T.C.
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
KURUMSAL KAYNAK PLANLAMA SİSTEMLERİNDE İÇ
KONTROL UYGULANABİLİRLİĞİNİN ANALİZİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Tuğba ÖRS
Enstitü Anabilim Dalı : İşletme
Enstitü Bilim Dalı : Muhasebe Finansman
Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Recep YILMAZ
TEMMUZ-2012
BEYAN
Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim.
Tuğba ÖRS 13.08.2012
ÖNSÖZ
Bu tezin konusunun fikir oluşumunda ve yazım aşamalarında her anlamda desteğini ve katkılarını esirgemeyen bütün bir süreç boyunca çalışmamı titizlikle takip eden değerli danışmanım Yrd. Doç. Dr. Recep YILMAZ’ a teşekkürlerimi ve saygılarımı sunarım. Tez konusunun oluşmasında bilgi ve tecrübeleriyle çalışmama ışık tutan değerli hocam Prof. Dr. Selahattin KARABINAR’ da destek ve katkılarını esirgememiştir. Savunma sınavı jüri üyeleri, kıymetli hocalarım Prof. Dr. Erman COŞKUN ve Yrd. Doç. Dr. Nevran KARACA çalışmama önemli ve değerli katkılar yapmışlardır. Ayrıca tez yazım sırasında yardımlarını esirgemeyen Arş. Gör. Raşit CESUR’a, Seda DÜNYA’ya, Tahir Örnek’e, Çiğdem ADIGÜZEL’e, Merve ÖGE’ye ve Fatih KOCA’ ya teşekkürlerimi bir borç bilirim. Son olarak en büyük destekçim olan sevgili aileme teşekkürlerimi ve saygılarımı sunarım.
Tuğba ÖRS 13.08.2012
i
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR ... vi
TABLOLAR LİSTESİ ... vii
ŞEKİLLER LİSTESİ ... ix
ÖZET ... xii
SUMMARY ... xiii
GİRİŞ ... 1
BÖLÜM 1: İÇ KONTROL SİSTEMİ İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR VE AÇIKLAMALAR ... 4
1.1.İç Kontrol Sisteminin Tanımı ... 5
1.2.İç Kontrolün Kapsamı ... 7
1.2.1.Yönetsel Kontroller ... 8
1.2.2.Muhasebe Kontrolleri ... 8
1.3.İç Kontrol Sisteminin Amaçları ... 10
1.3.1. İç Kontrol Sisteminin Genel Amaçları ... 11
1.3.1.1. Bilgilerin Doğruluk ve Güvenilirliğini Sağlamak ... 11
1.3.1.2. İşletme Faaliyetlerinin Etkinliği ve Verimliliği Amacı ... 12
1.3.1.3. Yasalara ve Düzenlemelere Uygunluk Amacı ... 12
1.3.1.4. İşletmenin Varlıklarını ve Kaynaklarını Koruma Amacı ... 12
1.3.1.5. Belirlenmiş Amaçlara ve Hedeflere Ulaşılmasını Sağlamak Amacı .... 13
1.3.2. İç Kontrol Sisteminin Özel Amaçları ... 14
1.3.2.1. Geçerlilik ... 15
1.3.2.2. Tamlık ... 15
1.3.2.3. Kayıtların Uygunluğu ... 15
1.3.2.4. Varlıkları Korumak ... 15
1.3.2.5. Mutabakat ... 16
1.4.İç Kontrol Sistemini Oluşturan Unsurlar ... 16
ii
1.4.1.Kontrol Ortamı ... 20
1.4.1.1. Organizasyon Yapısı ... 20
1.4.1.2. Yönetim Felsefesi ve İşletme Politikaları ... 21
1.4.1.3. Dürüstlük ve Etik Değerler ... 21
1.4.1.4. İnsan Kaynakları Politikaları ve Prosedürleri ... 22
1.4.1.5. Yetenek Taahhüdü ... 23
1.4.1.6. Yetki ve Sorumlulukların Atanması ... 24
1.4.1.7. Yönetim Kurulunun ve Denetim Komitesinin Katılımı ... 24
1.4.2.Risk Değerleme ... 25
1.4.3.Kontrol Faaliyetleri ... 27
1.4.3.1. Görev Ayrımı ile Önleyici Kontrol ... 29
1.4.3.2. Bilgi İşleme Kontrolleri ... 30
1.4.3.3. Fiziksel Kontroller ... 31
1.4.3.4. Performans Değerlendirmeleri ... 31
1.4.4. Bilgi ve İletişim ... 32
1.4.5. İç Kontrol Sisteminin İzlenmesi ... 33
1.5.İşletmelerde İç Kontrol Sisteminin Önemi ve Gerekliliği ... 34
1.5.1. İç Kontrol Sistemi ve Verimlilik İlişkisi ... 35
1.5.2. İç Kontrol Sistemi ve Vergi Arasındaki İlişki ... 33
1.5.3. Hata ve Hileleri Önlemede İç Kontrolün Rolü ... 36
1.5.4. İç Kontrol ve İç Denetim Arasındaki İlişki ... 37
1.5.5. İç Kontrol ve Bağımsız Denetim Arasındaki İlişki ... 39
1.6.İç Kontrol ile İlgili Ulusal ve Uluslararası Düzenlemeler ... 40
1.6.1. Uluslararası Düzenlemeler ... 40
1.6.1.1. Sarbanes Oxley Yasası (SOX) ... 40
1.6.1.2. Amerikan Genel Kabul Görmüş Denetim Standartlarında (USGAAS) İç Kontrol Düzenlemeleri ... 43
1.6.1.3. Amerikan Sermaye Piyasası Kurulu (SEC) Tarafından Yapılan Düzenlemeler ... 44
1.6.1.4. Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu(IFAC) Tarafından Yapılan Düzenlemeler ... 44
1.6.1.5. Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü (IIA) Tarafından Yapılan Düzenlemeler ... 46
iii
1.6.1.6. Uluslararası Yüksek Denetleme Kuruluşları Örgütü (INTOSAI)
Tarafından Yapılan Düzenlemeler ... 47
1.6.1.7. Uluslararası Denetim ve Güvence Standartları Kurulu (IAASB) Tarafından Yapılan Düzenlemeler ... 47
1.6.2. Ulusal Düzenlemeler ... 48
1.6.2.1. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) Tarafından Yapılan Düzenlemeler ... 48
1.6.2.2. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Tarafından Yapılan Düzenlemeler .. 48
1.6.2.3. 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu Düzenlemeleri 50 1.6.2.4. 6102 Yeni Türk Ticaret Kanunu (TTK) Düzenlemeleri ... 51
BÖLÜM 2: KURUMSAL KAYNAK PLANLAMA SİSTEMLERİ ... 53
2.1. Kurumsal Kaynak Planlama Sistemi Tanımı ... 54
2.2. Kurumsal Kaynak Planlama Sistemlerini Ortaya Çıkartan Nedenler ... 56
2.3. KKP’nin Temel Özellikleri ... 57
2.4. KKP’nin Tarihsel Gelişimi ... 61
2.4.1. Ürün Ağaçları (Bill of Material: BOM) ... 63
2.4.2. Malzeme İhtiyaç Planlaması (Material Reguirements Planning: MRP) ... 63
2.4.3. Kapalı Çevrimli Malzeme İhtiyaç Planlaması (Closed-Loop: MRP) ... 63
2.4.4. Üretim Kaynakları Planlaması (Manufacturing Resource Planning:MRP II) . 67 2.4.5. Dağıtım Kaynakları Planlaması (Distribution Resource Planning-DRP) ... 68
2.4.6. Kurumsal Kaynak Planlama (Enterprise Resources Planning:ERP) ... 67
2.5 KKP Sisteminin Modülleri ... 70
2.5.1. Malzeme İhtiyaç Planlama Modülü... 71
2.5.2. Stok ve Depo Yönetimi Modülü ... 72
2.5.3. Satın Alma Modülü ... 72
2.5.4. Satış-Dağıtım Modülü ... 74
2.5.5. Muhasebe-Finans Modülü ... 75
2.5.6. İnsan Kaynakları Modülü ... 76
2.5.7 Müşteri İlişkileri Yönetimi Modülü ... 76
2.5.8. Kalite Yönetimi Modülü ... 76
2.6. Kurumsal Kaynak Planlama Sistemlerinin Kurumlara Sağladığı Faydalar ... 77
2.7. Kurumsal Kaynak Planlama Sistemlerinin Kısıtları ve Eleştirileri... 82
iv
2.8. Kurumsal Kaynak Planlama Kritik Başarı Faktörleri ... 84
2.9 Başlıca KKP Yazılım Firmaları ... 86
2.9.1. SAP ... 88
2.9.2. Oracle ... 89
2.9.3. Microsoft Dynamics ... 90
2.9.4. Netsis ... 90
2.9.5. Logo ... 91
2.5.6. Diyalog Dinamo ... 91
BÖLÜM 3: KURUMSAL KAYNAK PLANLAMA SİSTEMLERİNDE İÇ KONTROL UYGULAMA ÖRNEĞİ ... 93
3.1. Çalışmanın Amacı ... 95
3.2. Uygulama Şirketinin Tanıtımı... 95
3.3. Uygulama Şirketinin KKP’ ye İhtiyaç Duyma Nedenleri ve İç Kontrol Sürecine Etkileri ... 96
3.4. Uygulama Şirketinde Depolama Mantığı... 99
3.5. Uygulama Şirketinde Stoklar ... 100
3.5.1. Stokların Kodlama Mantığı ... 101
3.6. Stok ve Depolama Süreci ... 102
3.7. Çalışmanın Kısıtları ... 105
3.8. Çalışmanın Yöntemi ... 106
3.9.Uygulama Verileri ... 106
3.9.1. SPIDY Ürün Grubu ... 106
3.9.2. SPIDY Masa ... 108
3.9.3. SPIDY Etajer ... 109
3.9.4. SPIDY Sehpa ... 109
3.9.5. SPIDY Ürün Grubu İçin Kullanılması Gereken Toplam Hammadde ... 111
3.10. Siparişin Alınması ... 112
3.11. Alınan Siparişin Onaylanması... 113
3.12. İş Emri Planlaması ... 113
3.12.1. Genel Planlama ... 114
3.12.2. Malzeme Planlama ... 116
3.12.3. İş Emri Kapasite/Zaman Planlama ... 120
v
3.13. Eksik Malzeme Talepleri ... 126
3.14. Malzemelerin İrsaliye ve Faturaya Aktarılması ... 128
3.15. Üretim Takip Sürecinin Başlatılması ... 129
3.16. Depoda Kalan Stok Miktarlarının Kontrolü ... 138
3.17.KKP Sistemlerinin İç Kontrol Açısından Faydaları ... 147
SONUÇ ... 151
KAYNAKÇA ... 156
ÖZGEÇMİŞ ... 176
vi
KISALTMALAR
APICS :American Production and Inventory Control Society (Amerikan Üretim ve Stok Kontrol Topluluğu)
APO :Advanced Planner and Optimizer
BDDK :Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu BOM :Bill of Material (Ürün ağacı)
BPM : Business Process Management BW :Business Information Warehouse
COSO :Treadway Komisyonu Sponsor Organizasyonlar Komitesi
CRM :Customer Relationship Management (Müşteri İlişkileri Yönetimi) DRP :Distribution Resource Planning (Dağıtım Kaynakları Planlaması) ERP :Enterprise Resource Planning
GKGDS :Genel Kabul Görmüş Denetim Standaartları
IAASB :International Auditing and Assurance Standards Board (Uluslararası Denetim ve Güvence Standartları Kurulu)
IFAC :International Federation of Acountants (Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu )
IIA :Institute of Internal Auditors (Uluslararası İç Denetçiler Enstitüsü) INTOSAI :International Organization of Supreme Audit Institutions (Uluslararası
Yüksek Denetleme Kuruluşları Örgütü)
KKP :Kurumsal Kaynak Planlaması
MİP :Malzeme İhtiyaç Planlama
MRP :Material Requirements Planning (Malzeme İhtiyaç Planlama) SAP :Systems Applications and Products In Data Processing
vii
SCM :Supply Chain Management (Tedarik Zinciri Yönetimi)
SOX :Sarbanes Oxley Yasası
SPK :Sermaye Piyasası Kurulu
SRM :Supplier Relationship Management UDS : Uluslararası Denetim Standartları
US GAAS :United States Generally Accepted Auditing Standards (Amerikan Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları)
viii
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: Etkin ve Etkin Olmayan İç Kontrol Yapısının Denetime Etkileri ... 40
Tablo 2: KKP Sistemlerinin Firmalara Sağladığı Yararlar ... 81
Tablo 3. Kurumsal Kaynak Planlaması Sistemleri İçin Kritik Başarı Faktörleri ... 86
Tablo 4. SPIDY Masa Bilgileri ... 108
Tablo 5: SPIDY Etajer Bilgileri ... 109
Tablo 6: SPIDY Sehpa Bilgileri ... 111
Tablo 7: SPIDY Ürün Grubu Bilgileri ... 111
Tablo 8: SPIDY Ürün Grubu Stok Bilgileri ... 136
ix
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1:COSO Küpü ... 18
Şekil 2: KKP Sisteminin Kronolojik Gelişimi ... 62
Şekil 3: Malzeme İhtiyaç Planlaması Sistemlerinin Yapısı ... 65
Şekil 4: Uygulama Şirketine Ait Depolar ... 100
Şekil 5: Uygulama Şirketine Ait Stoklar ... 101
Şekil 6: Stok Kodlama Mantığı ... 102
Şekil 7: NEXOFF Firmasının Stok Kontrol ve Depo Süreci ... 104
Şekil 8: Ürün grupları ... 105
Şekil 9: Ürün Grubu Alt Bileşenleri ... 106
Şekil 10: SPIDY Masa Teknik Resim ... 102
Şekil 11: SPIDY Etajer Teknik Resim ... 109
Şekil 12: SPIDY Sehpa Teknik Resim ... 105
Şekil 13: Alınan Sipariş Listesi ... 112
Şekil 14: Alınan Siparişlerin Onaylanması... 113
Şekil 15: İş Emri Oluşturma Süreci ... 114
Şekil 16: İş Emri Oluşturmada-Genel Planlama ... 116
Şekil 17: İş Emri Oluşturmada-Malzeme Planlama ... 116
Şekil 18: Ürün Ağacı Kartı Özellikleri ... 117
Şekil 19: Stok Asgari ve Azami Seviyeler ... 119
Şekil 20: İş Emri –Kapasite Planlama ... 120
Şekil 21: Oluşturulacak İş Emri Bilgileri ... 121
Şekil 22: İş Emri Oluşturma Sonucu ... 122
x
Şekil 23: İş Emirleri Listesi Raporu ... 123
Şekil 24: Talepler Listesi ... 127
Şekil 25: Talepler Listesi Raporu ... 127
Şekil 26: Malzemelerin İrsaliye ve Faturaya Aktarılması ... 128
Şekil 27: Fatura Uyarısı ... 129
Şekil 28: Planlanan Ürün Ağacı Bilgileri ... 130
Şekil 29: İş Emirleri Listesi ... 130
Şekil 30: Gerçekleşme Kaydının Seçilmesi ... 131
Şekil 31: İş Emirleri Gerçekleşme ... 131
Şekil 32: Malzeme Takip ... 132
Şekil 33: Kullanılan Malzemeler Raporu ... 134
Şekil 34: Operasyonların Gerçekleşme Zaman ve Miktarları ... 135
Şekil 35: Stok Miktarı ... 136
Şekil 36: İş Emri Sipariş Bilgileri ... 136
Şekil 37: Suntalam 30 mm Beyaz İş Emri Bilgileri ... 139
Şekil 38: Suntalam 30 mm Beyaz Stok Kontrol Kriterleri ... 140
Şekil 39: Suntalam 30 mm Beyaz Ana Hammadde Depo ... 140
Şekil 40: Suntalam 30 mm Beyaz Stok Miktar Bilgileri ... 141
Şekil 41: 5 MM Sac Stok Bilgileri ... 141
Şekil 42: 3*1250*2500 MM Sac Stok Bilgileri ... 142
Şekil 43: Boru Q48*1,5 MM Stok Bilgileri ... 142
Şekil 44: Perçin Somun Stok Miktar Bilgileri ... 143
Şekil 45: Sunta Vidası (1,5*16) Stok Miktar Bilgileri ... 143
xi
Şekil 46: YHB Vida M6*15 Stok Miktar Bilgileri ... 144 Şekil 47: Stok Durum Raporu ... 147
xii
SAÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tez Özeti Tezin Başlığı: KKP Sistemlerinde İç Kontrol Uygulanabilirliğinin Analizi
Tezin Yazarı: Tuğba ÖRS Danışman: Yrd.Doç Dr. Recep YILMAZ Kabul Tarihi: 31 Temmuz 2012 Sayfa Sayısı: xiii (ön kısım) + 176 (tez) Anabilimdalı: İşletme Bilim Dalı: Muhasebe ve Finansman
Kontrol işletme yönetiminin beş önemli fonksiyondan birisidir. Treadway Komisyonu Sponsor Organizasyonlar Komitesi (COSO) tarafından yapılan tanıma göre İç Kontrol;
işletmenin yönetim kurulu, yönetim kadrosu ve diğer çalışanları vasıtasıyla,
“Faaliyetlerdeki Etkinlik ve Yeterlilik, Finansal Raporlama Konusunda Güvenilirlik, Mevcut Kanunlar ve Düzenlemelere Uygunluk” olmak üzere belirlenen üç farklı kategorilerdeki hedeflerin gerçekleştirilmesiyle ilgili olarak makul bir güvencenin oluşmasının sağlanmasıdır.
Günümüzde kurumların iş yapma kapasitelerin artması ve aynı zamanda karmaşıklaşması veri yükünü arttırmış ve faaliyetlerin doğrudan doğruya kontrol edilmesini ise zorlaştırmıştır. İşletme yönetimi açısından ortaya çıkan bu olumsuz gelişme ancak etkin bir iç kontrol sistemi kurmak ve yürütmekle giderilebilir. İç kontrol, amaçları güvenilir ve hızlı bir şekilde yerine getirmek, etkinliği ve verimliliği artırmak amacıyla, hızla gelişen bilişim teknolojilerin sunduğu imkanlardan mümkün olduğu en üst düzeyde faydalanmalıdır.
Bu çalışmanın amacı kurumsal kaynak planlama kullanan işletmelerde depo yönetimi, stok kontrolü, malzeme ihtiyaç planlama süreçlerine ait prosedürlerin iç kontrolünü belirlenip ve ERP kullanarak nasıl gerçekleştirilebileceği araştırılmasıdır. Bu amaçla ERP sistemi kullanarak bir mobilya firmasında iç kontrolün belli alanlarda nasıl sağlandığı incelenmiştir. Çalışma sonucunda ERP sistemlerinin iç sistemlerinin iç kontrol amaçlı kullanımın kullanılmasının mümkün olduğu örneklerle gösterilmiş ve bir mobilya firmasında uygulamaya yer vererek literatüre katkı sağlanmıştır.
Anahtar Kelimeler: Kurumsal Kaynak Planlama Sistemleri, İç Kontrol, Stok Yönetim Süreci
xiii
Sakarya University Institute of Social Sciences Abstract of Master’s Thesis Title of the Thesis: Analysis on Applicability of Internal Control in ERP Systems Author
:Tuğba ÖRS
: Tuğba ÖRS Supervisor : Assist. Prof. Recep YILMAZ Date
31 July 2012
: 31 July 2012 Nu. of pages : xiii (pre text)+176(main body) Departmen
t: Business
: Business Administration Subfield : Accounting and Finance
Control is one of the five important functions of enterprise management. As the definition of The Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission (COSO), internal control is to consist reasonable reliability by board of directors, management staff and other employers to reach goals in 3 different categories which are efficiency and proficiency in activities, reliability on financial reporting, relevance with current laws and regulations.
Nowadays, increasing capacity and complexity of enterprises increase the workload on data and make harder to control activities directly. This negative situation for enterprise management can be resolved by founding an internal control system. Enterprises should improve the usage of fast growing information technology to accomplish goals of controls faster and more reliable as much as they can.
Aim of this study is to identify the internal control of procedures of warehouse management, inventory control process, material requirements planning process in companies using enterprise resource planning and investigate how to perform using ERP to provide the control of these processes and to contribute scientific literature by implementing a control system in a furniture factory using ERP systems.
Keywords: Manufacturing Process, Internal Control, Enterprise The Process of Inventory Management
1
*ø5øù
'Q\D JHQHOLQGH RUWD\D oÕNDQ ILQDQVDO NUL]OHU YH JOREDO úLUNHWOHULQ LIODVODUÕQGDQ
VRQUD NDPXR\XQXQ úLUNHWOHUH NDUúÕ JYHQL VDUVÕOPÕúWÕU 6DUVÕODQ JYHQL WHNUDU
kurmak ve VD÷ODPODúWÕUPDNLoLQED÷ÕPVÕ]GHQHWLPLoGHQHWLPYHLoNRQWUROLOHLOJLOL
gerek XOXVODUDUDVÕ JHUHNVH XOXVDO DODQODUGD FLGGL \DVDO G]HQOHPHOHU \DSÕOPÕúWÕU
hONHPL]GH 7HPPX] GH \UUO÷H JLUHQ 7UN 7LFDUHW .DQXQX PHWLQine J|UH \|QHWLPNXUXOXQXQGHYUHGLOHPH]J|UHYOHULDUDVÕQGDLoGHQHWLPYHLoNRQWURO
VD\ÕOPÕúWÕU $\UÕFD hisse senetleri ERUVDGD LúOHP J|UHQ úLUNHWOHUGH \|QHWLP NXUXOX
úLUNHWLQ\NVHOHUHNGHYDPÕQÕVD÷ODPDNRODVÕULVNOHULWHVSLWHWPHNYHEXULVNOHUHNDUúÕ
|QOHP DOPDN DPDFÕ\OD X]PDQ ELU NRPLWH NXUPDN YH EX NRPLWHQLQ GHYDPÕQÕ
VD÷ODPDNODJ|UHYOLGLU'L÷HUúLUNHWOHUGHGHGHQHWoLQLQ|QHULVLLOHX]PDQNRPLWHQLQ
NXUXOPDVÕ]RUXQOXOXNDU]HWPHNWHGLU
'DKD |QFH 63. %%'. 6D\ÕOÕ .DPX 0DOL <|QHWLP YH .RQWURO .DQXQX YH
HD]LQH 0VWHúDUOÕ÷ÕQFD \DSÕODQ G]HQOHPHOHUGH ILQDQV YH NDPX VHNW|UQGH Lo
denetim zorunlu idi. YHQL\UUO÷HJLUHQ77.¶\DJ|UHILQDQVYHNDPXVHNW|UOHUL
GÕúÕQGDNDODQGL÷HUVHNW|UOHUGHEXOXQDQVHUPD\HúLUNHWOHULQGHLoGHQHWLP\DSÕOPDVÕ
JHUHNOLGLU øo GHQHWLPLQ HWNLQ ELU úHNLOGH \DSÕODELOPHVL GHQHWLPLQ HWNLQOL÷LQL
DUWWÕUPDN VUHVLQL NÕVDOWPD YH GHQHWLP ULVNLQL D]DOWPDN LoLQ Lo NRQWUROGH
JHUHNOLOLNWHQ GR÷DQ ELU ]RUXQOXOXNWXU øo NRQWURO LúOHWPHQLQ SHUIRUPDQVÕQÕ DUWÕUPD
ELOJL NXOODQÕFÕODUÕQ JYHQLOLU ELOJL\H XODúPDVÕQÕ VD÷ODPD YH D\QÕ ]DPDQGD \DVDO
SURVHGUOHUHX\XPOXROPDROPDN]HUHoWHPHODODQDKL]PHWHWPHNWHGLU
øo NRQWUROQ DUWDQ |QHPL\OH ELUOLNWH HWNLQ YH YHULPOL ELU úHNLOGH ID\GD VD÷OD\DUDN
\DSÕOPDVÕ HVDVWÕU $QFDN LúOHWPHOHULQ NDSDVLWHOHUL Lú \DSPD KDFLPOHUL YH UQ oHúLWOLNOHULJLGHUHNDUWPDNWDGÕU.DUPDúÕNODúDQLú\DSPDVUHoOHUL\OH birlikte gerek LoGHQHWLPJHUHNVHGHLoNRQWURO\DSPDN]RUODúPDNWDGÕU
øúOHWPHOHULQLúNDSDVLWHOHULYHDUWDQUQoHúLWOLOL÷LSHUVRQHOVD\ÕVÕQÕQDUWPDVÕLOHLo
NRQWURO]RUODúPÕúROVDGDEXQODUODSDUDOHORODUDNWHNQRORMLNJHOLúPHOHUKÕ]ODQPÕúWÕU
7HNQRORML \DúDPÕQ KHU DODQÕQGD ROGX÷X JLEL LúOHWPH \|QHWLPOHULQGH GH HWNLQ ELU
úHNLOGH NXOODQÕOÕS KÕ] YHULPOLOLN YH HWNLQOLN VD÷ODPDNWDGÕU Bilgi YH LOHWLúLP
WHNQRORMLOHULQGH \DúDQDQ KÕ]OÕ JHOLúmeler ile birlikte ELOJL VLVWHPOHUL NXOODQÕPÕQÕ
2
LúOHWPHOHULoLQKHUJHoHQJQGDKD|QHPOLELUKDOHJHWLUPHNWHGLU øúOHWPHOHUrekabet DYDQWDMÕ HOGH HGHELOPHN LoLQ NDUDU YHUPH VUHoOHULQGH ELOJLVD\DUD GD\DOÕ ELOJL
VLVWHPOHULQLNXOODQPDODUÕJHUHNPHNWHGLU*QP]GHELOJLWHNQRORMLOHULDODQÕQGDHQ
\D\JÕ NXOODQÕODQ NDYUDPODUGDQ ELUL RODQ .XUXPVDO .D\QDN 3ODQODPD 6LVWHPOHUL
(KKP) LúOHWPHOHULQ EXLKWL\DFÕQÕNDUúÕODPDNWDGÕU
Kurumsal kaynak planlama sistemleri EWQRODUDNKHUSHUVRQHOLQGDKDHWNLQGDKD
\NVHN ELU WHSNL GHUHFHVLQGH oDOÕúDELOPHVLQL VD÷ODPDNWD NHQGL DODQÕ\OD LOJLOL
RUJDQL]DV\RQXQKHUELULPLQGHQLVWHQLOHQELOJL\HKÕ]ODHULúHELOPHVLQLVD÷ODPDNWDGÕU
+HUKDQJLELUDúDPDGDPH\GDQDJHOHQELUGH÷LúLNOLNWHVLVWHPGHNLWPELOJLOHUDQOÕN
RODUDN JQFHOOHQHUHN EX ELOJL\H JHUHN GX\DQ SHUVRQHOH KÕ]OD LOHWLOPHNWHGLU
<|QHWLPLQEXGH÷LúLNOLNYHDNWLYLWH\LDQOÕNRODUDNJ|UHUHNJHUoHN]DPDQOÕYHULOHUOH
GR÷UXNDUDUODUDOPDVÕVD÷ODQPDNWDGÕU 5HOHYDQW
.XUXPVDO .D\QDN 3ODQODPD 6LVWHPOHULQLQ LúOHWPHOHUH VD÷ODGÕNODUÕ SHN oRN \DUDU
YDUGÕU øúOHWPHOHUGH RODVÕ ULVNOHUL WHVSLW HWPHk YH ULVNOHUH NDUúÕ |QOHP DODELOPHN
LúOHWPHQLQGHYDPÕQÕVD÷OÕNOÕELUúHNLOGHVD÷OD\DELOPHNYDUOÕNODUÕQND\EÕQÕ|QOHPHN
mevcut yasal G]HQOHPHOHUH X\JXQOX÷X VD÷OD\DELOPHN DPDFÕ\OD Lo VUHoOHULQ VUHNOL RODUDN NRQWUROQ \DSÕOPDOÕGÕU .DUPDúÕNODúDQ VUHoOHULQ NRQWUROQ
\DSDUNHQ WHNQRORMLQLQ VXQGX÷X EX LPNDQODUGDQ PPNQ RODFDN HQ VW VHYL\HGH
ID\GDODQPDOÕGÕU
%XoDOÕúPDoE|OPGHQROXúPDNWDGÕU%XE|OPOHUYHLoHULNOHULú|\OHGLU
BiriQFL E|OPGH øo .RQWURO 6LVWHPL øOH øOJLOL *HQHO .DYUDPODU YH $oÕNODPDODU
EDúOÕ÷ÕDOWÕQGDLoNRQWUROJHQHORODUDNLoNRQWUROVLVWHPLLOHLOJLOLWHPHONDYUDPODULo
NRQWUROQ DPDoODUÕ XQVXUODUÕ WHPHO LONHOHUL Lo NRQWURO VLVWHPLQLQ |QHPL YH
JHUHNOLOL÷L Lo NRQWURO LOH LOJLOL XOXVDO YH XOXVODUDUDVÕ kanunL G]HQOHPHOHU HOH
DOÕQPÕúWÕU
øNLQFLE|OPGH .XUXPVDO.D\QDN3ODQODPD6LVWHPOHUL ..3 EDúOÕ÷ÕDOWÕQGD..3
VLVWHPOHULQLQWDQÕPÕRrWD\DoÕNÕúQHGHQOHUL|]HOOLNOHULWDULKVHOJHOLúLPLPRGOOHUL
LúOHWPHOHUH RODQ ID\GD YH ]DUDUODUÕ DoÕNODQDFDNWÕU (Q VRQ RODUDN GD \D\JÕQ RODUDN
NXOODQÕODQ..3\D]ÕOÕPODUÕQGDQEDKVHGLOHFHNWLU
3
hoQF%|OPGH .XUXPVDO.D\QDN3ODQODPD6LVWHPOHULQGHøo.RQWURO8\JXODPD
gUQH÷L EDúOÕ÷Õ DOWÕQGD Kurumsal Kaynak Planlama SistemlerLQGH øo NRQWUROQ
uygulanabilirOL÷LQLQ DQDOL]LQL \DSPDN ]HUH EUR PRELO\DODUÕ UHWHQ YH ..3
VLVWHPLQHVDKLSRODQELULúOHWPHGH..3VLVWHPL]HULQGHQVWRNYHGHSR\|QHWLPL
VUHoOHULQLQ belirlenmesi ve bu VUHoOHUH DLWLoNRQWUROX\JXODPDVÕQD yer verilerekLo
NRQWUROQ(53VLVWHPOHULQGHNXOODQÕOPDVÕQÕQVD÷ODGÕ÷ÕID\GDODURUWD\DNRQPXúWXU
dDOÕúPDQÕQ .RQXVX dDOÕúPDQÕQ NRQXVX ..3 6LVWHPOHULQGH øo .RQWUROQ
.XOODQÕODELOLUOL÷LQLQ$QDOL]LQL<DSPDNWÕU
dDOÕúPDQÕQ $PDFÕ %X oDOÕúPDQÕQ DPDFÕ NXUXPVDO ND\QDN SODQODPD NXOODQDQ
LúOHWPHOHUGHGHSR\|QHWLPLVWRNNRQWUROPDO]HPHLKWL\DoSODQODPDVUHoOHULQH ait SURVHGUOHULQ belirlenmek sureti ile NRQWUROQ VD÷ODPDN YH EX VUHoOHUH ait kontrollerin KKP sistemi kullanan mobilya ILUPDVÕQGD KKP VLVWHPL ]HULQGH
X\JXODQDELOLUOL÷LQLRUWD\DNR\PDNWÕU
dDOÕúPDQÕQ<|QWHPL .XUXPVDO.D\QDN3ODQODPD6LVWHPOHULYHøo.RQWUROLOHLOJLOL
literatU oDOÕúPDVÕ \DSÕOPÕúWÕU %UR PRELO\DODUÕ UHWHQ ELU LúOHWPHGH VDKLS ROGX÷X
.XUXPVDO .D\QDN 3ODQODPD 6LVWHPLQGH GHSR YH VWRN \|QHWLPL UHWLP VUHVLQFH
LQFHOHQPLúVUHoOHUH DLWNRQWUROOHU..36LVWHPLQGH\DSÕOPÕúWÕU
4
%g/h0 ød .21752/ 6ø67(0ø ø/( ø/*ø/ø TEMEL
KAVRAMLAR 9($d,./AMALAR
øúOHWPH \|QHWLPLQLQEHúWHPHOIRQNVL\RQXQGDQ ELULRODQNRQWUROGHQHWLPGHQ|QFH
JHOHQELUIDDOL\HWROXSND\ÕWYH\DEHOJHDUDFÕOÕ÷Õ\ODELUúH\LQGR÷UXOX÷XQXincelemek YH DUDúWÕUPDN DQODPÕQD JHOPHNWHGLU .RQWURO NXUXPVDO \|QHWLPLQ DPDoODUD
hedeflere YH PHY]XDWD X\JXQ RODUDN JHUoHNOHúWLULOPHVL KDWDODUÕQ |QOHQPHVL YH\D
G]HOWLOPHVL DPDFÕ\OD \|QHWLPLQ ROXúWXUGX÷X YH\D \DSWÕ÷Õ |QOHPOHU EWQ RODUDN
WDQÕPODQDELOLU g]oHOLN 99).
øúOHWPH \|QHWLPL LúOHWPHVLQL DPDoODUÕ \|QQGH \|QOHQGLUHELOPHN LoLQ \|QHWLP
fonNVL\RQODUÕQÕ LFUD HGHUNHQ ED]Õ VLVWHPOHUGHQ \DUDUODQÕU %X VLVWHPOHU VD\HVLQGH
LúOHWPH QH GHQOL E\N ROXUVD ROVXQ \|QHWHELOPH JFQ \LWLUPH] RQD
KNPHGHELOLUIDDOL\HWOHULQLQVRQXoODUÕQÕJ|UHELOLUJHUHNHQ|QOHPOHULDODELOLUøúWHEX
sistemlHUGHQ ELULVL GH Lo NRQWURO VLVWHPLGLU øo NRQWURO \DSÕVÕQÕQ KHP LúOHWPH
\|QHWLPL ]HULQGH KHP GH PXKDVHEH GHQHWLPLQGH |]HO |QHPL QHGHQL\OH D\UÕ ELU
EDúOÕNWDLQFHOHQPHNWHGLU .DYDO 121).
øo NRQWURO VLVWHPLQLQ IDDOL\HW DODQÕQÕQ VDGHFH ILQDQV YH PXKDVHbe sistemi ile VÕQÕUODQGÕUPDN NRQWURO VLVWHPLQLQ HWNLQOL÷LQL LúOHWPH JHQHOLQGH azaltmak ve dar ER\XWODU LoLQGH VÕQÕUODQGÕUÕOPDNWDGÕU øo NRQWURO VLVWHPL PXKDVHEH ELOJL VLVWHPLQLQ
VÕQÕUODUÕQÕ DúDQ LúOHWPH JHQHOLQGH SHUVRQHO H÷LWLPL YH JHOLúLPL LVWDWLVWLNVHl o|]POHPHOHUNDOLWHNRQWUROUHWLPSODQODPDVÕYH\|QHWLFLGH÷HUOHQGLULOPHVLJLEL
JHOHQHNVHO PXKDVHEH ELOJLOHULQLQ GÕúÕQGDNL ELOJLOHUL GH |OoPOHPH LúOHYLQH GDKLO
eden bir sistemdir %LoHU 3).
*oO ELU Lo NRQWURO \DSÕVÕ Lú NRQXVXQGD ELU úLUNHWLQ GDKD QLWHOLNOL GDKD X\JXQ
bilgiyle birlikte yatÕUÕPFÕ JYHQL ND]DQDUDN ND\QDNODUÕQ D]DOPDVÕQÕ |QOH\HUHN
PHYFXW NDQXQODU YH G]HQOHPHOHU oHUoHYHVLQGH oRN GDKD L\L NDUDUODU DOPDVÕQÕ
PPNQNÕODUYHUHNDEHWDYDQWDMÕND]DQGÕUÕU $lpman, 2007: 1).
øo NRQWURO VLVWHPL LúOHWPH IDDOL\HWOHULQLQ JYHQLOLUOL÷L HWNLQOL÷L YH YHULPOLOL÷L LoLQ
|QHPOL ELU XQVXUGXU øo NRQWURO VDKLS ROGX÷X |QHPL JHUH÷L XOXVDO YH XOXVODUDUDVÕ
\DVDO G]HQOHPHOHUH NRQX ROPXú YH X\JXODPD DODQÕ ]RUXQOXOXNWDQ GR÷DQ ELU
gereklilikle yayJÕQODúPÕúWÕU
5
%LULQFL E|OP RODQ EX E|OPGH JHQHO RODUDN Lo NRQWURO VLVWHPL LOH LOJLOL WHPHO
NDYUDPODU DPDoODU XQVXUODU WHPHO LONHOHU Lo NRQWURO VLVWHPLQLQ |QHPL YH
JHUHNOLOL÷L Lo NRQWURO LOH LOJLOL XOXVDO YH XOXVODUDUDVÕ NDQXQL G]HQOHPHOHU ele DOÕQPÕúWÕU
1.1. øo.RQWURO6LVWHPLQLQ7DQÕPÕ
øo NRQWUROQ GR÷UX DQODúÕOPDVÕ WHPHOVHO ELU XQVXUGXU øo NRQWUROQ QH ROXS ne ROPDGÕ÷Õ L\L ELOLQPHOLGLU øo NRQWUROQ QH ROGX÷X KXVXVXQGD \DQOÕú DQODPDODUÕQ oldu÷una úDKLWROXQPDNWDGÕU%X\]GHQLoNRQWUROQWDQÕPÕ|QHPOLGLUøo NRQWUROQ
WDQÕPÕQD EDNÕOGÕ÷ÕQGD IDUNOÕ YXUJXODUOD ELUGHQ ID]OD Lo NRQWURO WDQÕPÕ \DSÕOGÕ÷Õ
J|UOPHNWHGLU $N\HO 84).
øo NRQWUROQ IDUNOÕ PHVOHN |UJWOHUL WDUDIÕQGDQ WDULKL LoLQGH GH÷LúHQ WDQÕPODUÕ
\DSÕOPÕúWÕU %DúODQJÕoWD LúOHWPH LoLQGH PDQHO RODUDN YH NLúLOHULQ LQLVL\DWLILQGH
\UWOHQ PXKDVHEH X\JXODPDODUÕQGD, hata ve hileleri oraya oÕNDUPD\D YH
GROD\ÕVÕ\OD YDUOÕNODUÕQ N|W\H NXOODQÕOPDVÕQÕ |QOHPH\H \|QHOLN ELU VLVWHP RODUDN
GúQOUNHQ GDKD VRQUD LúOHWPHGH \|QHWLPLQ HQ |QHPOL IRQNVL\RQODUÕQGDQ RODQ
NRQWUROQ X\JXODQPDVÕ RODUDN DOJÕODQPD\D EDúODPÕú D\UÕFD LúOHULQ \UWOPHVLQGH
YHULPOLOLN ]DPDQ ND]DQPD G]HQOLOLN XQVXUODUÕ GD LODYH ROPXúWXU .DYDO
2005:121).
øoNRQWURO$YUXSD¶GD LONNH]/RQGUD¶GDROXúWXUXODQøo'HQHWLP0HVOHN%LUOLNOHULQLQ
\D\ÕQODGÕ÷Õ UDSRUGD ³RUJDQL]DV\RQXQ SODQÕ LOH LúOHWPHQLQ YDUOÕNODUÕQÕ NRUXPDN
PXKDVHEH ELOJLOHULQLQ GR÷UXOX÷XQX YH JYHQLOLUOL÷LQL DUDúWÕUPDN IDDOL\HWOHULQL
YHULPOLOL÷LQL DUWWÕUPDN VDSWDQPÕú \|QHWLP SROLWLNDODUÕQD ED÷OÕOÕ÷Õ |]HQGLUPHN
DPDFÕ\OD NDEXO HGLOHQ YH X\JXODPD\D NRQXODQ WP |QOHP YH \|QWHPOHUL LoHULU´
úHNOLQGHWDQÕPODQPDNWDGÕU *UHGLQ 2007: 315).
øo NRQWURO NXUXP ND\QDNODUÕQÕQ HWNLOL HNRQRPLN YHULPOL YH NXUXPXQ DPDoODUÕQD
uygun ELU úHNLOGH NXOODQÕOPDVÕ Lú YH LúOHPOHULQ PHY]XDWD X\JXQOX÷X IDDOL\HWOHU
KDNNÕQGD G]HQOL ]DPDQÕQGD YH JYHQLOLU ELOJL UHWLOPHVL NXUXPXQ YDUOÕNODUÕQÕQ
NRUXQPDVÕ \ROVX]OXN YH XVXOV]ONOHULQ |QOHQPHVL NRQXODUÕQGD \HWHUOL YH PDNXO
JYHQFHVD÷OD\DQELU \|QHWLPDUDFÕGÕU 7PHU øoNRQWUROD\QÕ]DPDQGD
³\|QHWLPNRQWURO´RODUDNGDDGODQGÕUÕOPDNWDGÕU 'HPLU 23).
6
']JQWDVDUODQPÕúLoNRQWUROVLVWHPL|QJ|UOHQ\|QHWLPLONHOHULQHED÷OÕOÕ÷ÕWHúYLN
HGHU $\UÕFD RSHUDV\RQHO YHULPOLOL÷L WHúYLN HGLS GRODQGÕUÕFÕOÕNWDQ LúOHWPH
YDUOÕNODUÕQÕNRUXUYHJYHQLOLUPXKDVHEHYHULOHULVD÷ODU /DUVRQ 299).
Bir baúND LIDGH\OH Lo NRQWURO ELU Lúletmenin muhasebe sisteminde oluúabilecek KDWDODUÕQ G]HQVL]OLNOHULQ YH \DVDGÕúÕ IDDOL\HWOHULQ ROXúPDVÕ LKWimalini en aza LQGLUJHPH\HoDOÕúDQELURODUDNWDQÕPODQDELOLU 5LFFKLXWH 1982: 226).
7UNL\H¶GH6HUPD\H3L\DVDVÕ.XUXOX 63. WDUDIÕQGDQLoNRQWURO ³øúOHWPH\|QHWLPL
YH \|QHWLPGHQ VRUXPOX NLúLOHU LOH GL÷HU LOJLOL SHUVRQHO WDUDIÕQGDQ LúOHWPHQLQ
DPDoODUÕQD XODúWÕ÷ÕQDIDDOL\HWYHLúOHPOHULQHWNLQRODUDNJHUoHNOHúWLULOGL÷LQHNDQXQ
YHG]HQOHPHOHUHX\XOGX÷XQDGDLUPDNXOELUJYHQFHVD÷ODPDN]HUHWDVDUODQDQYH
uygulanan bir sisWHPGLU´úHNOLQGHWDQÕPODQPÕúWÕU 63.6HUL1R 7HEOL÷L.ÕVÕP
10, Madde:11).
KDPX Lo NRQWURO VWDQGDUWODUÕ WHEOL÷LQH J|UH LVH ³LGDUHQLQ DPDoODUÕQD EHOLUOHQPLú
politikalara ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerin etkili, ekonomik ve verimli bir úHNLOGH \UWOPHVLQL YDUOÕN YH ND\QDNODUÕQ NRUXQPDVÕQÕ PXKDVHEH ND\ÕWODUÕQÕQ
GR÷UX YH WDP RODUDN WXWXOPDVÕQÕ PDOL ELOJL YH \|QHWLP ELOJLVLQLQ ]DPDQÕQGD YH
JYHQLOLU RODUDN UHWLOPHVLQL VD÷ODPDN ]HUH LGDUH WDUDIÕQGDQ ROXúWXUXODQ
RUJDQL]DV\RQ \|QWHP YH OH Lo GHQHWLPL NDSVD\DQ PDOL YH GL÷HU NRQWUROOHU
EWQ´ 5HVPL*D]HWH RODUDNWDQÕPODQPÕúWÕU
QR¶OX 8OXVODUDUDVÕ 'HQHWLP 6WDQGDUGÕ¶ QGD Lo NRQWURO VLVWHPL ELU LúOHWPHQLQ
KHGHIOHULQH XODúPDVÕQD \DUGÕPFÕ ROPDN DPDFÕ\OD úLUNHW \|QHWLPL WDUDIÕQGDQ
EHOLUOHQPLúWPSROLWLNDYHSURVHGUOHULLIDGHHGHU 8\DU 26).
øo NRQWUROQ HQ JHoHUOL WDQÕPÕ \ÕOÕQFD $PHULND¶GD NXUXOPXú RODQ Treadway Komisyonu Sponsor Organizasyonlar Komitesi (COSO) WDUDIÕQGDQ \DSÕOPÕúWÕU
Buna WDQÕPDJ|UH ³øoNRQWUROLúOHWPHQLQ\|QHWLPNXUXOX\|QHWLPNDGURVXYHGL÷HU
oDOÕúDQODUÕYDVÕWDVÕ\ODDúD÷ÕGDNLNDWHJRULOHUGHNLKHGHIOHULQJHUoHNOHúWLULOPHVL\OHLOJLOL
RODUDNPDNXOELUJYHQFHQLQROXúPDVÕQÕQVD÷ODQPDVÕGÕU $OSPDQ 1);
x Faaliyetlerdeki etkinlik ve yeterlilik,
x )LQDQVDOUDSRUODPDNRQXVXQGDJYHQLOLUOLN, x Mevcut kanunlar ve G]HQOHPHOHUHX\JXQOXN.´
7
ùHNOLQGH NRQWURO DODQODUÕQD NDWHJRUL]H HGLOHUHN LúOHWPHOHULQ KHGHIOHULQL
JHUoHNOHúWLUPHVLQLYHEXNRQXGDPDNXOELUJYHQFHVD÷OD\DELOPHNDPDFÕ\ODtahsis HGLOHQYH\UWOHQELURODUDNWDQÕPODQPÕúWÕU
&262¶ QXQWDQÕPÕQGDQLoNRQWURl konusunda aúa÷ÕGDNLGH÷erlendirmeleri yapmak PPNQGU .D\Õm, 2006: 118);
x øoNRQWUROQELUROD\GH÷LOEWQVHOELUROJXoldu÷u, x øúOHWPHDPDoODUÕQDXODúPD\ÕKHGHIOHGL÷i,
x .HVLQVRQXoODUGH÷LOPDNXOELUJYHQFHVXQGX÷u,
x <|QHWLPNXUXOXYH\|QHWLFLOHUEDúWDROPDN]HUHLúOHWPHSHUVRQHOLWDUDIÕQGDQ
etkilendi÷i anlaúÕOPDNWDGÕU
&262UDSRUXLoNRQWURODoÕVÕQGDQELUPLODWRODUDNNDEXOHGLOHELOLU%XUDSRULOHLo
NRQWUROHGDKDoRN|QHPYHULOPH\HEDúODQPÕúLoNRQWUROEWQGQ\DGDNDEXOJ|UHQ
ELU oHUoHYH\H RWXUWXOPXúWXU øo NRQWURO NRQXVXQX HOH DODQ WP XOXVODUDUDVÕ
G]HQOHPHOHUWHPHOKDUHNHWQRNWDVÕRODUDN&262UDSRUXQXEHQLPVHPLúOHUGLU 8\DU
2009: 26).
<XNDUÕGDNL WDQÕPODPDODUGDQ \ROD oÕNDUDN Lo NRQWURO LúOHWPHQLQ SHUIRUPDQVÕQÕ
DUWÕUPD ELOJL NXOODQÕFÕODUÕQ JYHQLOLU ELOJL\H XODúPDVÕQÕ VD÷ODPD YH D\QÕ ]DPDQGD
\DVDOSURVHGUOHUHX\XPOXROPDROPDN]HUHoWHPHODODQDKL]PHWHWPHNWHGLU
1.2. øo.RQWUROQ.DSVDPÕ
øoNRQWUROWPLúOHWPHIDDOL\HWOHULQLNDSVDPDNWDGÕU$\UÕFDELUoRNVLVWHPGHQROXúDQ
bir sistemdir. Genel RODUDNLNLEDúOÕNDOWÕQGDHOHDOÕQPDNWDGÕU. %XEDúOÕNODU\|QHWVHO
kontrol YHPXKDVHEHNRQWUROGU
øo NRQWURO \DSÕVÕQGD \|QHWVHO YH PXKDVHEH NRQWUROOHUL úHNOLQGH LNLOL ELU D\UÕPD
JLGLOPHVLQLQ QHGHQL GÕú GHQHWoLQLQ oDOÕúPD DODQÕQD VÕQÕUODPD JHWLUPHN LoLQGLU
(Ba\D]ÕWOÕ 1991: 168).
*QP]GH Lo NRQWUROOHU LúOHWPHQLQ Lo EQ\HVLQGHNL |QOHPOHULQ WPQ
NDSVDPDNWDGÕU %X GR÷UXOWXGD Lo NRQWUROOHU |UJWVHO \DSÕ LoHULVLQGHNL LúOHYOHULQH
J|UHWDQÕPODQÕUNHQJHQHOOLNOH\|QHWVHONRQWUROOHUYHPXKDVHEHkontrollerinin genel VÕQÕIODQGÕUÕOPDVÕQD J|UH E|OQU øo NRQWUROQ PXKDVHEH NRQWURO YH \|QHWVHO
8
NRQWURORODUDNLNLNÕVÕPGDLQFHOHQPHVLQLQWHPHODPDFÕJHQHONDEXOJ|UPúGHQHWLP VWDQGDUWODUÕQD X\JXQ ELU GHQHWLP oDOÕúPDVÕQÕQ NDSVDPÕQÕQ EHOLUOHQHELOPHVLQL
VD÷ODPDNWÕU .X\XFX %X NRQXGDNL oDOÕúPDODUÕQÕ VUGUHQ 'HQHWLP
<|QWHPOHUL.RPLWHVLQLQ\D\ÕQODPÕúROGX÷XELOGLULGHED÷ÕPVÕ]GHQHWoLQLQDVÕORODUDN
PXKDVHEHNRQWUROLOHLOJLOLROGX÷XEHOLUWLOPLúWLU
<|QHWVHO NRQWUROOHU LOH PXKDVHEH NRQWUROOHUL ELUELUOHULQLQ DOWHUQDWLIL GH÷LO
WDPDPOD\ÕFÕVÕRODUDNGúQOPHOLGLU 6DOWÕN 2007: 5).
1.2.1. <|QHWVHO.RQWUROOHU
<|QHWVHO kRQWUROOHU RUJDQL]DV\RQ SODQÕQD X\XPX |]HQGLUHQ YH IDDOL\HWOHULQ
YHULPOLOL÷LQLL\LOHúWLUPH\LDPDoOD\DQNRQWUROOHUGLU)LQDQVDOND\ÕWODUOD GROD\OÕRODUDN
LOJLOL RODQ \|QHWVHO NRQWUROOHU JHQHO RODUDN LVWDWLVWLNL DQDOL]OHUL SHUIRUPDQV
UDSRUODUÕQÕYHNDOLWHNRQWUROOHULQLNDSVDU $UJXQ 10).
<|QHWVHO NRQWURO RUJDQL]DV\RQ SODQÕQÕ \|QHWLPLQ RQD\ÕQÕ YH \HWNL DNWDUPDVÕQÕ
JHUHNWLUHQ oHúLWOL karar VUHoOHUL LOHLOJLOLKHUWUO izlek YHND\ÕWODUÕ LoHULU gQGHú
<|QHWLPLQEX\HWNLNXOODQÕPÕLúOHWPHQLQDPDoODUÕQDXODúPDVRUXPOXOX÷X
LOH GR÷UXGDQ LOLúNLOL ELU \|QHWLP IRQNVL\RQXGXU YH LúOHPOHUOH LOJLOL ELU PXKDVHEH
NRQWUROQQ NXUXOPDVÕQGD EDúODQJÕo QRNWDVÕQÕ ROXúWXUPDNWDGÕU hUHWLP UDSRUODUÕ
VDWÕú UDSRUODUÕ JLEL LVWDWLVWLNVHO DQDOL]OHU Lú DNÕú úHPDVÕ JLEL KDUHNHW YH ]DPDQ
HWWOHUL SHUVRQHO H÷LWLP SURJUDPODUÕ NDOLWH NRQWURO VLVWHPOHUL \|QHWVHO NRQWUROOHUH
|UQHNRODUDNYHULOHELOLU *UE]
<|QHWVHO NRQWUROOHU |UJW SODQÕ IDDOL\HWOHULQ YHULPOLOL÷L YH \|QHWLP SROLWLNDODUÕQD
ba÷ÕPOÕOÕNODLOJLOLWP\|QWHPYH\RUGDPODUÕNDSVDU<|QHWLPSROLWLNDODUÕQDX\XPX
|]HQGLUHQYHIDDOL\HWOHULQYHULPOLOL÷ini iyileútirmeyi hedef alan ioNRQWUROOHU\|QHWVHO
NRQWURORODUDNWDQÕPODQÕU .X\XFX 54).
1.2.2. Muhasebe Kontrolleri
0XKDVHEH NRQWUROOHUL RUJDQL]DV\RQ SODQÕ YDUOÕNODUÕQ NRUXQPDVÕ YH ILQDQVDO UDSRUODUÕQJYHQLOLUOL÷i ile do÷UXGDQLOJLOLWP\|QWHPYH\RUGDPODUÕNDSVDU%XWU NRQWUROOHU JHQHO RODUDN \HWNLOHQGLUPH YH RQD\ODPD ND\ÕW WXWPD YH PXKDVHEH UDSRUODUÕQÕQ KD]ÕUODQPDVÕ LOH LOJLOL J|UHYOHULQ IDDOL\HWOHULQ YH\D YDUOÕNODUÕQ
NRUXQPDVÕ LOHYDUOÕNODU]HULQGHNLIL]LNLNRQWUROOHULLoHULU $FÕQGÕ 5).
9
0XKDVHEHNRQWUROQQ NDEXOHGLOHELOLUG]H\GHJYHQVD÷ODPDVÕDúD÷ÕGDNLLONHOHULQ
X\JXODQPDVÕJHUHNLU <ÕODQFÕ 34):
x øúOHPOHU\|QHWLPLQJHQHOYH|]HO\HWNLOHULQHX\JXQ\UWOPHOLGLU
x øúOHPOHU JHQHO NDEXO J|UPú PXKDVHEH LONHOHULQH YH\D GL÷HU ELU NXUDOD
uygun olarak PXKDVHEH UDSRUODUÕQÕQ KD]ÕUODQPDVÕQÕ VD÷OD\DFDN YH YDUOÕNODU
LoLQKHVDSYHUPH\NPOO÷Q\HULQHJHWLUHFHNúHNLOGHND\GHGLOPHOLGLU
x 9DUOÕNODUÕNXOODQPDKDNNÕQDVDGHFH\|QHWLPLQ\HWNLOHULQHX\JXQRODUDNL]LQ
verilmelidir.
x 9DUOÕNODUÕQ NRUXQPDVÕ\OD VRUXPOXOX÷X EHOLUOHPHN LoLQ \DSÕOPÕú ND\ÕWODU
EHOLUOL]DPDQDUDOÕNODUÕQGDPHYFXWYDUOÕNODUODNDUúÕODúWÕUPDOÕYHKHUKDQJLELU
IDUNEXOXQGX÷XQGDJHUHNOLLúOHP\DSÕOPDOÕGÕU.
Bir iúletmede kurulmuú RODQ EHOJH G]HQL sayesinde, personellerin sorumlulu÷XQGDNLYDUOÕNODU NROD\FDRUWD\DoÕNDUÕODELOL\RUVD KDWDYHKLOHOHULQROPDVÕ
KDOLQGH NLPGHQ ND\QDNODQGÕ÷Õ WHVSLW HGLOHELOL\RUVD ND\ÕW \|QWHPL\OH WP ELOJLOHU
do÷UX YH ]DPDQÕQGD PXKDVHEH E|OPQH DNWDUÕODELOL\RUVD PXKDVHEH NRQWURO YDU
demektir (Kaval, 2003: 90).
Muhasebe NRQWURO GDKD oRN LúOHWPH YDUOÕNODUÕQÕQ KDWD KLOH YH\D KÕUVÕ]OÕN JLEL
GXUXPODUDNDUúÕNRUXQPDVÕQÕPDOLRUDQODUÕQ]DPDQÕQGDYHGR÷UXG]HQOHQHELOPHVL
LoLQ DOÕQDQ |QOHPOHU YH\D NXUXODQ VLVWHPOHU VD\HVLQGH \HULQH JHWLULOLU .DYDO
2003:128). Muhasebe kontURO EDúOÕFD o XQVXU WDUDIÕQGDQ EHOLUOHQLU %XQODU
'XUPXú YH7Dú, 2008: 56).
x 9DUOÕNODUÕQ.RUXQPDVÕ,
x )LQDQVDO.D\ÕWODUÕQ*YHQLOLUOL÷i, x .Õ\PHW+DUHNHWOLOL÷L¶ dir.
9DUOÕNODUÕQ .RUXQPDVÕ øúOHWPHQLQ YDUOÕNODUÕQÕQ KÕUVÕ]OÕN KLOH \DQOÕúOÕN YH GL÷HU
QHGHQOHUOH]DUDUJ|UPHVLQLHQJHOOHPHNDPDFÕ\OD \UWOHQKHUWUOLúOHPGHQ ROXúXU
'XUPXúYH7Dú 2008: 56).
9DUOÕNODU NRUXQPDVÕQGDQ NDVÕW VDGHFH LúOHWPHQLQ DNWLI KHVDS NDOHPOHUL GH÷LO
oDOÕúDQODUÕQYHELOJLQLQGHNRUXQPDVÕGÕU<NVHNoDOÕúDQGHYULLQVDQ ND\QDNODUÕQÕQ
ND\EÕQD QHGHQ ROXU 7HFUEHOL YH H÷LWLPOL oDOÕúDQODUÕQ ND\EHGLOPHVL YH EXQODUÕQ
10
\HULQH \HQL oDOÕúDQODUÕQ LúH DOÕP YH DGDSWDV\RQ VUHOHULQGH ND\EHGLOHQ ]DPDQ
RUJDQL]DV\RQXQ YDUOÕNODUÕQÕQ LVUDIÕQD VHEHS ROXU %LOJL ELOJL \|QHWLPL YH ELOJL
teknRORMLVLGHD\QÕúHNLOGHNRUXQPDVÕJHUHNHQLúOHWPHYDUOÕNODUÕQGDQGÕU 2ND\
19).
)LQDQVDO .D\QDNODUÕQ *YHQLOLUOL÷L 0XKDVHEH NRQWURO DoÕVÕQGDQ ILQDQVDO
ELOJLOHULQJYHQLOLUOL÷LLúOHWPHLoLQHYHGÕúÕQD\DSÕODQUDSRUODPDQÕQJYHQLOLUOL÷LLOH
LOLúNLOLGLU %D÷ÕPVÕ] GÕú GHQHWLP LúOHWPH GÕúÕQD UDSRUODQDQ ILQDQVDO WDEORODUÕQ
GUVWO÷ YH GR÷UXOX÷X LOH LOJLOLGLU øúOHWPH LoLQH \DSÕODQ UDSRUODPD LVH \|QHWVHO
NRQWUROOHULQGHNRQXVXRODQD\UÕQWÕODUÕLoHULU %LoHU 2006: 13).
.Õ\PHW +areketleri: .Õ\PHW KDUHNHWOHUL LúOHWPH LoL YH LúOHWPH GÕúÕ WDUDIODU DUDVÕQGDNL LNWLVDGL YDUOÕN YH KL]PHW GH÷LúLPOHULQL YH EXQODUÕQ UHWLP VUHFLQH NDWÕOPDODUÕ VÕUDVÕQGD WNHWLPOHULQL LIDGH HGHU .Õ\PHW KDUHNHWOHUL LúOHWPH IDDOL\HWOHULQLQWHPHOLQLROXúWXUXU.Õ\PHWKDUHNHWOHULQLQHNVLNVL]YHGR÷UXELU úHNLOGH
\UWOHUHN EXQODUÕQ PXKDVHEHOHúWLULOPHVL YH UDSRUODU úHNOLQGH VXQXOPDVÕ
VD÷ODQPDOÕGÕU'DKDVRQUDIL]LNLYDUOÕNODULOHND\ÕWODUDUDVÕQGD NDUúÕODúWÕUPD\DSÕODUDN
LOJLOLYDUOÕNODUÕQPXWDEDNDWÕVD÷ODQPDOÕGÕr (Okay, 2005: 19).
1.3. øo.RQWURO6LVWHPLQLQ$PDoODUÕ
øúOHWPH\H JYHQ HVDVÕQÕQ WHPHOLQGH VD÷ODP ELU Lo NRQWURO VLVWHPL \DWDU )LQDQVDO
UDSRUODPDQÕQJYHQLOLUOL÷LLúOHWPHIDDOL\HWOHULQLQHWNLQOL÷LYHYHULPOLOL÷L\DVDODUDYH
GL÷HU G]HQOHPHOHUH X\JXQOXN Lo NRQWURO VLVWHPLQLQ DPDoODUÕQÕ ROXúturur. Bu DPDoODUÕQ EDúDUÕOPDVÕQD \|QHOLN RODUDN \HWHUOL |OoGH JYHQFH VD÷ODPDN ]HUH
ROXúWXUXODQ YH LúOHWPHQLQ \|QHWLP NXUXOX \|QHWLFLOHUL YH SHUVRQHOL WDUDIÕQGDQ
HWNLOHQHQELURODUDNWDQÕPODQDQLoNRQWUROVLVWHPLLúOHWPHGHX\JXODQDQWP\|QWHP
YHSROLWLNDODUÕLoLQHDODQELUNDYUDPGÕU 'R\UDQJ|O 34).
øoNRQWUROVLVWHPLQLQDPDoODUÕúXúHNLOGHVÕUDODQDELOLU $ODJ|] -101);
x )LQDQVDOWDEORODUÕQJYHQLOLUOL÷LQLVD÷ODPDN
x +HP LúOHWPHOHULQ KHP GH \DVDO G]HQOHPHOHULQ JHWLUGL÷L G]HQOHPHOHUH
X\JXQOX÷XVD÷ODQPDVÕQD\DUGÕPFÕROPDN
x øúOHWPHYDUOÕNODUÕQÕQVXLiVWLPDOOHUHNDUúÕNRUXQPDVÕQÕVD÷ODPDN
11
x øúOHWPH IDDOL\HWOHULQLQ YHULPOLOL÷LQLQ YH SROLWLNDODUOD X\XPOXOX÷XQXQ
VD÷ODQPDVÕQD\DUGÕPFÕROPDN
x øúOHWPHND\QDNODUÕQÕQHNRQRPLNYHHWNLQELoLPGHNXOODQÕOPDVÕQÕVD÷ODPDN
øoNRQWUROVLVWHPLQLQDPDoODUÕ \D\JÕQRODUDNJHQHODPDoODUYH|]HODPDoODUROPDN
]HUHLNLEDúOÕNDOWÕQGDDúD÷ÕGDNLúHNLOGHHOHDOÕQPDNWDGÕU
1.3.1. øo.RQWURO6LVWHPLQLQ*HQHO$PDoODUÕ
øoNRQWUROQJHQHODPDoODUÕ\|QHWLPDPDoODUÕQÕQD\QÕVÕRODUDNGúQOPHOLGLU%X
|]HOOLNOH Lo GHQHWLP oDOÕúPDODUÕQGD GR÷UXGXU $VOÕQGD NRQWURO DPDoODUÕQÕQ GR÷UX
WDQÕPODQPDVÕNDOLWHOLELUGHQHWLPoDOÕúPDVÕQÕQ|QNRúXOXGXU 'HPLU 91).
ø\L ELU Lo NRQWURO \DSÕVÕQÕQ NXUXOXS LúOHWLOPHVLQGH \|QHWLPLQ VD÷ODPD\Õ XPGX÷X
DPDoODUEDúOÕFDG|UWJUXSWDWRSODQPDNWDGÕUODU%XQODU *UHGLQ2000: 169);
x *YHQLOLUELOJLVD÷ODQPDVÕ,
x øúOHWPHIDDOL\HWOHULQLQYHULPOLOL÷LQDUWWÕUÕOPDVÕ, x <DVDODUDYHG]HQOHPHOHUHX\JXQOXN,
x øúOHWPHYDUOÕNODUÕQÕQYHND\QDNODUÕQÕQNRUXQPDVÕ,
x øúOHWPHQLQEHOLUOHQPLúDPDoYHKHGHIOHULQHXODúPDVÕQÕVD÷ODPDN
1.3.1.1. %LOJLOHULQ'R÷UXOXNYH*YHQLOLUOL÷LQL6D÷ODPDN
0XKDVHEH ELOJLOHULQLQ GR÷UXOX÷X ILQDQVDO QLWHOLNWHNL LúOHPOHULQ kaydedilmesinde, VÕQÕIODQGÕUÕOPDVÕQGD |]HWOHQPHVLQGH YH UDSRUODQPDVÕQGD JHQHO NDEXO J|UPú
PXKDVHEH LONHOHULQLQ YH LOJLOL \DVDODUÕQ X\JXODQGÕ÷ÕQÕ LIDGH HGHU 0XKDVHEH ELOJLOHULQLQ JYHQLUOL÷L LVH EHOJH YH ND\ÕWODUÕQ LúOHWPHQLQ JHUoHN LúOHPOHULQL
\DQVÕWPDVÕQÕND\ÕWGÕúÕEÕUDNÕOPÕúLúOHPOHULQROPDGÕ÷ÕQÕLIDGHHGHU (*UHGLQ
170).
0XKDVHEH ELOJLOHUL \|QHWLP YH PDOL UDSRUODUÕQ G]HQOHQPHVL DPDFÕ\OD NXOODQÕOÕU
)DDOL\HWOHULQ HWNLQ YH YHULPOL ELoLPGH \UWOHELOPHVL LoLQ \|QHWLPLQ ]DPDQÕQGD
VD÷ODQPÕú JYHQLOLU ELOJLOHUH LKWL\DFÕ YDUGÕU $\UÕFD LúOHWPH\OH LOJLOL NDUDU DODFDN
RODQ \|QHWLP GÕúÕQGD NDODQ NLPVHOHULQ GH LúOHWPH KDNNÕQGD JYHQLOLU YH GR÷UX
ELOJLOHUH LKWL\DFÕ EXOXQPDNWDGÕU %X QHGHQOH \DQOÕú ELOJLOHUH GD\DQDQ NDUDUODUÕQ
12
DOÕQPDVÕ WHKOLNHVLQL D]DOWPDN LoLQ Lo NRQWURO VLVWHPL ELOJLOHULQ GR÷UX JYHQLOLU
]DPDQÕQGD YH \HWHUOL ELoLPGH DoÕNODQPDVÕQÕ VD÷OD\DFDN ELoLPGH HWNLQ |QOHPOHU
DOÕQPDVÕQÕDPDoODU 'XPDQ 70).
1.3.1.2. øúOHWPHFaaliyetlerinLQ(WNLQOL÷LYH9HULPOLOL÷L$PDFÕ
øúOHWPHLoLQGHNLNRQWUROOHUIDDOL\HWOHUGHNLJHUHNVL]WHNUDUODUÕND\QDNODUÕQYHULPVL]
NXOODQÕPÕQÕ YH JHUHNVL] \HUH WNHWLOPHVLQL |QOHU $\QÕ ]DPDQGD LúOHWPH \|QHWLPL
IDDOL\HWOHUGHNL YHULPOLOL÷LQ |OoPOHQPHVL LoLQ YH\D LúOHWPH DPDoODUÕQÕ
JHUoHNOHúWLUPHN LoLQ oHúLWOL EWoHOHU NXUDOODU YH LONHOHU VDSWDU øo NRQWURO VLVWHPL
IDDOL\HWOHULQ EHQLPVHQHQ EWoH YH \|QHWLP SROLWLNDODUÕQD X\JXQOX÷XQX YH
YHULPOLOL÷LQLVD÷ODPD\D\DUGÕPFÕROPDNWDGÕU 'uman, 2008: 70).
1.3.1.3. Yasalara vH']HQOHPHOHUH8\JXQOXN$PDFÕ
øúOHWPH IDDOL\HWOHULQLQ \|QHWLP SROLWLNDODUÕQD SODQODUD YH \DVDODUD X\JXQOX÷XQX
VD÷OD\DFDNNRQWUROXVXOYH\|QWHPOHULQLQNDEXOHGLOPHVLQGHQ\|QHWLPVRUXPOXGXU
<DVDODUDX\JXQOX÷XVD÷ODPDNYHLúOHWPHDPDoODUÕQÕ\DVDODUÕQoL]GL÷LVÕQÕUODULoLQGH
JHOLúWLUPHNLoLQ\|QHWLPSROLWLNDODUÕNDEXOHGHUYHEXQODUDED÷OÕRODUDNNRQWUROXVXO
YH\|QWHPOHULQLVDSWD\DUDNLúOHWPHSHUVRQHOLQHLOHWLU Azaltun, 1999: 16).
øúOHWPHOHULQ WPQ LOJLOHQGLUHQ YH X\XOPDVÕ ]RUXQOX \DVD YH NXUDOODU
EXOXQPDNWDGÕU%D]ÕODUÕPXKDVHEHLOH GROD\OÕLOJLOLROXSED]ÕODUÕGDGR÷UXGDQLOJLOL
RODELOLU gUQH÷LQ oHYUH NRUXPD YH oDOÕúPD \DúDPÕQÕ G]HQOH\HQ \DVDODU YH
NXUDOODUÕQPXKDVHEH\OHGROD\OÕELULOLúNLOHULYDUGÕU2\VDYHUJL\DVDODUÕGHIWHUWXWPD
LOHLOJLOLG]HQOHPHOHUPXKDVHEH\LGR÷UXGDQHWNLOHUøoNRQWUROEX\DVDYHNXUDOODUD
X\JXQRODUDNLúOH\HQELUNRQWUROOHUGL]LVLQLROXúWXUPDN]RUXQGDGÕU (UGR÷DQ
85).
1.3.1.4. øúOHWPHQLQ9DUOÕNODUÕQÕ YH.D\QDNODUÕQÕ Koruma $PDFÕ
øoNRQWUROVLVWHPLQLQHQ|QHPOLJ|UHYOHULQGHQELULLúOHWPHYDUOÕNODUÕQÕKHUWUOND\ÕS
YH \RN ROPDODUD NDUúÕ NRUXQPDVÕQÕ VD÷ODPDNWÕU øo NRQWURO VLVWHPL YDUOÕNODUÕQ
oDOÕQPD N|W NXOODQPD SDVODQPD ER]XOPD YH NÕUÕOPDODUD NDUúÕ KHU WUO NRUXPD
|QOHPLQL DOPÕú ROPDOÕGÕU øúOHWPH YDUOÕNODUÕQÕQ VDWÕOPDVÕ KDOLQGH QRUPDO IL\DWÕQÕQ
DOWÕQGDVDWÕúÕQÕHQJHOOHPHNGHELULoNRQWURO|QOHPLGLU 7UHGL 152).
13
*HQLú DQODPGD YDUOÕNODUÕQ NRUXQPDVÕ LúOHWPHQLQ YDUOÕNODUÕQÕQ DU]X HGLOPH\HQ
GXUXPODUDNDUúÕNRUXQPDVÕDPDFÕ\OD\|QHWLPWDUDIÕQGDQ|QFHGHQDOÕQDQ|QOHPOHUGLU
Dar anlamda ise; 9DUOÕNODUÕQ\|QHWLOPHVLQGHLúOHPOHULQ\UWOPHVLQGHYHND\GÕQGD
\DSÕODQ KDWD YH \ROVX]OXNODUGDQ GR÷acak zararlara karsÕ LúOHWPHQLQ NRUXQPDVÕ
DPDFÕ\OD \|QHWLP WDUDIÕQGDQ X\JXODQDQ XVXO YH \|QWHPOHU YDUOÕNODUÕQ NRUXQPDVÕ
olarak anlaúÕOÕU .HSHNoL 17).
9DUOÕNODUÕQ NRUXQPDVÕ NÕ\PHW KDUHNHWOHULQLQ PXKDVHEH ND\ÕWODUÕQD JHoLULOPHVL YH
LOJLOLYDUOÕNODUÕQVDNODQPDVÕVÕUDVÕQGDPH\GDQDJHOHELOHFHNNDVÕWOÕYHNDVÕWOÕROPD\DQ
ND\ÕSODUDNDUsÕ|QOHPDOÕQPDVÕQÕJHUHNWLULU%X|QOHPOHUKHPNDVÕWOÕKHPGHNDVÕWVÕz ND\ÕSODUDNDUsÕGÕU.DVÕWOÕROPD\DQND\ÕSODU IDWXUDoÕNDUWÕOPDVÕQÕQXQXWXOPDVÕYH\D
fatura iúOHPLQLQ]HULQGHNLDULWPHWLNKDWDODUGDQGROD\ÕVDWÕúODUÕQGúNJ|VWHULOPHVL
JLEL LVWHQPH\HUHN \DSÕODQ KDWDODUGÕU .DVÕWOÕ KDWDODU LVH EÕUDNÕOPÕú SDUD\Õ NHQGLQe PDO HWPHN \ROVX]OXN YH N|W\H NXOODQPD JLEL GDYUDQÕúlarda bulunarak, istenerek
\DSÕODQ KDWDODUÕ LoHUPHNWHGLU %X WU ND\ÕSODU GR÷UXGDQ PXKDVHEH NRQWUROQQ
NDSVDPÕQGDGÕU *UHGLQ 2007:320).
9DUOÕNODU NRUXQPDVÕQGDQ NDVÕW VDGHFH LúOHWPHQLQ DNWLI KHVDS NDOHPOHUL GH÷LO
oDOÕúDQODUÕQYHELOJLQLQGHNRUXQPDVÕGÕU<NVHNoDOÕúDQGHYULLQVDQND\QDNODUÕQÕQ
ND\EÕQDQHGHQROXU 2ND\ 19).
1.3.1.5. %HOLUOHQPLú$PDoODUDYH+HGHIOHUH8ODúÕOPDVÕQÕ6D÷ODPDN$PDFÕ øo NRQWURO VLVWHPL LúOHWPHQLQ DPDo YH KHGHIOHULQLQ JHUoHNOHúWLULOPHVLQH HQJHO
RODELOHFHNULVNOHULQJHUoHNOHúPHLKWLPDOLQLWHVSLWHGHFHNGH÷HUOHQGLUHFHNYHEXWU
ULVNOHUL NDEXO HGLOHELOLU ELU VHYL\HGH WXWDFDN ùHNLOGH WDVDUODQPDOÕGÕU 0DGHQGHUH
øo NRQWURO VLVWHPL ULVNOHUL PLQLPL]H HWPHNWH QH NDGDU EDúDUÕOÕ ROXUVD
LúOHWPHQLQPLV\RQXQXJHUoHNOHúWLUPHRODVÕOÕ÷ÕYHGROD\ÕVÕ\ODIDDOL\HWOHULQLSODQODGÕ÷Õ
JLEL\UWPHRODVÕOÕ÷ÕGDRNDGDU\NVHNROXU$QFDN\LQHGHLoNRQWUROQEHOLUOHQHQ
DPDoODUD XODúÕODELOPHVL LoLQ VDGHFH PDNXO ELU JYHQFH VD÷OD\DELOHFH÷L
XQXWXOPDPDOÕGÕU (UGR÷DQ, 2009: 26).
%LULúOHWPHQLQEHOLUOHGL÷LDPDoYHKHGHIOHUHXODúPDGHUHFHVLLúOHWPHIDDOL\HWOHULQLQ
HWNLQOL÷LQLQ J|VWHUJHVLGLU øúOHWPH WDUDIÕQGDQ ROXúWXUXODFDN Lo NRQWURO VLVWHPL EX
HWNLQOL÷LQHQVWG]H\HoÕNDUÕOPDVÕQÕDPDoODU (Bozkurt, 2000: 24).
14
Bir iúletmenin baúODQJÕoWD EHOLUOHGL÷L DPDo YH KHGHIOHULQH XODúma derecesi, onun faaliyetlerindeki etkinli÷LQLJ|VWHUPHNWHGLU2OXúWXUXODQLoNRQWURO\DSÕVÕEXHWNLQOL÷i HQVWG]H\HoÕNDUWPD\ÕDPDoODPDNWDGÕU $YDQ 50).
1.3.2. øo.RQWURO6LVWHPLQLQg]HO$PDoODUÕ
*HQHONRQWURODPDoODUÕELULúOHWPHQLQEHOLUOLLúOHPJUXSODUÕQÕ\UWPHNLoLQJHUHNOL
NRQWUROXVXOYH\|QWHPOHULQHVDKLSROXSROPDGÕ÷ÕQÕQJ|]|QQGHEXOXQGXUXOPDVÕQGD
JHQHOELUoHUoHYHROXúWXUXOXU%HOLUOLELULúOHPJUXEXQX\UWPHNLoLQJHQHONRQWURO
amaoODUÕQDSDUDOHORODUDN|]HONRQWURODPDoODUÕQÕQEHOLUOHQPHVLJHUHNLUg]HO kontrol DPDoODUÕQÕ EHOLUOHPHGHQ |QFH LúOHP JUXSODUÕQÕ GHSDUWPDQODU G]H\LQGH LúOHWPH
IRQNVL\RQODUÕQDJ|UHILQDQVDOWDEORODUVÕQÕIODPDVÕQDJ|UHYH\DIDDOL\HWG|QJOHULQH
J|UH E|OPOHPHN JHUHNLU øNLQFL DGÕPGD LúOHPOHULQ E|OPOHQGLULOPHVLQH X\JXQ
RODUDN JHQHONRQWURODPDoODUÕ|]HONRQWURO DPDoODUÕQDG|QúWUOPHOLGLUhoQF
DGÕPGD |]HO NRQWURO DPDoODUÕQÕQ JHUoHNOHúPHVLQL VD÷OD\DFDN NRQWURO XVXO YH
\|QWHPOHULEHOLUOHQPHOLYHX\JXODQPDOÕGÕU (TESMER, 2006: 545).
*HQHO.RQWURODPDoODUÕLúOHWPHGHNLKHUELULúOHPDNÕPÕIRQNVL\RQXYH\DIDDOL\HWL
LoLQ |]HO NRQWURO DPDoODUÕ LOH GHVWHNOHQPLú ROPDOÕGÕU gUQH÷LQ VDWÕúODU QDNLW
JLULúOHULPDDúYHFUHWOHU gibi (Uzay, 1999: 21).
g]HO NRQWURO DPDoODUÕ EHOLUOHQPHGHQ |QFH LúOHP JUXSODUÕQÕ E|OPOHU G]H\LQGH
LúOHWPH IRQNVL\RQODUÕQD J|UH PDOL WDEORODU VÕQÕIODPDVÕQD J|UH YH\D LúOHP
G|QJOHULQH J|UH E|OPOHPHN JHUHNLU .HSHNoL øúOHP G|QJOHULQH
KkVÕODW G|QJV KDUFDPD G|QJV UHWLP G|QJV YH ILQD0QVPDQ G|QJV |UQHN
RODUDNYHULOHELOLU (OLWDú 26).
8\JXODPDODUGD GHQHWoLOHUH \DUGÕPFÕ RODFDN RODQ Lo NRQWURO DPDoODUÕ Dúa÷ÕGDNL gibidir (Uzay, 1999: 22);
x *HoHUOLOLN, x Eksiksiz Olma,
x .D\ÕWODUÕQ8\JXQOX÷X, x 9DUOÕNODUÕ.RUXPD, x Mutabakat.
15 1.3.2.1. *HoHUOLOLN
øo NRQWURO \DSÕVÕ JHUoHN ROPD\DQ LúOHPOHULQ GHIWHU YH PXKDVHEH ND\ÕWODUÕQGD \HU
DOPDVÕQD L]LQ YHUPHPHOLGLU $\UÕFD LúOHPOHU \HWNLOHQGLUPH\H X\JXQ RODUDN
\DSÕOPDOÕGÕU<HWNLOHQGLUPHJHQHOYH\D|]HORODELOLU<HWNLOHQGLUPHVÕQÕUODUÕ\D]ÕOÕ
ELUV|]OHúPHLOH EHOLUOHQPLúROPDOÕGÕUùD\HWELULúOHP\HWNLVL]\DSÕOÕ\RUVDEXLúOHPLQ
LúOHWPH YDUOÕNODUÕQD ]DUDU YHUPH\H \|QHOLN KLOHOL ELU LúOHP ROPD LKWLPDOL YDUGÕU
(Uzay, 1999: 28).
øoNRQWURO\DSÕVÕKD\DOLLúOHPOHULQGHIWHUYHPXKDVHEHND\ÕWODUÕQGD\HUDOPDVÕQDL]LQ YHUPHPHOLGLU $\UÕFD LúOHPOHU \HWNLOHQGLUPH\H X\JXQ RODUDN \DSÕOPDOÕGÕr (Kell,ve GL÷ 152).
1.3.2.2. 7DPOÕN
%WQJHoHUOLLúlemler kaydedilmiú ROPDOÕGÕUøoNRQWURO \RUGDPODUÕLúOHPOHULQND\ÕW
GÕúÕNDOPDVÕQÕ|QOHPHOLGLU gUQH÷LQ WHVOLPHGLOHQWP mallar LoLQIDWura ve irsaliye G]HQOHQPHOLGLU 8]D\ 21).
1.3.2.3. .D\ÕWODUÕQ8\JXQOX÷X
*HUoHN LúOHPOHU X\JXQ úHNLOGH ND\ÕWODUD JHoLULOLU .D\ÕWODU ELU ]DPDQ HVDVÕQD J|UH
|]HWOHQLU QDNOHGLOLU VÕQÕIODQGÕUÕOÕU YH GH÷HUOHQGLULOLU 'H÷HUOHQGLUPH VÕQÕIODQGÕUPD
ve zDPDQOÕOÕND\UÕEDVOÕNODUKDOLQGHLQFHOHQHFHNNDGDU|QHPOLGLU'H÷HUOHQGLUPHGH
oHúLWOLDúDPDODUGDND\GHGLOHQPLNWDUODUGDYHKHVDSODPDODUGDROXúDELOHFHNKDWDODUGDQ
NRUXQPDNLoLQLoNRQWUROWHNQLNOHULQGHQ\DUDUODQÕOÕU*HQHONDEXOJ|UPúPXKDVHEH
uygulamalarÕQDX\JXQOXNDUDúWÕUÕOÕU (Kell,ve GL÷ 152).
1.3.2.4. 9DUOÕNODUÕ.RUXPDk
9DUOÕNODUÕQ IL]LNL RODUDN NRUXQPDVÕ LoLQ ND\GHWPH IRQNVL\RQXQGDQ ED÷ÕPVÕ] |]HO
SHUVRQHO J|UHYOHQGLULOPHOLGLU 9DUOÕNODUD GR÷rudan eriúLP EHOLUOL SHUVRQHO LoLQ
PPNQ ROPDOÕ ND\ÕWODU EHOJHOHU JLEL YDUOÕNODUD GROD\OÕ \ROGDQ HULúim ise uygun
\HWNLOHQGLUPH|QOHPOHULDOÕQDUDNVÕQÕUODQGÕUÕOPÕúROPDOÕGÕU %R]NXUW: 38).
16 1.3.2.5. Mutabakat
8\JXQ]DPDQDUDOÕNODUÕ\ODDQDKHVDSODULOH\DUGÕPFÕKHVDSODU YDUOÕNODUYHERUoODU
LOHND\ÕWOÕGH÷HUOHUNDUúÕODúWÕUÕOPDOÕYHIDUNOÕOÕNV|]NRQXVXLVHDUDúWÕUÕOPDOÕJHUHNOL
G]HOWPHND\ÕWODUÕ\DSÕOPDOÕGÕU)LLOLGXUXPODDPDoODQDQSODQLOHSROLWLNDODU]DPDQ
]DPDQ NDUúÕODúWÕUÕOPDOÕ YH IDDOL\HWOHULQ VWDQGDUWODUD X\JXQ \UWOPHVL
VD÷ODQPDOÕGÕU%|\OHFH ND\QDNODUHWNLQNXOODQÕOPÕúEHOLUOHQPLúSODQYHSROLWLNDODUD
RODQ ED÷OÕOÕN DUWPÕú RODFDNWÕU %HOJHOHU VDWÕú ND\ÕWODUÕ\OD PúWHUL NDUWODUÕ WLFDUL
DODFDNODU DQD KHVDEÕ\OD ND\ÕWODUOD LOJLVL ROPD\DQ ELU NLúL WDUDIÕQGDQ
NDUúÕODúWÕUÕOPDOÕGÕU 8]D\ 21).
8\JXQ]DPDQDUDOÕNODUÕ\ODDQDKHVDSODULOH\DUGÕPFÕKHVDSODU YDUOÕNODUYHERUoODU
LOHND\ÕWOÕGH÷HUOHUNDUúÕODúWÕUÕOPDOÕYHIDUNOÕOÕNV|]NRQXVXLVHDUDúWÕUÕOPDOÕJHUHNOL
G]HOWPHND\ÕWODUÕ\DSÕOPDOÕGÕU)LLOLGXUXPODDPDoODQDQSODQLOHSROLWLNDODU]Dman ]DPDQNDUúÕODúWÕUÕOPDOÕYHIDDOL\HWOHULQVWDQGDUWODUDX\JXQ\UWOPHVLVD÷ODQPDOÕGÕU
(Kell ve GL÷ 1989: 152).
1.4. øo.RQWURO6LVWHPLQL2OXúWXUDQUnsurlar
$%'¶GHILQDQVVHNW|UQQHQE\NPHVOHNLNXUXOXúXQXQVSRQVRUOX÷X ile kurulan YH ILQDQVDO UDSRUODPDQÕQ NDOLWHVLQLVWDQGDUWODUÕQÕ GQ\D oDSÕQGD JHOLúWLUPHN
DPDFÕ\OD oDOÕúPDODU \DSDQ \ÕOÕQGD \D\ÕPODQDQ ³,QWHUQDO &RVR ,QWHJUDWHG
)UDPHUZRUN´ øo .RQWURl-%WQOHúLN dHUoHYH \D\JÕQ DGÕ\OD &262 øo NRQWURO
5DSRUX DGOÕ|nemli Raporu ile ³LoNRQWURO´NDYUDPÕQÕQXOXVODUDUDVÕG]H\GHNDEXO
J|UHQ WDQÕPÕQÕ YH WHPHO NULWHUOHULQL RUWD\D NR\DQ 7KH &RPLWWH RI 6SRQVRULQJ
Organisations of the Treadway KRPLVVLRQ &262 µGXU 0DGHQGHUe, 2005: 2).
&262 UDSRUX Lo NRQWUROQ WDQÕPÕQÕ \DSDUDN VLVWHPLQ ELOHúHQOHULQL DoÕNODU YH Lo
NRQWUROQ JHOLúWLULOPHVLQH \|QHOLN |OoWOHUL YHULU &262 UDSRUX Lo NRQWUROQ
UDSRUODQPDVÕQGDELUNÕODYX]QLWHOL÷LQGHGLUYH\|QHWLPHGHQHWoLOHUHD\QÕ]DPDQGDGD
LúOHWPH oHYUHOHULQH Lo NRQWURO VLVWHPLQLQ GH÷HUOHQGLULOPHVLQH LOLúNLQ YHULOHUL VXQDU
5DSRUXQ DPDFÕ IDUNOÕ oHYUHOHUH RUWDN ELU Lo NRQWURO WDQÕPÕ VXQPDN ILUPDODUÕQ Lo
NRQWURO VLVWHPOHULQL GH÷HUOHQGLUPHGH VWDQGDUW VD÷ODPDN YH Lo NRQWUROQ QDVÕO
JHOLúWLULOHFH÷LQLDQODWPDNWÕU %RZHQYH&ROEHUW http://www.kudrin.ru).
17
øoNRQWURO\DSÕVÕQÕQLúOHWPHQLQJHUHNVLQPHOHULQHX\JXQ\HWHUOLYHHQXFX]PDOL\HWOL
ELU úHNLOGH JHOLúWLULOPHVL YH \UWOPHVL WDPDPHQ LúOHWPH VW \|QHWLPLQ J|UHYOHUL
DUDVÕQGDGÕU %X ED]HQ NHQGLVLQLQ VWOHQGL÷L J|UHYLQ JHUH÷L ED]HQ GH \DVDO
yNPOONOHUQHGHQL\OHGR÷DU%LULúOHWPHGHLoNRQWURO\DSÕVÕQÕQ\HWHUOL|OoGHYDU
ROGX÷XQXQJ|VWHUJHVLRODFDNJ|VWHUJHOHUD\QÕ]DPDQGDLoNRQWURO\DSÕVÕQÕQXQVXUODUÕ
RODUDN DGODQGÕUÕOPDNWDGÕU %X NRQX LOH LOJLOL XODQ 8OXVODUDUDVÕ 'HQHWLP
6WDQGDUWODUÕQGDQ ³ 5LVN GH÷HUOHPHVL YH øo .RQWURO´ VWDQGDUGÕ Lo NRQWURO \DSÕVÕ
XQVXUODUÕQÕ PXKDVHEHVLVWHPLNRQWURORUWDPÕNRQWUROSURVHGUOHULRODUDNoOELU
D\UÕPOD LQFHOHPHNWHGLU $QFDN EX VWDQGDUWWDQ VRQUD &262 WDUDIÕQGDQ NRQX GDKD
JHQLúNDSVDPOÕLQFHOHQPLúYH EHúXQVXURODUDNEHOLUOHQPLúWLU .DYDO
&262 WDUDIÕQGDQ JHOLúWLULOHQ YH \ÕOÕQGD \D\ÕQODQDQ PRGHOH J|UH Lo NRQWURO
VLVWHPLEHúELOHúHQGHQROXúPDNWDGÕU 6LPPRQV 38);
x .RQWURORUWDPÕ x 5LVN'H÷HUOHQGLUPHVL x Kontrol Faaliyetleri x Bilgi ve øOHWLúLP x *|]OHPOHPH
%XELOHúHQOHULùHNLO¶GH&262NSRODUDNJ|UOPHNWHGLU
&2625DSRUX¶QDJ|UHLoNRQWUROVLVWHPLQLQELUELUL\OHLOLQWLOLEHúXQVXUGDQPH\GDQD
JHOGL÷LYHLoNRQWUROVLVWHPLQLQHWNLOLROGX÷XQXQV|\OHQHELOPHVLLoLQEXEHúXQVXUX
D\QÕDQGDLoHUPHVLJHUHNWL÷LEHOLUWLOPLúWLU <DYX]
<LQH ONHPL]GH GH 6HUPD\H 3L\DVDVÕ .XUXOX¶QXQ 6HUPD\H 3L\DVDVÕQGD %D÷ÕPVÕ]
'HQHWLP 6WDQGDUWODUÕ +DNNÕQGD 7HEOL÷L LOH Lo NRQWURO VLVWHPLQLQ EHú DQD XQVXUGDQ
PH\GDQD JHOGL÷L LIDGH HGLOPHNWHGLU +HP &262 UDSRUXQD J|UH KHP GH 63.
7HEOL÷¶LQHJ|UHEXEHúXQVXUúXúHNLOGHVÕUDODQPDNWDGÕU .RoDN 35);
x .RQWURORUWDPÕ
x øúOHWPHQLQULVNGH÷HUOHQGLUPHVUHFL
x )LQDQVDOUDSRUODPDYHLOHWLúLPLOHLOJLOLIDDOL\HWVUHoOHULQL GHLoHUHQELOJL
sistemleri,
18 x Kontrol faaliyetleri
x .RQWUROOHULQJ|]HWLPL
ùHNLO &262.S
Kaynak: &262³,QWHUQDO&RQWURO± ,QWHJUDWHG)UDPHZRUN´([HFXWLYH6XPPDU\S *QH\
.DQXQODUDYH\|QHWPHOLNOHUHX\JXQOXNILQDQVDOUDSRUODUÕQGR÷UXOX÷XYHLúOHPOHULQ
HWNLQOL÷L YH HWNLOLOL÷LQL VD÷OD\DQ JoO Lo NRQWURO VLVWHPL L]OHQLOHQ DPDoODUÕQ
EDúDUÕOPDVÕQGD |QHPOLGLU &262 5DSRUX Lo NRQWURO DPDoODUÕQÕQ NRQWUROQ EHú
XQVXUXQD GLNNDW HGLOPHVL KDOLQGH EDúDUÕODFD÷ÕQÕ EHOLUWLU %X úHNLOGH Lúletmede EWQO÷ VD÷ODPD \NVHN ULVN DODQODUÕQÕ EHOLUOHPH YH Lo NRQWUROQ HWNLVLQL WDP
RODUDN EHOLUOHPH\H \DUGÕPFÕ ROPD KHGHIOHULQH YDUÕOPÕú ROXQXU 7XWWOH YH
Vandervelde, 2007: 243).
19 1.4.1. .RQWURO2UWDPÕ
%LULúOHWPHGHHWNLOLELULoNRQWURO\DSÕVÕNXUDELOPHQLQ|QNRúXOXX\JXQELURUWDPÕQ
VD÷ODQPDVÕGÕU øúOHWPH LoL YH GÕúÕ XQVXUODUÕQ ROXúWXUGX÷X EX RUWDPD ³øo NRQWURO
RUWDPÕ´DGÕYHULOPHNWHGLU %R]NXUW 123).
.RQWURORUWDPÕVDGHFHVW \|QHWLPLQWDYUÕRODUDNDOJÕODQPDPDOÕGÕU%XQXQLúOHWPH
SHUVRQHOLWDUDIÕQGDQGDEHQLPVHQPLúROPDVÕJHUHNLU3HUVRQHOLQNHQGLVLQLELUNOWU
RUWDPÕQGD KLVVHWPHVL EX RUWDPGD KHUNHVLQ LúOHWPHQLQ KHGHIOHULQH XODúPDNWD
VRUXPOXOX÷XQXQ ROGX÷XQX ELOPHVL NHQGL \HWNL DODQÕQGDQ X]DNODúWÕ÷ÕQGD
VRUXPOXOXNODUÕQÕ\HULQHJHWLUPHGL÷LYH\DJHWLUHPHGL÷LGXUXPODUGDLúOHWPHWDUDIÕQGDQ
WDúÕQDPD]ROGX÷XQXKLVVHWPHVLJHUHNLU .DYDO 126).
%DúND ELU LIDGH\OH NRQWURO RUWDPÕ ELU LúOHWPHGHNL \|QHWLPLQ LúOHWPH LoL NRQWUROQ
|QHPYHPDKL\HWLQHLOLúNLQEDNÕúDoÕVÕWXWXPYHGDYUDQÕúODUÕQÕLIDGHHGHU.RQWURO
RUWDPÕ Lo NRQWUROQ DPDolDUÕQD XODúÕOPDVÕ LoLQ JHUHNOL RODQ G]HQ YH oHUoHYH\L
VD÷ODU 'ROD\ÕVÕ\OD LúOHWPHGHNL NRQWURO ELOLQFL NRQWURO RUWDPÕQÕQ HVDVÕQÕ ROXúWXUXU
(Candan, 2006: 12).
.RQWURO RUWDPÕ ELU LúOHWPHQLQ ELUH\OHULQGHQ YH RQODUÕQ IDDOL\HW J|VWHUGLNOHUL
oHYUHGHQ ROXúDQ |]GU øo NRQWUROQ GL÷HU WP ELOHúHQOHULQLQ WHPHOLQL ROXúWXUDQ
NRQWURO RUWDPÕ |UJWVHO ELoLPOHU EWQQQ |UJWWHNL LQVDQODUÕQ NRQWURO ELOLQFLQH
\DQVÕPDVÕGÕU (UGR÷DQ <ÕODQFÕ 006: 33). .RQWURO RUWDPÕQÕ HWNLOH\HQ
IDNW|UOHU GUVWONYHHWLNGH÷HUOHUX]PDQOÕ÷ÕQGLNNDWHDOÕQPDVÕ\|QHWLPNXUXOXYH
GHQHWLPNRPLWHVLQLQNDWÕOÕPÕ\|QHWLPIHOVHIHVLYHLúOHWPHVWLOL|UJWVHO\DSÕ\HWNL
YHVRUXPOXOXNGD÷ÕOÕPÕ\|QHWLPNRQWURO\|QWHPOHULLQVDQND\QDNODUÕSROLWLNDODUÕYH
GÕúHWNHQOHUGLU (Uyar, 2010: 46).
<|QHWLP YH oDOÕúDQODU EWQ ELU RUJDQL]DV\RQ LoLQGH Lo NRQWUROH YH \|QHWLPH
\|QHOLNRODUDNSR]LWLIYHGHVWHNOH\LFLELURUWDPROXúWXUPDOÕYHVUGUPHOLGLU2UWDPÕ
HWNLOH\HQIDNW|UOHU \|QHWLP YHoDOÕúDQODUWDUDIÕQGDQGUVWO÷QYHHWLNGH÷HUOHULQ
NRUXQPDVÕYHVHUJLOHQPHVL\|QHWLPLQX]PDQOÕ÷DRODQED÷OÕOÕ÷Õ\|QHWLPIHOVHIHVLYH
Lú J|UPH WDU]Õ RUJDQL]DV\RQXQ \DSÕVÕ NXUXOXúXQ RUJDQL]DV\RQ LoLQGH \HWNL YH
VRUXPOXOXNODUÕQGHYUHGLOPHWDU]ÕHWNLOLEHúHULVHUPD\HSROLWLNDODUÕYHX\JXODPDODUÕ
J|]HWLPNXUXOXúODUÕLOHRODQLOLúNLOHUGLU 'HPLUEDú 169).
20
.RQWURO RUWDPÕQÕ ROXúWXUDQ YH HWNLOH\HQ EDúOÕFD IDNW|UOHU DúD÷ÕGDNL JLEL
VÕUDODQPDNWDGÕU
x 2UJDQL]DV\RQ<DSÕVÕ
x <|QHWLP)HOVHIHVi vHøúOHWPH3ROLWLNDODUÕ x 'UVWONYH(WLN'H÷HUOHU
x øQVDQ.D\QDNODUÕ3ROLWLNDODUÕYH3URVHGUOHUL x <HWHUOLOLN.RQXVXQGD.DUDUOÕOÕN
x Yetki vH6RUXPOXOXNODUÕQ$WDQPDVÕ
x <|QHWLP.XUXOXQXQYH'HQHWLP.RPLWHVLQLQ.DWÕOÕPÕ
1.4.1.1. 2UJDQL]DV\RQ<DSÕVÕ
%LU LúOHWPHQLQ |UJWVHO \DSÕVÕ NXUXOXúXQ SODQODPD \UWPH YH NRQWURO
IDDOL\HWOHULQLQ HVDVODUÕQÕ EHOLUOH\HFHN NRQWURO oHYUHVLQH NDWNÕGD EXOXQXU 7HPHO
VRUXPOXOXNPHUNH]OHULQL|UJWLoLQGHNLELULPOHULQ\DSÕVÕQÕYHDUDODUÕQGDNLLOLúNLOHUL
WDQÕPODPDN YH X\JXQ UDSRUODPD KDWODUÕQÕ ROXúWXUPDN RUJDQL]DV\RQ \DSÕVÕQÕQ HQ
EHOLUJLQ |]HOOL÷LGLU (WNLOL ELU |UJW \DSÕVÕ SHUVRQHOOH LOJLOL \HWNL YH VRUXPOXOXN
DODQODUÕQD Lú YH J|UHY WDULIOHULQH \|QHWLFLOHULQ VRUXPOXOXNODUÕQD LOLúNLQ \D]ÕOÕ
DoÕNODPDODUJUDILNOHUYHúHPDODUÕLoHULU dDWÕNNDú2005: 45).
øúOHWPH DPDoODUÕQD oDOÕúDQODUÕ\OD ELUOLNWH XODúDELOLU $QFDN oDOÕúDQODUÕQ JHUHNHQ
EDúDUÕ\Õ J|VWHUHELOPHOHUL LúOHWPH LoLQGHNL |UJWVHO G]HQOHPH\OH RODQDNOÕGÕU
øúOHWPH oDOÕúDQODUÕQÕQ IDDOL\HWOHULQLQ LúOHWPH\H |]J ELU ELoLPGH SODQODQPDVÕ
\UWOPHVL ve kontrol edilmesi olarak nitelendirilebilen |UJWVHO G]HQOHPH ELU VLVWHPL ROXúWXUXU øúWH EX VLVWHPH LúOHWPHQLQ |UJWVHO \DSÕVÕ denilmektedir.
7DQÕPODQÕUVD |UJWVHO \DSÕ ELU LúOHWPHQLQ DPDoODUÕQD XODúPDGD JHUHNVLQGL÷L faaliyetlerini personelle kadrolaPDYHEXSHUVRQHOLQLúOHYOHULQL\HULQHJHWLUPHVLLoLQ JHUHNOLIL]LNVHOIDNW|UOHULQVD÷ODQPDVÕGÕU (UGR÷DQ 90).
%LU LúOHWPHQLQ RUJDQL]DV\RQ \DSÕVÕ Lo NRQWURO \DSÕVÕQÕQ ROXúWXUXOPDVÕQGDNL WHPHO
WDúODUGDQELULGLU2UJDQL]DV\RQ\DSÕVÕLúOHWPHGHNLIDDOL\HWOHULSODQODPD\UWPHYH
NRQWURO HWPH\H GH NDWNÕ VD÷ODPDNWDGÕU øúOHWPHQLQ E\NO÷ LOH RUDQWÕOÕ RODUDN
|QHPOL J|UHY DODQODUÕQÕQ EHOLUOHQPHVL \HWNL YH VRUXPOXOXNODUÕQ RUWD\D NR\XOPDVÕ
21
ELoLPVHOLOLúNLOHULQROXúWXUXOPDVÕEXDúDPDGD \DSÕOPDVÕJHUHNHQLúOHUGHQGLU 8\DU
2009:35).
1.4.1.2. <|QHWLP)HOVHIHVLYH øúOHWPH3ROLWLNDODUÕ
%LULúOHWPHGHLoNRQWURO\DSÕVÕQÕQROXúWXUXOPDVÕ YHEDúDUÕ\DXODúPDVÕQÕQEDúODQJÕo
QRNWDVÕ \|QHWLPLQ EX ROD\D EDNÕú YH LQDQFÕGÕU <|QHWLPLQ Lo NRQWURO \DSÕVÕQÕQ
JHUHNOLOL÷LQHLQDQPDVÕYHEXQXVUGUPHVLEDúDUÕOÕROPDQÕQ|QNRúXOXGXU 'XPDQ
2008: 75).
øúOHWPH\|QHWLPLQLQIHOVHIHVLYHIDDOL\HWúHNOL LúOHWPHULVNOHULQLQJ|]|QQHDOÕQDUDN
LQFHOHQPHVLQH LOLúNLQ LúOHWPH \|QHWLPLQLQ \DNODúÕPÕQÕ PXKDVHEH X\JXODPDODUÕQÕQ
VHoLPLQGHNL ÕOÕPOÕ \D GD VDOGÕUJDQ \DNODúÕPODUGD GDKLO ROPDN ]HUH finansal UDSRUODPD LOH LOJLOL LúOHWPH \|QHWLPLQLQ PXKDVHEH IRQNVL\RQODUÕQD oDOÕúDQODUD YH
ELOJLLVOHPHVUHFLQHRODQWDYUÕJLELXQVXUODUÕLoHUPHNWHGLU .RoDN 38).
<|QHWLPIHOVHIHVLYHLúOHWPHSROLWLNDODUÕGL÷HULoNRQWUROXQVXUODUÕ]HULQGHGHHWNLOL
RODELOHFHN|QHPOLNRQWUROoHYUHVL IDNW|UOHULQGHQELULVLGLUdQN \|QHWLPIHOVHIHVL
YH SROLWLNDODUÕ \|QHWLPLQ \|QHWPH WDU]ÕQÕ EDúND ELU LIDGH LOH VHoWL÷L ULVN G]H\LQL
EHOLUOHUøúOHWPHGHNL|QHPOLULVNDODQODUÕQÕGLNNDWHDODQYHEXQDJ|UHSROLWLNDODUÕQÕ
EHOLUOH\HQ ELU LúOHWPH LOH KLoELU ULVN IDNW|UQ J|] |QQH DOPD\DQ GROD\ÕVÕ\OD KHU
WUOHNRQRPLN \DVDO \HQLUQJLELGH÷LúLNOLNOHUYHEXQODUÕQ \DUDWWÕ÷ÕVRQXoODUOD
NDUúÕNDUúÕ\DRODQELULúOHWPHQLQLoNRQWUROJ|UQWOHULIDUNOÕGÕU <ÕODQFÕ 62).
%LULúOHWPHGHHWNLQELUNRQWURO\|QHWLPIHOVHIHVLLOHEDúODUYH\LQH\|QHWLPIHOVHIHVL
LOHVRQDHUHU7PLoNRQWUROVUHFL\|QHWLPDQOD\ÕúÕQDYH\DNODúÕPÕQDJ|UHROXúX
YHHWNLQOL÷LEXQDJ|UHEHOLUOHQLU (UGR÷DQ 89).
<|QHWLP EHOLUOHQPLú NRQWURO XVXO YH \|QWHPOHULQH ED÷OÕ NDOPDNWD EDúDUÕVÕ]
ROGX÷XQGD YH\D PHYFXW NRQWURO \|QWHPOHULQL |QHPVHPHGL÷LQGH NRQWURO oHYUHVL
olumsuz olDUDNHWNLOHQLU .HSHNoL 1994: 66).
1.4.1.3. 'UVWONYH(WLN'H÷HUOHU
'UVWONYHDKODNLGH÷HUOHULQNRQWUROoHYUHVLQLQROXúPDVÕQGDoRNE\NELU|QHPL
YDUGÕU %LU LúOHWPHQLQ Lo NRQWUROQQ HWNLQOL÷L GUVWON YH DKODNL GH÷HUOHULQ ELU
fonksiyonudur. Toplumda olPDVÕJHUHNWL÷LJLELELULúOHWPHGHED]ÕGH÷HU\DUJÕODUÕQÕQ
22
\HUOHúWLULOPHVL YH JHOLúWLULOPHVL JHUHNLU øQVDQODU oDOÕúWÕNODUÕ HPHN YHUGLNOHUL YH
GH÷HU UHWWLNOHUL ELU \DSÕQÕQ WRSOXPVDO YH NXUXPVDO RODUDN NDEXO J|UPH\HQ
JLULúLPOHUOH ]HGHOHQPHVLQH YH KDWWD \ÕNÕOPDVÕQD L]LQ YHUPHPHOLGLUOHU %X DQFDN
VRUXPOXOXN WDúÕ\DUDN GUVWO÷H YH DKODNL GH÷HUOHUH VDKLS oÕNPDNOD EDúDUÕODELOLU
<D÷FÕ 21).
øúOHWPH LoLQGH J|]OHPOHQHQ DKODNL YH GUVWON LOH LOJLOL GDYUDQÕúODU LúOHWPHQLQ
EHOLUOHGL÷L DKODNL YH GUVWONOH LOJLOL GH÷HUOHULQ EX GH÷HUOHULQ oDOÕúDQODUOD
SD\ODúÕOPDYHX\JXODQPDVHNOLQLQELUVRQXFXGXUøúOHWPH\|QHWLPLQLQEXNXUDOODUD
X\XPX VD÷ODPDN ]HUH LúOHWPH oDOÕúDQODUÕQÕ DKODNL YH GUVW ROPD\DQ \D GD \DVD
GÕúÕ IDDOL\HWOHUH \|QOHQGLUHELOHFHN QLWHOLNWHNL WHúYLNOHUL NDOGÕUPDVÕ \D GD D]DOWPDVÕ
JHUHNPHNWHGLU%XDPDoODLúOHWPHQLQLONHYHSROLWLNDODUÕX\JXQELUúHNLOGHLúOHWPH
LoLQGHGX\XUXOPDOÕGÕr (.RoDN 37).
1.4.1.4. øQVDQ.D\QDNODUÕ3ROLWLNDODUÕYH3URVHGUOHUL
øo NRQWUROQ HWNLQOL÷LQL DUWWÕUPDGD oRN |QHPOL ELU GL÷HU |÷H GH LúOHWPHGH L\L
\HWLúPLúQLWHOLNOLSHUVRQHOLQYDUOÕ÷ÕGÕUøoNRQWUROLoLQGH|QJ|UOHFHNNRQWUROOHUYH EXQODUÕQ \UWOPHVLQGH NXOODQÕODFDN \|QWHPOHU EXQODUÕ X\JXOD\DFDN SHUVRQHOLQ
QLWHOL÷L\OHoRN\DNÕQGDQLOJLOLGLU3HUVRQHONHQGLVLQHYHULOHQJ|UHYHX\JXQ\HWHQH÷H
ELOJL YH X]PDQOÕ÷D VDKLS ROPDOÕGÕU 3HUVRQHO EX NRQWURO VLVWHPL LoLQ DQDKWDU
bilHúHQGLU 3HUVRQHO KHU Lú PHYNLVL LoLQ VRUXPOXOXN GHUHFHVL\OH PHYNLVLQL
ELUOHúWLUHFHN YH EXQX \DQVÕWDELOHFHN ELoLPGH \HUOHúWLULOPHOLGLU GHneyim, zeka, NDUDNWHUOLGHUOLNGUVWON gLELQLWHOLNOHUHVDKLSROPDOÕGÕU <D÷FÕ 24).
dDOÕúDQODUÕQ \HWHUOLOLN X]PDQOÕN YH GUVWO÷ E\N |OoGH LúOHWPHGH
X\JXODQPDNWDRODQLúHDOPDFUHWEDúDUÕGH÷HUOHPHWHUILYHH÷LWLPSROLWLNDODUÕQD
ED÷OÕGÕU %X QHGHQOH EX SROLWLNDODU Lo NRQWURO VLVWHPLQLQ ELU SDUoDVÕGÕU (OHPDQ
DUDPDYHLúHDOPDLOHLOJLOLRODUDNJHOLúWLULOHQSROLWLNDQÕQDPDFÕDoÕNEXOXQDQJ|UHYLQ
QLWHOL÷LQH YH JHUHNOHULQH X\JXQ NDOLWHOL HOHPDQODUÕQ VHoLOPHVLGLU *HUHNWL÷LQGHQ
niteOLNOL YH\D QLWHOLNVL] HOHPDQODUÕQ oDOÕúWÕUÕOÕ\RU ROPDVÕ Lo NRQWURO VLVWHPLQGH
|QHPOL\DUDODUDoDU *UHGLQ
