Doç. Dr. Hamza ATEġ Doç. Dr. H. Emre BAĞCE Yrd. Doç. Dr. Mustafa Lütfi ġEN
Bu çalıĢma, Avrupa Konseyi ve
BaĢbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu tarafından yürütülen
“Türkiye’de Yolsuzluğun Önlenmesi için Etik Projesi” çerçevesinde
gerçekleĢtirilen 10 akademik
araĢtırmadan birisidir.
Tapu ve Kadastro Genel Müdürü Sayın Mehmet Zeki Adlı ve Ġç Denetim Birimi
BaĢkanı Sayın Yener KarataĢ olmak üzere Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü
yöneticilerine,
Anketlerin uygulandığı illerde bulunan Tapu ve Kadastro Bölge Müdürlerine, tapu sicil
müdürleri ve çalıĢanlarına, Emlak Odaları yöneticilerine Ģükranlarımızı sunarız.
Tapu hizmetlerinin sunulması esnasında
karĢılaĢılan etik dıĢı davranıĢların ve çözüm önerilerinin ortaya konulması.
Bu süreçte yer alan dört temel aktör olan
1. Merkez teĢkilatı, 2. TaĢra teĢkilatı,
3. Örgütsüz vatandaĢlar ve
4. Kurum ile vatandaĢ arasında aracılık rolü oynayan ve bu iĢten para kazanan kesimler (emlakçı, iĢ
takipçisi, müteahhit vb.)
bir bütün olarak araĢtırmada yerini almıĢtır.
Bu çalıĢma bir alan araĢtırmasıdır.
Veriler mülakat ve anket
yöntemleriyle toplanmıĢtır.
TKGM üst düzey yöneticileri
Anket uygulanan müdürlüklerdeki tapu sicil müdürleri ve bazı
çalıĢanlar
Emlakçılar
ÇalıĢanlar (468 adet) ve hizmetten yararlananlarla (338 adet) ayrı ayrı anket yapılmıĢtır.
Anket Ekim-Kasım 2008 tarihinde ülke
genelindeki farklılıkları dikkate alacak Ģekilde 10 ilde (Kocaeli, Yalova, Ġstanbul, Ankara, Erzurum, Samsun, Antalya, Ġzmir, Manisa ve Konya) ve 40 tapu sicil müdürlüğünde uygulanmıĢtır.
Anket uygulanan iller ve tapu sicil müdürlükleri, TKGM yetkilileri ile ortak bir çalıĢma sonucu
belirlenmiĢtir.
Kurum Tanıtımı
AraĢtırma Yöntemi
Örneklem Profili
ÇalıĢanların Mesleklerine BakıĢı
Mevcut Duruma ĠliĢkin Gözlemler
Kurumun Ġmajı
Etik Algılar
Etik DıĢı DavranıĢların Yaygınlığı
Etik DıĢı DavranıĢlar KarĢısındaki Tutum
Etik DıĢı DavranıĢların Nedenleri
TKGM’nin Etik DıĢı DavranıĢları Önleme Yönündeki Çabaları
Sonuç ve Çözüm Önerileri
Bazı çalıĢanların “hayır” yanıtını iĢaretlemekle yetinmeyip, anket formuna “kesinlikle”, “asla”,
“hiç bir zaman”, “kimseye tavsiye etmem” gibi ifadeler eklemeleri, memnuniyetsizliklerinin üst düzeyde olduğunu göstermektedir.
ÇalıĢanlardan bazıları çocuklarını çalıĢtıkları tapu dairesine getirmediklerini, bazıları da çocuklarına tapu memuru olmamaları
konusunda vasiyette bulunduklarını ifade etmiĢlerdir.
Ücretlerin ve diğer mali hakların düĢük olması
ĠĢ yükünün fazla, çalıĢanların niteliksiz olması
Hükümetlerin kuruma, kurumun da çalıĢanına sahip çıkmaması
ÇalıĢanların sorumluluğunun emeklilik ve ölümden sonra da devam etmesi ve
mirasçılarına kadar uzanması (hazine sorumluluğu)
Kurumun ve çalıĢanların imajının toplum nezdinde olumsuz olması
ÇalıĢanların %36’sı rehberlik ve danıĢma hizmetlerini yetersiz ve çok yetersiz
görmektedir.
ÇalıĢanların %47,1’i bilgilendirme araçlarını yeterli, %22,4’ü yetersiz bulmaktadır.
Müdürlüklerinde hiçbir bilgilendirme aracı
bulunmadığını belirtenlerin oranı ise %9’dur.
Müdürlüklerde bilgilendirme panolarına, kapılara ve duvarlara asılmıĢ ve iĢlemlerle ilgili açıklayıcı bilgiler içeren bazı yazıcı çıktıları vardır, ancak bunlar hem yetersizdir, hem de vatandaĢın
dikkatini çekmekten oldukça uzaktır.
Bazı müdürlüklerde, kurumların giriĢlerinde danıĢma birimi bulunmaktadır. Ancak bu
birimlerin yetersiz olduğu, bu nedenle ziyaret edilen müdürlüklerin hepsinde, vatandaĢların,
çok basit konularda bile, danıĢmak amacıyla tapu sicil müdürlerinin kapısını çaldığı görülmüĢtür.
Tapu sicil müdürlüklerinin hizmet verdiği mekanların büyük bir kısmı hizmete
elveriĢsizdir.
ArĢivler için yeterli alan bulunmamaktadır.
Hizmet alan vatandaĢlar için uygun büyüklük ve kalitede yer ayrılamamaktadır.
ÇalıĢma ortamlarının tefriĢi ve düzeni farklılık göstermekte ve kurumsal kimliği
yansıtmaktan hayli uzak görünmektedir.
Toner, kâğıt vb. sarf malzemelerinin temininde, elektronik araç-gereçlerin bakım ve onarımında, bazı faturaların ödenmesinde müdürlükler sıkıntı yaĢamaktadır.
Bazı müdürlüklerde, sarf malzemeleri aracılar ve emlakçılar tarafından sağlanmaktadır.
Bu durum, kurumun ve çalıĢanların vatandaĢ
karĢısındaki saygınlığını düĢüren bir faktördür ve söz konusu imkânları sağlayanların kendilerine ayrıcalıklı davranılmasını talep etmelerine kapı aralayan bir ortam oluĢturmaktadır.
2009 yılından itibaren söz konusu harcamalar için döner sermayeden ödenek aktarılacağı, böylece tapu sicil müdürlüklerinin kendi
ihtiyaçlarını yerel olarak temin edebilecekleri ifade edilmiĢtir.
Tapu sicil müdürlüklerinde çalıĢanlar
tarafından önemle vurgulanan hususlardan birisi de yemek, servis ve lojman gibi
imkânların yetersizliğidir.
Tapu sicil müdürlüklerinde torpil yaptırmadan veya görevlilere herhangi bir menfaat sağlamadan iĢ yaptırmak mümkün müdür?
Tapu müdürlüklerinde yolsuzluk ve rüĢvet ne derece yaygındır?
ÇalıĢanlara ve üst düzey yöneticilerin bir kısmına göre,
merkez-taĢra iliĢkilerinde iletiĢim sorunları yaĢanmaktadır.
Üst yöneticiler, vatandaĢların, savcıların ve polisin nezdinde kurum imajının olumsuz olduğunu, medyanın da kuruma yönelik olumsuz imajın yaygınlaĢtırılmasında rolü
bulunduğunu düĢünmektedir.
Kamuoyu nezdindeki olumsuz imajının düzeltilmesinde halkla iliĢkiler çalıĢmalarının eksikliği nedeniyle kurumun çabaları yetersiz kalmaktadır.
Tapu sicil müdürlüklerindeki etik dıĢı davranıĢlar, geçmiĢ dönemlere göre önemli ölçüde azalma göstermektedir.
Yolsuzluklara karĢı yapılan operasyonlar ile kurum
yönetiminin aldığı tedbirler bu geliĢmeye katkı sağlamaktadır.
Tanıdıkların ve diğer yakınların tapu iĢlemlerini daha hızlı yapmak-hizmet kayırmacılığı (%21,8),
Kurumda iĢ yaptıran vatandaĢlardan gelen hediyeleri kabul etmek (%14,1),
VatandaĢların iĢ sonunda kendi istekleri ile verdikleri bahĢiĢleri kabul etmek (%12,1),
ĠĢ sahibi tarafından menfaat vaat edildiği takdirde, mesai saati içerisinde yapılması gereken bir iĢi, mesai sonrası fazla
çalıĢarak bitirmek (%3,7).
Memurların, vatandaĢların iĢlerini yapma karĢılığında menfaat talep etmesi (%1,3),
Mevzuata uygun yapılan iĢlemlerle ilgili bahĢiĢ veya hediye kabul etme
Akraba, eĢ, dost, hemĢehri, siyasal görüĢ vb.
bir nedenle ayrımcılık veya kayırmacılık yapma
Kâğıt, toner, kalem vb. sarf malzemelerinin iĢ takipçilerince temin edilmesi.
Bilerek ve isteyerek memurların mevzuata aykırı Ģekilde tapu iĢlemleri yapması
Hizmetten yararlananlara kötü davranma
VatandaĢları yanlıĢ yönlendirerek iĢlemlerin sürüncemede bırakılması
Etik dıĢı davranıĢla karĢılaĢan vatandaĢların yarısına yakını (%46,2) müdüre Ģikâyet etme eğilimindedir.
VatandaĢların yaklaĢık üçte birinin (%33,8), böyle bir durum karĢısında tepkisiz kalacağını dile getirmeleri ise kayda değer bir husustur.
VatandaĢların yarısından fazlası, menfaat taleplerine karĢı Ģikâyetin kısmen veya çok etkili olacağını, çünkü yöneticilerin bu konuda hassas olduğuna ve tepkiden korkacaklarına inanmaktadırlar. VatandaĢların dörtte biri ise, yöneticilere yapılacak Ģikâyetin etkili
olmayacağını, çünkü yöneticilerin haberi olmadan alttakilerin bir Ģey yapamayacağı ve amirlerin
memurlarını korudukları kanaatindedir.
TKGM üst yöneticilerine göre, tapu hizmetlerinde, yolsuzluk ve diğer etik dıĢı davranıĢların
azaltılmasının önemli araçlarından birisi, etkin bir denetimdir.
Üst düzey yöneticilere göre, kurum, tüm Ģikâyetlerin üzerine kararlılıkla gitmektedir. Ancak, etik dıĢı
uygulamaların ortaya çıkmaması konusunda, personel dayanıĢma duygusu içerisinde hataları örtme
eğilimiyle hareket etmektedir.
TKGM’nin aldığı önlemler ile polisin düzenlediği operasyonlar sonrasında, tarafların etik dıĢı
davranıĢlarla ilgili görüĢmeleri kurum dıĢına kaymıĢtır, bu nedenle rüĢvet ve yolsuzlukları iĢyerinde tespit etmek giderek zorlaĢmaktadır.
BaĢka kurumlara göre, tapuda çalıĢanların sosyal ve mali haklarının az olması (%83,1),
ĠĢ yükünün fazlalığı (%81),
ÇalıĢanların maaĢlarının düĢüklüğü ve yeterli mesai ücreti almadan fazla çalıĢmaları (%78),
VatandaĢların iĢlerini bir an önce yaptırmak istemeleri, sıralarını beklememeleri (%76,1),
Memurların, sorumluluğu fazla olan iĢlerin altına imza atmaları (%73,1).
Kurumun kamuoyundaki olumsuz imajının, herkesi bu yönde hareket etmeye teĢvik etmesi (%68,8)
Gayrimenkulün Rant Aracı Olarak Görülmesi
Kurumsal Yapı ve Mevzuattaki Yetersizlikler
Sorunlu ve Disiplinsiz PaydaĢlar: Emlakçı ve Aracılar
◦ Emlakçılık mesleğinin altyapısı sağlıklı olarak oluĢturulmamıĢtır.
◦ Aracılık hizmetleri, büyük çoğunluğu meslek eğitimi almamıĢ, etik anlayıĢı ve meslek disiplini bulunmayan aracı ve emlakçılar tarafından yerine getirilmektedir.
◦ Emlakçı ve aracılar, siyasilerden ciddi destek gören çok etkin ve güçlü bir baskı grubudur.
◦ Emlakçı ve aracılar, halka kurumun imajını olumsuz olarak
yansıtmakta, tapu iĢlemlerini vatandaĢın nazarında zor göstermek suretiyle, aracılıktan rant sağlamaktadır.
Sorunlu ve Disiplinsiz PaydaĢlar: Emlakçı ve Aracılar
◦ Bazı emlakçılar, müdüre ve personele rüĢvet verecekleri, yemek yedirecekleri gibi gerekçelerle vatandaĢtan gereğinden fazla para almaktadır.
◦ Bazı emlakçılar tapu görevlilerini maaĢa bağlamaktadır.
◦ Bazı emlakçılar vatandaĢlara tapuda düĢük beyanda bulunmayı tavsiye etmektedir.
◦ Tapu hizmetlerinde aracılık iĢlevini gören kimselerin (emlakçı, iĢ takipçisi vb.) kayıt altına alınması gerekmektedir.
◦ Bunun çözümü olarak halen TBMM’de bulunan emlak müĢavirliği yasa tasarısının acilen meclisten geçmesi önerilmektedir.
Personelin mesleklerine bakıĢlarını değiĢtirecek, kurumsal bağlılıklarını güçlendirecek, sahipsizlik hislerinin
giderilmesini sağlayacak ve moral ve motivasyonlarını artıracak önlemlere ihtiyaç bulunmaktadır.
Adil ve yeterli bir ücret rejimi kurulmalıdır.
Personele, verdiği emek ve üstlendiği sorumlulukla orantılı maaĢ ödenmelidir.
MaaĢların belirlenmesinde hem kurum içi, hem de kurumlar arası dengeler gözetilmelidir.
ÇalıĢanlara döner sermayeden pay ödenmelidir. Son
düzenleme yetersizdir. Tapu sicil müdürlüklerinde görev yapan personele yaptığı iĢlem baĢına döner sermayeden pay ödenmelidir.
TKGM’nin idari ve mali anlamda özerk bir
“hizmet yerinden yönetim kuruluĢu” olarak örgütlenmesi tartıĢılmalıdır.
Mevcut yapının korunması durumunda ise,
özellikle sarf malzemelerinin temini ve küçük bakım ve onarımların yapılması konusunda bölge müdürlüklerine ve tapu sicil
müdürlüklerine daha fazla yetki ve
sorumluluk devredilmesi, tapu hizmetlerinde hız ve verimliliği artıracaktır.
Kurumun örgüt ve personel yapısının iyileĢtirilmesi amacıyla norm kadro çalıĢması yapılmalıdır.
VatandaĢların mağdur olmaması için gerekli tedbirler alınmak Ģartıyla, her ilçede tapu müdürlüğü kurulması zorunluluğu kaldırılabilir.
Hukuk ve yönetim eğitimi almıĢ üniversite mezunlarının hizmete alınabilmesi sağlanmalıdır.
Tapu kadastro eğitimi veren eğitim kurumları gözden
geçirilmelidir. TKGM’nin çabaları sonucunda Tapu Kadastro
Meslek Yüksekokulu’nun 4 yıllık Yüksek Okul haline getirilmesi sevindirici bir geliĢmedir.
Tapu memurluğu kariyer mesleği haline getirilerek “tapu uzman yardımcılığı” ve “tapu uzmanı” kadroları ihdas edilebilir.
Personele yönetim ahlakı ve etik değerler eğitimi verilmelidir.
Etik konuları, hizmet içi eğitim programlarının ağırlıklı bir boyutu haline gelmelidir.
Özellikle, tapu sicil müdürlüklerinde müdürün rolünün çok önemli olması dolayısıyla, müdürlerin seçimi, eğitimi ve etik değerlerle donatılmasına azami gayret gösterilmesi
gerekmektedir.
Sadece memurlara değil, tüm topluma yönelik bir ahlaki
bilinçlenme kampanyası baĢlatılması yerinde olacaktır. Hatta, vatandaĢlardan kaynaklanan sorunları gidermek ve vatandaĢları etik davranıĢlar konusunda bilinçlendirmek amacıyla
anaokulundan itibaren etikle ilgili konularda etkili bir eğitim verilmesi gerekmektedir. Çünkü etik dıĢı davranıĢların arz ve talep boyutlarının birbirinden ayrılması mümkün değildir.
Medya, vatandaĢlar ve diğer kurumlar nezdinde TKGM’nin imajının olumlu yönde geliĢtirilmesi, kurumun temel önceliklerinden olmalıdır.
TKGM, etiğe dayalı olarak oluĢturacağı örgüt
kültürünü, belli dönemlerde örgüt dıĢarısındakilerle ve özellikle hizmetlerinden yararlanan
vatandaĢlarla paylaĢmalıdır.
Emlakçılık mesleğinin kayıt ve disiplin altına alınmasını, görev ve sorumluluklarının standarda kavuĢturulmasını ve emlakçılık mesleğini belirli sertifikaları almıĢ eğitimli ve bilgili kiĢilerin yapmasını öngören ve TBMM
gündeminde bulunan Emlak MüĢavirliği Yasa Taslağı’nın yasalaĢtırılması gerekmektedir.
Tapu sicil müdürlüklerinde iĢ yükünü azaltma ve tapu hizmetlerinde sorumluluğu paylaĢtırmanın etkili
yöntemlerinden birisi, tapu hizmetlerinde aracılık
müessesesini resmileĢtirerek, yeminli mali müĢavirlik uygulamasına benzer, yeminli emlak müĢavirliği
sisteminin kurulması olabilir.
Tapu mevzuatı yeni ihtiyaçlar doğrultusunda güncellenmelidir.
“Mesleki sigorta” uygulaması gündeme
getirilebilir. Bu uygulama ile çalıĢanların ağır sorumluluktan kaynaklanan iĢ “stres”leri
azaltılabileceği gibi, hazinenin üstleneceği sorumluluk da ortadan kaldırılabilir. Bununla
birlikte, böyle bir düzenlemenin, sorumluluktan kurtulan çalıĢanları yetkilerini kötüye kullanmaya teĢvik edebileceği ve “çarpıtıcı” rüĢvet
uygulamasına kapı aralayabileceği de dikkatten uzak tutulmamalıdır.
Tapu hizmetlerinde otomasyonu sağlayan ve
memurların insiyatifini azaltan TAKBĠS gibi çeĢitli programların, tüm tapu sicil müdürlüklerine
yaygınlaĢtırılması gerekmektedir.
Noterlerin verdikleri vekâletnamelerin on-line ortama taĢınması ve bunların TAKBĠS sistemi ile uyumlu hale getirilmesi, nüfus cüzdanlarının çipli olması gibi
uygulamalar, çeĢitli vekâletname ve kimlik yolsuzluklarını önleyecektir.
Adalet, ĠçiĢleri, Maliye Bakanlıkları, belediyeler, noterler, icra daireleri ve nüfus daireleri ile Tapu
Kadastro Genel Müdürlüğü arasında etkili ve verimli bir “veri paylaĢım sistemi”nin geliĢtirilmesi, kurum üzerinde oluĢan yükleri büyük ölçüde ortadan
kaldıracaktır.
Bankaların tapu sicil müdürlüklerinde vezne açmaları konusunda çaba gösterilmelidir. Yine müdürlüğün içerisindeki bir bilgisayardan internet bankacılığı yoluyla ya da konulacak bir bankamatik aracılığıyla para yatırılmasını sağlayacak mekanizmalar
oluĢturulabilir.
Bir veya birkaç banka ile anlaĢmak suretiyle, alıcının parayı bankaya yatırması, aktin taraflar arasında
imzalanması sonrasında tapu sicil müdürünün sisteme girip para transferine onay vermesi ile
paranın alıcının hesabına transferini sağlayan güvenli bir sistem kurulabilir. Böylece hem hırsızlık
olaylarının önüne geçilmiĢ, hem de değerinin altında alım satım yapılması ve kayıt dıĢılık önlenmiĢ
olacaktır.
ĠĢ Süreçlerinin ĠyileĢtirilmesi
Ġç Denetimin Rol ve Fonksiyonunun Artırılması
Etik Komisyonunun ĠĢlevinin Artırılması
Etik komisyonun vereceği kararlar “kurumun internet sitesi”nde yayınlanabilir.
