2017 D.P.Ü. KÜTAHYA EVLİYA ÇELEBİ EĞİTİM ARAŞTIRMA HASTANESİ SAĞLIK BAKIM HİZMETLERİ MÜDÜRLÜĞÜ

(1)

2017

SİBEL DEMİREL

DPÜ EVLİYA ÇELEBİ EĞİTİM ARAŞTIRMA HASTANESİ SAĞLIK BAKIM HİZMETLERİ MÜDÜRÜ

19.01.2017

D.P.Ü. KÜTAHYA EVLİYA ÇELEBİ EĞİTİM ARAŞTIRMA HASTANESİ

SAĞLIK BAKIM HİZMETLERİ MÜDÜRLÜĞÜ

HEMŞİRELİKTE FARKINDALIK PROJESİ

2017

NUMUNE ALINMASI VE TRANSFERİ REHBERİ

(2)

İçindekiler

1-Biyokimya Laboratuvarı

1.1.Biyokimya Laboratuvarı Testleri Etkileyen Faktörler 1.2.Test Çalışma Zmanaları

1.3.Biyokimya Laboratuvarı Örnek Türleri 1.4.Testler İçin Uygun Tüpler

1.5.Ön Hazırlık Gerektiren Testler 1.6.Örnek Alımı ile İlgili Kurallar

1.7.Kabul ve Red Kriterleri

1.8.Test Listesi , Transfer ve Sonuç Verme Süreleri 2-Mikrobiyoloji Laboratuvarı

2.1.Numunelerin Alınması ve Transferi 2.2.Örnek Kaplarının Etiketlenmesi 2.3.Numune Alımı ile İlgili Özellikler 2.4.Numune Alınması ve Transferi

2.5.Numunelerein Laboratuvara Kabulü ve Ayrıştırılması 2.6.Numune Red Kriterleri

2.7.Test Girişleri

2.8.Testlerin Çalışma Zamanaları ve Sonuç Verme Süreleri 3-Patoloji Laboratuvarı

3.1.İşlem Akışı 3.2.Örnek Türleri

3.3.Numune Kabul Kriterleri 3.4.Numune Test Kriterleri

Standartların Hazırlanmasında Görev Alan Personellerimize Teşekkür Ederiz Hasan SARIDAYI

Mehmet ÖNCEBE Mete Levent YİĞİTER Selahattin TALAN

Laboratuvar Teknisyeni Biyolog

Laboratuvar Teknikeri Laboratuvar Teknisyeni

Değerli Katkılarından Dolayı

Doç. Dr. Aynur GÜLCAN, Yrd. Doç. Dr. Özlem GENÇ, Uzm. Dr. Mehmet Emin DEMİRCİLİ, Uzm. Dr. Çiğdem YILDIRIM’a teşekkür ederiz.

T.C.

İl Sağlık Müdürlüğü

Sağlık Bakanlığı Dumlupınar Üniversitesi Kütahya Evliya Çelebi Eğitim ve Araştırma Hastanesi NUMUNE ALINMASI VE TRANSFERİ REHBERİ

Kod: EY.RH.09 Yayın Tarihi:09.01.2018 Revizyon No: 0 Revizyon Tarih: Sayfa 2 / 28

(3)

1.BİYOKİMYA LABORATUVARI TEST REHBERİ

1.1. GİRİŞ

Tanı ve tedavinin takibinde laboratuvarlar önemli bir yer tutar. Bu nedenle klinikle laboratuvar arasında uyum, işbirliği ve iletişim gereklidir. Test sonuçlarının güvenirliliği sadece laboratuvar çalışmasına bağlı değildir. Numune alımından laboratuvara ulaştırılmasına kadar birçok faktörden etkilenmektedir

Bunlar ;

 Analiz öncesi (Pre-analitik)

 Analiz sırasında (Analitik)

 Analiz sonrası (Post-analitik)

1.2. BİYOKİMYA LABORATUVAR TESTLERİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER a) Postürün Etkisi:

Ayakta duran bir kişide kan hacmi yatan bir kişiye göre 600-700 ml daha azdır. Bu durum kan hacminde % 10 civarında azalmayı gösterir. Gerçek neden kanın proteinsiz sıvısının doku arasına geçmesi olup plazma hacminde önemli farka neden olur. Buna paralel olarak enzimler ve protein hormonlar dahil tüm proteinlerin, proteinlere kısmen bağlı olan kalsiyum, bilirubin ve proteine bağlı ilaçların konsantrasyonları etkilenir.

b) Egzersizin Etkisi:

Egzersizin vücut sıvılarının yapılarına etkisi aktivitenin süresi ve yoğunluğu ile ilgilidir. Egzersiz sonunda kan örneklerinde aspartat aminotransferaz (AST), laktat dehidrogenaz (LDH), kreatin kinaz (CK), üre, kreatinin, transferin sonuçlarında yükselmelerin olduğu, kan glukozunun değişimler gösterdiği, plazma renin aktivitesi, aldosteron, büyüme hormonunun patolojik düzeylere ulaştığı göz önünde bulundurulmalıdır. Egzersizin kan değerlerine etkisi, özellikle düzensiz ve anlık olanları için çok daha önem arz etmektedir (kısa sürede ciddi efor içeren egzersizler). Kan verilmesinden bir gün önce ağır spor, uzun mesafe yürüyüşü veya koşusu yapılmaması önerilmektedir. Egzersiz bazı hormonlarda da değişimlere neden olur. En önemli değişiklik serbest T4 düzeylerinde olur. Serum TSH, T3 ve tiroksin düzeyleri herhangi bir değişim göstermez iken serbest T4 % 35 kadar artar ve 6- 7 gün içinde normale döner.

c) Açlık Durumu:

Açlık, kan şekeri düzeyi ölçümü gibi bazı testler için istenen bir durum olduğu gibi laboratuvar işleminin standardizasyonu ve teknikleri açısından da önemlidir. Bu nedenle numune alımında 10-12 saatlik açlık istenir.

d) Besinlerin Etkisi:

Bazı plazma yapıtaşlarının konsantrasyonu yakın zamanda yenilip içilen besinlerden etkilenir.

Bunların içinde kan glukozu, trigliserit, alkalen fosfataz sayılabilir. Ayrıca serumun lipemik olması ölçümler için kullanılan yöntemleri etkileyebilir. Kahve, çay, kola gibi kafein bulunan içecekler yapıtaşlarının konsantrasyonu üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.

e) Sigara İçme:

İçerdiği nikotinden dolayı sigara birçok testi etkiler. Bunların içinde lipitler, hormonlar, vitamin B12, CEA gibi parametreler sayılabilir.

f) Sirkadiyen Değişim:

Beden sıvılarının çoğu yapıtaşı gün boyu döngüsel değişim gösterir. Bu değişimlere katkıda bulunan başlıca faktörler postür, aktivite, beslenme, stres, gün ışığı, karanlık, uyku ve uyanıklıktır. Bu değişimler oldukça büyük değişikliklere neden olabildiğinden numune alma standardizasyonunun iyi denetlenmesi gerekir. Büyüme hormonu uykuya daldıktan kısa süre sonra yükselir. Oysa bazal plazma insülini, sabah ve akşam daha yüksek düzeydedir. Serum demiri 08.00-14.00 saatleri itibariyle aynı hastanın iki ayrı zamandaki numunesine göre %50 gibi fark gösterebilir. Sabah 06.00 civarında serum kortizol düzeyleri pik yaparken, gece 00.00 de en düşük düzeylere inmektedir.

Ayrıca öğleden sonra yapılan glukoz tolerans testlerinde glukoz değerleri sabah yapılanlara göre biraz daha yüksek çıkar.

(4)

g) Alkol Alımı:

Alkol tüketimi kısa ve uzun süreli etkilere bağlı olarak birçok analit üzerinde değişikliğe neden olabilir. Kısa süreli etki ile alımından 2-4 saat sonra etanol; plazma glukoz düzeylerini azaltır, ürik asit ve laktat düzeylerini artırır. Uzun süreli kullanımda ise GGT, AST ve ALT düzeylerinde artışa neden olur. Ayrıca alkol alışkanlığı olanlarda ortalama eritrosit hacmi (MCV) ‘nde artış olduğu bilinmektedir. Alkol alımından sonra hipertrigliseridemi görülür.

h) İlaç Kullanımı:

İlaçların laboratuvar testlerine hem in vivo hem in vitro etkileri mevcuttur. İlaçlar intramusküler olarak verildiğinde kas irritasyonuna neden olurlar. Bu durum bir kısım enzimlerin artmasına neden olur (kreatinin kinaz, aldolaz ve laktat dehihrogenaz gibi). Diüretik ilaçlar hiponatremiye yol açarlar.

Thiazidler hiperglisemiye neden olabilir. Laboratuar testlerine en önemli etkiyi yapan ilaçlardan biri fenitoindir. Hastada kalsiyum ve fosfor seviyelerini azaltır ve alkalen fosfatazı yükseltir, indirekt bilirubin miktarını düşürür ve GGT aktivitesini yükseltir. Ayrıca serumda T3 ve T4 değerlerini düşürür. Testleri yorumlarken kullanılan ilaçların etkisi mutlaka göz önüne alınmalıdır.

ı) Ateş:

Serum hormon düzeyleri yanı sıra lipidler, kalsiyum düzeyi, ürik asit gibi birçok parametreyi etkiler.

i) Transfüzyon:

Total kan veya plazma transfüzyonu verilen miktara bağlı olarak plazma protein konsantrasyonunu yükseltir. Glukoz çözeltilerinin infüzyonu, plazma fosfat ve potasyum konsantrasyonlarını azaltır.

j) Yaş ve Cinsiyetin Etkisi:

Laboratuar testleri için genel olarak çocuk, adolesan, erişkin ve yaşlılık dönemlerine ait referans değerler vardır. Ancak özellikle yenidoğan dönemine ait çok farklı referans değerler vardır. Örneğin alkalen fosfataz kemik büyümesine paralel olarak pubertede en yüksek değerlere ulaşır. Puberteden sonra aktivite azalır. Kadın ve erkek cinse ait yapısal farklılıklar endokrin testler başta olmak üzere, birçok biyokimyasal ve hematolojik testte referans değerlerin çok değişik olmasına yol açmaktadır.

Örneğin CA-125 menstrual peryotta normalin iki katına çıkabilir.

k) Gebelik:

Tüm laboratuar test sonuçlarının yorumlanmasında dikkate alınmalıdır.

l) Mevsimsel Değişiklikler:

Özellikle yaz ve kış mevsimi arasında bazı laboratuar parametreleri farklılık gösterir. Bunlar arasında D vitamini düzeylerinin yazın daha yüksek olması, trigliserid ve total kolesterol düzeylerinin yazın kışa göre daha düşük olması sayılabilir.

m) Rakım:

Deniz seviyesinden daha yüksek yerlerde yaşamak bazı laboratuar parametrelerini etkiler.

Hemoglobin, hematokrit ve CRP gibi testlerde yükseklik görülür.

(5)

1.3. BİYOKİMYA LABORATUVARI TEST ÇALIŞMA ZAMANLARI BİYOKİMYA

TESTLERİ

ÇALIŞM A ZAMANI

HORMON TESTLERİ

KOAGÜLAS ON TESTLERİ

ÇALIŞMA ZAMANI

İLAÇ SEVİYELERİ

ÇALIŞMA ZAMANI GLUKOZ Her gün TROPONİN Her gün PTZ Her gün *CARBAMAZEP

İN*

H.içi HerGün ÜRE Her gün CK-MB MASS Her gün INR Her gün *FENİTOİN* H.içi HerGün KREATİNİN Her gün BETA - HCG Her gün APTT Her gün *FENOBARBİT

AL*

H.içi HerGün

AST Her gün CEA Her gün FİBRİNOJE

N

Her gün *VALPROİK ASİT

H.içi HerGün ALT Her gün CEA 15-3 Her gün D-DİMER Her gün *DİGOGSİN* H.içi HerGün

GGT Her gün CEA 19-9 Her gün *HOMASİSTEİN

*

H.içi HerGün LDH Her gün CEA 125 Her gün

ALP Her gün ESTRADİOL Her gün TOTAL

BİLURUBİN

Her gün FERRİTİN Her gün DİREK

BİLURUBİN

Her gün FOLAT Her gün

ÜRİK ASİT Her gün TSH Her gün İDRAR ÇALIŞMA ZAMANI

KAN GAZI ÇALIŞMA ZAMANI KALSİYUM Her gün FREE T3 Her gün TAM İDRAR

T.

Her gün KAN GAZI Her gün FOSFOR Her gün FREE T4 Her gün *24 H.

İDRAR*

H.İçiHergü n

AMİLAZ Her gün AFP Her gün

LİPAZ Her gün LH Her gün

T. PROTEİN Her gün FSH Her gün ALBUMİN Her gün İNSÜLİN Her gün CK Her gün KORTİZOL Her gün CK-MB Her gün T.

TESTESTERO N

Her gün

DEMİR Her gün TOTAL PSA Her gün DEMİR

BAĞLAMA

Her gün FREE PSA Her gün T.

KOLESTER OL

Her gün TROGLOBULİ N AB

Her gün

HDL KOLESTER OL

Her gün VİTAMİN D Her gün

LDL KOLESTER OL

Her gün VİTAMİN B12 Her gün

TRİGLİSERİ D

Her gün PROLAKTİN Her gün SODYUM Her gün PROGESTERO

N

Her gün POTASYUM Her gün PTH Her gün KLOR Her gün *C-PEPTİT* Her gün MAGNEZYU

M

Her gün IGE Her gün CRP Her gün

*HBA1C* H.İçi Hergün

NOT: ( *…* ) TEST İSMİNİN BAŞINDA VE SONUNDA YILDIZ OLAN TESTLER SADECE HAFTA İÇİ MESAİ SAATLERİ İÇİNDE ÇALIŞILMAKTADIR.

(6)

1.4. BİYOKİMYA LABORATUVARI ÖRNEK TÜRLERİ

a) SERUM: Test çalışması için gereken miktarda serum elde edebilmek için yeteri kadar kan alındıktan sonra 10-15 dakika oda ısısında pıhtılaşmanın tamamlanması beklenir. Daha sonra santrifüj yapılarak serum elde edilir. Ayrılan serumda hemoliz, fibrin iplikçiği formda fibrin bulunmamasına dikkat edilmelidir.

b) PLAZMA: Test çalışması için gereken miktarda ve tipte ( EDTA’lı, heparinli, sitratlı) plazma elde edebilmek için uygun tüpe, yeteri miktarda kan alındıktan sonra tüp mutlaka 8-10 defa hafifçe alt üst edilerek antikoagülan ile kanın tam olarak karışması sağlanmalıdır. Daha sonra santrifüj ile plazma ayrıldıktan sonra test çalışılabilir.

c) TAM KAN: Test çalışması için gereken miktarda ve tipte (EDTA’lı. Heparinli, sitratlı) tam kan elde edebilmek için uygun tüpe, yeterli miktarda kan alındıktan sonra tüp 8-10 kez hafifçe alt üst edilerek antikoagülan ile kanın tam karışması sağlanmalıdır.

d) BOS: Numune jelsiz tüpe alınmalıdır ağzı kapatılmalıdır.

e) VÜCUT SIVILARI: Numuneler jelsiz düz tüpe alınmalıdır ağzı kapatılmalıdır.

f) İDRAR: Numune idrar kabına alınır.

1.5. TESTLER İÇİN UYGUN TÜPLER (BİYOKİMYA LABORATUVARI)

Kapak Rengi Ek Madde Not

Kırmızı – Kırmızı çizgili

Yok Serum örneği için

Lavanta rengi- Mor EDTA Tam kan için, kalsiyumu bağlar

Yeşil Heparin Trombin aktivasyonunu inh.

Mavi Tamponlanmış sitrat Pıhtılaşma testleri, kalsiyumu bağlar

Siyah Tamponlanmış sitrat Sedimentasyon

Gri Glikoliz inhibitörü Glukoz ölçümü

Sarı ACD RBC Korur

NOT: TÜPLER ASLA ÇALKALANMAMALIDIR.

(7)

1.6. BİYOKİMYA LABORATUVARI ÖN HAZIRLIK GEREKTİREN TESTLER a) KREATİNİN KLİRENSİ

Materyal Alınması: 24 Saatlik İdrar Toplanması Hasta Rehberi’ndeki kurallara uyularak 24 saat boyunca idrar toplanır. Transfer: Hasta temiz pet şişede topladığı idrarın tamamını yanına alarak ve aç olarak hastaneye gelir. Kan alma birimi’nde kanı alındıktan sonra idrarı 1 saat içinde oda sıcaklığında (20-25°C) Biyokimya laboratuvarı’na getirir.

Değerlendirme ve Ret Kriterleri:

Barkodsuz ve kayıt yapılmadan gelen hastanın işlemi yapılmaz.

24 Saatlik İdrar Toplanması Hasta Rehberi’ndeki hazırlık ve kurallara uyulmadan toplanmış numuneler kabul edilmez.

İdrarın tamamı getirilmelidir. Eksik getirilen numuneler kabul edilemez.

Hasta mutlaka aynı gün kanını vermelidir. Kan verilmeden getirilen idrarlar veya idrar toplanmadan alınan kanlar işleme alınmaz.

24 SAATLİK İDRAR TOPLAMA HASTA REHBERİ

(KREATİNİN KLİRENSİ İÇİN): Sabah saat 8.00’de kalkılır ve idrar yapılır. Bu idrar atılır. İkinci seferden itibaren yapılan tüm idrarlar temiz ve kuru bir kaba toplanır. Biriktirme süresince bu kap buzdolabında veya serin bir yerde (kışın balkon gibi) muhafaza edilir. Bütün gün ve gece boyunca yapılan idrarlar bu kaba toplanır. Ertesi sabah yine 8.00’de kalkılır, idrar yapılır ve bu idrar da kaba konarak toplama işlemi tamamlanır. Bu kaptaki idrarın tamamı hastaneye getirilir. Hasta hastaneye gelirken aç olmalıdır.

NOT: İdrarın toplandığı gün boyunca çay ve kahve içilmemelidir. Ayrıca aşırı yorucu işler ve egzersiz yapılmamalıdır. Zorunlu olmadıkça ilaç alınmamalıdır

b) ŞEKER YÜKLEME TESTİ (OGTT)

Materyal Alınması: OGTT Hasta Rehberi’ndeki kurallara uyularak hasta hazırlanır ve kanları alınır. Hastanın hamile olup olmadığı, hamile ise kaç gram glukozla testin yapılacağı hastanın işlem kâğıdına klinisyen doktor tarafından not düşülmelidir.

Transfer: Numunenin bekleme süresinin uzamasıyla kan glukoz düzeyleri düşebildiğinden kan alınır alınmaz (en geç 1 saat içinde) ve oda sıcaklığında (20-25°C) numunelerin Biyokimya laboratuvarı’na kapaklı transfer seti ile ulaştırılması gerekir.

Değerlendirme ve Ret Kriterleri:

Barkodsuz ve girişi yapılmadan gelen hastaların işlemi yapılmaz.

Ön hazırlık ve kurallara dikkat etmeyen hastaların işlemi yapılmaz.

Laboratuvara 1 saat içinde getirilmeyen numuneler kabul edilemez.

HASTALAR İÇİN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR!

 Gelmeden önce kişi kayıt yaptırmış olmalıdır.

 Kan alma birimi’nde önce açlık kanınız alınacaktır.

 Daha sonra laboratuvar teknisyeni/hemşire tarafından hazırlanmış olan suda eritilmiş glukozun tamamını 5 dakika içerisinde içiniz. Bitince saatinize bakıp laboratuvar teknisyeni/hemşireye bildiriniz.

 Kanlar size söylenen zamanlarda alınacaktır.

 Bekleme sırasında çok fazla hareket etmeden oturur vaziyette bekleyiniz.

 Testin uygulanma süresince kesinlikle hiçbir şey yiyip içmeyiniz, sigara içmeyiniz ve size söylenen sürelere uyunuz. Size söylenen sürelerde Kan alma birimi’ne kanınızı veriniz.

(8)

1.7. ÖRNEK ALIMI İLE İLGİLİ KURALLAR a)KAN ALMA

1- Kan alma işleminde görevli sağlık personeli (flebotomist) örnek almadan önce hastanın adını söylemesini isteyerek kimlik doğrulaması yapılmalıdır. Yatan hasta için hasta kimlik bilgileri kimlik tanımlayıcı bileklik ile doğrulanmalıdır.

2- Örnek alınmadan önce hastanın aç olup olmadığını öğrenmelidir.

3- Hastalar rahatça oturtulmalı veya sırtüstü yatırılmalıdır. Örnek alınmadan önce 20 dakika bu pozisyonda olmalıdır.

4- Hastanın kolunu omzundan bileğine kadar düz uzatması sağlanmalıdır.

5- Kolun intravenöz hattının içe kıvrık olmamasına dikkat edilmeli, kol aşırı yaralıysa veya hematom varsa bu koldan kan alınmamalıdır.

6- Mastektomi geçirmiş kadınlarda, memenin alındığı taraftaki koldan kan alınmamalıdır.

7- Venöz kan alma işlemine başlamadan önce hastadan istenmiş olan testler için hangi tüp ve ne kadar numune alınacağı belirlenmeli ve uygun tüpler seçildikten sonra uygun barkod numaraları tüplere yapıştırılmalı ve numuneler belirtilen tüp sıralamasına göre alınmalıdır.

8- Kan alınacak bölgenin çevresi, % 70’lik alkol ile dairesel hareketlerle kan alma bölgesinden dışa doğru temizlenmelidir. Derinin kendi kendine kuruması beklenmelidir.

9- Kan alma bölgesinin 10-15 cm üzerinden turnike uygulanır. Turnikenin uzun süre (>1 dakika) tutulması kanın bileşimini belirgin bir şekilde değiştirir.

10- Vene girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır.

11- Vakumlu kan tüpüne kan almak için, kan alma tüpü adaptörüne iğne vidalanır. Vene girmek için iğne, kan alınacak ven ile hizalanmalı ve deriye yaklaşık 15°’lik açı yapacak şekilde venin içine itilmelidir.

12- İğne yerine yerleştirildikten sonra tüp tıpayı delmek ve vakumu boşaltmak amacıyla (adaptöre doğru) bastırılmalıdır. Kan tüpün içine akmaya başladıktan sonra turnike gevşetilmelidir.

13- Vakum bitinceye kadar tüp doldurulur. Sonra tüp adaptörden çekilir ve yerine başka tüp takılır.

Önce katkı maddesiz (kırmızı kapaklı tüp), sonra katkı maddeli (sırasıyla mavi kapaklı, siyah kapaklı ve sonra mor kapaklı) tüplere kan alınır.

14- Kan alma işlemi tamamlandığında iğne geri çekilir ve sızıntı olmaması için hastaya kuru pamuk verilerek kan alınan bölgeye bastırması ve kolunu yukarıya doğru tutması söylenir.

15- İğneler hiçbir zaman kılıfına geçirilmemeli, ucu bükülmemeli ve (kesici aletler de dahil) sarı renkli, delinmeye dirençli kutulara atılmalıdır.

NUMUNE ALINIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

Serum, çeşitli vücut sıvıları (plevral, perikardiyal, amniyosentez sıvıları gibi) plazma, tam kan, idrar laboratuvarda kullanılan numunelerdir. Numuneleri alırken de dikkat edilmesi gereken kurallara uyulmalıdır.

 Kan numunesi alınan kola takılan turnikenin bir dakikadan fazla kalmaması gerekir. Turnike ile yapılan birkaç dakikalık staz, venöz kanda birçok parametreyi etkiler. Örneğin; ALT, CK, LDH, albumin, bilirubin, kalsiyum % 5- 10 civarında artarken; glukoz, fosfat % 2-5 civarında azalır.

 Mayi, ilaç veya kan verilen koldan numune alınmamalıdır. Zorunlu durumlarda infüzyona 10- 20 dakika ara verildikten sonra numune alınabilir. Bu durumlarda diğer kol tercih nedeni olmalıdır.

 Alınan kanın hemolize olmaması için azami dikkat gereklidir. Hemoliz, serumda potasyum, fosfor, enzimler (LDH, AST) gibi parametrelerin yüksek çıkmasının yanı sıra diğer ölçüm yöntemlerinde de hataya neden olur.

 Kan örneğine eklenen antikoagülan da önemlidir. Kanın ölçülecek parametreye uygun antikoagülanla alınması gereklidir. Listemizde bu durum testlere göre ayrı ayrı belirtilmiştir.

 Hemen çalışılmayacak örneklerin de bekleme süresi ve sıcaklığına dikkat edilmemesi durumunda hatalı sonuçlar verebilir.

(9)

1.8. ÖRNEK ALMA NAKİL VE KABUL-RED KRİTERLERİ RUTİN BİYOKİMYA TETKİKLERİ

Materyal Alınması: 8-12 saatlik açlık kanı alınmalıdır. En ideal olanı 12 saatlik açlıktan sonra alınan

kandır. Sarı kapaklı jelli tüplere kan alınır. Sadece HbA1c için mor kapaklı tüpe (EDTA’lı) kan alınır.

Bunun için hasta ortalama akşam 21.00’dan sonra su hariç hiçbir şey yiyip içmemelidir. Zorunlu olmadıkça ilaç almamalıdır. Sabah yine hiçbir şey yiyip içmeden kan alma işlem gerçekleştirilmelidir.

Hasta kan alımı öncesinde mümkünse 15-20 dakika rahat bir pozisyonda dinlenmelidir.

Transfer: Numuneler en geç 1 saat içinde kapaklı transfer kapları ile oda sıcaklığında (20- 25°C),

laboratuvara ulaştırılmalıdır. Nakil esnasında tüplerin çalkalanmadan ve dik olarak taşınmasına dikkat

edilmelidir. Biyokimya Laboratuvarı tarafından standartları belirlenmiş numune taşıma kapları kullanılmalıdır.

HORMON TETKİKLERİ

Materyal Alınması: Biyokimya tetkikleri için materyal alınmasındaki kurallara aynen uyularak sarı kapaklı jelli tüplere kan alınır.

KOAGÜLASYON TETKİKLERİ (PT, APTT, D-Dimer, Fibrinojen)

Materyal Alınması: Numuneler venöz kandan, genel kan alım tekniklerine uyularak ve mutlaka mavi kapaklı (% 3,2’lik Sodyum sitratlı) tüplere alınır. Tüplerin seviye çizgisine dikkat edilmeli, eksik veya fazla kan alınmamalıdır. Numune alındıktan sonra çalkalanmadan nazikçe birkaç kez altüst edilmelidir.

Transfer: Numuneler mutlaka kapağı kapalı olarak ve çalkalanmadan kapaklı transfer seti ile 1 saat içinde, oda sıcaklığında (20-25°C) laboratuvara ulaştırılmalıdır. Kesinlikle buzdolabına konulmamalıdır.

TAM İDRAR TAHLİLİ (TİT)

Materyal Alınması: Sabah ilk idrarı veya spot idrar (günün herhangi bir saatinde alınan idrar) verilmesi uygundur. Mümkün olduğu kadar sabah ilk idrarı tercih edilmelidir. Çünkü bu idrar mikroskobik analiz ve protein gibi maddeler bakımından daha konsantredir.

Transfer: 30 dk. İçerisinde oda sıcaklığında (20-25°C) laboratuvara ulaştırılması gerekir.

1.9. ÖRNEK KAPLARININ ETİKETLENMESİ

Ayaktan Hasta: Poliklinikte muayenesi tamamlanan hastalar test istemleri burada yapıldıktan sonar

Kan Alma Birimleri’ne başvururlar. Örnek tüpleri ve kaplarının barkodlanması işlemesi Kan Alma Birimi sekreterleri tarafından gerçekleştirilir. Barkotlama işlemi tüpe dikey olarak ve tüp üzerindeki seviye işareti kapatılmadan numune görünecek şekilde yapılmalıdır. İdrar numuneleri için ise idrar kabının hem gövdesine ve hem de kapağına yapılarak hastaya teslim edilir. Hasta numune kaplarını görevli sağlık personele verir. Kan alma işlemini gerçekleştirecek personel tarafından hastanın ismi sorularak etiketler ikinci kez kontrol edilir ve numune alma işlemi tavsiye edilen ve klavuzda yer alan numune alım sıralamasına göre gerçekleştirilir.

(10)

Yatan Hasta: Yataklı servis ve üniteler de barkotlama ve numune alma işlemi sağlık personeli tarafından gerçekleştirilir. Etiketleme işlemi polikliniklerdeki gibi tüm tüplere dikey olarak, tüp üzerindeki işaretli çizgi kapatılmadan, numune görünecek şekilde yapılır. İdrar numuneleri için hem idrar kabı üzerine hem de kapağına etiketleme yapılır. Ardından klavuzda yer alan numune alım sırasına göre numune alma işlemleri gerçekleştirilir.

BİYOKİMYA LABORATUVARI NUMUNE REHBERİ

Aşağıdaki durumlarda, Laboratuvara getirilen örnekle kabul edilmeyerek, red işlemi uygulanır:

 Uygun kap ya da tüpe alınmaması

 Barkodsuz olması veya barkodun uygun yapıştırılmamış olması

 Örnek miktarının az veya çok olması (örneğin, tüplerin işaretli yere kadar doldurulması gereklidir)

 Uygun transport şartlarının sağlanmaması (soğuk zincir, buzlu su, ışıktan koruma gibi)

 Yanlış zamanda alınması

 Yanlış yerde saklanması

 Lipemik olması

 Pıhtılı olması

 Kan gazı örneklerinin hava kabarcığı içermesi

 Laboratuvar rehberinde belirtilen saatler dışında örnek gönderilmesi

 Uygunsuz test istemi

 Örnek türünün belirtilmemesi

 Sonradan eklenen testler

 Gerekli testlerde ön hazırlığın yapılmamış olması

 Hasta bilgisinin örnek bilgisi ile uyumlu olmaması

 Hasta bilgilerinde eksiklik ya da hata

 Hatalı barkod

 Hemolizli numune

 İkterik numune

 Numunenin yanlış yerden alınması

 Kaybolan veya kırılan numune

 Son kullanma tarihi geçmiş tüplere numune alımı

 Hbys (bilgi işlem) kaynaklı hatalar

(11)

TEST LİSTESİ, SAKLAMA, TRANSFER VE SONUÇ VERME SÜRELERİ BİYOKİMYA

TEST NUMUNE

TÜRÜ

NUMUNE KABI NUMUNEALIMKOŞULLARI SAKLAMA KOŞULLARI

SONUÇ VERME SÜRESİ

GLUKOZ Serum Sarı kapaklı

vakumlu jelli tüp

Nunune en az 8-10 saatlik açlık sonrası alınmalıdır

15-25 °C’de 8 saat 2-8

°C’de 72 saat

Her gün 4 saat

ÜRE Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir 2-8 °C’de 7 gün (-15)-(- 25) °C’de 1 yıl

KREATİNİN Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir 2-8 °C’de 7 gün (-15)-(- 25) °C’de 3 ay

AST Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir. Hasta ağır egzersiz yapmamış olmalıdır

15-25 °C’de 24 saat 2-8

°C’de 7 gün

ALT Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir. Hasta ağır egzersiz yapmamış olmalıdır

2-8 °C’de 7 gün (-60)-(- 80) °C’de > 7 gün

GGT Serum Sarı kapaklı

FOSFOR Serum Sarı kapaklı

Her gün 4 saat TOTAL PROTEİN Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir 2-8 °C’de 1 ay (-15)-(- 25) °C’de 6 ay

Her gün 4 saat TOTAL

BİLURUBİN

Serum Sarı kapaklı vakumlu jelli tüp

Açlık tercih edilir Numune ışıktan korunmalıdır.

2-8 °C’de 7 gün (-15)-(- 25) °C’de 6 ay

Her gün 4 saat DİREK

BİLURUBİN

Açlık tercih edilir Numune ışıktan korunmalıdır.

2-8 °C’de 7 gün (-15)-(- 25) °C’de 6 ay

ALP Serum Sarı kapaklı

AMİLAZ Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir 15-25 °C’de 7 gün 2-8

°C’de 1 ay

LİPAZ Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir 2-8 °C’de 1 hafta (-15)- (-25) °C’de 1 yıl

LDH Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir 2-8 °C’de 4 gün -20

°C’de 6 ay

KOLESTEROL

Numune aç olarak alınmalıdır. 2-8 °C’de 7 gün (-15)-(- 25) °C’de 3 ay

Her gün 4 saat HDL

KOLSETEROL

Numune aç olarak alınmalıdır. 2-8 °C’de 7 gün (-60)-(- 80) °C’de 30 gün

Her gün 4 saat LDL

KOLESTEROL

Numune aç olarak alınmalıdır. 2-8 °C’de 7 gün (-60)-(- 80) °C’de 30 gün

Her gün 4 saat TRİGİLİSERİT Serum Sarı kapaklı

Numune en az 12 saat açlık sonrası alınmalıdır

(-15)-(-25) °C’de 3 ay (- 60)-(-80)°C’de birkaç yıl

TOKLUK KAN ŞEKERİ

Yemek yedikten sonraki 2. saatte alınır

15-25 °C’de 8 saat 2-8

°C’de 72 saat

ÜRİK ASİT Serum Sarı kapaklı

ALBUMİN Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir 2-8 °C’de 5 ay (-15)-(- 25) °C’de 4 ay

CK Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir 2-8 °C’de 7 gün (-15)-(- 25) °C’de 4 hafta

CK-MB Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir 2-8 °C’de 7 gün (-15)-(- 25) °C’de 4 hafta

DEMİR Serum Sarı kapaklı

10 saatlik sabah açlığı gereklidir. 2-8 °C’de 8 gün (-15)-(- 25) °C’de 4 hafta

Her gün 4 saat DEMİR

BAĞLAMA(UIBC)

10 saatlik sabah açlığı gereklidir. 2-8 °C’de 8 gün (-15)-(- 25) °C’de 4 hafta

KALSİYUM Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir 2-8 ℃’de 3 hafta (-15)- (-25) °C’de 8 ay

MAGNEZYUM Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir. Mümkünse örnek turnike kullanılmadan veya turnike uzun süre kolda

bekletilmeden alınmalıdır

2-8 °C’de 7 gün (-15)-(- 25) °C’de 1 yıl

SODYUM Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir. 4 saat içinde serum ayrılmış olmalıdır.

2-8 °C’de 7 gün -20

°C’de stabiL

POTASYUM Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir. 4 saat içinde serum ayrılmış olmalıdır

2-8 °C’de 7 gün - 20 °C’de stabiL

KLOR Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir 2-8 °C’de 7 gün - 20 °C’de stabiL

CRP Serum Sarı kapaklı

HBA1C Serum Mor kapaklı

vakumlu EDTA’lı tüp

15-30 °C’de 1 gün 2-8 °C’de 7 gün H. içi Her

gün 08:00 – 17:00

3 saat

(12)

HORMONTESTLERİ

TEST NUMUNE TÜRÜ

NUMUNEKABI NUMUNEALIM KOŞULLARI

SAKLAMA KOŞULLARI

AFP Serum Sarı kapaklı

2-8°C 7 gün, -20°C'de daha uzun

Her gün 4 saat ANTİ TG Serum Sarı kapaklı

2-8 °C'de 3 gün -10°C' de 1 ay

Her gün 4 saat ANTİ TPO Serum Sarı kapaklı

2-8°C'de 3 gün -10°C'de 1 ay

CEA Serum Sarı kapaklı

2-8°C'de 5 gün -20°C'de 3 ay

Her gün 4 saat CEA 15-3 Serum Sarı kapaklı

2-8°C'de 5 gün -20°C'de 3 ay

Her gün 4 saat CEA 19-9 Serum Sarı kapaklı

2-8°C'de 5 gün -20°C'de 3 ay

Her gün 4 saat CEA 125 Serum Sarı kapaklı

2-8°C'de 5 gün -20°C'de 3 ay

Her gün 4 saat C -

PEPTİD

Sabah açlığı olmalı ve serum hemen ayrılmalıdır.

2-8°C'de 2 gün -20°C'de 3 ay

H.İçi Her gün 08:00 - 17:00 arası

4 saat

ESTRADİ OL (E2)

Açlık tercih edilir 2-8°C'de 2 gün, -20°C'de 6 ay

Her gün 4 saat FERRİTİ

N

2-8°C'de 7 gün, -20°C'de 1 yıl

FOLAT Serum Sarı kapaklı

Numune aç olarak alınmalıdır.

Örnek ışıktan korunmalıdır

2-8°C'de 2 gün, -20°C'de 1 ay

LH Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir. 2-8°C'de 14 gün, - 20°C'de 6 ay

FSH Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir. 2-8°C'de 7 gün, -20°C'de 1 yıl

Her gün 4 saat İNSÜLİN Serum Sarı kapaklı

Klinisyen isteğine göre açlık veya toklukta alınır.

-10°C'de 7 gün Her gün 4 saat KORTİZO

L

Numune aç olarak alınmalıdır.

Numune diurnal varyasyonu nedeniyle 8:00-10:00 veya 16:00- 18:00 saatleri arasında alınmalıdır ve tüp üzerine numune alım zamanı yazılmalıdır

2-8°C'de 14 gün, - 20°C'de 1 ay

PARATH ORMON (PTH)

Açlık tercih edilir. 2-8°C'de 2 gün, -10°C'de 6 ay

PROGEST ERON

Jelli tüple uzun süre bekletilmemelidir

2-8°C'de 5 gün, -20°C'de 6 ay

Her gün 4 saat PROLAK

TİN

Numune hasta sabah uyandıktan 3-4 saat sonra, açlıkta ve 10 dk

dinlendirildikten sonra alınmalıdır

2-8°C'de 5 gün, -20°C'de 6 ay

TOTAL PSA

Açlık tercih edilir. Yakın zamanda biyopsi alınmamış ve rektal tuşe yapılmamış olmalıdır

2-8°C'de 1 gün, -20°C'de daha uzun

FREE PSA Serum Sarı kapaklı vakumlu jelli tüp

Açlık tercih edilir. Yakın zamanda biyopsi alınmamış ve rektal tuşe yapılmamış olmalıdır

2-8°C'de 5 gün, -20°C'de 6 ay

TSH Serum Sarı kapaklı

Açlık tercih edilir. 2-8°C'de7 gün, -20°C'de 6 ay

Her gün 4 saat FREE T3 Serum Sarı kapaklı

Her gün 4 saat FREE T4 Serum Sarı kapaklı

TESTEST ERON

Steroid, tiroid, ACTH, Estradiol veya Gonadotropin ilaç kullanımı klinisyen tarafından değerlendirilmiş olmalıdır.

2-8°C'de7 gün, -10°C'de 6 ay

VİTAMİN B 12

10 saatlik sabah açlığı gereklidir.

Numune karanlık ortamda gönderilmelidir

2-8°C'de 7gün -20°C'de daha uzun

VİTAMİN D

Numune ışıktan korunmalıdır. -20°C'de uzun süre saklanabilir.

B-HCG Serum Sarı kapaklı

2-8°C'de 3 gün, -20°C'de 1 yıl

Her gün 4 saat TROPONİ

N I

2-8°C'de3 gün, -20°C'de 1 ay

Her gün 4 saat CK-MB

MASS

2-8°C'de3 gün, -20°C'de 1 ay

(13)

İDRARBİYOKİMYA

NUMUNE KABI

NUMUNEALIMKOŞULLARI SAKLAMA KOŞULLARI

AMİLAZ İdrar İdrar

kabı - tüpü

Spot(tercihen 2 saatlik açlık sonrası ) veya 24 saatlik idrar tercih edilir.

15-25 °C’de 2 gün 2-8 °C’de 10 gün

H.İçi Her gün 08:00 -17:00 arası

4 saat

FOSFOR İdrar İdrar

Spot veya 24 saatlik idrar tercih edilir. Asit üzerine toplama yapılmalıdır.

2-8 °C’de 6 ay (asitleştirildiğinde)

4 saat

KALSİYU M

İdrar İdrar

Spot veya 24 saatlik idrar tercih edilir. Asit üzerine toplama yapılmalıdır. Spot idrarda istendiğinde kreatinin istemi de

yapılmalıdır.

2-8 ℃’de 4 gün (- 15)-(-25) °C’de 3 hafta

4 saat

KREATİNİ N

24 saatlik idrar tercih edilir. İdrar toplama süresi boyunca aşırı soğuğa maruz kalma veya ağır egzersiz gibi durumlarda

2-8 °C’de 6 gün (- 15)-(-25) °C’de 6 ay

4 saat

MAGNEZ YUM

Spot veya 24 saatlik idrar tercih edilir 2-8 °C’de 3 ay (- 15)-(-25) °C'de 1 yıl

4 saat

MİKROAL BUMİN (MA)

Spot veya 24 saatlik idrar tercih edilir. Spot idrarda istendiğinde kreatinin istemi de yapılmalıdır

2-8 °C’de 1 ay (- 15)-(-25) °C'de 6 ay

4 saat

MİKRO TOTAL PROTEİN(

MTP)

Spot veya 24 saatlik idrar tercih edilir. 2-8 °C’de 7 gün (- 15)-(-25) °C’de 1 ay

H.İçi Her gün 08:00-17:00 arası

4 saat

SODYUM İdrar İdrar

24 saatlik idrar tercih edilir 2-8 °C’de 7 gün -20

°C’de stabil

4 saat

POTASYU M

°C’de stabil

4 saat

KLOR İdrar İdrar

°C’de stabil

4 saat

BOSBİYOKİMYA

NUMUNE KABI SAKLAMA

KOŞULLARI

SONUÇ VERME SÜRESİ GLUKOZ BOS Kırmızı kapaklı kuru tüp (jelsiz) Analiz hemen yapılmayacaksa BOS santrifüj

edildikten sonra +4 C°' de saklanmaktadır

4 saat

BOS PROTEİN (MTP)

BOS Kırmızı kapaklı kuru tüp (jelsiz) Analiz hemen yapılmayacaksa BOS santrifüj edildikten sonra +4 C°' de saklanmaktadır

4 saat

LDH BOS Kırmızı kapaklı kuru tüp (jelsiz) Analiz hemen yapılmayacaksa BOS santrifüj edildikten sonra +4 C°' de saklanmaktadır

4 saat

SODYUM BOS Kırmızı kapaklı kuru tüp (jelsiz) Analiz hemen yapılmayacaksa BOS santrifüj edildikten sonra +4 C°' de saklanmaktadır

4 saat

POTASYUM BOS Kırmızı kapaklı kuru tüp (jelsiz) Analiz hemen yapılmayacaksa BOS santrifüj edildikten sonra +4 C°' de saklanmaktadır

4 saat

KLOR BOS Kırmızı kapaklı kuru tüp (jelsiz) Analiz hemen yapılmayacaksa BOS santrifüj edildikten sonra +4 C°' de saklanmaktadır

4 saat

(14)

MAYİ BİYOKİMYA

NUMUNE KABI SAKLAMA KOŞULLARI

ÇALIŞMAZAMANI SONUÇ VERME SÜRESİ GLUKO

Z

MAYİ Kırmızı kapaklı kuru tüp (jelsiz)

15-25 °C’de 8 saat 2-8 °C’de 72 saat

H.İçi Her gün 08:00 -17:00 arası 4 saat TOTAL

PROTEİ N

2-8 °C’de 1 ay (-15)-(-25)

°C’de 6 ay

H.İçi Her gün 08:00 -17:00 arası 4 saat

LDH MAYİ Kırmızı kapaklı

kuru tüp (jelsiz)

2-8 °C’de 1 ay (-15)-(-25)

°C’de 6 ay

H.İçi Her gün 08:00 -17:00 arası 4 saat SODYU

M

2-8 °C’de 7 gün -20

°C’de stabil

H.İçi Her gün 08:00 -17:00 arası 4 saat POTASY

UM

2-8 °C’de 7 gün -20

°C’de stabil

KLOR MAYİ Kırmızı kapaklı

2-8 °C’de 7 gün -20

°C’de stabil

H.İçi Her gün 08:00 -17:00 arası 4 saat KREATİ

NİN

2-8 °C’de 7 gün (-15)-(-25)

°C’de 3 ay

H.İçi Her gün 08:00 -17:00 arası 4 saat ALBUMİ

N

2-8 °C’de 5 ay (-15)-(-25)

°C’de 4 ay

H.İçi Her gün 08:00-17: 00 arası 4 saat AMİLAZ MAYİ Kırmızı kapaklı

15-25 °C’de 7 gün 2-8 °C’de 1 ay

H.İçi Her gün 08:00-17:00 arası 4 saat

ÜRE MAYİ Kırmızı kapaklı

2-8 °C’de 7 gün (-15)-(-25)

°C’de 1 yıl

KOAGÜLASYON TESTLERI

TEST NUMUNETÜRÜ NUMUNE KABI SAKLAMA

KOŞULLARI

SONUÇ VERME SÜRESİ PT , INR

(PROTROMBİN ZAMANI)

Plazma Mavi kapaklı vakumlu sitratlı tüp

15-25 °C’de 2 gün 2-8 °C’de 10 gün

APTT (AKTİVE PARSİYEL

TROMBOPLASTİN ZAMANI )

Plazma Mavi kapaklı vakumlu

sitratlı tüp

Oda sıcaklığında 4 saat -20

°C 2 hafta , -70 °C’de 6 ay

FİBRİNOJEN ^Plazma Mavi kapaklı vakumlu sitratlı tüp

Oda sıcaklığında 2 saat 2- 8°C 4 saat, -20°C 2 ay -70°C 6 ay

D-DİMER ^Plazma Mavi kapaklı vakumlu sitratlı tüp

Oda sıcaklığında 4 saat -20

°C 2 hafta , -70°C’de 6 ay

***NOT:ACİLOLANTESTLERİNSÜRELERİFARKLIDIRVEAŞAĞIDABELİRTİLMİŞTİR.

***VERİLENSÜRELERİNTAMAMI,NUMUNELABORATUVARTARAFINDANKABUL EDİLDİKTENSONRA BAŞLAR.

BİYOKİMYA : 1SAAT CK-MB : 1SAAT TROPONİNI : 1SAAT KOGULASYON : 45DK.

TAMİDRARTAHLİLİ(TİT) : 30DK.

KANGAZI : 15DK.