2021
Türkiye’de Endüstriyel Simbiyoz:
Mevcut Durum Raporu
NİHAİ RAPOR
DR. EMRAH ALKAYA
1 İçindekiler
Executive Summary ... 5
1. Endüstriyel Simbiyoz Konsepti ... 8
2. Endüstriyel Simbiyozun Dünyadaki Tarihsel Gelişimi ... 9
3. Dünyadaki Endüstriyel Simbiyoz İyi Uygulama Örnekleri ... 11
3.1. Kalundborg, Danimarka ... 11
3.1.1. Proje Künyesi ... 11
3.1.2 Proje Açıklaması ... 11
3.2. Rizhao, Çin ... 12
3.2.1. Proje Künyesi ... 12
3.2.2. Proje Açıklaması ... 12
3.3. Kawasaki, Japonya 3.3.1. Proje Künyesi ... 14
3.3.2 Proje Açıklaması ... 15
3.4. Kujala, Finlandiya ... 16
3.4.1. Proje Künyesi ... 16
3.4.2. Proje Açıklaması ... 16
3.5. National Industrial Symbiosis Programme (NISP), İngiltere ... 18
3.5.1. Proje Künyesi ... 18
3.5.2. Proje Açıklaması ... 18
4. Türkiye’de Bugüne Kadar Gerçekleştirilmiş Endüstriyel Simbiyoz Projeleri ... 19
4.1. Endüstriyel Simbiyoz Olanak ve Potansiyel Belirleme Projeleri ... 20
4.1.1. Ankara Ostim’de Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi ... 20
4.1.2. Trakya Bölgesi için Endüstriyel Simbiyoz Potansiyelinin Araştırılması... 20
4.1.3. Bursa, Eskişehir, Bilecik Endüstriyel Simbiyoz Programı ... 21
4.1.4. Gaziantep Endüstriyel Simbiyoz Projesi ... 21
4.1.5. Petrol Atıklarının Değerlendirilmesinde Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Tespiti Projesi ... 21
4.1.6. Kayseri Organize Sanayi Bölgesi Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Araştırılması Projesi ... 22
4.2. Ön-fizibilite ve Fizibilite Çalışmaları ... 22
4.2.1. Endüstriyel Simbiyoz ve İskenderun Körfezi Projesi: Fizibilite Aşaması ... 22
4.2.2. Antalya Organize Sanayi Bölgesi’nde Endüstriyel Simbiyoz ve Eko-verimlilik Projesi ... 23
4.2.3. Aksaray Organize Sanayi Bölgesi Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Araştırılması Projesi ... 23
4.2.4. Eskişehir Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Araştırması Projesi ... 23
4.3. Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge) Odaklı Projeler ... 24
4.3.1. Eskişehir Sanayi Odası Sharebox Projesi ... 24
4.3.2. Sürdürülebilir Kaynak Yoğun Endüstriler için Genişletilmiş Yapı Değer Zinciri Üzerinden Endüstriyel Simbiyozun Teşvik Edilmesi (FISSAC) Projesi ... 24
4.4. Pilot Uygulama Projeleri ... 24
4.4.1. İskenderun Körfezi’nde Endüstriyel Simbiyoz Projesi: Uygulama Aşaması ... 24
2
4.5. Ulusal Programlar ve/veya Finansman Kaynağı Barındıran Projeler ... 25
4.5.1. Türkiye İçin Endüstriyel Simbiyoz Yol Haritası Geliştirilmesi Projesi... 25
4.5.2. Türkiye Döngüsel Ekonomi Platformu ... 25
4.5.3. Türkiye Yeşil Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) Projesi ... 26
5. Ulusal Politika ve Stratejiler Açısından Değerlendirme ... 26
EK: TÜRKİYE’DE BUGÜNE KADAR GERÇEKLEŞTİRİLMİŞ ENDÜSTRİYEL SİMBİYOZ PROJELERİNE İLİŞKİN DİĞER BİLGİLER ... 28
A. İskenderun Körfezi’nde Endüstriyel Simbiyoz Projesi: Fizibilite Aşaması ... 28
B. İskenderun Körfezi’nde Endüstriyel Simbiyoz Projesi: Uygulama Aşaması ... 30
C. Ankara Ostim’de Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi ... 33
D. Trakya Bölgesi için Endüstriyel Simbiyoz Potansiyelinin Araştırılması... 36
E. Bursa, Eskişehir, Bilecik Endüstriyel Simbiyoz Programı ... 39
F. Gaziantep Endüstriyel Simbiyoz Projesi ... 44
G. Antalya Organize Sanayi Bölgesi’nde Endüstriyel Simbiyoz ve Eko-verimlilik Projesi ... 44
H. Eskişehir Sanayi Odası Sharebox Projesi ... 47
İ. Sürdürülebilir Kaynak Yoğun Endüstriler için Genişletilmiş Yapı Değer Zinciri Üzerinden Endüstriyel Simbiyozun Teşvik Edilmesi (FISSAC) Projesi ... 47
J. Türkiye Döngüsel Ekonomi Platformu ... 49
K. Petrol Atıklarının Değerlendirilmesinde Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Tespiti Projesi ... 51
L. Kayseri Organize Sanayi Bölgesi Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Araştırılması Projesi ... 52
M. Türkiye Yeşil Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) Projesi ... 55
N. Aksaray Organize Sanayi Bölgesi Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Araştırılması Projesi ... 56
O. Türkiye İçin Endüstriyel Simbiyoz Yol Haritası Geliştirilmesi Projesi... 58
P. Eskişehir Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Araştırması Projesi ... 60
3 Kısaltma Listesi
AB: Avrupa Birliği
ABD: Amerika Birleşik Devletleri ADASO: Adana Sanayi Odası Ar-Ge: Araştırma-Geliştirme ATY: Atıktan Türetilmiş Yakıt
BEBKA: Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı BTC: Bakü Tiflis Ceyhan Petrol Boru Hattı Şirketi EAF: Elektrik ark fırını
EBRD: European Bank for Reconstruction and Development (Avrupa İmar ve Yatırım Bankası) EOSB: Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi
ESOTA: Endüstriyel Simbiyoz Olanak Tarama Aracı
EUR-ISA: European Industrial Symbiosis Association (Avrupa Endüstriyel Simbiyosis Birliği) EWC: European Waste Catalouge (Avrupa Atık Kataloğu)
FISSAC: Fostering Industrial Symbiosis for a Sustainable Resource Intensive Industry across the extended Construction Value Chain (Sürdürülebilir Kaynak Yoğun Endüstriler için Genişletilmiş Yapı Değer Zinciri Üzerinden Endüstriyel Simbiyozun Teşvik Edilmesi)
IBM: International Business Machines Corporation İKA: İpekyolu Kalkınma Ajansı
KOBİ: Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler
KOSGEB: Türkiye Cumhuriyeti Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı
KSS: Kurumsal sosyal sorumluluk
MARPOL: International Convention for the Prevention of Pollution from Ships MDF: Medium Density Fiberboard (Orta yoğunluktaki lifli levha)
NISP: National Industrial Symbiosis Programme (Ulusal Endüstriyel Simbiyoz Programı) ODTÜ: Orta Doğu Teknik Üniversitesi
OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development (Ekonomik Kalkınma ve İş birliği Örgütü)
OSB: Organize Sanayi Bölgesi
REDA: Rizhao Economic and Technology Development Area (Rizhao Ekonomik ve Teknolojik Gelişme Bölgesi)
SEÇ: Sağlık-Emniyet-Çevre STK: Sivil Toplum Kuruluşu
TÇMB: Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği TMM: Türkiye Materials Marketplace TOBB: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TSO: Ticaret ve Sanayi Odası
TTGV: Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı
TÜBİTAK: Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu
UNDP: United Nations Development Programme (Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı) ÜSAM: Üniversite-Sanayi Ortak Araştırma Merkezi
4 Şekil Listesi
Şekil 1.1. Endüstriyel Simbiyoz Şematik Diyagramı... 8
Şekil 1.2. Endüstriyel Simbiyozun Sağladığı Faydalar ... 9
Şekil 2.1. Dünyadaki Bazı Endüstriyel Simbiyoz Uygulaması Örnekleri Zaman Çizelgesi ………10
Şekil 3.1. Kalundborg Endüstriyel Simbiyoz Ağı ... 12
Şekil 3.2. REDA’daki Endüstriyel Simbiyoz Ağı ... 14
Şekil 3.3. Kawasaki Bölgesindeki Endüstriyel Simbiyoz Ağı... 16
Şekil 3.4. Kujala Atık Merkezi Endüstriyel Simbiyoz Ağı ... 17
Şekil E.1. İskenderun Körfezi’nde Endüstriyel Simbiyoz Uygulama Ağı ... 41
Şekil E.2. Ankara OSB’de Ön Fizibilite Çalışması ile Tespit Edilen Potansiyel End. Simbiyoz Ağı…………43
Şekil E.3. TR21 Bölgesinde Atık Alışverişi ile Ortaya Çıkabilecek Endüstriyel Simbiyoz Olanakları ... 47
Şekil E.4. Sektörel Analiz Çalışması Yol Haritası32 ... 49
Şekil E.5. Bölge Genelinde İmalat Atıklarının Endüstriyel Simbiyoz Potansiyeli ... 50
Şekil E.6. TR41 Bölgesi Potansiyel Sektörel Olanaklar Haritası ... 52
Şekil E.7. Antalya OSB’de Proje Kapsamında Belirlenen Mevcut ve Potansiyel Simbiyoz Ağı ... 55
Şekil E.8. The Circular Vouchers Kapsamında Desteklenen Firmaların Sektörel Dağılımı ... 59
Şekil E.9. Kayseri İli Potansiyel Endüstriyel Simbiyoz Matrisi... 64
Şekil E.10. Türkiye için Önerilen Endüstriyel Simbiyoz Uygulama Modeli58 ... 68
Şekil E.11. Merkez-Çevresel Birim Modeli59 ... 69
Şekil E.12. Atıkları Değerlendirilebilecek Sektörler ... 70
Şekil E.13. Atık Kullanma Potansiyeli Olan Sektörler ... 71
Şekil E.14. Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarına Konu Olan Atıklar62 ... 71
Şekil E.15. Eskişehir İli Potansiyel Endüstriyel Simbiyoz Ağı ... 72
Tablo Listesi Tablo E.1. TR21 Bölgesindeki Tarımsal Atıklar ve Yakıt Potansiyelleri ... 48
Tablo E.2. TR21 Bölgesindeki Hayvansal Atıklar ve Biyogaz Potansiyelleri3134 ... 48 Tablo E.3. Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Uygulanması ile Elde Edilebilecek Tahmini Kazanımlar 72
5 Executive Summary
“Industrial Symbiosis” is defined as the process by which the wastes or by-products of one business or industrial process become the raw material of another business or industrial process. Industrial symbiosis is one of the innovative ways and approaches to increase resource efficiency, to realize circular economy and green growth. The advantages of industrial symbiosis can be summarized as follows:
• Reducing raw material and waste disposal costs
• Generating new income from waste and by-products
• Preventing unwanted disposal methods (such as landfilling) of waste and thus reducing carbon emissions
• Gaining competitive advantage by increasing environmental performance of businesses Creation of new business opportunities
• Developing R&D and innovation capacity
• Reduction in negative environmental and economic impacts by sharing idle resources (logistics, infrastructure, etc.)
Resource efficiency and circular economy occupy an important place on the world agenda, and in this context, industrial symbiosis is supported by international organizations such as the United Nations and OECD. The European Union states that industrial symbiosis has direct relevance not only to resource efficiency but also to a broad policy agenda encompassing innovation, green growth, and economic development.
For the first time in the history of the world, the exchange of waste, by-products, and energy among companies located in Kalundborg, Denmark in 1961 attracted the attention of environmental researchers and experts, and they described these practices as industrial symbiosis. On the other hand, Scandinavian countries are among the pioneers in sustainability and green growth. This is thought to be because industrial symbiosis provides a significant competitive advantage for traditional Scandinavian large-scale industries (e.g., paper and pulp and steel) affected by the global economic downturn and industrial restructuring occurring in Europe and around the world. The Scandinavian region is already home to a large number of industrial symbiosis and related national networks and NGOs. Besides the Scandinavian countries, there are good examples of industrial symbiosis in the Far East and the United Kingdom. The first studies, the most successful and implemented applications, the most influential, and the most mentioned projects in the literature, which are classified as good practice examples, are as follows:
Kalundborg, Denmark (Kalundborg Symbiosis), 1961
Rizhao, China (Rizhao Eco-industrial Park (REDA)), 1991
Kawasaki, Japan (Kawasaki Industrial Symbiosis Network), 1997
Kujala, Finland (Kujala Waste Symbiosis), 2001
NISP, United Kingdom (National Industrial Symbiosis Program), 2005
Factors such as the increase in environmental problems following the development of the industry, the decrease in natural resources, and the increase in resource costs have increased the competition in the industry in Turkey as in almost every country in the world. Due to the fact that increasing resource costs bring the risk that will negatively affect direct production and competitiveness for the
6
industrialist, it has become necessary to take measures against these factors. Therefore, reducing the consumption of resources with resource efficiency and maintaining the value of products throughout their life cycle has become important in maintaining competition.
Turkey follows international policies and regulations for sustainable development and works to develop national policies. Macro policy documents such as Eleventh Development Plan, Medium Term Program (2022-2024), the Annual Programs, and sectoral strategy documents such as National Waste Management Action Plan, National Recycling Strategy Document and Action Plan, Efficiency Strategy, and Action Plan cover the resource efficiency and sustainability issues including industrial symbiosis.
In order to adapt to the aforementioned development strategies and targets and to maintain high competitiveness, efforts to adapt resource efficiency and circular economy models, including industrial symbiosis, have become essential in the industry, and these studies have started to gain momentum in Turkey in the last 10-15 years.
The concept of "Industrial Symbiosis", which entered the agenda of Turkey with the "Industrial Symbiosis in Iskenderun Bay" project supported by BTC's social responsibility program and carried out by UNDP in 2008, has not only been included in many policy/strategy documents in our country in the past 13 years but has also formed the basis of 16 different national/regional projects. These projects are as follows:
Industrial Symbiosis Project in Iskenderun Bay: Feasibility Phase, 2008-2009
Industrial Symbiosis Project in Iskenderun Bay: Implementation Phase, 2011-2014
Identification of Industrial Symbiosis Opportunities in Ankara Ostim, 2014-2015
Investigation of Industrial Symbiosis Potential for Trakya Region, 2014-2016
Bursa, Eskişehir, Bilecik Industrial Symbiosis Program, 2014-2016
Gaziantep Industrial Symbiosis Project, 2015
Industrial Symbiosis and Eco-efficiency Project in Antalya Organized Industrial Zone, 2015- 2017
Eskişehir Chamber of Industry Sharebox Industrial Symbiosis Project, 2015-2019
FISSAC (Fostering Industrial Symbiosis for a Sustainable Resource Intensive Industry across the extended Construction Value Chain) Project, 2015-2020
Turkey Circular Economy Platform, 2016-continuing
Detection of Industrial Symbiosis Possibilities in Oil Waste Assessment, 2017
Investigation of Industrial Symbiosis Opportunities in Kayseri Organized Industrial Zone, 2017
Turkey Green OIZ Project, 2017
Investigation of Industrial Symbiosis Opportunities in Aksaray Organized Industrial Zone, 2018
Development of an Industrial Symbiosis Roadmap for Turkey, 2019
Investigation of Industrial Symbiosis Opportunities in Eskisehir, 2019
19 of 26 development agencies designated as important players in regional development in our country have determined "Industrial Symbiosis" as a useful tool of regional development and have committed to relevant actions in their medium-long term development plans. In this way, since 2014, many institutions, especially development agencies, have developed and implemented industrial symbiosis projects for their respective regions/sectors. The supporting/executive institutions of all these studies differ from each other based on the geographical regions they cover, the sectors they focus on, the relevant stakeholder groups, and the methods, and enabled Turkey to have a developing and distinctly diversified Industrial Symbiosis project portfolio.
7
However, it is not possible to say that Industrial Symbiosis policies and practices have achieved the targeted/expected widespread effect in our country during the 13-year development period. The implementation of the relevant actions referred to in various policy documents has generally been in the form of regional initiatives rather than under a national program. In this respect, the scorecard of Turkey's Industrial Symbiosis consisted of projects that were carried out and completed as a set of short-term, fixed-term activities in line with regional dynamics and needs, in the absence of national ownership/coordination.
The possible best way to explain why the above-mentioned short-term activities carried out with a
"project approach" does not have the expected widespread impact in our country could be not to evaluate the following 5 basic principles, which are the key to achieving sustainable success with the concept of Industrial Symbiosis:
i. National Coordination and Vision
ii. Local/Regional Ownership and Effective Moderation iii. Establishing Long-Term Strategic Partnerships iv. Technical Expertise and R&D Processes
v. Monitoring, Reporting, Verification (MRV) and Visibility Processes
Taking into account the above-mentioned topics; in order to transform this regional initiative, initiated by the Izmir Development Agency, into a program that continues to create a sustainable local impact after the project process is completed:
It should be supported by a national program (legislation, financing, incentives, etc.).
Technical teams should be formed within the agency or with the direction of the agency, within the body/partnership of stakeholders close to the industry in the region
A platform should be established where industry stakeholders and other public institutions, NGOs, and universities that have a stake in environmental/climate/efficiency issues in the region can discuss regional developments in industrial symbiosis under a common agenda.
A local university-industry cooperation model should be developed that can provide solutions for R&D needs.
The process from the first idea of the Industrial Symbiosis opportunities to the monitoring of the results of the implementation should be defined step by step, and targets should be set for the results that will be seen as “success” at each step.
A strategy should be established for continuous communication with these stakeholders from the beginning to the end of the project and for the visibility of the interim/final outputs of the project.
8 1. Endüstriyel Simbiyoz Konsepti
Simbiyoz, doğada farklı türlerin bireyleri arasında, her iki bireyin de fayda sağladığı ilişki olarak tanımlanmaktadır.1 Temelinde yatan anlayış, birlikte edinilen faydaların, bireysel faydalardan daha fazla olmasıdır. Öyle ki, bu ilişkiye benzer yaklaşım endüstriye de uyarlanarak endüstriyel simbiyoz kavramı ortaya çıkmıştır. En bilinen şekliyle “Endüstriyel Simbiyoz,” bir işletmenin veya endüstriyel sürecin atıklarının veya yan ürünlerinin başka bir işletmenin veya endüstriyel sürecin hammaddesi haline gelmesi süreci olarak tanımlanmaktadır.2 Bu konseptin uygulanması, malzemelerin daha sürdürülebilir bir şekilde kullanılmasına ve döngüsel bir ekonominin oluşturulmasına olanak sağlamaktadır. Dolayısıyla, endüstriyel simbiyoz kaynak verimliliğini artırmanın, döngüsel ekonomiyi ve yeşil büyümeyi gerçekleştirmenin yenilikçi bir yol ve yaklaşımlarından biridir.
Şekil 1.1. Endüstriyel Simbiyoz Şematik Diyagramı3
Endüstriyel simbiyoz ile kaynaklardan elde edilebilecek verim en üst düzeye çıkarılarak hem paradan tasarruf etmek hem de tüketimi azaltmak mümkün olmaktadır. Bu nedenle ekonomik ve çevresel faydalar elde edilebilmektedir. Ek olarak, kaynak maliyetlerinin azaltılması endüstrilerin karlılıklarını ve rekabet güçlerini artırma fırsatları sağlamaktadır. Ayrıca, malzeme talebinin azalması atık miktarını da azaltarak çevreye önemli faydalar sağlamaktadır.
İşletmelerin kolektif olarak bir araya gelmesi ile madde değişimlerinde bulunması gelişmiş iş süreçleri ve teknik süreçler ile yenilikler üretilmesine de olanak sağlamaktadır. Endüstriyel simbiyozun sürdürülebilirliği işletmelerin ilgi ve katılımına dayanmaktadır. Teşvik edici faktörlerden biri, iş birliğinin işletmelere uzun vadeli ekonomik kazançlar sağlamasıdır çünkü işletmelerin temel motivasyonu karlılığı ve rekabet gücünü artırma arzusu olmaktadır. Öte yandan, çoğu endüstriyel simbiyoz ilişkisi ekonomik açıdan kısa geri ödeme süreleri ile maliyet etkin bulunmaktadır. Atık-hammadde alışverişi
1 Nilsson, K. (2016). Nordregio News 1 2016 : Industrial Symbiosis.
http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:norden:org:diva-4363
2 European Commission (EU), European Green Capital. (2018). Industrial Symbiosis.
https://ec.europa.eu/environment/europeangreencapital/wp-content/uploads/2018/05/Industrial_Symbiosis.pdf
3 [değiştirildi] Dong, L., Fujita, T., Zhang, H., Dai, M., Fujii, M., Ohnishi, S., Geng, Y., Liu. Z. (2013). Promoting low-carbon city through industrial symbiosis: A case in China by applying HPIMO model. Energy Policy, Vol. 61, pp. 864-873
9
mantığına dayanan bu perspektifte kaynak sürdürülebilirliğinin güvence altında olması da önemli bir noktadır.
Endüstriyel simbiyoz gelişiminin arkasındaki bir diğer itici güç işletmelerin çevresel performanslarını geliştirmek istemeleridir. İşletmelerin sürdürülebilirlik hedefleri koyması ve bu hedeflere ulaşabilmesinin sağlanması, müşterilerin farkındalıklarının artması ve sürdürülebilir üretim ve tüketime yönelmesi endüstriyel simbiyozu daha cezbedici hale getirmektedir. Bu açıdan, endüstriyel simbiyoz işletmelere pazarda avantaj sağlamaktadır. Endüstriyel simbiyozun sağladığı avantajlar aşağıdaki şekilde özetlenebilmektedir.
Şekil 1.2. Endüstriyel Simbiyozun Sağladığı Faydalar 2. Endüstriyel Simbiyozun Dünyadaki Tarihsel Gelişimi
Kaynak verimliliği ve döngüsel ekonomi, dünya gündeminde önemli bir konumda yer almaktadır ve bu kapsamda endüstriyel simbiyoz, Birleşmiş Milletler ve OECD gibi uluslararası kuruluşlar tarafından desteklenmektedir. Avrupa Birliği, endüstriyel simbiyozun yalnızca kaynak verimliliğiyle değil, aynı zamanda inovasyon, yeşil büyüme ve ekonomik kalkınmayı kapsayan geniş bir politika gündemi ile doğrudan ilgisi olduğunu da ifade etmektedir. Aynı gözlem, Kuzey Avrupa ülkelerinde de ulusal ve bölgesel düzeylerde yapılmıştır4.
Dünya tarihinde ilk olarak, 1961’de Danimarka'nın Kalundborg şehrinde bulunan firmalar arasında atıkların, yan ürünlerin ve enerjinin değişimi, çevre araştırmacılarının ve uzmanların ilgisini çekerek bu uygulamalar endüstriyel simbiyoz olarak nitelendirmişlerdir. Kalundborg o zamandan beri, çeşitli endüstriyel operasyonlar arasındaki yan ürün alışverişinin planlanması için örnek teşkil etmiştir.
2000’li yılların başında ise, bazı araştırmacılar Avusturya'nın Steiermark eyaletinde, Almanya'nın Ruhr bölgesinde, Finlandiya'nın Jyvaskyla bölgesinde ve Los Angeles’in Houston ve Kanada’nın Sarnia
4 Nilsson, K. (2016). Nordregio News 1 2016:Industrial Symbiosis. http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:norden:org:diva- 4363
Yeni iş fırsatlarının yaratılması Ar-Ge ve inovasyon kapasitesinin geliştirilmesi
Atıl kaynakların (lojistik, altyapı vb.) paylaşılması
ile negatif çevresel ve
ekonomik etkilerde azalma
Hammadde ve atık bertaraf maliyetlerinin
azaltılması
Atık ve yan ürünlerden yeni gelir
elde edilmesi
Atıkların istenmeyen bertaraf yöntemlerinin (depolama gibi)
önlenmesi ve böylece karbon
emisyonlarının azaltılması
İşletmelerin çevresel perfrormanslarının
artmasıyla birlikte rekabet avantajı
elde etmesi
Endüstriyel Simbiyoz
10
petrokimya komplekslerinde benzer süreçleri belgelemişlerdir. Kalundborg’daki uygulamalara benzer bir şekilde, bu uygulamalar da işletmeler özelinde girişimci düşünce yapısının kendiliğinden sonuçları olmuştur. Bu durumun nedeni, simbiyoz uygulamaları sonucunda elde edilen ek gelir ve/veya atık bertaraf maliyetlerinden kaçınma olarak düşünülmektedir. Hammaddelerin atıklarla değiştirilmesi, bu atıkları kabul eden şirketler için maliyetlerin düşmesine neden olmuştur5.
Günümüzde, İskandinav ülkeleri sürdürülebilirlik ve yeşil büyümede öncüler arasında yer almaktadır.
Bunun nedeninin, endüstriyel simbiyozun, Avrupa'da ve dünya çapında meydana gelen küresel ekonomik gerileme ve endüstriyel yeniden yapılanmadan etkilenen geleneksel İskandinav büyük ölçekli endüstrileri (ör: kâğıt ve kâğıt hamuru ve çelik) için önemli bir rekabet avantajı sağlaması olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, simbiyoz yaklaşımı, kullanılmayan endüstriyel malzemelerin (ör: yan ürünler, atıklar) yararlanan yeni ve yenilikçi işletmelerin ortaya çıkmasının yolunu açmaktadır. İskandinav bölgesi hâlihazırda çok sayıda endüstriyel simbiyoz ve ilgili ulusal ağ ve STK’lara ev sahipliği yapmaktadır. Hem iş birliği hem sürdürülebilirlik hem de çevre bilincindeki İskandinav geleneği sayesinde bölge, endüstriyel çerçeve ve iş uygulamaları açısından endüstriyel simbiyozu teşvik etmek ve barındırmak için çok iyi koşullara sahiptir.
Endüstriyel simbiyoz faaliyetleri hâlihazırda tüm İskandinav ülkelerinde gerçekleşmektedir ancak her ülkenin yaklaşımında önemli farklılıklar vardır. Finlandiya ve Danimarka'da endüstriyel simbiyoz faaliyetleri yukarıdan aşağıya (top-to-bottom) bir yaklaşımla teşvik edilmektedir. Bu yaklaşım hem ulusal hem de bölgesel düzeyde kapsamlı stratejiler ve önemli özel şirketlerle ortaklık kurularak, belediye ve bölgesel aktörler tarafından endüstriyel simbiyoz alışverişlerinin aktif olarak kolaylaştırılmasını içermektedir. Buna karşılık, İzlanda, İsveç ve Norveç'teki endüstriyel simbiyoz girişimleri aşağıdan yukarıya (bottom-to-top) bir yaklaşımla karakterize edilmektedir. Bu ülkelerde endüstriyel simbiyoz, politika gündeminde büyük ölçüde yer almıyor olsa da simbiyotik ilişkiler özel şirketler ve endüstri bölgeleri tarafından yönlendirilmektedir4.
Endüstriyel simbiyozun dünyadaki tarihsel gelişimi açısından öne çıkan bazı uygulamaları içeren zaman çizelgesi Şekil 2.1’de verilmiştir.
Şekil 2.1. Dünyadaki Önemli Bazı Endüstriyel Simbiyoz Uygulaması Örnekleri Zaman Çizelgesi
5 Desrochers, P., 2001. Cities and Industrial Symbiosis: Some Historical Perspectives and Policy Implications. Journal of Industrial Ecology 5, 29–44.. doi:10.1162/10881980160084024
11
3. Dünyadaki Endüstriyel Simbiyoz İyi Uygulama Örnekleri
Endüstriyel simbiyozun dünyadaki tarihsel gelişimi bölümünde bahsedildiği üzere İskandinav ülkeleri günümüzde endüstriyel simbiyoz uygulamalarında gelişmiş konumdadır. İskandinav ülkelerinin yanında, Uzak Doğu ve İngiltere’de de iyi endüstriyel simbiyoz örnekleri bulunmaktadır. Raporun bu bölümünde, Danimarka, Çin, Japonya, Finlandiya ve İngiltere’den iyi endüstriyel simbiyoz uygulama örnekleri sunulmuştur. İlk yapılan çalışmalar, en başarılı ve uygulamaya geçmiş uygulamalar ile en çok etki yaratan ve literatürde en çok bahsedilen projeler arasından iyi uygulama örneklerine yer verilmiştir.
3.1. Kalundborg, Danimarka 3.1.1. Proje Künyesi
Proje Adı Kalundborg Simbiyozu (Kalundborg Symbiosis)
Proje Yılı 1961-Devam Etmekte
Destekleyen Kurumlar Novo Nordisk, Novozymes, Equinor Refining Denmark, Kalundborg Utility, Kalundborg Municipality, Gyproc Saint-Gobain, Argo, Biopro, Avista Oil6
Yürüten Kurum/Kuruluş “Kalundborg Symbiosis” Derneği Odak Bölgesi Kalundborg Sanayi Bölgesi
Öne Çıkan Sektörler Petrol, Enerji, İlaç, Gübre, İnşaat, Balıkçılık 3.1.2 Proje Açıklaması
Avrupa'da büyük ölçekte endüstriyel simbiyozun en eski örneklerinden biri Danimarka'daki Kalundborg sanayi bölgesidir ve biyokütle, alçıtaşı ve buhar gibi çeşitli 20 kaynağı değiş tokuş eden ve artan sayıda ortağı bir araya getirmektedir. Kalundborg’daki simbiyozun vizyonu, “döngüsel bir üretim yaklaşımıyla dünyanın önde gelen endüstriyel simbiyoz platformu” olmaktır. 1961'de yerel belediyeler ve firmaların güçlü etkileşimi sayesinde ilk çalışmaları gerçekleşen Kalundborg endüstriyel simbiyozu, son altmış yılda, endüstriyel iş birliğini önemli bir prensip olarak misyonuna entegre etmiş ve diğer tüm iş süreçleri ile uyumlu olarak gelişmiştir. Kalundborg bölgesindeki endüstriyel simbiyoz ağı Şekil 3.1’de gösterilmiştir ve şekilde görüldüğü üzere, Kalundborg simbiyozu su, enerji ve malzeme akışları dahil olmak üzere 25 farklı akıştan oluşmaktadır. Kaynak akışları, altı sanayi ve üç kamu sektörü kuruluşundan kaynaklanmaktadır7.
Kalundborg simbiyozu, 2011 yılında “Kalundborg Symbiosis” adlı özel bir dernek olarak resmileştirilmiştir ve her ortağın yönetim kurulu üyesi olduğu bir yönetim kurulu olarak yapılandırılmıştır. Dernek, ortakları ilgilendiren diğer konuların yanı sıra daha fazla inovasyonu teşvik etmek için düzenli toplantılar yapmaktadır. Örneğin, dernek yakın zamanda ortakların tüm iç kaynak akışlarının haritasını çıkarmaya ve 2025 yılına kadar 10 yeni simbiyoz projesi uygulamaya karar vermiştir. Kalundborg simbiyozunun sağladığı faydalar yıllık bazda aşağıdaki maddelerde verilmiştir7.
24 milyon Euro kâr
14 milyon Euro sosyo-ekonomik tasarruf
6 European Circular Economy Stakeholder Platform. Kalundborg Symbiosis: six decades of a circular approach to production
| European Circular Economy Stakeholder Platform. (n.d.). Retrieved October 5, 2021, from
https://circulareconomy.europa.eu/platform/en/good-practices/kalundborg-symbiosis-six-decades-circular-approach- production.
7 Itainnova (2019). Kalundborg-Symbiosis: Successful case and role in Value Waste. http://valuewaste.eu/wp- content/uploads/2020/02/D6.1.-Kalundborg-Symbiosis_VALUEWASTE.pdf
12
635.000 ton CO2 salınımı önleme
3,6 milyon m3 su tasarrufu
100 GWh enerji tasarrufu
87.000 ton malzeme tasarrufu
Şekil 3.1. Kalundborg Endüstriyel Simbiyoz Ağı8 3.2. Rizhao, Çin
3.2.1. Proje Künyesi
Proje Adı Rizhao Eko-endüstriyel Parkı (REDA)
Proje Yılı 1991
Destekleyen Kurum Çin Hükümeti Yürüten Kurum/Kuruluş Çin Hükümeti
Odak Bölgesi Rizhao Eko-endüstriyel Parkı
Öne Çıkan Sektörler Çimento, Gıda/İçecek, Kağıt, Gübre, İnşaat
3.2.2. Proje Açıklaması
Çin’in büyüklüğü ve otoriter yaklaşımının, döngüsel ekonomi gibi fikirlerin büyük ölçekte gerçekleştirilmesine izin verdiği değerlendirilmektedir. Uzmanlar, Çin’in döngüsel ekonomi ilkelerini benimsemesinin ve endüstriyel simbiyozun eşzamanlı olarak ortaya çıktığını ve her birinin diğerini güçlendirdiğini belirtmektedir. Atık depolama ihtiyaçları, çevresel zararlar ve kaynak yetersizliği ile başa çıkabilmek için, kamu kurumları ve özel kurumlar döngüsel çözümler bulmak için birlikte çalışmıştır.
Çin’de onaylanmış 200’den fazla eko-endüstriyel park bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi de REDA olarak da bilinen Rizhao eko-endüstriyel parkıdır. REDA, Çin’deki endüstriyel simbiyozun büyümesinin canlı bir kanıtı olmuştur. 1991 yılında liman kenti Rizhao’da kurulan REDA, atık/yan ürün değişimlerini ve altyapı paylaşımını firmaların temel iş modeline dâhil eden ilk uygulamaların olduğu bir eko-
8 Kalundborg Symbiosis (2021). Explore the Kalundborg Symbiosis. http://www.symbiosis.dk/en/
13
endüstriyel parktır. Başlangıçta, yan ürün paylaşımı yapmayı ve katı atıklarını azaltarak vergi indirimi almayı hedefleyen şirketler tarafından başlatılmıştır. 1992’deki ilk atık/yan ürün değişiminden bu yana, yerel firmalar arasında her biri kaynak tasarrufu ve çevresel fayda sağlayan 31 simbiyoz uygulaması ortaya çıkmıştır. Bu simbiyoz uygulamalarının bir kısmı aşağıdaki maddelerde verilmiştir9.
Bira fabrikasından gelen şeker posasının gübre fabrikasına beslenmesi
Odun fabrikasından çıkan hurda odunun kâğıt ve kâğıt hamuru tesisine beslenmesi
Kâğıt ve kâğıt hamuru tesisinden çıkan çeşitli atıkların, gübre, inşaat, kömür ve çimento tesislerine beslenmesi
REDA’da oluşturulan endüstriyel simbiyoz ağı Şekil 3.2’de gösterilmiştir. REDA’daki bu endüstriyel simbiyoz uygulamalarından elde edilen kazanımlar aşağıdaki maddelerde verilmektedir10.
Sitrik asit ve çimento fabrikalarında kalsiyum karbonat yerine yılda 71.446 ton beyaz çamur kullanımı
Çimento ve yapı malzemesi fabrikalarına hammadde olarak yılda 66.000 tonun üzerinde uçucu kül ve 20.000 ton yeşil çamur sağlanması
Katı atıkların %98’inin bu bölgede geri dönüştürülebilir olması REDA’da kurulan endüstriyel simbiyoz ağı halen devam etmekte ve geliştirilmeye çalışılmaktadır. Elde edilen başarılı sonuçlar sayesinde, döngüsel ekonomi ve endüstriyel simbiyoz konuları, son yıllarda Çin ekonomisinin temel faktörleri arasında yerini almıştır. Bu duruma örnek olarak, Çin Hükümeti’nin açıkladığı on üçüncü beş yıllık kalkınma planında (2016-2020) döngüsel ekonomi projelerine odaklanılmış ve hedefler belirlenmiştir.
9 Lillian Childress (2017). Lessons from China’s industrial symbiosis leadership. https://www.greenbiz.com/article/lessons- chinas-industrial-symbiosis-leadership
10 Lillian Childress (2017). Lessons from China’s industrial symbiosis leadership. https://www.greenbiz.com/article/lessons- chinas-industrial-symbiosis-leadership
14
Şekil 3.2. REDA’daki Endüstriyel Simbiyoz Ağı11 3.3. Kawasaki, Japonya
3.3.1. Proje Künyesi
Proje Adı Kawasaki Endüstriyel Simbiyoz Ağı
Proje Yılı 1997
Destekleyen Kurumlar Japonya Çevre Bakanlığı; Japonya Ekonomi, Ticaret ve Endüstri Bakanlığı12
Yürüten Kurum/Kuruluş Kawasaki Belediyesi
Odak Bölgesi Kawasaki Eko-endüstriyel Parkı Öne Çıkan Sektörler Demir-Çelik, Çimento
11 Yu, F., Han, F., Cui, Z., 2015. Evolution of industrial symbiosis in an eco-industrial park in China. Journal of Cleaner Production 87, 339–347.. doi:10.1016/j.jclepro.2014.10.058
12 Dong, H., Ohnishi, S., Fujita, T., Geng, Y., Fujii, M., & Dong, L. (2014). Achieving carbon emission reduction through industrial & urban symbiosis: A case of Kawasaki. Energy, 64, 277–286. https://doi.org/10.1016/j.energy.2013.11.005
15 3.3.2 Proje Açıklaması
Kawasaki bölgesi, 74 sanayi tesisine ev sahipliği yaparak Japonya’nın en verimli sanayi bölgelerinden biri olmuştur. Bölgedeki şirketler ağırlıklı olarak demir ve çelik endüstrisi, çimento endüstrisi, kimya ve kâğıt hamuru ve kâğıt sektörlerindendir. Bölgedeki endüstriyel simbiyoz uygulaması, bakanlıklar tarafından desteklenmektedir ve ağırlıklı olarak belediye tarafından yürütülmektedir. Kawasaki'de endüstriyel simbiyozun uygulanmasının nedeni, belediyenin belediye katı atıklarını sürdürülebilir bir şekilde bertaraf etmek ve aynı zamanda yerel ekonomiyi geliştirmek için bir çözüm bulma ihtiyacı olmuştur.
Endüstriyel simbiyoz süreci, Kawasaki'nin ilk Japon eko-şehir projelerinden biri olarak onaylandığı 1997 yılında başlamıştır. Japonya hükümeti, belediye ve endüstriyel atıkların yeniden kullanılmasını sağlamak için bölgede çeşitli atık geri dönüşüm tesislerinin kurulmasını finanse etmiştir. Daha sonra belediye, potansiyel atık değişim olanaklarını belirlemek ve uygulamak için yerel şirketlerle bir dizi görüşme yapmıştır. Kawasaki'de endüstriyel simbiyoz uygulamasına olanak sağlayan itici güç, nispeten büyük ve çok çeşitli atık türleri için uygun tüketici olan demir-çelik ve çimento endüstrilerinin varlığı olmuştur. Ek olarak, demir-çelik ve çimento üretim tesislerini içeren bazı simbiyoz uygulamalarının (çimento üretimi için maden eritme ocağı cürufunun kullanımı gibi) halihazırda yaygın olarak uygulandığı belirlenmiştir. Yerel ve ulusal hükümetler de fon sağlayarak ve farklı atık türleri için zorlayıcı geri dönüşüm yasaları çıkararak projeye destek olmuşlardır13.
Kawasaki bölgesindeki endüstriyel simbiyoz uygulamasının getirileri aşağıdaki maddelerde verilmiştir14 ve Şekil 3.3’te bölgedeki simbiyoz ağı gösterilmiştir.
13 adet endüstriyel simbiyoz uygulaması
Yıllık 515.000 ton atık geri kazanımı (7 uygulama ile)
Yıllık 130 milyon ABD doları kazancı (4 uygulama ile)
Kawasaki simbiyozu halen devam eden bir çalışmadır ve Japonya’nın 1997 yılında hayata geçirmeye başladığı eko-şehir projelerinin en başarılarından biridir. Kawasaki Simbiyoz ağının geliştirilmeye açık yönleri aşağıda listelenmiştir15.
Projedeki KOBİ’lerin sayısı ve ilgisi yetersizdir. Ağa katılmaları ve yöneticilerin bilinçlenmesi için bir çerçeve belirlenmeli, teşvik mekanizmaları kurulmalıdır.
STK’lar ve şehir sakinlerinin projeye katılımı sınırlıdır. Sahanın gezilmesi ve çeşitli etkinliklerle, şehir sakinleri ve firmalar bir araya getirilerek sinerji oluşturulabilir.
Bölgede atık geri dönüşümü oranı potansiyelinin çok altındadır. Evsel atıkların sanayide enerjiye dönüşümü ve sonrasında fazla enerjinin şehrin enerjisini karşılaması gibi projelerin hayata geçmesi beklenmektedir.
13 Miriam Benedetti (2017). Industrial and Urban Symbiosis in Kawasaki, Japan: a successful Industrial Symbiosis implementation guided by local and national government. Maestri.
14 Berkel v.d. (2008). Quantitative Assessment of Urban and Industrial Symbiosis in Kawasaki, Japan. Environ. Sci. Technol.
15Eco-towns in Japan- united nations environment programme. (n.d.). Retrieved November 23, 2021, from
https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/8481/Eco_Towns_in_Japan.pdf?sequence=3&%3BisAllowe d=.
16
Şekil 3.3.Kawasaki Bölgesindeki Endüstriyel Simbiyoz Ağı16 3.4. Kujala, Finlandiya
3.4.1. Proje Künyesi
Proje Adı Kujala Atık Simbiyozu
Proje Yılı 2001
Destekleyen Kurum Avrupa Komisyonu
Yürüten Kurum/Kuruluş Lahti Region Development LADEC Ltd 17 Odak Bölgesi Kujala Atık Merkezi
Öne Çıkan Sektörler Atıksu, Enerji, Gübre, Biyogaz
3.4.2. Proje Açıklaması
Bir diğer iyi endüstriyel simbiyoz uygulama örneği ise Finlandiya’da Lahti şehrindeki Kujala Atık Merkezi’ndedir. Atık işleme, arıtma ve geri dönüşümü optimize etmek için endüstriyel simbiyoz ilkeleri kullanılmıştır. Kujala Atık Merkezi projeleri, atıkla ilgili çeşitli işletmeleri, 70 hektarın üzerinde uzanan tek bir sahada bir araya getirerek, çıktıların yeniden kullanım veya daha fazla işlem için bir diğerine kolayca aktarılmasını sağlamıştır. Atık alımını ve ayrıştırılmasını denetleyen atık merkezi 2001 yılında tamamlanmıştır ve mevcut durumda merkezde atık depolamak, işlemek, geri kazanmak, transfer
16 Berkel v.d. (2008). Quantitative Assessment of Urban and Industrial Symbiosis in Kawasaki, Japan. Environ. Sci. Technol.
17 European Circular Economy Stakeholder Platform. (n.d.). Kujala waste symbiosis in smart and Clean Lahti.
https://circulareconomy.europa.eu/platform/en/good-practices/kujala-waste-symbiosis-smart-and-clean-lahti.
17
etmek ve bertaraf etmek için birbirine bağlı 20 operasyonel birim bulunmaktadır. Şekil 3.4’te Kujala Atık Merkezi’nin simbiyoz ağı gösterilmiştir ve bu endüstriyel simbiyoz uygulamasından elde edilen kazanımlar aşağıdaki maddelerde verilmiştir.18
119.263 hizmet verilen nüfus
200.000 ton/atık işlenmesi
%90 atık geri kazanımı
Atıkların %3’ünün çöp sahasına gönderilmesi
Kujala simbiyozu halan devam etmektedir ve yeni yatırımlarla kapasitesi ve faaliyet alanın genişletilmesi planlanmaktadır. Yürütücü firmanın 2020 ve sonrası için hedefleri aşağıda belirtilmiştir:
Bölgedeki tüm evsel atıkların %50’sini geri dönüştürmek.
Biyo-atıkları diğer evsel atıklardan ayırarak yeni endüstriyel simbiyoz olanakları yaratmak.
Atıkları katma değerli ürünlere dönüştürerek satılabilir ürünler üretmek.
Şekil 3.4.Kujala Atık Merkezi Endüstriyel Simbiyoz Ağı19
18 EUROPA. Industrial Symbiosis.
https://webgate.ec.europa.eu/greencitytool/resources/docs/best_practices/Industrial_Symbiosis_A01.pdf
19 Smart Lahti (2017). Kujala Waste Symbiosis. https://www.smartlahti.fi/content/kujala-waste-symbiosis/
18
3.5. National Industrial Symbiosis Programme (NISP), İngiltere
3.5.1. Proje Künyesi
Proje Adı National Industrial Symbiosis Programme (NISP)
Proje Yılı 2005
Destekleyen Kurum İngiltere Çevre, Gıda ve Köy İşleri Bakanlığı Yürüten Kurum/Kuruluş International Synergies Ltd.
Odak Bölgesi İngiltere Sanayisi
Öne Çıkan Sektörler Çimento, Enerji, Otomobil, Kağıt, Plastik
3.5.2. Proje Açıklaması
Endüstriyel simbiyoz yoluyla elde edilen ekonomik faydalarının iyi bir örneği, 2005 yılında başlatılan Birleşik Krallık Ulusal Endüstriyel Simbiyoz Programı (NISP)'tır. NISP’in hedefi, bir şirketten daha önce kullanılmayan veya atılan enerji, su ve/veya malzemenin diğer şirketler tarafından geri kazanılabilmesi, yeniden işlenip kullanılabilmesidir. NISP’in en önemli özelliklerinden bir tanesi farklı alanlarda ya da mekânsal uzaklıklarda bulunan işletmelerin de simbiyoz ağına dahil edilmesidir. Ayrıca, işletmelerin birbirini bulmalarını sağlayan kolaylaştırıcı bir yönetim yaklaşımı içermesi de projenin başarısını sağlayan temel faktörlerdendir. NISP, endüstriyel ve ticari atıkların önemli ölçüde azaltılmasını sağlamıştır. Aynı zamanda doğal kaynakların kullanılmasını, atık üretimini ve genel çevresel etkileri azaltırken, işletmelerin üretimlerini genişletmelerine ve maliyetleri düşürmelerine yardımcı olmuştur.
NISP modeli, 20’den fazla ülkeye örnek olmuştur. 2005-2010 yılları arasında NISP’in faaliyetleri aşağıda verilen kazanımlara yol açmıştır20.
7 milyon tondan fazla endüstriyel atığı depolama alanlarından uzaklaştırma
6 milyon tondan fazla karbon ayak izini veya CO2 eşdeğerini önleme
9,6 milyon ton su tasarrufu
363.000 tondan fazla tehlikeli atığı azaltma
9,7 milyon ton işlenmemiş malzeme kullanımını azaltma
Ek satışlar ile 176 milyon sterlin kazanma
Bertaraf etme, depolama, nakliye ve satın alma maliyetlerini azaltarak maliyetleri 156 milyon sterlin azaltma
Yukarıda belirtilen hammadde ve maliyet kazanımlarının yanında, NISP uygulaması sayesinde 2012 yılı sonrasında karbondioksit azalımı ve su tasarrufu olduğu belirtilmektedir. NISP simbiyoz ağı içerisindeki sinerjiler “zayıf” ve “güçlü” olarak ikiye ayrılmaktadır. Zayıf sinerjiler eko-verimlilik kapsamındaki teknolojik gelişmeleri ve mevcut piyasadaki işletme risklerini yönetirken, güçlü sinerjiler ise ürünü ve süreci yenilikçi ve çevreye uyumlu bir yaklaşımla geliştirmektedir21.
20 Inno4sd (2019). One company’s waste is another’s raw material: National Industrial Symbiosis Programme (NISP).
https://www.inno4sd.net/one-companys-waste-is-anothers-raw-material-national-industrial-symbiosis-programme-nisp- 551
21 Özge Yıldız (2019). Bölgesel Kalkınmada Endüstriyel Simbiyoz Uygulamaları: Bursa Eskişehir Bilecik Bölgesi Örneği. Bursa Uludağ Üniversitesi
19
NISP projesi başlarda devlet destekli bir proje iken, özel bir girişim haline evrilmiştir22. Proje International Synergies şirketi tarafından yürütülmeye devam etmektedir ve bunun yanında bu girişimin benzer projeleri 20 ülkede hayata geçirilmiştir.23 Edindiği tecrübeleri uluslararası topluma aktarması, döngüsel ekonomi modelleriyle şirketlere karlılık sağlaması ve büyümeye devam eden bir topluluğa dönüşmesi açısından NISP güncel ve önemli bir örnektir.
4. Türkiye’de Bugüne Kadar Gerçekleştirilmiş Endüstriyel Simbiyoz Projeleri
Sanayinin gelişmesini izleyen çevresel problemlerin artması, doğal kaynakların azalması ve kaynak maliyetlerinin artması gibi unsurlar dünyada hemen hemen her ülkede olduğu gibi Türkiye’de de sanayide rekabeti artırmıştır24. Artan kaynak maliyetlerinin sanayici için doğrudan üretimi ve rekabet gücünü olumsuz yönde etkileyecek riski beraberinde getirmesi ile bu unsurlara karşı önlemlerin alınması gerekliliği doğmuştur. Bu nedenle, kaynak verimliliği ile kaynak tüketiminin azalması ve ürünlerin yaşam döngüleri boyunca değerinin korunması, rekabeti korumada önemli hale gelmiştir. Ek olarak çevresel etkilerin azaltılmasına yönelik politikalar hız kazanmıştır. Ülkemizde son yıllarda kaynak tüketiminin azaltılmasının yanı sıra, kaynakların değerinin ekonomide mümkün olduğunca uzun süre tutulduğu döngüsel modellerle atık üretiminin minimize edilmesi hedefler arasında yer almaya başlamıştır.
Bahsi geçen kalkınma strateji ve hedeflerine uyum sağlanması ve yüksek rekabet gücünü korumak amacıyla sanayide endüstriyel simbiyozun da içinde bulunduğu kaynak verimliliği ve döngüsel ekonomi modellerinin adaptasyonu çalışmaları elzem hale gelmiş olup, son 10-15 yıllık süreçte Türkiye’de bu çalışmalar hız kazanmaya başlamıştır. 2008 yılında Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’nın yürütücülüğünde Bakü Tiflis Ceyhan (BTC) boru hattı şirketinin sosyal sorumluluk programı çerçevesinde desteklenen İskenderun Körfezi projesi Türkiye’de yürütülen ilk endüstriyel simbiyoz projesidir. Kamuya açık kaynaklardan elde edilen bilgiler çerçevesinde ülkemizde şimdiye kadar başta atık alışverişi olmak üzere endüstriler arasında simbiyotik ilişkilerin geliştirilmesini amaçlayan 16 farklı proje hayata geçirilmiştir ve bu projeler ilerleyen bölümlerde ve EK’te detaylarıyla verilmektedir.
Bahsi geçen bu projeleri 5 ana başlıkta listelemek mümkündür:
Endüstriyel Simbiyoz Olanak ve Potansiyel Belirleme Projeleri:
o Ankara Ostim’de Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi o Trakya Bölgesi için Endüstriyel Simbiyoz Potansiyelinin Araştırılması o Bursa, Eskişehir, Bilecik Endüstriyel Simbiyoz Programı
o Gaziantep Endüstriyel Simbiyoz Projesi
o Petrol Atıklarının Değerlendirilmesinde Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Tespiti Projesi
o Kayseri Organize Sanayi Bölgesi Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Araştırılması Projesi
Ön-fizibilite ve Fizibilite Çalışmaları:
o Endüstriyel Simbiyoz ve İskenderun Körfezi Projesi: Fizibilite Aşaması
22Lessons Learnt and Best Practises for Enhancing Industrial Symbiosis in the Process Industry. (2018). Scaling European Resources with Industrial Symbiosis.
23(2021, July 22). NISP®. International Synergies. Retrieved November 23, 2021, from https://www.international- synergies.com/ourprojects/nisp/.
24 T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Çevre ve Temiz Üretim Enstitüsü (MAM ÇTÜE), 2017. Sanayide Kaynak Verimliliği Potansiyelinin Belirlenmesi Projesi Özet Kitabı
20
o Antalya Organize Sanayi Bölgesi’nde Endüstriyel Simbiyoz ve Eko-verimlilik Projesi o Aksaray Organize Sanayi Bölgesi Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Araştırılması
Projesi
o Eskişehir Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Araştırması Projesi
Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge) Odaklı Projeler:
o Eskişehir Sanayi Odası Sharebox Projesi
o Yapı Değer Zinciri Üzerinden Endüstriyel Simbiyozun Teşvik Edilmesi (FISSAC) Projesi
Pilot Uygulama Projeleri:
o İskenderun Körfezi’nde Endüstriyel Simbiyoz Projesi: Uygulama Aşaması
Ulusal Programlar ve/veya Finansman Kaynağı Barındıran Projeler:
o Türkiye Döngüsel Ekonomi Platformu
o Türkiye Yeşil Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) Projesi
o Türkiye İçin Endüstriyel Simbiyoz Yol Haritası Geliştirilmesi Projesi
4.1. Endüstriyel Simbiyoz Olanak ve Potansiyel Belirleme Projeleri
4.1.1. Ankara Ostim’de Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi
Proje Yılı 2014-2015
Destekleyen Kurum KOSGEB
Yürüten Kurum/Kuruluş Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) ve Ankara Ostim OSB Odak Bölgesi Ankara Ostim OSB
Amaç, projenin uygulandığı bölgedeki endüstriyel simbiyoz olanaklarının belirlenmesi, seçilmiş endüstriyel simbiyoz olanakları için ön fizibilite analizinin yapılması ve öncelikli endüstriyel simbiyoz olanakları için fizibilite analizinin yapılmasıdır. Proje, çevre duyarlılığı, sürdürülebilir kalkınma ve yükümlülükler çerçevesinde yürütülen, KOSGEB’in finansman sağladığı “Çevre Konusunda KOSGEB Yol Haritasının Hazırlanması Projesi” bileşenleri arasında yer alan bir çalışmadır. Proje, Ostim ve diğer OSB’lerde gerçekleştirilecek endüstriyel simbiyoz çalışmalarına yönelik bir ön değerlendirme niteliğindedir. Çalışmada, OSTIM OSB’de bulunan 812 işletmeye odaklanılmıştır. 812 işletmenin bilgileri atık kodu (ECW) ve endüstriyel sektör (NACE) bazında Endüstriyel Simbiyoz Olanak Tarama Aracı’na (ESOTA) işlenmiştir ve endüstriyel simbiyoz olanakları belirlenmiştir.
4.1.2. Trakya Bölgesi için Endüstriyel Simbiyoz Potansiyelinin Araştırılması
Proje Yılı 2014-2016
Destekleyen Kurum Trakya Kalkınma Ajansı
Yürüten Kurum/Kuruluş Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) Odak Bölgesi TR21 Trakya Bölgesi
Projenin amacı, Trakya Bölgesi’nde çevresel etkileri azaltmak ve rekabetçiliği arttırmak için en etkin bölgesel kalkınma ve planlama araçlarından olan endüstriyel simbiyoz ve temiz üretimin uygulamasıdır25. Trakya Bölgesi’nde sektörel ve çevresel analiz, endüstriyel simbiyoz ve temiz üretim
25 Trakya Kalkınma Ajansı (2016). TR21 Trakya Bölgesi Endüstriyel Simbiyoz Potansiyeli Araştırması.
https://www.trakyaka.org.tr/upload/Node/33077/xfiles/TR21_Trakya_Bolgesi_Endustriyel_Simbiyoz_Raporu.pdf
21
potansiyeli ve stratejisinin belirlenmesi, paydaş ziyaretleri, yerel paydaş analizi ve endüstriyel simbiyoz paydaş ağının oluşturulması çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
4.1.3. Bursa, Eskişehir, Bilecik Endüstriyel Simbiyoz Programı
Proje Yılı 2014-2016
Destekleyen Kurum Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA) Yürüten Kurum/Kuruluş Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) Odak Bölgesi TR41 Düzey 2 Bölgesi (Bursa, Eskişehir, Bilecik)
Proje, ilgili bölgede endüstriyel simbiyoz yaklaşımı farkındalığının artmasını, mevcut potansiyel ve stratejinin belirlenmesini, simbiyoz uygulamalarının altyapısını oluşturarak planlanan uygulamaların hayata geçirilmesini amaçlamaktadır. Proje, fizibilite ve altyapı aşaması ve uygulama ve sürdürülebilirlik aşaması olmak üzere iki temel aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamada, bölgedeki simbiyoz olanakları belirlenmiş, işletmeler arasındaki sinerji ve öncelikler tespit edilmiş ve endüstriyel simbiyoz ağının oluşması için gerekli strateji oluşturulmuştur. İkinci aşamada ise elde edilen sonuçlardan faydalanarak planlanan sinerjiler hayata geçirilmiş ve sürdürülebilirliğin sağlanması adına gerekli önlemler alınmıştır.26
4.1.4. Gaziantep Endüstriyel Simbiyoz Projesi
Proje Yılı 2015
Destekleyen Kurum İpekyolu Kalkınma Ajansı (İKA)
Yürüten Kurum/Kuruluş Gaziantep Sanayi Odası ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ)
Odak Bölgesi Gaziantep OSB
Projenin amacı, endüstriyel atıkların değerlendirilmesi, istihdam artışı, rekabet gücünün artırılması, kaynakların etkin kullanımı ve çevresel sürdürülebilirliği sağlamaktır. Proje, Kalkınma Bakanlığı Cazibe Merkezlerini Destekleme Programı kapsamında gerçekleştirilmiştir. 9 ay süren projede, Gaziantep Organize Sanayi Bölgesi’ndeki çeşitli sektörler arasından seçilen 5 firmada detaylı fizibilite çalışmaları gerçekleştirilerek endüstriyel simbiyoz olanakları belirlenmiştir.
4.1.5. Petrol Atıklarının Değerlendirilmesinde Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Tespiti Projesi
Proje Yılı 2017
Destekleyen Kurum Dicle Kalkınma Ajansı (DİKA) ve Batman Ticaret ve Sanayi Odası Yürüten Kurum/Kuruluş Ekodenge A.Ş.
Odak Bölgesi TRC3 Bölgesi, Diyarbakır ve Gaziantep
Proje, petrol atıklarının mevcut durumunun değerlendirilmesi, mevcut petrol türevi atıklarını kaynak/hammadde olarak kullanabilecek sektörlerin tespiti ve bu kapsamda endüstriyel simbiyozun uygulanabilirliğinin değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Proje kapsamında, literatür araştırması, mevzuat değerlendirmesi, Mardin, Siirt, Şırnak, Batman (TRC3 Bölgesi), Diyarbakır ve
26 BEBKA (2016). Bursa Eskişehir Bilecik Endüstriyel Simbiyoz Programı Fizibilite Raporu. TTGV
22
Gaziantep şehirlerinde yaklaşık 2,5 ay süren saha çalışmaları yapılmıştır ve 132 tesis ve 11 kurum ziyareti gerçekleştirilmiştir.
4.1.6. Kayseri Organize Sanayi Bölgesi Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Araştırılması Projesi
Proje Yılı 2017
Destekleyen Kurum Orta Anadolu Kalkınma Ajansı Yürüten Kurum/Kuruluş Kayseri OSB ve Ekosmart
Odak Bölgesi Kayseri OSB
Proje, Kayseri OSB’de bulunan işletmelerin atık/artık ürünlerini tespit edilmesini ve işletmelerin çevresel performansını, rekabetçiliğini, temiz üretim ve iş birliği kabiliyetini artırmak adına endüstriyel simbiyoz olanaklarını tüm detaylarıyla değerlendirilmesini amaçlamaktadır27. Kayseri OSB bünyesindeki 207 işletme durum analizi yapmak için birebir ziyaret edilmiştir ve kapsamlı bir analiz yapılmıştır. Firma ziyaretleri sırasında doldurulan anketlerden ve literatürden elde edilen bilgiler kullanılarak endüstriyel simbiyoz olanakları saptanmıştır.
4.2. Ön-fizibilite ve Fizibilite Çalışmaları
4.2.1. Endüstriyel Simbiyoz ve İskenderun Körfezi Projesi: Fizibilite Aşaması
Proje Yılı 2008-2009
Destekleyen Kurum Bakü Tiflis Ceyhan Petrol Boru Hattı Şirketi (BTC) ve T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı
Yürüten Kurum/Kuruluş Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve Adana Sanayi Odası
Odak Bölgesi İskenderun Körfezi çevresi
Proje, endüstriyel simbiyoz kavramına ilişkin bir bilinç oluşturmayı ve İskenderun Körfez Bölgesi’nde endüstriyel simbiyozun uygulanabilirliğini ortaya koymayı amaçlamıştır. Bu amaca yönelik, İskenderun Körfez Bölgesi'nde endüstriyel simbiyoz programı için bir fizibilite çalışması yapmak ve programın uygulanması için bir proje dokümanı geliştirmek hedeflenmiştir. 2008 yılında başlayan projenin toplam süresi 12 ay olarak gerçekleşmiştir. Proje kapsamında bölgede endüstriyel simbiyozu tanıtmak, farkındalık yaratmak, sanayicilerin fikir alışverişinde bulunabilecekleri bir platform oluşturmak, endüstriyel simbiyoz potansiyeli yüksek sektörleri belirlemek, sektörler arasındaki potansiyel sinerji ilişkilerini anlamak ve ilgili paydaşları bir araya getirmek amacıyla bölgede çeşitli tanıtım toplantıları, söyleşiler, çalıştaylar gerçekleştirilmiştir. Proje süresince sektörler için önceliklendirme gerçekleştirilmiş, örnek sinerji ilişkileri önerilmiş ve fizibilite aşamasında da bazı sinerji ilişkileri başlatılmıştır.
27 Orta Anadolu Kalkınma Ajansı (2017). Kayseri OSB Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Araştırılması Projesi Raporu. Kayseri OSB, T.C. Kalkınma Bakanlığı
23
4.2.2. Antalya Organize Sanayi Bölgesi’nde Endüstriyel Simbiyoz ve Eko-verimlilik Projesi
Proje Yılı 2015-2017
Destekleyen Kurum KOSGEB
Yürüten Kurum/Kuruluş Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı ve Antalya Organize Sanayi Genel Müdürlüğü (Antalya OSB)
Odak Bölgesi Antalya OSB
Projenin amacı, Antalya OSB’de faaliyet gösteren işletmeler arasında kaynakların kullanımında ortaklık kültürünün geliştirilmesi, işletmelerin birbirinin atıklarından faydalanmasına zemin hazırlanması, endüstriyel simbiyoz ve eko-verimlilik kavramları ile ilgili farkındalığı artırarak faaliyetlerin yaygınlaştırılmasıdır. Antalya OSB’de bulunan 50 firma ile görüşülmüş, bilgi ve veri toplanarak Antalya OSB’deki mevcut ve potansiyel simbiyoz ağı oluşturulmuştur. Antalya OSB içerisinden ve dışından 64 işletme için bilgilendirme ve farkındalık çalışmaları yürütülmüştür.
4.2.3. Aksaray Organize Sanayi Bölgesi Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Araştırılması Projesi
Proje Yılı 2018
Destekleyen Kurum Ahiler Kalkınma Ajansı Yürüten Kurum/Kuruluş GTE A.Ş. ve Ekodenge A.Ş.
Odak Bölgesi Aksaray OSB
Amaç, kaynakların verimli yönetilmesi ile sürdürülebilir ve yenilikçi üretim ve kaynak kullanımını sağlayan endüstriyel simbiyozun Aksaray bölgesinde uygulanabilirliğini araştırmaktır. Aksaray ilinde endüstriyel simbiyoz yaklaşımının uygulanması ve yaygınlaştırılması amacıyla Aksaray OSB ve OSB dışında saha çalışmaları yapılmış ve veri toplanmıştır. Toplanan verilerle sektörel analiz gerçekleştirilmiş, literatür araştırması ve paydaş analizi yapılmıştır. Takiben, bir sinerji çalıştayı düzenlenmiş, endüstriyel simbiyoz olanakları belirlendikten sonra Endüstriyel Simbiyoz Olanakları Raporu hazırlanmıştır28.
4.2.4. Eskişehir Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Araştırması Projesi
Proje Yılı 2019
Destekleyen Kurum Bursa Eskişehir Bilecik Kalkınma Ajansı (BEBKA) Yürüten Kurum/Kuruluş GTE A.Ş.
Odak Bölgesi Eskişehir OSB
Projenin amacı, bölgede endüstriyel simbiyoz yaklaşımı ile çevresel ve ekonomik fayda sağlanması hedeflenerek Eskişehir’de bulunan işletmelerin faydalanabileceği iş birliği potansiyellerinin araştırılmasıdır. Projede, endüstriyel simbiyoz olanaklarının belirlenip Eskişehir OSB içindeki ve dışındaki işletmelerin iş birliği yapmaları hedeflenerek işletmelerin çevresel fayda (kaynak kullanımı, karbon emisyonu, atık yönetimi vb.) ve rekabet avantajı sağlaması amaçlanmıştır. Bu kapsamda, 50
28 Ahiler Kalkınma Ajansı (2019). Aksaray Organize Sanayi Bölgesi Endüstriyel Simbiyoz Olanakları Raporu.
24
firma ile anket yapılmış, 50 firma ve 5 kurum ziyaret edilmiştir. 43 firma ve kurumdan 71 temsilcinin katıldığı bir çalıştay düzenlenerek iş birliği olanakları belirlenmiştir29.
4.3. Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge) Odaklı Projeler 4.3.1. Eskişehir Sanayi Odası Sharebox Projesi
Proje Yılı 2015-2019
Destekleyen Kurum AB Ufuk 2020 Yürüten Kurum/Kuruluş Eskişehir OSB (EOSB) Odak Bölgesi Eskişehir OSB (EOSB)
Projenin amacı, paylaşılan proses kaynaklarının esnek yönetimi amacıyla güvenli bir bilgi iletişim teknolojisi platformu geliştirilmesidir. Proje, Almanya’daki Chemiecluster Bayern Sanayi Bölgesi, İngiltere’deki Nepic Sanayi Bölgesi ve İspanya’daki Nules Sanayi Bölgesi ile ortak yürütülmüştür.
Projenin uzmanı ve uygulayıcısı Eskişehir OSB olmuştur. Eskişehir OSB, saha çalışmalarını 4 sene boyunca yürütmüştür ve potansiyel bağlantıların ortaya çıkarılması ve mevcuttakilerin geliştirilmesi için çalışmalar yapmıştır. Saha çalışmalarında gıda, makine teçhizatı, treyler imalatı, seramik, inşaat gibi sektörler yer almıştır.
4.3.2. Sürdürülebilir Kaynak Yoğun Endüstriler için Genişletilmiş Yapı Değer Zinciri Üzerinden Endüstriyel Simbiyozun Teşvik Edilmesi (FISSAC) Projesi
Proje Yılı 2015-2020
Destekleyen Kurum AB Ufuk 2020
Yürüten Kurum/Kuruluş Acciona (Koordinatör), TÇMB (Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği), AKG Gazbeton İşletmeleri ve Ekodenge A.Ş.
Odak Bölgesi TÇMB ve AKG Gazbeton İşletmeleri
Projenin amacı, çeşitli sektörlerde sıfır atık yaklaşımına yönelik yenilikçi bir endüstriyel simbiyoz modeline dayalı yeni bir sistem geliştirilmesi, döngüsel ekonomiye geçişi destekleyen teknolojik ve teknolojik olmayan gereksinimlerin sağlanması ve başarılı bir endüstriyel uygulama için endüstriyel simbiyoz metodolojisini ve platformunu içeren yeni bir simbiyoz modelinin önerilmesidir. Proje, İspanya, Türkiye, Belçika, Almanya, İtalya, İngiltere, Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve İsveç olmak üzere 9 ülkeden ve 16 ortaktan oluşmuştur. 4,5 sene süren projede, katılımcıların arasında genel üstlenici ve mühendislik/inşaat şirketleri, kâr amacı gütmeyen araştırma kuruluşları, kamu kurumları, farklı sürdürülebilir iş alanlarındaki KOBİ’ler, üretim ve enerji endüstri kuruluşları, yerel sürdürülebilir kaynak yönetimi kuruluşları, standartlaştırma ve sertifikasyon kurumları yer almıştır.
4.4. Pilot Uygulama Projeleri
4.4.1. İskenderun Körfezi’nde Endüstriyel Simbiyoz Projesi: Uygulama Aşaması
Proje Yılı 2011-2014
Destekleyen Kurum Bakü Tiflis Ceyhan Petrol Boru Hattı Şirketi (BTC) ve Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV)
29 BEBKA (2020). Eskişehir Endüstriyel Simbiyoz Projesi Raporu. T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, GTE Karbon Sürdürülebilir Enerji Eğitim Danışmanlık Tic. ve A.Ş.
25
Yürüten Kurum/Kuruluş Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV), International Synergies Ltd. ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ)
Odak Bölgesi İskenderun Körfezi çevresi
Amaç, İskenderun Körfezi çevresinde endüstriyel simbiyozun, işletmeler arası iş birliğinin ve dayanışmanın sağlanmasıyla (i) çevresel ve ekonomik faydalar sağlayan bir mekanizma hayata geçirilmesi (ii) ulusal bir endüstriyel simbiyoz programının geliştirilmesi adına bu uygulamadan deneyim elde edilmesi ve (iii) kaynak verimliliğini artırarak düşük karbon ve sürdürülebilirlik politikalarına hizmet edilmesidir. Proje, Aralık 2010 tarihinde Bakü Tiflis Ceyhan (BTC) Petrol Boru Hattı Şirketi ile TTGV arasında yapılan hibe anlaşması sonrası fiilen 2011 yılında başlamıştır. Kamu, özel sektör, üniversiteler, uzmanlar, şemsiye kuruluşlar, vb. ile oluşan, toplam 320 kuruluştan 450 kişinin yer aldığı bir simbiyoz ağı oluşturulmuştur. İskenderun Körfezi çevresinde yer alan enerji, çimento, kimya, demir çelik, inşaat, hayvan yemi, gübre, su ürünleri, tohum, kireç, atık yönetimi, çevre teknolojileri sektörlerinde fizibilite çalışmaları yapılmıştır.
4.5. Ulusal Programlar ve/veya Finansman Kaynağı Barındıran Projeler
4.5.1. Türkiye İçin Endüstriyel Simbiyoz Yol Haritası Geliştirilmesi Projesi
Proje Yılı 2019
Destekleyen Kurum İngiltere Refah Fonu
Yürüten Kurum/Kuruluş T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ve International Synergies Ltd.
Odak Bölgesi Türkiye
Projenin amacı, Türkiye’de ulusal ölçekte endüstriyel simbiyoz uygulamalarının gerçekleştirilmesi, yaygınlaştırılması ve kurumsal sorumlulukların belirlenerek engellerin ve ihtiyaçların tespit edilmesi için diğer ülkelerde hayata geçirilen ulusal ölçekte simbiyoz programı uygulamalarından faydalanmaktır. Türkiye’deki organize sanayi bölgeleri, sanayi ve ticaret odaları, serbest bölge yönetimlerinin, modelin uygulanacağı bölgenin dinamiklerine göre planlanan şekilde yapılanması önerilmiştir. Projenin gösterdiği yol haritası ile Türkiye’deki endüstriyel simbiyoz uygulamalarının gerçekleştirilmesi ve döngüsel ekonomi hedeflerine ulaşılmasında önemli bir yol kat edileceği düşünülmüştür. Projede, İngiltere’de uygulanan NISP modeli ve Güney Kore Cumhuriyeti’nde uygulanan yukarıdan aşağıya (top-down) modeli olmak üzere 2 farklı ulusal endüstriyel simbiyoz uygulamasından faydalanılmıştır30.
4.5.2. Türkiye Döngüsel Ekonomi Platformu
Proje Yılı 2016-Devam ediyor
Destekleyen Kurum Avrupa İmar ve Yatırım Bankası (EBRD), T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Federal Ministry Republic of Austria, DeutchMFA, TaipeiChina, EBRDdonors
Yürüten Kurum/Kuruluş Sürdürülebilir Kalkınma Derneği
Odak Bölgesi Türkiye
30 International Synergies Limited (2019). A Roadmap for a National Industrial Symbiosis Programme for Turkey. Foreign &
Commonwealth Office.
