatif birlikleri olan TARĠġ, ÇUKOBĠRLĠK ve ANTBĠRLĠK’in idari ve mali yapıları ile finansman imkanlarında yaĢanan sorunların çözümü için politikalar üretilmesine ve gerekli yasal düzenlemelerin yapılmasına ihtiyaç vardır.
6. Üretimin tüketimi karĢılayacak seviyeye getirilmesi hedefine paralel olarak, üretimin kalitesinin tespiti ve artırılması yoluyla yerli hammadde kullanımının tercih edilmesi için çeĢitli tedbirler alınması, ithalatın azaltılması amacıyla atılabilecek adımlar arasında sayılabilir.
7. Pamuk toplama iĢçiliğindeki yüksek fiyat ve iĢçi bulmada yaĢanan sıkıntıların devam etmesi nedeniyle makineli hasada geçiĢ zorunlu hale gelmiĢtir. Bu nedenle makineli hasat desteklenmelidir.
8. Alternatif ürünler olarak mutlaka pamuk, mısır, buğday ve soya birlikte ve bir münavebeye bağlanarak değerlenmelidir.
9. Pamukta destekleme prim ve politikaların, son dönemde olduğu gibi üreticiler tarafından ekim yapılmadan önce haberdar olunması ve ödemelerinin de aynı dönemde yapılması, üretimde önceden belirlilik, istikrar ve üretime teĢvik açısından önem arz etmektedir.
10. Pamuk yıllık ürün tahmin çalıĢmaları ulusal düzeyde uydu kontrollü olarak tamamen bilimsel yollarla yapılmalı ve üretim sezonu sonunda yıllık ürün değerleri açıklanmalıdır.
HATAY ĠL GIDA, TARIM VE HAYVANCILIK MÜDÜRLÜĞÜ
