Proje faaliyetleri süresince, ilgili paydaşlara ulaşılmış ve tartışmalara aktif olarak dâhil edilmiştir. Ayrıca, ilgili bakanlıklar da sürece dahil edilmiş ve paydaşlar arasında ve program uygulamasına yönelik yüksek bir motivasyon ortamı yaratılmıştır. Ek olarak, projenin ilk aşama fonu için harekete geçilmiştir. Projede bir fizibilite raporu ve proje önerisi (endüstriyel simbiyoz programının ikinci aşaması veya uygulama aşaması için) oluşturulmuş, ayrıca önerilen endüstriyel simbiyoz programı organizasyon yapısı için bir
36 T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2016. Ulusal Atık Yönetimi ve Eylem Planı 2023
37 T.C. Bilim, Sanayi Ve Teknoloji Bakanlığı, 2014. Ulusal Geri Dönüşüm Strateji Belgesi ve Eylem Planı 2014-2017
38 T.C. Bilim, Sanayi Ve Teknoloji Bakanlığı, 2015. Verimlilik Stratejisi ve Eylem Planı 2015-2018
29
analiz yapılmıştır. Fizibilite projesi kapsamında olmamasına rağmen, UNDP’nin dış fon getirmesi sonucu ayni katkı olarak IBM’in yerel sorunların çözümü konusunda görevlendirilen bir ekibi İskenderun Bölgesi’nde Endüstriyel Simbiyoz Projesi için bir platform modeli oluşturmuşlar, bu modelin hem yönetişim yapısını hem üyelik sistemini, hem de finansal modelini çalışmışlardır. Proje uygulaması sırasında, bölgedeki paydaşların motivasyonunu artırmak üzere endüstriyel simbiyoz ile ilgili uluslararası deneyimler yoğun bir şekilde paylaşılmıştır.
Projenin faaliyetleri aşağıda özetlenmektedir:
Projenin uluslararası ve ulusal uzmanları tarafından bölgenin ekonomik, sosyo-ekonomik, çevresel durum analizleri yapılmıştır.
İlgili paydaşlar belirlenmiş, proje uygulaması için iletişim stratejisi ve metodoloji oluşturulmuştur.
Proje bölgesine çeşitli saha ziyaretleri (toplam 13 saha ziyareti) gerçekleştirilmiş ve ilgili paydaşlarla görüşülmüştür.
Bu görüşmelerde proje tanıtılmış, endüstriyel simbiyoz kavramı anlatılmış, projeye olan ilgileri değerlendirilmiştir. Endüstriyel simbiyoz ve sinerji potansiyeline yönelik verileri ortaya çıkaracak sorular sorulmuş ve potansiyel faydaları gündeme getirilmiştir.
İlgili sektörler arasında bir ağ oluşturmak amacıyla sanayici çalıştayları yapılmıştır. Bu çalıştaylar sırasında sektörlerin girdi ve çıktıları belirlenmiş ve potansiyel simbiyoz ilişkileri ortaya çıkarılmıştır.
Proje ayrıca bölgede farklı platformlarda (Tanıtım toplantısı vb. çeşitli toplantılar) tanıtılmıştır.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Devlet Planlama Teşkilatı projeye dahil edilmiştir.
Bölgedeki 8 kurum/kuruluşun genel müdür düzeyindeki temsilcileri ziyaret edilmiştir. Ziyaret edilen kurumların tamamı projeye sözlü taahhütte bulunmuştur.
Uluslararası deneyim paylaşım çalıştayı yapılmıştır.
Uluslararası ve ulusal danışmanlar tarafından endüstriyel simbiyoz uygulama aşaması için veri analiz raporu, fizibilite raporu ve proje dokümanı hazırlanmıştır. Endüstriyel simbiyoz programının uygulama aşamasına yönelik fon kaynağı yaratma çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
ii. Projenin Temel Çıktıları ve Sağlanan Kazanımlar
Proje sonucunda İskenderun Körfez Bölgesi'nde endüstriyel simbiyoz programının uygulanmasına ilişkin fizibilite çalışması yapılmış ve aşağıdaki bulgular elde edilmiştir:
Ekonomik, çevresel ve sosyo-ekonomik açıdan sinerji ilişkileri potansiyeli yüksektir.
Bölge, proje ile gündeme gelen endüstriyel simbiyoz konsepti için bir kapasiteye sahiptir ve programı uygulamaya hevesli çeşitli yerel ve ulusal taraflar bulunmaktadır.
Bir temele dayanmamakla birlikte simbiyotik ilişkilerin halihazırda birkaç örneği vardır.
Bölgedeki özel sektörün endüstriyel simbiyoz programını gerçekleştirme istekleri bulunmakta ve sektör bu konuda destek beklemektedir.
Fizibilite aşaması somut sinerji ilişkileri ortaya koymayı amaçlamasa da sanayicilerin bir araya geldiği çalışma faaliyetlerinde çeşitli fikirler ortaya çıkmış ve bu fikirlere çalıştay raporlarında yer verilmiştir.
Bu fikirler arasından iki vaka çalışması özellikle öne çıkmıştır; (1) Bölgedeki özel sektör, bir kurumsal sosyal sorumluluk (KSS) projesi olarak bölgede yapay bir resif inşa etmek için iş birliği yapmıştır. (2) Bölgede yoğun demir çelik tesisi bulunduğundan dolayı atık olarak demir cürufu sorunu bulunmaktadır
30
ve bir özel sektör bölgede demir cürufundan demir elde etmeye olanak sağlayacak bir fabrika inşaatına başlamıştır.
Özetle, proje, bölgede endüstriyel simbiyoz potansiyelinin çok yüksek olduğunu, bölgenin teknik, ekonomik ve sosyal kapasitesi ile böyle bir programa hazır olduğunu ortaya koymuştur. İskenderun Körfez Bölgesi'nde sanayi temsilcileri arasında endüstriyel simbiyoza yönelik sistematik olmayan yaklaşımların önceden başladığı görülmüştür. Sağlık-Emniyet-Çevre (SEÇ) Platformu, sanayiciler arasındaki sistematik olmayan iş birliğine güzel bir örnek olarak gösterilmiştir.
Proje sonucunda, ana paydaşların farkındalığı artırılmış ve bu da önerileri uygulama istekliliklerine yansımıştır. Öte yandan, bölgede endüstriyel simbiyoz programının uygulanmasına yönelik motivasyon ve beklentinin oldukça yüksek olması sebebiyle ve sürecin sürdürülebilirliğini sağlamak için, başlatılan kaynak seferberliğinin devam etmesi ve endüstriyel simbiyoz programının ikinci aşaması olan bölgedeki uygulama aşamasının mümkün olan en kısa sürede başlatılması gerektiği sonucuna varılmıştır.
B. İskenderun Körfezi’nde Endüstriyel Simbiyoz Projesi: Uygulama Aşaması i. Proje Faaliyetleri
Proje faaliyetleri (1) teknik ve idare altyapı, (2) yaygınlaştırma ve paydaşlarla iletişim, (3) simbiyoz olanakları ve örnek projeler, (4) bölgesel sürdürülebilirlik ve ulusal model önerisi ve (5) veri tabanı ve iletişim ağı olarak gruplanmıştır.
(1) İdari ve teknik altyapı faaliyetleri olarak, bölgesel ve sektörel analizler yapılmıştır ve projenin ilk faz çıktıları değerlendirilerek raporlar hazırlanmıştır. Literatür araştırması yapılarak daha önceki endüstriyel simbiyoz uygulamaları değerlendirilmiştir ve International Synergies (UK) firmasından danışmanlık desteği alınarak deneyimlerinden faydalanılmıştır. Ayrıca, 20 paydaşlı proje danışma kurulu oluşturulmuştur.
(2) Yaygınlaştırma-paydaşlarla iletişim ve veri tabanı-iletişim ağı oluşturulması faaliyetlerinde, İngiltere Büyükelçiliği’nde proje lansmanı yapılmıştır. Sanayi kuruluşları ve paydaşlarla görüşmeler gerçekleştirmek amacıyla saha çalışmaları yapılmıştır, bölgede 3 bilgilendirme toplantısı ve 4 danışma kurulu toplantısı gerçekleştirilmiştir. Proje web sitesi hazırlanarak endüstriyel simbiyoz kavramı/uygulamaları ve proje faaliyetleri ile ilgili bilgiler paylaşılmıştır.
Medya ile iletişime geçilmiş, proje faaliyetleri ve endüstriyel simbiyoz hakkında bilgiler yerel ve ulusal medyada yer almış, uluslararası konferanslara katılım sağlanmış, bildiriler ve dergilerde yayınlar çıkarılmış ve EUR-ISA üyeliği alınmıştır. Bunlara ek olarak, 2014 yılında endüstriyel simbiyoz konferansı düzenlenmiş ve proje belgeseli hazırlanmıştır.
(3) Endüstriyel simbiyoz olanaklarının belirlenmesi ve uygulanması kapsamında olanakların belirlenmesi için çalıştaylar, toplantılar, eğitimler ve Ar-Ge proje pazarı gerçekleştirilmiştir.
Firmalar bir araya getirilerek bağlantılar kurulmuş, 500’e yakın endüstriyel simbiyoz olanağı belirlenmiş ve firmalara bu olanaklarla ilgili raporlar gönderilmiştir. 10 endüstriyel simbiyoz olanağı detaylı olarak değerlendirilmiş, Ar-Ge çalışmaları ve uygulamaları, fizibilite çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Fizibilite çalışmaları içerisinde teknik, ekonomik, çevresel, yasal ve etki alanı incelemeleri yapılmıştır. 14 Ocak 2013 tarihinde, “Endüstriyel Simbiyoz Kapsamında Çevre Mevzuatı Toplantısı”, Kalkınma Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Çukurova Kalkınma Ajansı iş birliği ile gerçekleştirilmiştir. Ar-Ge proje pazarı TÜBİTAK desteği, Çukurova
31
Üniversitesi, ÜSAM ve ADASO iş birliği ile kurulmuş ve bu pazarda, 40 proje sunumu ve 60 ikili görüşme yapılarak yeni iş birlikleri geliştirilmiştir. Bu faaliyetlerin sonunda ise endüstriyel simbiyoz uygulamalarının farklı aşamalarında yararlanılabilecek finansman kaynakları değerlendirilmiştir.
(4) Bölgesel sürdürülebilirlik ve ulusal model çalışmalarında, bir “yerel ara yüz” ile çalışılması planlanarak mevcut çalışmaların devam etmesi ve çıktıların değerlendirilmesi amaçlanmıştır.
Bu kapsamda, Adana ÜSAM (Üniversite-Sanayi Ortak Araştırma Merkezi) ile iş birliği yapılmıştır. İngiltere, Danimarka, Güney Kore, ABD, Kanada, Çin, Meksika, Avustralya ve Japonya’daki modeller ve programlar incelenmiştir. Endüstriyel simbiyozun bölgeye entegrasyonuna yönelik Kalkınma Ajansları Çalıştayı, Kalkınma Bakanlığı koordinasyonu ve iş birliği düzenlenmiştir. 19 farklı Kalkınma ajansı tarafından hazırlanan bölge planlarında Endüstriyel Simbiyoz kavramının geçmesi sağlanmıştır.
(5) Endüstriyel simbiyoz ağı ve veri tabanı çalışmaları kapsamında oluşturulan simbiyoz ağında, ulusal bazda 225 firma, 52 kamu kuruluşu, 33 üniversite ve araştırma kurumu ve 17 STK-oda-birlik-dernek yer alırken bölgesel bazda ise 96 firma, 20 kamu kuruluşu, 14 üniversite ve araştırma kurumu ve 9 STK-oda-birlik-dernek yer almıştır39.
ii. Projenin Temel Çıktıları ve Sağlanan Kazanımlar
Fizibilite çalışmaları esnasında ulaşılan şirketler ve katılımcı toplantılar (çalıştay vb.) sonucunda firmalar arasında başta atık alışverişi olmak üzere potansiyel endüstriyel simbiyoz olanakları ortaya koyulmuştur (Şekil E.1).
39 Ferda Ulutaş, TTGV (2014). Endüstriyel Simbiyoz ve İskenderun Körfezi Projesi. Endüstriyel simbiyoz paneli, Konya.
32
Şekil E.1. İskenderun Körfezi’nde Endüstriyel Simbiyoz Uygulama Ağı40
Bölgede endüstriyel simbiyoz olanaklarının belirlenmesi ve uygulanması faaliyetlerinin sonucunda, önceliklendirme kriterleri belirlenmiş ve danışma kurulunun görüşüne sunulmuştur. Bu kriterler;
finansal konular, çevresel etki, yasal konular, uygulama kolaylığı, firmaların kapasitesi ve yaklaşımı, etki alanı ve bölgesel kriterler olarak belirlenmiştir. Detaylı olarak değerlendirilen simbiyoz olanaklarına örnekler aşağıdaki maddelerde verilmiştir.
Soda-Çimento: Soda üretim atığının çimento katkı maddesi olan kalker yerine kullanılması
Demir/Çelik-İnşaat: Elektrik ark fırını (EAF) ocaklarından çıkan çelik izabe cürufunun karayolu inşaatında temel, alt temel ve dolgu malzemesi olarak kullanılması
Pamuk Tohumu-Biyoremediasyon Petrol Boru Hattı: Pamuk tohumu üretim proses atıklarının biyoremediasyon üretiminde kullanılması ve petrol ile kirlenmiş topraktaki ve sudaki kirliliğin giderilmesi için kullanılması
Deniz Ürünleri-Yem: Salyangoz ve istiridye kabuklarının işlenip boyutları küçültülerek toz yem katkı maddesi olarak kanatlı hayvan besiciliğinde kullanılması
Meyve Suyu Konsantresi-Yem: Meyve suyu prosesi atık posalarından alternatif yem hammaddesi geri kazanımı ve hayvan besiciliğinde kullanılması
Yapılan diğer fizibilite çalışmaları sonucunda ise gemi atıklarının (MARPOL) yönetimine ilişkin iş birlikleri, acil durum eylem planları (SEVESO) alanında iş birlikleri, bölgedeki firmalar için ortak eğitimler
40 Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV). (2014). EKOSKOP, s. 31.
https://www.ttgv.org.tr/eng/images/publications/6005b4b919718.pdf
33
(karbon ayak izi yönetimi ve olası işbirlikleri) ve organik atıklardan enerji üretimine yönelik çalışmalar gerçekleştirilmiştir.
Proje kapsamında 8 adet pilot proje hayata geçirilmiştir ve bu projelerle senede toplam 327.250 ton atığın değerlendirilebileceği, 6.500 m3 su tasarrufu ve 276.253 ton doğal kaynak ikamesi yapılabileceği görülmüştür. Bunlarla birlikte, 45.000 m2 arazi kazancı, 3.465 adam*gün iş gücü tasarrufu, 33.581.155 kWh enerji tasarrufu ve 36.680 ton CO2 emisyonu azaltımı sağlandığı anlaşılmıştır. Bu 8 pilot proje için gerekli olan yeni istihdam 21 kişi, yeni ürün çeşidi/adeti 10, yeni girişim adeti 6, katılım sağlayan kurum/kuruluş sayısı 27 ve katkı sağlayan üniversite sayısı 5 olarak belirlenmiştir. Analizlerin sonucunda, toplam yatırım maliyeti 6.965.000 ABD doları, yıllık net kazanç ise 6.370.546 ABD Doları olarak belirlenmiş ve geri ödeme süresi 1,1 yıl olarak hesaplanmıştır41.
C. Ankara Ostim’de Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi i. Proje Faaliyetleri
Endüstriyel simbiyoz çalışması öncesinde, doğru kararlar alınabilmesi için kullanılan mevcut karar destek araçları (yazılımlar) incelenmiş, bunları geliştirenlerle iletişime geçilmiştir fakat yüksek maliyet, sektöre uyumsuzluk vb. sebeplerden dolayı hiçbiri kullanılamamıştır. Bu nedenle, endüstriyel simbiyoz olanaklarının ve önceki projelerin hızlı bir şekilde belirlenebilmesi için ODTÜ Çevre Mühendisliği bölümü tarafından Endüstriyel Simbiyoz Olanak Tarama Aracı (ESOTA) geliştirilmiştir. ESOTA’nın veri tabanında 300’den fazla bilimsel araştırma, proje, fizibilite çalışmasının çıktıları yer almaktadır.
Endüstriyel simbiyoz olanaklarının belirlenmesi aşamasında aşağıdaki faaliyetler gerçekleştirilmiştir42.
Ostim’deki firmaların bilgilerinin derlenmesi,
Firmaların endüstriyel sektör (NACE) ve atık (EWC) kodları bazında sınıflandırılması,
Firmalardaki endüstriyel simbiyoz olanaklarının ESOTA kullanarak belirlenmesi,
Çıktılara göre Ostim’deki endüstriyel simbiyoz olanaklarının olduğu firmaların belirlenmesi,
İlgili taraflarla değerlendirme yapılarak uygulanabilir simbiyoz olanaklarının tespit edilmesine yönelik çalıştay düzenlenmesi,
Firma ziyaretleri ve Ostim için endüstriyel simbiyoz olanaklarının belirlenmesi
Seçilmiş endüstriyel simbiyoz olanakları için ön fizibilite analizinin yapılması aşamasında ise ilk aşamada toplanan bilgiler ve veriler ile bilimsel literatür araştırma sonuçlarını kullanarak, belirlenen endüstriyel simbiyoz olanakları için maliyet, teknoloji, çevre, ürün kalitesi ve uygulama kolaylığı konularını içeren bir ön fizibilite çalışması yapılmıştır.
11 ve 23 Haziran 2014 tarihlerinde iki çalıştay düzenlenmiştir ve bu çalıştaylara ESOTA çıktılarına göre Ostim’de belirlenen 252 endüstriyel simbiyoz olanağının tarafı olan işletmeler davet edilmiştir. Bu çalıştaylarda proje kapsamında yapılan çalışmalar ve endüstriyel simbiyoz ile ilgili bilgilendirmeler yapılmış ve işletme temsilcilerine bir anket uygulanarak endüstriyel simbiyoz olanakları değerlendirilmiştir.
41 Ferda Ulutaş, TTGV (2014). Endüstriyel Simbiyoz ve İskenderun Körfezi Projesi. Endüstriyel simbiyoz paneli, Konya.
42 Prof.Dr. Göksel N. Demirer (2014). Ankara OSTIM Organize Sanayi Bölgesinde Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi. Orta Doğu Teknik Üniversitesi-Çevre Mühendisliği Bölümü, NANObiz Ltd.Şti.
34 ii. Projenin Temel Çıktıları ve Sağlanan Kazanımlar
Ostim OSB’de, ESOTA çıktılarına göre atık değişim bazlı 252 adet endüstriyel simbiyoz olanağı bulunmaktadır. 84 adet işletme atık değişim potansiyeline sahiptir ve bu işletmeler için 1 ila 9 adet arasında endüstriyel simbiyoz olanağı mevcuttur. Ayrıca, bu işletmeler 27 farklı NACE koduna dağılmıştır.43
Çalışmalar ve çalıştaylar ile toplanan bilgiler ve veriler değerlendirilerek ön fizibilite çalışması için 3 endüstriyel simbiyoz olanağı seçilmiştir. Bu olanaklar;
Demir döküm sektöründen çıkan döküm kumlarının, seramik sıhhi ürünlerin imalatı sektöründe kullanılması
Diğer kauçuk ürünleri imalatı sektöründen çıkan kauçuk atıklarının fırınlanmış kilden tuğla, karo ve inşaat malzemeleri imalatı sektöründe kullanılması
Düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi sektöründen çıkan hurda camın, fırınlanmış kilden tuğla, karo ve inşaat malzemeleri imalatı sektöründe kullanılmasıdır.
43 EkoIQ (2014). Bir Kaynak Verimliliği Aracı Olarak Endüstriyel Simbiyoz. https://ekoiq.com/2014/12/20/bir-kaynak-verimliligi-araci-olarak-endustriyel-simbiyoz/
35
Ankara Ostim OSB’de ön fizibilite çalışması sonucunda belirlenen potansiyel endüstriyel simbiyoz ağı Şekil E.2’de gösterilmiştir.
Şekil E.2. Ankara OSB’de Ön Fizibilite Çalışması ile Tespit Edilen Potansiyel Endüstriyel Simbiyoz Ağı44 Proje kapsamında yapılan analizlerden bir tanesi de hurda camın tuğla imalatında kullanımının ön fizibilite analizidir. Bu analizin sonuçları aşağıdaki maddelerle özetlenmiştir45.
o Türkiye’deki toplam sera gazı emisyonunun %9’unu oluşturan belediye atığının %2,22’si hurda camlardır. (2014 verilerine göre)
o Tuğla üretiminde 2,84-4,95 MJ/kg tuğla enerji tüketimi ve 230-280 g CO2/kg tuğla karbon emisyonu olmaktadır.
o Tuğla üretiminde hammadde gideri toplam giderlerin %40’ını oluşturmaktadır ve bu gider toplam enerji giderlerinden daha fazladır.
o Tuğla üretiminde hurda camın katkı maddesi olarak kullanımı vitrifikasyon sıcaklığını düşürmektedir ve bu sayede proseste harcanan enerjinin ve sera gazı emisyonunun azalmasına neden olmaktadır. Ayrıca, üretimde kullanılan cam tozu katkısı, üretilen tuğlanın mekanik dayanımında artış sağlamaktadır. Hurda cam, tuğla üretiminde kullanılan kile %20 oranında karıştırılabilmektedir ve bu değer Ar-Ge çalışmalarıyla artırılabilir.
o İşletmelerin arasında 500 km mesafe olsa bile geri kazanılan 1 ton hurda cam, 100 litre petrol tasarrufu ve 0,31 ton CO2 eşdeğer sera gazı azalması sağlamaktadır.
44 Prof.Dr. Göksel N. Demirer (2014). Ankara OSTIM Organize Sanayi Bölgesinde Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi. Orta Doğu Teknik Üniversitesi-Çevre Mühendisliği Bölümü, NANObiz Ltd.Şti.
45Prof.Dr. Göksel N. Demirer (2014). Ankara OSTIM Organize Sanayi Bölgesinde Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi. Orta Doğu Teknik Üniversitesi-Çevre Mühendisliği Bölümü, NANObiz Ltd.Şti.
36
o Ostim’deki işletmeler arasında yapılacak benzer bir çalışmanın, işletmeler arasındaki uzaklık ve nakliye maliyeti ile Türkiye’deki ortalama hurda cam fiyatı (80-100 TL/ton) baz alındığında ekonomik açıdan faydalı olacağı anlaşılmıştır. Aynı zamanda işletmeler arası mesafe kısa olduğu için bu bölgede sağlanacak enerji tasarrufu (0,33 MJ/kg tuğla) ve engellenen karbon emisyonu (15 g CO2/kg tuğla) yüksek düzeyde olacaktır.
Proje sonuçlarına bakıldığında, Ostim OSB’de 252 adet endüstriyel simbiyoz olanağının olduğu, bu olanakların bir kısmının yapılacak fizibilite çalışmalarının sonucuna göre uygulamaya geçilebileceği belirlenmiştir. Bu uygulamalar sonucunda hammadde, enerji tasarrufu, atık yönetimi kazanımları elde edilebileceği ve Ostim’in karbon ayak izinin azaltılabileceği saptanmıştır. Bunlara ek olarak, Ostim’de uygulanmakta olan Eko-Park çalışmasına projedeki endüstriyel simbiyoz uygulamaları dahil edilmiştir ve Türkiye’deki diğer OSB’lerde bu gibi uygulamaları yaygınlaştırmak adına Ostim OSB’de gerçekleştirilen çalışma bir model olarak kullanılabilecektir.46
D. Trakya Bölgesi için Endüstriyel Simbiyoz Potansiyelinin Araştırılması i. Proje Faaliyetleri
İlk olarak, yapılacak faaliyetlerin belirlenmesi için proje hazırlık toplantısı TTGV ve Trakya Kalkınma Ajansı temsilcileriyle gerçekleştirilmiştir ve daha sonra mevcut çıktıların değerlendirilmesi ve sonraki faaliyetlerin planlanması için bir ara değerlendirme toplantısı yapılmıştır.
Sektörel analiz kapsamında TR21 bölgesinin sanayi yapısı firma sayılarına ve istihdama bakılarak öne çıkan sektörlere göre belirlenmiştir. Bölge sanayisinin sektör çeşitliliği incelenmiş ve bulunduğu OSB’lerin yer aldığı şehirlerin sektörel yapısını temsil etme durumu değerlendirilmiştir. Belirlenen öne çıkan sektörlerin, endüstriyel simbiyoz ve temiz üretim uygulamalarını yaygınlaştırma potansiyelinin yüksek olduğu sektörler olduğu düşünülmüştür.
Çevresel analiz değerlendirmelerinde, temiz üretim olanağının belirlenmesine yönelik temel oluşturulurken bir yandan da endüstriyel simbiyoz olanaklarının belirlenmesinin temelini oluşturan atık yönetim konusu çalışılmıştır. Bu analizde, aşağıdaki 3 konuya odaklanarak sanayi sektöründen kaynaklı çevresel etkiler değerlendirilmiştir47.
Sanayi tesislerinin sera gazı emisyonları
Sanayi tesislerinin su tüketimi ve tesislerden kaynaklanan atık sular
Endüstriyel katı atıklar
Potansiyel ve ihtiyaç belirleme çalışmalarında, öne çıkan sektör ve bu sektörlerden kaynaklanan atıkları içeren mevcut endüstriyel simbiyoz uygulamaları değerlendirilerek, söz konusu bölge için simbiyoz olanakları belirlenmiştir. TR21 bölgesi için genel uygulamalar ve agro-endüstriyel simbiyoz potansiyeli olarak iki farklı başlıkta değerlendirme yapılmıştır.
Yerel paydaş analizi ve endüstriyel simbiyoz paydaş ağının oluşturulmasında, bölgedeki endüstriyel simbiyoz olanaklarının potansiyel paydaşları ve bu paydaşların uygulamadaki rolleri belirlenmiştir. Bu
46 Prof.Dr. Göksel N. Demirer (2014). Ankara OSTIM Organize Sanayi Bölgesinde Endüstriyel Simbiyoz Olanaklarının Belirlenmesi. Orta Doğu Teknik Üniversitesi-Çevre Mühendisliği Bölümü, NANObiz Ltd.Şti.
47 Trakya Kalkınma Ajansı (2016). TR21 Trakya Bölgesi Endüstriyel Simbiyoz Potansiyeli Araştırması.
https://www.trakyaka.org.tr/upload/Node/33077/xfiles/TR21_Trakya_Bolgesi_Endustriyel_Simbiyoz_Raporu.pdf
37
kapsamda, projeden faydalanabilecek veya projeye fayda sağlayabilecek gerçek/tüzel tarafların projedeki rollerinin belirlenmesi, konuya olan ilgilerinin ölçülmesi, projeye katılma stratejileri saptama çalışmaları yapılmıştır. Ayrıca, bölgedeki çeşitli paydaşlar ziyaret edilmiştir ve anketler aracılığıyla veri toplanmıştır.
TR21 Bölgesi Endüstriyel Simbiyoz Programı Bilgilendirme Toplantısı ve Endüstriyel Simbiyoz Çalıştayı (Sinerji Çalıştayı) gerçekleştirilmiştir. Farklı sektör ve kurumlardan 62 katılımcının katıldığı çalıştayda, endüstriyel simbiyozun önemi ve uygulanması hakkında bilgi verilmiştir. Konuşmaların ardından gerçekleşen sinerji çalıştayında, katılımcıların simbiyoz olanakları hakkında bilgi sahibi olması sağlanmıştır. Çalıştay sonrasında, simbiyoz olanaklarını içeren raporlar hazırlanıp ilgili işletmelere gönderilmiştir.
Trakya Bölgesi için fizibilite konuları firma görüşmeleri ve değerlendirmeler ile belirlenmiştir. Bu konular aşağıda sıralanmıştır48:
Organik atıklardan biyogaz ve elektrik üretimi
Kömür kazan cüruf ve küllerinin değerlendirilmesi
Döküm ve maça kumlarının geri kazanımı
Metal ve plastik atıkların değerlendirilmesi
Çeltik tarımının su tasarrufu ve verimlilik artışı hedefleri doğrultusunda iyileştirilmesi
Ergene Havzası Arıtma Çamuru Yönetim Planının Hazırlanması Projesi’nin yakından takip edilerek, özellikle atık çamur karakterizasyonu sonuçları doğrultusunda yeni fizibilite alanlarının değerlendirilmesi
Çeltik saplarının potansiyel kullanımına yönelik yeni bir projenin geliştirilmesi
ii. Projenin Temel Çıktıları ve Sağlanan Kazanımlar
TR21 Bölgesi’nde yapılan sektörel analize göre, Edirne ilinde bölgedeki diğer illere göre sektör çeşitliliği ve yoğunluğu daha azdır. Tekirdağ için ise bunlar en yüksek seviyededir. Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ illerinin endüstriyel simbiyoz ağına dahil edilmesinin önemli olduğu belirlenmiştir. Edirne ve Kırklareli
TR21 Bölgesi’nde yapılan sektörel analize göre, Edirne ilinde bölgedeki diğer illere göre sektör çeşitliliği ve yoğunluğu daha azdır. Tekirdağ için ise bunlar en yüksek seviyededir. Edirne, Kırklareli ve Tekirdağ illerinin endüstriyel simbiyoz ağına dahil edilmesinin önemli olduğu belirlenmiştir. Edirne ve Kırklareli