Hemşirelik Girişimleri Standartları 2017 D.P.Ü. KÜTAHYA EVLİYA ÇELEBİ EĞİTİM ARAŞTIRMA HASTANESİ SAĞLIK BAKIM HİZMETLERİ MÜDÜRLÜĞÜ

2017

SİBEL DEMİREL

DPÜ EVLİYA ÇELEBİ EĞİTİM ARAŞTIRMA HASTANESİ SAĞLIK BAKIM HİZMETLERİ MÜDÜRÜ

19.01.2017

D.P.Ü. KÜTAHYA EVLİYA ÇELEBİ EĞİTİM ARAŞTIRMA HASTANESİ

SAĞLIK BAKIM HİZMETLERİ MÜDÜRLÜĞÜ

HEMŞİRELİKTE FARKINDALIK PROJESİ

2017

Hemşirelik Girişimleri Standartları

İçindekiler : 1-Sıcak Uygulama 2-Soğuk Uygulama

3-Nazogastrik Sonda Takılması, Bakımı ve Çıkarılması 4-Mide Lavajı

5-Aspirasyon Uygulama 6-Postüral Drenaj Uygulama 7-Derin Solunum Egzersizi 8- Öksürme Egzersizi

9- Aldığı-Çıkardığı Takibi (AÇT)

10-Üriner Kateter Takılması, Bakımı ve Çıkarılması 11-Rektal Tüp Uygulama

Standartların Hazırlanmasında Görev Alan Personellerimize Teşekkür Ederiz Sibel DEMİREL

Ayşegül YILMAZ Belkız KILLI Dudu YAVUZ Gülay ATA Itır Ceren KÖMÜRCÜLER Leman KARAKÜÇÜK Makbule SOYLU Ramazan KARAKÜÇÜK Berna ALTINER Havva DEMİRDAŞ Fatma Sultan GERGİN Şükran DALKILIÇ Nurşah ARSLAN BULUT

Sağlık Bakım Hizmetleri Müdürü Supervizör

Hemşire Hemşire Hemşire Ebe Hemşire Hemşire Hemşire

Eğitim Hemşiresi Eğitim Hemşiresi Eğitim Hemşiresi Eğitim Hemşiresi Eğitim Hemşiresi

T.C.

KÜTAHYA VALİLİĞİ İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ Sağlık Bakanlığı Dumlupınar Üniversitesi Kütahya Evliya Çelebi Eğitim ve Araştırma Hastanesi

HEMŞİRELİK GİRİŞİMLERİ STANDARTLARI

Kod:EY.RH.03 Yayın Tarihi:09.01.2018 Revizyon No:0 Revizyon Tarih: Sayfa 2 / 47

1. SICAK UYGULAMA

Vücudun bir bölümüne veya tamamına sıcaklık veren ya da sıcaklık yayan birtakım fiziksel ajanlar uygulanmasına sıcak uygulama denir. Sıcak uygulama, tedavi etmek veya tedaviye yardımcı olmak amacıyla yapılır. Sıcak uygulama için günümüzde kullanılan birçok yöntem vardır. Isı uygulama direkt, endirekt kuru ve nemli yapılabilir.

1.1. Sıcak Uygulamanın Fizyolojik Etkileri

Sıcak uygulama organizmada çeşitli etkilere yol açar. Bu etkiler aşağıdaki gibidir.

 Vazodilatasyon

Isı uygulandığı bölgede kan akımını hızlandırır.

Zarar görmüş etkilenmiş alandaki konjesyonu azaltır.

Bölgeye giden kan akımını artırarak bölgenin beslenmesini sağlar.

Metabolik atık ürünlerin atımını hızlandırır.

Venöz kan birikimini azaltır.

 Kanın viskozitesini azaltır: Yaralı bölgeye lökositlerin ve antibiyotiklerin hemen ulaşmasını sağlar.

 Kapiller permiabilite artar: Besin ve metabolik artıkların geçişi artar. Apsenin lokalize olarak yayılmasını önler.

 Doku metabolizmasını hızlandırır: Kan akımının artması sağlanır ve uygulama yapılan bölgede sıcaklık artar.

 Kas gerilimini azaltır: Düz kasların gevşemesini sağlayarak spazmı ortadan kaldırır ve ağrıyı azaltır.

1.2.Sıcak Uygulama Yapılması Gereken Durumlar

Sıcak uygulama; ödem ve enflamasyon, enfekte yaralar, lokal apseler, hemoroit tedavisinde, perianal ve vajinal enflamasyon tedavisinde uygulanır. Ayrıca böbrek, safra kesesi, bağırsak ve dismenore ağrılarını gidermede de kullanılır.

Sıcak uygulamanın yapılmasının sakıncalı olduğu durumlar

 Vazodilatasyonun zararlı olduğu durumlar,

 Akut enflamasyonlar ,

 Kötü huylu (maling) tümörü olanlar,

 Akciğer hastalığı, kalp hastalıkları ve böbrek hastalıkları olanlar

1.3 .Sıcak Uygulamanın Riskli Olabileceği Durumlar

 Yeni doğanlarda ve çocuklarda, deri katmanı ince olduğundan çocuklar acılarını dile getiremeyecekleri için sıcak uygulama riskli olabilir.

 Yaşlılarda, ağrıya duyarlılık azalır ve ısıyı tam olarak algılayamazlar bu da yanıklara sebep olabilir.

 Bazı ilaçların kullanımına bağlı olarak algılama bozukluğu gelişebilir. Buna bağlı olarak sıcağın derecesini algılamayabilir ve doku kayıpları oluşabilir.

 Açık yaralar ısıya daha duyarlıdır.

 Konfüzyon, bilinç kaybı, spinal kord yaralanmalarında uyaranları alma ve cevap verme azalacağından yapılan uygulamalar risklidir.

 Ödemli dokularda hücreler arasında sıvı birikmesi olduğundan duyarlılık azalmıştır.

 Skarlı dokularda deri kalınlaşmış olduğundan o bölgelerde ısı iletimi zordur.

 Periferal vasküler hastalıklarda eksremitelerde ağrı ve sıcaklık uyarılarının iletimi azaldığından yapılan uygulamalar risklidir.

 Ortopedik rahatsızlıklarda kullanılan metal vida ya da metal plaklar ısıyı çabuk ilettiğinden uygulamalar riskli olabilir.

1.2. Sıcak Uygulama Çeşitleri

Sıcak uygulamalar, kuru, sıcak ve yaş (nemli) sıcak uygulamalar olarak iki başlık altında incelenir.

Sıcak uygulamalarda ısı dereceleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Çok sıcak 41-46 ⁰C

Sıcak 37-40 ⁰C

Hafif sıcak 34-36 ⁰C

Ilık 28-34 ⁰C

1.2.1. Kuru Sıcak Uygulamalar

Kuru ısı veren araçlar kullanılarak yapılan uygulamalardır. Bu uygulamalarda diyaterm, elektrikli yastık ve elektrikli battaniyeler, aguomatik yastıklar, ısıveren lambalar, ısı petleri, termofor kullanılır. Kuru sıcak uygulamalar, ağrıyı azaltmak ve süpürasyonu azaltmak için kullanılır. Vücuda direkt olarak uygulanan kuru ısı yöntemleri; elektrikli ısıtma yastıkları, aguatermik yastıklar ve termoforlardır. İndirekt uygulanan yöntemler ise ısı lambaları, ısı kafesleridir. İndirekt yöntemler çok geniş alana sirkülasyonu sağlamak, yaraları drene etmek ve kuru tutmak için uygulanır.

 Aguatermik Yastıklar: Kauçuk ve plastikten yapılmış içinde derin su kanalları ile sıcak ve soğuk suyun sirkülasyonunu sağlayan su geçirmeyen aletlerdir. Güvenli olduklarından oldukça sık kullanılır.

Isı ayarını sağlayan bir termostat sistemi vardır. Aguatermik yastıklarda ısı derecesi 40-43 ⁰C’dir.

Uygulamaya başlamadan önce yastık içindeki su seviyesi kontrol edilmeli gerekirse distile su ilave edilmeli, kanallara pompalanmalı ve daha sonra ısı ayarı yapılmalıdır. Aguatermik yastıklar uygulamadan önce üzerine yalıtımı ve vücut terinin emilimi için pamuklu keten kılıf ya da havlu geçirilir.

 Elektrikli Isı Yastıklar: Elektrik bobinlerinden oluşmuş üzeri pamuklu ya da keten kumaşla kaplı su geçirmez aletlerdir. Aguatermik yastıklar gibi uygulanır.

Resim 1: Elektrikli Isı Yastıkları

 Isı Kafesi (beşiği): Çok sayıda akkor elektrik lambalarından oluşan metal kemerlerdir. Birden fazla 45 Watt’lık ampul kullanımı istenilen ısıya ulaşmak için gerekebilir. Ampuller hastaya 40-45 cm uzaklıkta tutularak hastanın geniş alanını ısıtmak için kullanılır. Uygulama süresi 15 dakikadır.

Lambaların mesafesi ve ampul sayısı doktor istemine göre ayarlanır. Isı verilmeden önce hastanın uygulama yapılacak bölgesi bir çarşafla örtülür.

 Isı Lambaları: Hastanın yanına taşınabilen oynar başlıklı seyyar lambalardır. Lambaların ampulleri uygulanacak bölgenin durumuna ve tedavinin amacına göre 25-45-60 Watt’lık olabilir. Lamba ile hastanın uygulanacak bölgesi arasında 45-60 cm’lik bir mesafe olmalıdır. İşlem süresi hastanın toleransına uygun olarak 15-30 dakikadır. Her beş dakikada bir yaranın rengi, durum değişikliği ve sıcaklığı kontrol edilmelidir. İşleme başlamadan önce hastanın vital bulguları alınır, işlem yapılacak bölge kontrol edilir. Hastanın genel durumu gözlenir.

 Tek Kullanımlık (disposable) Kimyasal Paketler: Farklı kimyasal bileşenler içeren iki bölümden oluşan plastik keselerdir. Kese sıkıştırıldığında içinde bulunan kimyasal bileşenler aktif hâle gelir ve

kese içindeki ısı yükselir, bu keseler bir kere kullanılır bu nedenle maliyetleri yüksektir ancak çapraz enfeksiyonların önlenmesi açısından kullanılmaları tercih edilmektedir. Keseler kullanılmadan önce ısıları ön kol iç yüzüne tutularak kontrol edilir ve kese pamuklu bir örtüye sarılarak hastaya uygulanır. Kimyasal paketlerin yırtık olup olmadığı ve daha önce kullanılıp kullanılmadığı kontrol edilmelidir.

Resim 2: Kimyasal paketler (disposable)

 US (ultrasonik) Isı Uygulaması: Ultrasonik ses dalgalarının ısıya dönüştürülerek ultrasonografi probu ile vücuda ısı uygulanmasıdır. Isının miktarı ve uygulama süresi doktor istemine göre ayarlanır.

 Sıcak Su Torbasının (termofor) Doldurulması ve Uygulanması: Değişik ebatlarda, suyun kaynama noktasına dayanıklı, sıvı sızıntısını önleyen vidalı kapağı olan asma işlemi için uzantılı plastikten yapılmış torbalardır. Termoforun deriye direkt temasını önleyen kılıfı vardır.

Uygulamada kullanılan malzemeler,

 Termofor ve kılıfı

 Sıcak su (yetişkinlerde 46-55 0C çocuklar için 40-45 0C) termometresi,

 Vücut termometresi,

 Kurulama bezidir.

Termofor aracılığıyla sıcak uygulama:

Uygulama Basamakları Uygulamanın Amacı

Eller yıkanır. Kontaminasyonu önlemek

Termofor alınır ve içine biraz su

koyarak delik olup olmadığı kontrol edilir.

Kazaları önlemek Termoforu kontrol etmek

Suyun ısısı kontrol edilir. Isının uygulama için uygunluğuna bakmak

Termofor düz bir zemine yatay şekilde koyulur. Doldurma işlemi için hazır hâle getirmek Termofor ağzı bir elle tutularak hafif yukarı bükülür. Termoforu kolay doldurmak

Termoforun 2/3’ü sıcak su ile doldurulur.

Termoforun havasını çıkarmak Termofor yatay durumdayken su ağzından gelinceye kadar diğer

elle üzerinden hafifçe bastırılır.

Termoforun ağzından su görüldüğünde ağzı vidalı kapakla sıkıca kapatılır.

Su kaçağını önlemek

Termofor baş aşağı getirilerek sızıntı olup olmadığı kontrol edilir. Kazaları önlemek Termofor silinir, kurulanır ve kılıf geçirilir ya da bir havlu sarılır. Yanıkları önlemek

Hasta odasına gidilir.

İşleme hasta katılımını sağlamak Hastaya işlem anlatılır, işlem için hastanın onayı alınır.

Malzemeler uygun bir yere konur. Çalışmayı kolaylaştırmak,Zaman kaybını önlemek

Hastanın genel durumu kontrol edilir, vital bulgularına bakılır kaydedilir.

Hastanın genel durumu hakkında bilgi sahibi olmak

Açık pencereler kapatılır, yatak etrafına paravan çekilir. Hastanın üşümesini engellemek Mahremiyetini korumak

Termofor ağzı hastadan uzak olacak şekilde istenilen bölgeye uygun pozisyon verilerek konur.

Gelişebilecek kazaları engellemek

İşlem esnasında hasta 10 dakikada bir kontrol edilir, hasta ile iletişim kesilmez.

Hastanın güvenini kazanmak ve olumsuzlukların farkına varmak

İşlem süresi 15-20 dakikayı geçmemelidir (Isı reseptörleri 20 dakikadan sonra duyarsızlaşır.).

İşlemi tekniğine uygun yapmak

İşlem yapılan bölge kontrol edilir. Uygulamadan sonra bölge hakkında bilgi sahibi olmak Hastayı rahatlatmak

Hastaya rahat pozisyon verilir. Hastanın rahat etmesini sağlamak

Hastaya işlemin bittiği söylenir. Genel durumu ve vital bulguları kontrol edilir.

Hastayı bilgilendirmek ve işlem öncesiyle karşılaştırma yapmak ve işlemin etkisini kontrol etmek

Kullanılan malzemeler kaldırılır termoforun içi boşaltılarak ters bir şekilde asılır.

Daha sonraki uygulama için termoforu hazır hâle getirmek

Eller yıkanır. Kontaminasyonu önlemek

İşlem süresi bitiş saati ve sonucu kaydedilir. Sürecinin takibini yapmak,Yasal dayanak oluşturmak

1.2.2. Yaş (Nemli) Sıcak Uygulamalar:

Sıcak uygulamalar, ısıyı çabuk ileten bir yöntemdir. Bu nedenle daha çok tercih edilir. En çok kullanılan yaş sıcak uygulama yöntemleri şunlardır; kompres, oturma banyosu (sitzbath), lokal ve genel banyolardır.

Uygulamanın amacı

 Sirkülasyonu düzenlemek,

 Ödemi ve enflamasyonu azaltmak,

 Kas relaksasyonunu artırmak,

 Yara iyileşmesini hızlandırmak ve ilaç uygulamaktır.

 Isı uygulama yöntemi var olan probleme göre ve beklenen sonuca göre değişir.

Sıcak Yaş Kompresler

Pet, gazlı bez, havlu gibi malzemelerin sıcak suya batırılarak gerekli bölgeye uygulanmasına sıcak yaş kompres denir. Kompresler büyük alana uygulanacaksa büyük kompres ya da çarşaflar kullanılır. Küçük alanlarda ise küçük kompresler uygulanır. Uygulama açık yara üzerine yapılacaksa cerrahi aseptik tekniğe uyulmalıdır.

Uygulamada kullanılan malzemer:

 Tepsi,

 Solüsyon kabı,

 Solüsyon (40-50 C),

 6-8 adet kompres,

 İki tahta kaşık veya maşa,

 Plastik örtü,

 Tedavi bezi,

 Vazelin,

 Su termometresi,

 Havlu,2 çift eldivendir.

Sıcak yaş kompres uygulaması:

Uygulama Basamakları Uygulamanın Amacı

Malzemeler hazırlanır. Zaman kaybını önlemek,İşlemi yarıda kesmemek

Eller yıkanır ve eldiven giyilir. Kontaminasyonu önlemek

Hasta odasına gelinir. Hastaya yapılacak işlem açıklanır, izin istenir. Hastaya bilgi vermek,Uygulamada hastanın desteğini almak

Pencereler kapatılır paravan çekilir. Hastanın üşümesini önlemek,Mahremiyetini korumak

Hastanın genel durumu kontrol edilir, Vital bulgular alınır.

Hastanın genel durumu hakkında bilgi sahibi olmak

Hastaya uygulama bölgesi açık kalacak şekilde pozisyon verilir.

Uygulamayı kolaylaştırmak

Hastanın altına tedavi bezi serilir. Yatak ve giysilerin ıslanmasını önlemek

Hastanın uygulama yapılacak bölgesine ince bir tabaka hâlinde vazelin sürülür.

Hastanın cildinin tahrişini önlemek

Eldiven değiştirilir. Kompresler solüsyon içine batırılır, tahta kaşık veya maşa ile çıkarılıp, iyice sıkılarak ve alıştırılarak kompres bölgeye uygulanır.

Hastayı ısıya alıştırmak

Isıyı muhafaza için kompreslerin üzeri havlu ya da plastik bir örtü ile

kapatılır. Isı kaybını önlemek

Gerekirse termofor yerleştirilir. Isı desteği sağlamak

Hastanın durumu gözlenir herhangi bir olumsuzluk yoksa kompres

soğuyuncaya kadar beklenir ve yenisi uygulanır. İşlemin devamlılığı için önlem almak

İşlem esnasında hastayla iletişim içerisinde olunur.

Hastanın durumunu gözlemlemek İşlem bitince kompresler, havlu alınır, cilt kurulanır. Kullanılan malzemeyi almak

İşlem bitince hastaya uygun pozisyon verilir, rahatlatılır. Hastayı rahatlatmak

Hastanın genel durumu gözlenir, işlemin süresi ve sonuçları kaydedilir. İşlemin sonuçlarını bildirmek Yapılan işlemin takibini yapmak Yasal dayanak oluşturmak

Kullanılan eşyalar kaldırılır tekrar

kullanılacaklar temizlenir, tek kullanımlıklar atılır. Kullanılan eşyaları başka işlem için hazır duruma getirmek

Sitz Banyosu (Oturma Banyosu)

Özel küvet ya da özel hazırlanmış banyoda, istenilen özellikleri taşıyan sıcak solüsyona hastanın oturtulması suretiyle yapılan işlemlere oturma banyosu denir.

 Rektal ameliyat geçiren hastalara,

 Epizyotomi yapılan hastalara, Ağrılı hemoroidi olanlara,

 Vajinal enflamasyonu olan hastalara uygulanır.

Uygulamada kullanılan malzemeler:

 Uygun büyüklükte küvet,

 Sıcak su 37-40 °C,

 Önerilen solüsyon,

 Havlu,

 Örtü,

 Termometre,

 Çift eldivendir.

Oturma Banyosu Uygulaması:

Uygulama Basamakları Uygulamanın Amacı

Malzemeler hazırlanır. Uygulamayı yarıda kesmemek,Zaman kaybını önlemek

Eller yıkanır ve eldivenler giyilir. Kontaminasyonu önlemek

Hastaya işlem anlatılır ve onayı alınır. Hastaya bilgi vermek,Uygulamada hastanın desteğini almak Hastanın kaymasını önlemek için terlik giydirilir. Hasta güvenliğini sağlamak,Kazalardan korumak

Hasta uygulama yapılacak özel bölüme alınır, kapılar pencereler kapatılır.

Hastanın üşümesini önlemek,Mahremiyetini korumak

İşlem için hazırlanmış özel küvete sıcaklığı 37-40 °C’ye ayarlanmış su doldurulur.

Kullanılacak ilaçlar gerektiği kadar konur.

Hastayı rahatlatmak ve tedavi etmek

Hastanın genel durumu kontrol edilir. İşlem öncesi hastanın durumu hakkında bilgi sahibi olmak

Hastanın alt çamaşırları çıkarılır ve üst çamaşırları bele kadar kıvrılır.

Hastanın kıyafetlerinin ıslanmasını önlemek ve işlemin rahat yapılmasını sağlamak

Hasta küvet içine solüsyona oturtulur. Solüsyondan gerektiği gibi faydalanmasını sağlamak

Hastanın bacakları ve omuzları bir örtüyle örtülür.

Hastanın üşümesini önlemek

İşlem 15-20 dakika sürer bu esnada hasta yalnız bırakılmaz.

Hasta ile iletişim sürdürülür. Hastanın güvenliğini sağlamak

İşlem esnasında hastada solgunluk, yorgunluk veya benzeri olumsuz gelişmeler olursa nedeni yazılarak işlem sonlandırılır.

Hekim bilgilendirilir.

Hastayı gelişebilecek komplikasyonlardan korumak

İşlem bitince hasta kaldırılır, kurulanır, giydirilir.

Hastayı rahatlatmak Hasta yatağına alınır ve uygun pozisyon verilir.

Kullanılan araçlar kaldırılır, küvet dezenfekte edilir. Çevre temizliğini sağlamak

Tekrar kullanıma hazır hâle getirmek

İşlemin saati ve sonucu kaydedilir. Yasal dayanak oluşturmak Yapılan işlemleri kayıt altına almak

 Parafin Banyosu

Mum yapımında kullanılan parafinin vücut ısısından birkaç derece fazla ısıtılmasıyla yapılan uygulamalardır. Bazen parafinin ısısı uygulanacak yerin özelliğine göre 45-50 °C’ye kadar çıkarılabilir.

Parafin direkt uygulanabildiği gibi sargı bezi batırılarak da uygulanabilir. Parafin tek uygulanıyorsa dışına folyo ya da sargı bezi sarılır. Uygulama süresi 20-30 dakikadır.

Dikkat edilecek noktalar:

 Parafin banyosu el, ayak gibi küçük ve düz yüzeyi olmayan bölgelerde tercih edilir.

 Parafin açık yara dermatit ve aktif enfeksiyon durumlarında uygulanmaz.

 İşlem bittikten sonra bölge temizlenir, kurulanır ve yapılan işlem kaydedilir.

 Daldırma Banyosu:

Vücudun belli bir bölümünün sıcak solüsyona daldırılması esasına dayanır. Daldırma banyosu kas gevşemesini sağlar, ödemi azaltır, yara üzerinde sertleşmiş kalınlaşmış tabakaları yumuşatır, ilaç uygulamalarını ve ilaçların emilimini kolaylaştırır. Daldırma banyosunda solüsyonun sıcaklığı 40,5-43 ⁰C olmalıdır. Uygulama yapılacak bölge solüsyon içerisine tam olarak yerleştirilir. Solüsyonun ısı kaybını önlemek için havlu, çarşaf vb. örtülür. Bu yöntem ilaç uygulamak ve enfeksiyon tedavisi için kullanılıyorsa cerrahi aseptik kurallara uyulmalıdır.

 Genel Banyolar:

Sıcak su içerisine gerekli görülen solüsyonlar katılarak hastanın tüm vücuduna uygulanan banyo yöntemidir.

Genel banyo; bazı cilt hastalıklarında, bütün vücuda ilaç uygulaması gerektiği hâllerde, vücudun büyük bölümünde özellikle gövdede oluşan yanıklarda, yara kabuklarının yumuşatılıp uzaklaştırılmasında, vücut ısısının genel olarak yükselmesini sağlamak amacıyla uygulanır. Genel banyoda hasta küvet içerisine alınır.

İşlemden önce hastanın vital bulguları alınır ve hastanın genel durumu kontrol edilir. Hasta üşütülmeden uygulama yapılır, suyun sıcaklığı 37-40 ⁰C olmalıdır. Uygulama esnasında hastanın genel durumunda bozulma olursa işlem sonlandırılır. İşlem 15-20 dakika sürmelidir. İşlem esnasında hastayı hırpalayacak uygulamalar yapılmamalıdır. İşlem bitince işlemin başlama ve bitiş saati ve hasta hakkındaki gözlemler kaydedilir.

Sıcak Uygulamalarda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

 Elektrikli aletler ve bağlantılarının çalışıp çalışmadığı elektrik kaçağı açısından kontrol edilmelidir.

 Kullanılacak bütün aletler ve solüsyonlar ısı yönünden uygulamadan önce kontrol edilmelidir.

 Kullanılacak aletlerin voltajı, tedavi alanına uzaklığı ve verilen pozisyonun uygunluğu kontrol edilmelidir.

 Elektrikli aletler kullanılırken hastanın üzerinde iletken bir madde olmamalıdır.

 Hastaların ısıveren araçların ayarlarıyla oynamasına izin verilmemeli gerektiğinde bu ayarlar görevliler tarafından yapılacaktır uyarısı yapılmalıdır.

 Uygulama yapılmadan önce hastanın hayati bulguları alınmalı ve kaydedilmelidir.

 Hastaya yapılacak uygulamanın süresi 15-20 dakika olmalıdır. Isı uygulaması 30 dakikayı geçmemelidir geçmesi hâlinde doku hasarı oluşur.

 Isı uygulamalarının süresi kısaldıkça vücudun ısıyı tolere etme yeteneği artar, uygulama süresi önerilen süreden fazla olursa vücudun tepkisi beklenilenin karşıtı olur.

 Isı uygulaması yapıldıktan sonra, 60 dakika ara verilmelidir. Bu sürede doku kendini toparlar ve gerekirse uygulama tekrarı yapılabilir.

 Uygulama hemşire tarafından yapılmalı ve hastanın cildi 5 dakikada bir gözlenmelidir. Hasta uygulama süresince yalnız bırakılmamalı ve güvende olduğu hissettirilmelidir.

 Hemşire çocuklara yaşlılara sistemik hastalığı olanlara uygulama yaparken özellikle dikkatli olmalıdır.

 İşlem esnasında ve sonrasında hastanın genel durumu ve ciltteki değişimler yakından gözlenmelidir.

Hastada gözlenen değişimler mutlaka kaydedilmelidir.

 Sıcak uygulamalar açık yaralara ya da göz gibi organlara uygulanacaksa cerrahi asepsi kurallarına uygun olarak çalışılır. Diğer uygulamalarda ise medikal asepsi kurallarına uygun çalışılır.

2. SOĞUK UYGULAMALAR

Soğuk uygulama; vücudun ısısını düşürmek amacıyla lokal ya da genel olarak bir takım fiziksel ajanların kullanılmasıyla yapılan tedavi yöntemidir. Soğuk uygulamalarda amaç bölge ya da dokunun ısısını düşürerek gelen kan akımını azaltmaktır. Soğuk uygulama uygulandığı bölgede doku metabolizmasını yavaşlatır, vazokontriksiyon ve anestezik etki yaratır böylece ağrı duygusu azalır.

2.1. Soğuk Uygulamaların Fizyolojik Etkileri

 Vazokonstriksiyon: Soğuk uygulama sonucu damarlarda büzülme olur ve uygulama yapılan bölgeye kan akışı azalır, bölgede ödem ve enflamasyon gelişimi azalır.

 Hücre metabolizmasında yavaşlama: Uygulama yapılan bölgede lokal olarak oksijen ihtiyacı azalır.

 Kas kontraksiyonu: Kaslarda gerginlik, ağrı ve enflamasyonun azalmasına yol açar.

 Lokal ve kısa süreli anestezik etki oluşturur. Kan dolaşımını artırır. Lokal ısıyı düşürür.

2.2. Soğuk Uygulama Yapılması Gereken Durumlar

 Ağrıyı azaltmak amacıyla (baş ağrılarında, enjeksiyon uygulamalarında),

 Vücut ısısını düşürmek amacıyla,

 Bademcik ameliyatlarında,

 Mide kanamalarında,

 Beyin kanamalarında,

 Çeşitli travmalarda, kırıklarda, burkulmalarda, künt ve delinme şeklindeki yaralanmalarda ağrıyı ve kanamayı azaltmak amacıyla,

 Akut apandisit krizlerinde kullanılır.

2.3. Soğuk Uygulamanın Riskli Olduğu Durumlar

 Soğuk uygulama periferik vasküler hastalığı olan hastalarda,

 Diabetli hastalarda,

 Arteriosklerozu olan hastalarda,

 Bazı nörolojik hastalığı olanlarda uygulanmamalıdır.

 Ciltleri çok hassas olduğundan çocuklar ve yaşlılar soğuk uygulama açısından risk grubundadır. Bu grup hastalara uygulama yapılması mutlaka gerekli ise çok dikkat etmek gerekir.

 Soğuk uygulama yaparken bazen istenmeyen durumlar ortaya çıkabilir. Deri ve mukozada morarma hissizlik varsa titreme ve vücut ısısında hızlı düşme olursa kaslarda kontraksiyon ve ağrı gelişirse soğuk uygulama durdurulur.

 Soğuk uygulama dereceleri Ilık: 26-34°C,

Serin: 18-25°C, Soğuk: 12-17°C,

Çok soğuk: 12°C ve aşağısı 2.4. Soğuk Uygulama Çeşitleri

Soğuk uygulama kuru soğuk uygulama (buz torbası, buz paketleri) ve yaş soğuk uygulama (soğuk yaş kompres uygulama, serin sünger banyosu) olmak üzere iki şekilde uygulanır.

2.4.1. Kuru Soğuk Uygulamalar

Kuru soğuk uygulamada en çok uygulanan yöntem buz torbası uygulamasıdır. Lokal olarak yapılan uygulamada amaç; ödemi azaltmak, kanamayı kontrol altına almak ve uygulama bölgesinde anestezi oluşturmaktır.

Buz Torbası Uygulaması:Kas burkulmalarında, hematomda, diş, burun ameliyatlarında ve tonsillektomide buz torbası uygulaması yararlı olmaktadır.

Uygulamada kullanılan malzemeler:

 Buz torbası ve kılıfı,

 Küçük buz parçaları,

 Havlu,

 Tahta kaşıktır.

Buz torbası uygulaması:

Uygulama Basamakları Uygulamanın Amacı

Malzemeler hazırlanır. İşlem kolaylığı sağlamak

Eller yıkanır. Bulaşmayı önlemek

Hasta odasına malzemeler hazır olarak gelinir. Zaman kaybını önlemek

Hastaya yapılacak işlem hakkında bilgi verilir. Hastanın güvenini kazanmak Hastanın işleme katılımını sağlamak

Açık pencere varsa kapatılır işlem öncesi paravan çekilir. Hastanın üşümesini önlemek ve mahremiyetini sağlamak

Hastanın genel durumu ve vital bulguları kontrol edilir ve kaydedilir.

Hastanın genel durumu hakkında işlem öncesi bilgi sahibi olmak

Buz torbasının sağlam olup olmadığı kontrol edilir. Hastanın kıyafetlerinin ve yatak örtülerinin ıslanmasını önlemek

Buz parçaları tahta kaşıkla buz torbasına 2/3 oranında

doldurulur. Torbanın esnekliğini sağlamak

Buz torbasının boyun kısmına basarak içindeki hava çıkarılır. Havanın oluşturacağı şişkinliği önlemek Torbanın ağzı sıkıca kapatılır, sızıntı kontrolü yapılır. Sızıntıyı önlemek

Buz torbası silinir ve kılıfı geçirilir. Buz kesesinin dışındaki nemi almak ve doku travmasını önlemek

İstenilen bölgeye koyabilmek için hastaya uygun pozisyon

verilir. Uygulamayı kolaylaştırmak

Uygulama yapılacak bölge renk solukluğu morarma yönünden

kontrol edilir. Eğer bir anormallik varsa işleme son verilir. İstenmeyen durumlara zamanında müdahale etmek

İşlem esnasında hasta her beş dakikada kontrol edilir. Hasta ile

iletişim kesilmemelidir. İşlemin etkisini gözlemek hastaya güven vermek

Buz kesesi uygulaması 30dakikadan fazla olmamalıdır. Isı reseptörleri 20 dakika sonra duyarsızlaşır.

Uygulamanın tekrarı gerekiyorsa en az bir saat beklenmelidir.

Doku harabiyetini önlemek

Uygulama bittiğinde hasta rahatlatılır.

Uygulama bölgesi silinip kurulanır.

Hastaya uygun pozisyon verilir. Hastayı rahatlatmak

İşlem sonrası hastanın vital bulguları ve genel durumu kontrol

edilir. İşlem öncesi durumla karşılaştırmak

İşlem sonrası hastanın vital bulguları ve genel durumu kontrol

edilir. İşlem öncesi durumla karşılaştırmak

İşlemin süresi sonuçları ve bitiş saati kaydedilir. Yasal dayanak ve işlemin devamına karar verebilmek

Tek kullanımlık malzemeler tıbbi atık poşetine atılır. Kirliliği önlemek

Tekrar kullanılacak malzemeler temizlenerek yerine konur. Yeni işlemler için hazır hâle getirmek

Buz Paketi:

Buz paketleri; jelli paketler ve kimyasal buz torbaları olmak üzere iki çeşittir. Buz jellerinin ve kimyasal buz paketlerinin uygulaması buz torbası uygulaması gibidir.

Jelli paketler:

Jelli buz paketlerinin içinde jel bulunur, paketler vücut bölgelerine göre şekil alır ve yumuşak, katlanabilen özelliktedir. Jelli paketler dondurulduklarında bile yumuşaktır, bu özelliklerinden dolayı vücudun düz olmayan kıvrımlı bölgelerinde bile kolaylıkla kullanılır. Bu paketler uygulanacakları bölgeye fazla rahatsızlık vermeyecek ağırlıkta olmalıdır. Jeller ısındıktan sonra buzdolabına konur tekrar soğutulup kullanılır. Kullanımdan 2-3 saat önce buzlukta tutulur. Jeller vücuda direkt temas ettirilmemeli bir havlu ya da örtüye sarılarak uygulama yapılmalıdır. Uygulama süresi 10-15 dakikadır.

Kimyasal buz torbaları:

Kimyasal buz torbaları; paket sıkıştırıldığında ya da yoğrulduğunda paketin soğumasını ve reaksiyona geçmesini sağlayan alkollü kimyasal maddeyle doldurulmuştur. Bu paketlerin soğutulması için buzluğa konulması gerekmez. İlk yardım aracı olarak oldukça yaygın olarak kullanılmaktadır.

2.4.2. Yaş (Nemli) Soğuk Uygulamalar:

Nemli soğuk uygulamalar soğuk nemli kompresler ve serin sünger banyosu olarak iki çeşittir.

Soğuk Nemli Kompres Uygulaması:Soğuk su içerisine gazlı bez, değişik boylarda kompresler ya da havlu batırılarak vücudun istenilen bölgesine uygulanması işlemine soğuk nemli kompres uygulaması denir.

Uygulama genellikle ateşi düşürmek için bileklere, koltuk altına, inguinal bölgeye, boyna veya başa konur.

Kalbi etkileyeceği için kalbin bulunduğu bölgeye soğuk uygulama yapılmaz. Bunun dışında vücudun diğer bölgelerine soğuk kompres uygulaması yapılabilir. Soğuk kompres uygulaması baş ağrılarında burkulmalarda, böcek ısırmalarında ve dermatitlerde uygulanır.

Soğuk yaş kompres uygulama tekniği sıcak yaş uygulama tekniği gibidir. Uygulama esnasında deride beneklenme, kızarıklık, aşırı solukluk ve uygulanan bölgede uyuşukluk siyanoz gibi belirtiler iyi gözlenmeli, gerektiğinde işlem sonlandırılmalıdır. İşlem 20 dakika sürdürülür ve tekrarı gerekiyorsa 2-3 saat sonra tekrar edilir.

Serin sünger banyosu

Serin sünger banyosu, yüksek vücut ısısını düşürmek için vücudun geneline uygulanan bir yöntemdir. Soğuk suya batırılan süngerin vücuda konulmasıyla yapılan uygulamadır. Bazen belirli oranlarda su ile karıştırılmış alkol kullanılabilir. Alkol kullanılması ısının ani düşmesine ve cildin kurumasına sebep olacağından gerekmedikçe kullanımı tavsiye edilmez. Uygulama esnasında hemşire hastasını gözlemelidir. Kalp atımında zayıflama ya da hızlanma, siyanoz ve kardiyak disritmiye karşı hastayı yakından takip etmeli ve vital bulguları 2 dakikada bir almalıdır. Olumsuz bir durum gözlediğinde işleme hemen son vermelidir.

Uygulamada kullanılan malzemeler

 Tepsi,

 Küvet içerisinde soğuk buzlu veya belli oranda karıştırılmış alkollü soğuk su (alkol %25-50),

 Sünger parçaları (Sünger yoksa kompresler olabilir.),

 Tedavi bezi ve muşambası,

 Termometre,

 Havlu,

 Banyo battaniyesi,

 Termofor ve kılıfı,

 Buz torbası ve kılıfıdır.

Serin Sünger Banyo Uygulaması

Uygulama Basamakları Uygulamanın Amacı

Malzemeler hazırlanır. Tepsiye konur. İşlem kolaylığı sağlamak

Eller yıkanır. Bulaşmayı önlemek

Hasta odasına malzemeler hazır olarak gidilir. Zaman kaybını önlemek

Hastaya yapılacak işlem hakkında bilgi verilir. Hastanın güvenini kazanmak

Açık pencere varsa kapatılır işlem öncesi paravan çekilir. Hastanın üşümesini önlemek ve mahremiyetini sağlamak

Hastanın genel durumu ve vital bulguları kaydedilir. Hastanın genel durumu hakkında işlem öncesi bilgi sahibi olmak

Üst yatak takımları hastanın üzerinden alınır.

Hastanın giysileri çıkarılır ve hastanın üzerine banyo battaniyesi örtülür. Uygulamayı kolaylaştırmak

Hastanın altına tedavi bezi ve muşambası serilir. Yatak örtülerinin ıslanmasını önlemek

Uygulamanın rahat yapılacağı ve hastanın rahat edeceği bir pozisyon verilir. Hastayı rahatlatmak ve uygulamayı kolaylaştırmak

Hazırlanmış soğuk su içerisine süngerler batırılır ve sıkılır. Hastanın koltuk altına, boynuna, bileklerine, avuç içlerine, ayak bileklerine ve damarların

yüzeyde olduğu diğer bölgelere konur. İşleme başlamak ve uygulamak

Gerekli görülürse başına buz torbası ya da ayaklarına termofor konulabilir. Yüksek ısıdan dolayı beynin zarar görmesini önlemek Vücut ısısının ani düşüşünü önlemek

Termofor ve buz torbası ayaklara ve başa uygulanırken, vücudun diğer

bölgelerine sünger konur. Uygulamadan en iyi sonucu almak ve ısıyı düşürmek

Süngerler ısındıkça buzlu suya tekrar batırılır ve uygulama süresince bu

işleme devam edilir. İşlemin sürekliliğini sağlamak

Uygulama yapılacak bölge renk solukluğu morarma yönünden kontrol edilir.

Eğer bir anormallik varsa işleme son verilir.

İstenmeyen durumlara zamanında müdahale etmek

İşlem esnasında 2 dakikada bir vücut ısısı kontrol edilir. Hasta ile iletişim

kesilmez. İşlemin etkisini gözlemek ve hastaya güven vermek

İşlem 15-20 dakika sürdürülür (Uygulama 30 dakikadan fazla yapılmaz çünkü ısı reseptörleri 20 dakika sonra duyarsızlaşır.).

Uygulamadan istenen etkiyi sağlamak

Uygulamanın tekrarı gerekiyorsa en az 2 saat beklenir. Doku harabiyetini önlemek

Uygulama bölgesi silinip kurulanır. Hastayı rahatlatmak

Uygulama bittiğinde hasta rahatlatılır.

Kıyafetlerini giymesine yardım edilir. Hastaya destek ve güven vermek

İşlem sonrası hastanın vital bulguları ve genel durumu kontrol edilir. İşlem öncesi durumla karşılaştırmak Hasta takibini yapmak

İşlemin süresi sonuçları ve bitiş saati kaydedilir. Yasal dayanak ve işlemin devamına karar verebilmek

Tek kullanımlık malzemeler tıbbi atık poşetine atılır.

Kirliliği önlemek

Tekrar kullanılacak malzemeler temizlenerek yerine konur. Yeni işlemler için hazır hâle getirmek

2.5. Soğuk Uygulamalarda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

 Soğuk uygulamalar hemşire tarafından yapılmalı ve uygulama esnasında hasta yalnız bırakılmamalıdır.

 Hemşire her 5 dakikada hastayı gözlemeli ve gözlemlerine göre işleme devam etmelidir.

 İşlem sonucunu ve süresini kaydetmelidir.

 Soğuk uygulamalar 15-20 dakikadan fazla uygulanmamalıdır.

 Soğuk uygulamalar 30 dakikadan fazla sürerse hücre ölümüne neden olur.

 Soğuk uygulamalar vücut ısısını düşürmek amacıyla yapılıyorsa ateş saatte 1°C düşecek şekilde uygulanmalıdır.

 Soğuk uygulamalarda uygulama aralığı 2 saat olmalıdır.

 Soğuk uygulama yapıldıktan sonra hastanın yaşam bulguları 72 saat düzenli takip edilmelidir.

 Soğuk uygulama yapılacak bölgede açık yara varsa asepsi kurallarına göre çalışılmalıdır.

 Soğuk uygulamalarda vücut ısısı 1,5-2 °C birden düşerse uygulamaya ara verilerek bir süre sonra yeniden yapılmalıdır.

3. ASPİRASYON

3.1. ASPİRATÖRÜ HAZIRLAMA

a) Aspiratör: Ürettiği emme (negatif basınç) gücü ile vücut boşluklarındaki istenmeyen sıvı ve partikülleri bir toplama kavanozunda biriktirmek amacıyla, ameliyathaneler, yoğun bakım, acil üniteleri ve klinik alanlarda kullanılan cihazlara aspiratör cihazı adı verilir. Bir aspiratör cihazında üç ana bölüm vardır.

 Elektrikle çalışan motor,

 Sekresyonların toplandığı ölçekli cam kavanoz

 Bağlantı hortumları

Resim 3: Aspiratör cihazı ve bölümleri

Motor bölümü, cihazın çalışmasını sağlar. Bir nevi cihazın kalbidir. Ölçekli cam kavanoz, kavanozun ağzı, hava geçirmeyen özel olarak yapılmış, istenildiğinde çıkarılabilen lastik kapak ile kapalıdır. İçinde hastanın vücut boşluklarında biriken yabancı maddeler toplanır. Bağlantı hortumları, aspirasyon sondası ile hastanın vücut boşluklarında biriken sıvı ve yabancı maddelerin cam kavanoza taşınmasını sağlayan bölümdür.

Uçlarında bulunan metal kısımlar yardımıyla lastik kapağın üzerindeki deliklerden geçerek kavanoz içine girerler. Aspiratör cihazı üzerinde, oluşturulan negatif basıncın düzeyini gösteren manometre bulunmaktadır.

Aspiratörlerde kullanılan çeşitli manometreler mevcuttur. Bunlardan en bildik olanı duvar tipi aspirasyon manometreleridir.

Resim 4: Kapalı devre aspiratör sisteminde negatif basıncı gösteren manometre

Duvar tipi aspiratör manometreleri ameliyat sonrası dönemde, hastaların drenaj sistemlerine bağlanarak düşük vakum uygulamak amacı ile kullanılır. Vakum değeri cihaz üzerindeki bir düğme ile ayarlanmaktadır.

Basıncı mmHg cinsinden gösterir. Portabl aspirasyon cihazı manometreleri ise inch-H₂O cinsinden göstermektedirler. Hastanın yaşına göre önerilen negatif basınç düzeyleri tablo’da sunulmuştur. Tabloyu dikkatle inceleyiniz. Amerikan Kalp Birliği, aspirasyon ünitesinin kateterin ucunda 30 L/dk hava akım ya da kateter klempe edildiğinde 300 mmHg basınç oluşturmasını önermektedir.

Önerilen Negatif Basınç Miktarları

Hasta mmHg

Bebek 60–100

Çocuk 100–120

Erişkin 120–150

Amerikan Kalp Birliği, aspirasyon ünitesinin kateterin ucunda 30 L/dk hava akım ya da kateter klempe edildiğinde 300 mmHg basınç oluşturmasını önermektedir.

b) Aspiratör Çeşitleri

Günümüzde aspiratörlerin çok çeşitli tipleri vardır. Bulundukları ortam şartlarına ve hastanın durumuna göre kullanılan aspiratörleri iki gruba ayırabiliriz.

 Müstakil aspiratörler

 Portatif aspiratörler

 Mobil aspiratörler

 Operasyon aspiratörleri

 Hasta başı aspiratörü

 Ortak kullanılan merkezi aspiratörler

Müstakil Aspiratörler: Adından da anlaşılacağı gibi emiş ve depolama sistemini kendi içinde barındıran, kullanıldığı yere ve duruma göre emiş değerleri ve hacimleri değişen cihazlardır.

Portatif (taşınabilir) Aspiratörler: Hastanın nakli esnasında ve bakımında kullanılmak üzere ambulansta, uçakta ve evlerde kullanılabilecek şekilde tasarlanmış kesintisiz güç kaynağı ile çalışabilen 740 mm Hg vakum gücünde dakikada 10–20 litre kan ya da sıvı emebilen 2 litrelik toplama kavanozuna sahip, oldukça hafif, taşıma kolaylığı veren cihazlardır.

Mobil (Her yöne hareket edebilen) Aspiratörler: Yoğun bakım, acil üniteleri ve hasta başı olarak kullanılmaya imkân tanıyacak şekilde dizayn edilmiş kullanışlı, taşıma kolaylığı verecek şekilde tekerlekli küçük cihazlardır. Genellikle kesintisiz güç kaynakları üzerinden beslenirler. Emiş kapasiteleri 740 mmHg seviyesindedir. Dakikada 30–40 litre sıvı emebilen küçük tek kavanozlu cihazlardır.

Operasyon aspiratörleri: Ameliyathanelerde kullanılan vakum değerleri oldukça yüksek, toplama üniteleri büyük kapasiteli, vakum ayarları ayak pedalları vasıtasıyla hızlı bir şekilde değiştirilebilen, toplama kapları otoklavlanabilen, gerektiğinde tek kullanımlık steril poşet takılabilen cihazlardır. Genellikle kesintisiz güç kaynağı üzerinden çalışan 220 voltluk 180 ile 750 watt aralığında güçlere sahiptirler. Emiş güçleri deniz seviyesinde 740 mmHg seviyesindedir. Dakikada 100 litre sınırında sıvı ya da kan emebilecek şekilde dizayn edilmişlerdir. Bazı modellerinde liposuction (vakum yöntemiyle vücut yağını emme işlemi) uygulamaları için geliştirilmiş, vücuttaki yağ dokusunu emebilecek şekilde dizayn edilmişlerdir.

Hasta başı Aspiratörleri: Yoğun bakım ya da normal hasta başı aspiratörü olarak kullanılan aspiratörler operasyon aspiratörlerine göre nispeten küçük, kullanışlı, hareketli olarak dizayn edilmiş, kapasiteleri normal sınırlarda (40- 50 litre/dakika) bulunan, direk şebeke geriliminden ya da kesintisiz güç kaynaklarından çalışan, genellikle tek kavanozlu toplama kaplarına sahip cihazlardır.

Merkezî Aspiratörler: Büyük hastanelerde mobil ve portatif aspiratörler dışında ameliyathaneler, acil müdahale odaları, yoğun bakım üniteleri ve hasta başında ayrı ayrı aspiratör kullanmak yerine merkezi güçlü bir vakum ünitesinin emiş gücünü steril borular ile hastanenin gerekli odalarına aktarma yoluyla oldukça pratik ve kullanışlı çözüm getirilmiştir. Böylelikle hemen hemen her hasta başında gerektiğinde kullanılmak üzere vakum jakları konarak uygulama kolaylığı sağlanmıştır. Vakum merkezi aspiratörde oldukça yüksek seviyelerdedir. Dakikada 1000 litre seviyesindeki emiş gücü hasta başındaki jaklarda istenilen kapasiteye düşürülmektedir.

Pompa iki adet üç fazlı motorla beslenmekte, acil kullanımlarda her iki motor devreye girmekte, normal kullanımda motorlar periyodik olarak devrede kalarak verimli bir çalışma gerçekleştirilmektedir. Oldukça büyük vakum tank kapasitesi ile de elektrik kesintilerine karşı bir avantaj sağlanmaktadır. Bir aspiratör cihazı vakum/emme gücü veya negatif basınç oluşturarak çalışmaktadır. Bu vakum çeşitli pompa mekanizmaları ile yaratılabilir.

 Günümüzde başlıca üç tip pompa mevcuttur:

 Diyafram veya yağsız pompalar,

 Pistonlar,

 Rotary pompalar.

Resim 5: Merkezi aspiratör pompa ünitesi

Yüksek performansta vakum gücüne sahip bu aspiratörlerin vakum ayarı cihaz üzerinden tek düğme ile yapılmaktadır. Üzerinde bulunan manometre sayesinde vakum seviyesi eş zamanlı olarak takip

edilebilmektedir. Cihazın yanında mutlaka bulaşıcı hastalığı bulunan hastalar için yedek filtre bulunmalıdır.

c) Aspiratörde Aranılan Özellikler

İdeal bir aspiratörden beklenen özellikler şunlardır:

 Cihaz aspirasyon gerektiren tüm cerrahi işlemlerde, ameliyathane, yoğun bakım ve acil servislerde kullanılmaya uygun olmalıdır.

 Ünite, boşaltma sırasında bile kesintisiz çalışacak şekilde 500 ml sıvı aspire edebilecek kapasitede olmalıdır.

 Vakum kaynağı, 25-30 L/dk serbest hava akımı oluşturabilmelidir.

 Aspiratör en azından 8 L/dk sıvı aspire edebilmelidir.

 5-15 saniye içinde maksimum aspirasyon kapasitesine ulaşabilmelidir.

 Maksimum 80-120 mmHg negatif basınç oluşturabilmelidir.

 Cihaz, 220 Volt (±%10) 50 Hz, şebeke elektriği ile çalışmalıdır.

d) Aspiratörü Hazırlarken Yapılması Gerekenler

 Cihazı kullanmadan önce elektrik bağlantısı yapılmalıdır.

 Cihaz kavanozunun temiz olup olmadığı kontrol edilmelidir.

 Cihazın açma kapama düğmesinin çalışıp çalışmadığından, sinyal lambasının yanıp yanmadığından emin olunmalıdır.

 Yüksek basınç hortumunun bir ucu DlSS çıkışına ve diğer ucu 50 psi’lik oksijen desteğine takılmalıdır.

 Oksijeni açılmalıdır.

 Emme hortumunun kavanoz kapağına takılmış ve kapağın kavanoza sıkıca oturmuş olmasına dikkat edilmelidir.

 Büyük ameliyathanelerde kullanılan çok kavanozlu aspiratörlerde genellikle rengi yeşil olan düğmeye basarak emme başlatılmalı ve emme basıncı kontrol edilmelidir.

 Toplama kavanozu kapağına bağlantısı olan hortumların tıkanmaması için kavanozun dik konumda olması sağlanmalıdır.

 Emme hortumunun tıkanması halinde kapaktaki aspiratör şarjını kapatarak akım oluşturulmalıdır.

e) Aspiratör Kullanımında Dikkat Edilecek Noktalar

 Emme hortumunun cihaza takılı olduğuna ve kapağın kavanoza sıkıca oturmuş olmasına dikkat ediniz.

 Açma kapama düğmesine basarak emmeyi başlatınız ve plastik hortumu steril eldivenli elinizle kapatarak monometreyi kontrol ediniz.

 Toplama kavanozunun dik konumda olduğundan emin olunuz.

 Sinyal lambasının yanıp yanmadığını kontrol ediniz.

 Her emme işleminden sonra tüpteki oksijenin tasarrufu için kapatma düğmesine basarak aspiratörü kapatınız.

 Kontamine olan aspirasyon sondası kirli kutusuna atılmalıdır. Kullanım sonrası bağlantı hortumlarının uçları çevreye temas etmeyecek şekilde toplanmalıdır.

f) Toplama Kavanozunun Dezenfeksiyonu

Dezenfeksiyon, hastadan çalışana ve ortamdan hastaya enfeksiyonun geçişini engeller. Aspiratörün kullanımı sonrası aspiratör hortumları dikkatli bir şekilde toplanmalı ve toplama kavanozu çıkarılarak içinde biriken materyal uygun şekilde boşaltılmalıdır. Kavanoz daha sonra dezenfekte edilmelidir. Toplama kavanozunun dezenfeksiyonu yapılırken sırasıyla aşağıdaki işlemler gerçekleştirilir:

 Kullanım sonrası aspiratör kavanozunu su ile çalkalayınız.

 Hortum bağlantısını ve contayı çıkararak kavanozu sabunlu suya batırınız.

 Soğuk suyla durulayınız.

 Kavanozun zarar görüp görmediğini kontrol ediniz ve gerekirse değiştiriniz.

 Yeni bir conta sterilizasyon yapınız.

 Kapak ve kavanozu kullanarak kurumuş parçaları yerlerine takınız.

 Cihazın çalışmasını test ediniz. Emme, yeşil düğmeye basıldığında hortumun ucunda hissedilmelidir.

Hissedilmezse gazın açık olup olmadığına bakınız. Kavanozun kapağını kontrol ediniz, kapak veya conta bozulmuş olabilir.

 Aspirasyon sondası tek kullanımlık değil ise sudan geçirdikten sonra antiseptik suda 20–30 dakika bekletiniz.

g) Aspirasyon Sondaları

Aspirasyon sondası, aspiratör hortumu ile hasta arasında bağlantı sağlayan steril şartlarda kullanılan aspiratör bileşenidir. Çeşitli tipleri mevcutsa da aralarındaki temel fark dizaynları ve yapımında kullanılan materyalden kaynaklanmaktadır. Kullanılan bazı aspirasyon kateterleri:

 Standart üretral kauçuk kateterler

 Whistle tip kateterler

 İpek örgülü kateterler

 Plastik kateterler

 Yankauer-tip kataterler

 Aspirasyon işleminde tercih edilen disposable aspirasyon sondaları erişkinlerde 10-16 F ve uzunluğu en az 55-60 cm olmalıdır.

Sondaların Kullanıldığı Durumlar

Aspirasyon sondaları aspirasyon işleminin gerekli olduğu tüm durumlarda kullanılmakla birlikte spesifik olarak aşağıda verilen işlemlerde kullanılmaktadır.

 Bilinci kapalı ya da açık hastanın ağız boşluğunda biriken sekresyonun temizliğinde,

 Entübasyon uygulanan hastalarda ağız ve tüp içinde biriken sekresyonların temizliğinde,

 Cerrahi sahada mevcut olan kan ve diğer sıvıların sahadan uzaklaştırılmasında,

 Trakeostomize hastalarda trakeal kanülden biriken sekresyonların aspirasyon işlemlerinde kullanılmaktadır.

Aspirasyon Sondalarında Olması Gereken Özellikler

Bir aspirasyon sondası seçilirken kateterin yumuşak ve kolaylıkla eğilip bükülebilen bir tipte olmasına ancak negatif basınç altında kollabe olarak duvarlarının birbirine yapışmamasına dikkat edilmelidir. Aspirasyon sondası doku travmasının azaltılması için fleksibl olmalı, distal ucunda en az iki delik bulunmalı, bu deliklerden bir tanesi yan duvarında olmalıdır.

Resim 4: Sonda uç delikleri

 Aspirasyon sondası kateter medikal dereceli PVC mamul olmalıdır.

 Aspirasyon sondası kateter efektif uzunluğu 50 mm üzerinde olmalıdır.

 Aspirasyon sondasının aspiratöre bağlanan ucu farklı renklerden oluşmalı, bu renkler dünya standartlarına renk kodu sistemine uymalıdır.

 Aspirasyon tüpünün internal çapı 6-8 mm, uzunluğu ise en fazla 45cm olmalıdır.

 Aspirasyon sondası, giriş kolaylığı sağlaması amacıyla buzlandırılmış bir yüzeye sahip olmalıdır.

 Aspirasyon sondasının distal ucu mutlaka açık olmalı, doku travması oluşturmayacak şekilde yuvarlak bir yapıda olmalıdır.

 Genel bir kural olarak seçilen aspirasyon sondası, endotrakeal tüpün iç çapının yarısı kadar olmalıdır.

Tüpün iç çapının 2/3’ünden daha kalın çaplı kateterler (sonda) kullanılmamalıdır.

 Sondalar tek tek paketlenmiş ethylene oksit ile steril edilmiş olmalıdır.

 Erişkinlerin büyük bir kısmında 14 French büyüklüğündeki bir aspirasyon sondası yeterli olur.

 İdeal olan tüm aspirasyon sondalarının bir başparmakla kontrol edilebilen bir kontrol valfinin olmasıdır.

Aspirasyonun aralıklarla yapılmasının istendiği durumlarda, aspiratör ucuna bağlanan kateter aspiratör hortumuna bir Y tüpü ile birleştirilir. Böylece aspirasyon esnasında aspiratörün açma kapama düğmesi kullanılmadan Y tüpünün açık kalan ucuna parmağımızı koyarak aspirasyon işlemini gerçekleştirebiliriz.

Aspiratörün çalışması isteniyorsa Y tüpünün üstündeki parmağın kaldırılması yeterlidir.

h ) Konnektörler

Aspirasyon sondası ile aspirasyon cihazı arasındaki bağlantı sağlayan naylon veya polipropilen olarak üretilen giderek incelen özellikte veya düz konektörlerle sağlanır. Corney aspirasyon konektörü ise metalden yapılmış bir konektördür. Düz kısmındaki cam parça, görsel kontrol olanağı sağlamaktadır. Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda en kısa sürede ve dikkatli bir şekilde aspiratörü hazırlayarak hastaya uygun sondayı seçebileceksiniz.

İşlem Basamakları Öneriler

Anestezi cihazı üzerinde monte edilmiş aspiratörün merkezi

bağlantısını yapınız. Dikkatli olunuz.

Vakumu kontrol ediniz. Bir bardak steril su ile kontrol edebilirsiniz.

Düğmesini açık konuma getiriniz.

Hastanın yaşına ve cinsiyetine uygun sonda seçiniz. Seçtiğiniz sondanın numarasını mutlaka kontrol ediniz.

Sondanın steril ambalajının ağzını açınız. Kullanım anına kadar ambalajından çıkarmayınız.

Steriliteyi bozmadan sondayı aspiratör hortumuna takınız. Kolay ulaşabileceğiniz bir yere koyunuz.

3.2. ORAL (AĞIZ İÇİ) ASPİRASYON

Hastalarda sekresyonların ağız yolundan aspirasyon sondası yardımı ile temizlenmesi işlemine oral aspirasyon denir.

Aspirasyon İşleminde Kullanılan Malzemeler

Kan, mukus, orofarengeal veya gastrik içeriğin larenks ve alt solunum yollarına geçişine aspirasyon, bu sekresyonların aspiratör yardımı ile temizlenmesi işlemine de aspirasyon denir.

Aspirasyonun amacı, ağız içi sekresyonlar ile kusmuk gibi yabancı materyallerden hastanın hava yollarını temizlemektir. Kusmuk, besin parçacıklarından, protein çözücü enzimlerden ve hidroklorik asitten oluşmaktadır. Mide içeriğinin, mideden orofarenkse geri gelmesi (regürjitasyon sonucu) tıkanmaya neden olabilir. Bu karışımdan oluşan kusmuk eğer akciğerlere geçerse, dokular arası sıvı birikimine, pulmoner ödeme ve aynı zamanda alveollerde şiddetli hasara neden olabilir. Bunun sonucunda alveol/ kapiller seviyesinde gaz değişimi bozulur, hipoksemi ve hiperkapni ortaya çıkar. Kusmukla aspire olan hastaların % 60-80’inde bu komplikasyonlar görülmektedir. Ancak uygun acil müdahale ve aspiratörle erken dönemde aspire edilerek bu komplikasyonlar önlenebilir. Ameliyathanelerde acil aspirasyon işleminin gerekli olacağı düşünülerek aspiratör cihazı her zaman hazır bulundurulmalıdır.

Acil durumlarda aspirasyon ekipmanları:

 Çeşitli kalınlıkta sondalar (kateterler),

 Aspirasyon cihazı veya bir vakum pompası,

 Aspirasyon cihazını katetere konnekte etmek için bir konnektör,

 Steril eldivenler.

Aspirasyon Yöntemleri

Günümüzde aspirasyon; kapalı sistem aspirasyon yöntemi, açık sistem aspirasyon yöntemi, olmak üzere iki şekilde gerçekleşmektedir. Literatürde geleneksel yöntem diye adlandırılan açık sistem aspirasyon yöntemi,

trakeostomi ya da endotrakeal tüp takılı olan hastalarda kullanılır. Açık sistem aspirasyon yönteminde aspirasyon işlemi sırasında hasta ventilatörden ayrılır. Vakum sisteminin ucuna yerleştirilen tek kullanımlık steril kateter ile aspirasyon gerçekleştirilir. Aspirasyon sonrasında hasta tekrar ventilatöre bağlanır.

Kapalı yöntem aspirasyon, 24 (yirmi dört) saat süreyle kullanılabilen plastik kılıfla kaplı aspirasyon kateterinin kullanıldığı yöntemdir. Kapalı yöntem aspirasyon çoğunlukla yoğun bakımlarda ve ameliyathanelerde kullanılmaktadır.

Negatif basınç kullanılarak kateter aracılığı ile (endotrakeal tüpün iç çapının yarısı kadar olan kateterler) ağız ve burundan, üst solunum yoluna girilerek solunumu engelleyen hava yolu sekresyonlarının çıkarılması ve temizlenmesi işlemini içeren aspirasyon, klinik alanda orofarengeal-nazofarengeal, orotrakeal- nazotrakeal ve hastada hava yolu aspirasyonu olmak üzere üç şekilde yapılmaktadır.

Oral Aspirasyon Uygulanması Gereken Durumlar Oral aspirasyon aşağıdaki durumlarda yapılır:

 Sekresyonların, mukusun, tıkaç, kan ve pıhtının temizlenmesi gerektiğinde,

 Ventilasyonun düzeltilmesi,

 Ronkuslar ve efektif olmayan öksürük,

 Oksijenasyonun düzeltilmesi,

 Atalektazilerin önlenmesini gerektiren durumlar.

İnspire edilen havayla yabancı materyalin hava yollarına kaçmasına pulmoner aspirasyon denir.

Yabancı cisim aspirasyonlarını 6 (altı) ana başlık altında sıralayabiliriz:

 Mendelson sendromu,

 Yabancı cisim aspirasyonu,

 Bakteriyel pnömoni ve akciğer absesi,

 Lipid pnömonisi,

 Trakeobronşit,

 Suda boğulmalar.

Anestezi uygulamasının indüksiyon döneminde ortaya çıkan iki aspirasyon komplikasyonu vardır. Bu komplikasyonlar aspirasyon pnömonisi ve Mendelson sendromudur.

Mendelson sendromu: Midedeki asit özelliğindeki sıvıların, soluk borularına ve akciğerlere girmesi sonucu meydana gelen akut solunum yetmezliği tablosudur. Nörolojik hastalıklar, genel anestezi, üst abdomen cerrahisi, gastrik retansiyon ve nazogastrik tüp uygulamasına bağlı olarak gelişir. Klinik tablo aspire edilen materyalin pH’sı ve miktarı ile doğru orantılı olarak havayolları iritasyonu, interstisyel ödem ve erişkinin sıkıntılı sendromu şeklinde gelişir. Akciğer dokusunun ileri derecede tahribine yol açar.

Aspirasyon pnömonisi; Ventilatör ilişkili pnömoni yoğun bakım ünitelerinde mekanik ventilasyon uygulanan hastalarda gelişebilecek en ciddi komplikasyondur. Uzamış mekanik ventilasyon, reentübasyon ve hastanın önceden antibiyotik kullanması en önemli risk faktörlerini oluşturmaktadır. Enfekte hastalar imkânlar doğrultusunda izole edilmelidir. Aspirasyon pnömonisi durumunda aseptik aspirasyon tekniği uygulanmalıdır.

Aspirasyon Uygulama Tekniği:

Öncelikle aspirasyonun gerekli olup olmadığı değerlendirilmelidir. Ronkuslar ve efektif olmayan öksürük aspirasyon için endikasyondur.

Bilinçsiz hastalarda işlem öncesi (en az 30 saniye) ve işlem sırasında %100 oksijen verilir.

Hastanın bilinci açıksa işlem açıklanır.

Baş hafif ekstansiyona getirilir. Ucu çok delikli ve künt uçlu aspirasyon kateteri vakum kapalı iken ucu dayanıncaya kadar ağız içine itilir.

 Vakum açılır kateter parmaklar arasında hafif çevrilerek aspirasyon gerçekleştirilir.

 Mümkünse işlem 15 saniyeden fazla sürmemelidir.

 Kardiyak aritminin gözlenmesi durumunda işlem sonlandırılmalı ve hastaya O² verilmelidir.

 Aspirasyon sonrası oksijen verilerek akciğerler şişirilmelidir.

 Solunum sesleri saf ve temiz olarak alınana kadar girişimler tekrarlanır.

 işlem sonrası kullanılan kateter tekniğine uygun bir şekilde atık kutusunda atılmalıdır.

1-İşlem Öncesi O2 uygulanması 2-Ağız İçi Aspirasyon

3-Aspirasyon Uygulanmasında Dikkat Edilecek Noktalar

 Her işlemden önce eller mutlaka yıkanmalıdır.

 İşlem öncesi eldiven giyilmelidir.

 İşlem esnasında aktif olarak kullanılacak ele steril eldiven giyilmeli, maske ve gözlük takılmalıdır.

 Daha önce aspirasyon yapılmış kateterler asla kullanılmamalıdır.

 Kateterler (aspirasyon sondası ) tek kullanımlık olmalıdır.

 Aspirasyon sondası rahat ilerlemiyorsa tıkaç (solunum yolunu kapatan sekresyon) varlığından şüphelenilmelidir.

 ETT (Endotrakeal tüp) değişimi var ise FOB (Fiber optik Bronkoskop) ile değerlendirme yapılmalıdır.

 Öncelikle hastanın aspirasyon gereksinimi olup olmadığına karar verilmelidir.

 İşlem steril tekniğe uygun olarak yapılmalıdır.

 15-30 saniye sürekli aspirasyondan kaçınılmalıdır.

 Hava yolunu daraltıp hastadan daha fazla miktarda oksijenli hava çektiği ve hipoksemi, hipoksi gibi komplikasyonların ortaya çıkışını engellemek için kalın aspirasyon kateteri kullanmaktan kaçınılmalıdır.

 Aspirasyonun aseptik teknikler kullanılarak yapılması gereklidir. Kontamine olmuş malzemelerle yapılan aspirasyonlar enfeksiyona neden olacak, dolayısıyla hastaların hastanede kalış süresini uzatacak ve maliyet artacaktır.

 Ambu kullanmak yerine, hastayı ventilatöre bağlamak tercih ediliyorsa aspirasyon öncesi ve sonrası ventilatördeki oksijen yüzdesinin %100’e çıkarılması gerektiği, tidal volümün de 1-1,5 kat artırılarak hastanın beş dakika bu şekilde solutulması gerektiği unutulmamalıdır.

 Aspirasyon kateterlerinin, solunum yolunda her bir uygulanmasından önce ve sonra, nabız oksimetre sonuçları normal değere ulaşıncaya kadar hasta ventile edilmelidir.

 Aspirasyon sırasında EKG ritmi ve saturasyon gözlenmelidir.

 Aspirasyondan önce hastanın başı sağa veya sola çevrilerek aspirasyon yapılmalıdır.

 Aspirasyon sırasında akciğerlerden aspire edilen havanın aşırıya kaçması durumunda hipoksi, havayolu kollapsı ve sonuçta atelektazi oluşabileceği unutulmamalıdır.

 Bir aspirasyon kateteri, kateterin ucundaki basıncın atmosfer basıncının altına düşürülmesi ile aspirasyon işini gerçekleştirir. Bu sırada akciğerlerdeki basıncın kateterin ucundaki basınç ile eşitleneceğinin bilinmesi unutulmamalıdır.

Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda en kısa sürede, tekniğine uygun olarak hastayı travmatize etmeden aspire edebilirsiniz.

İşlem Basamakları Öneriler

Hastanın başına uygun pozisyon veriniz. Hava yolu açıklığının sağlanmasında etkili olduğunu hatırlayınız.

Steril eldiven giyiniz.

Eldivenli elle tutarak sondayı makineye bağlayınız. Steriliteyi bozmayınız.

Eldivenli elin baş ve işaret parmağı arasında sondayı tuttunuz. Dikkatli olunuz.

Vakumu kapatınız. Dikkatli olunuz.

Sondanın 3-5 cm’lik ucunu hastanın ağız içine sokunuz. Dikkatli olunuz.

Ağız boşluğundaki ve dilaltındaki salgıları 10–15 saniye süre ile hafif hareketlerle döndürerek geri doğru çekiniz.

Hızlı hareket ediniz. Fakat işlemi dokuda travmaya neden olmayacak şekilde gerçekleştiriniz.

Ağız içinde airway varsa onun içindeki salgıları hafif hafif çevirerek geri hareketlerle çekiniz.

Airway’i çıkarmamaya dikkat ediniz.

Gerektiğinde bu işlemi bir iki kez tekrarlayınız. Gereksiz tekrarlardan kaçınınız.

Ağız içinde salgı olup olmadığını gözlemleyiniz. Dikkatli olunuz.

İşlemin yeterli olduğuna karar veriniz. Aspirasyon kavanozunda yabancı materyal olup olmadığına bakınız.

Eller eldivenli iken sondayı çıkarınız. Kendinizi enfeksiyondan koruyunuz.

3.3. NAZAL ASPiRASYON UYGULAMA

Burun boşluğuna girilerek solunum yollarındaki her türlü yabancı cisim ve sekresyonların temizlenmesi amacıyla kullanılan aspirasyon yöntemlerinden biridir.

Burun Boşluğuna Aspirasyon Uygulanması Gereken Durumlar Nazal aspirasyon uygulanması gereken durumlar aşağıda sıralanmıştır:

 Ağızdan aspirasyonun yapılamadığı durumlarda

 Burun içinde aşırı sekresyon varlığında

 Ağzın açılamadığı durumlarda

 Ağız içi operasyonlarda

Burun Boşluğuna Aspirasyon Uygulama Tekniği

 Uygun çaplı steril-disposable aspirasyon sondası seçilir.

 İşlem öncesi (en az 30 saniye) ve işlem sırasında % 100 oksijen verilir.

 Hastanın bilinci açıksa işlem açıklanır.

 Baş hafif ekstansiyona getirilir.

 Kateter, burun deliğinden zorlamadan ilerletilir.

 Eğer bir dirençle karşılaşılırsa sonda geri çekilerek diğer burun deliğinden yeniden itilmeye çalışılır.

Farinksin alt seviyesine ulaştığında boyun fleksiyona getirilirken atlanto-oksipital eklem ekstansiyona getirilir. Bu pozisyon koklama (sniffing) pozisyonu olarak tanımlanır. Larinksle birlikte farinksin aşağı kısmının da açılmasına yardım eder. Böylece kateter larinksten geçer.

 Ucu çok delikli ve künt uçlu aspirasyon katateri vakum kapalı iken öksürük veya bir dirençle karşılaşılana kadar alt solunum yolunda ilerletilir.