FINDIK BAKTERİYEL YANIKLIĞI (Xanthomonas arboricola pv.
corylina)
Etmen
Xanthomonas arboricola pv.
corylina 0.5-0.7x1.1-3.8 µm
boyutlarında gram negatif bir
bakteridir.
Belirtiler
Hastalık belirtileri tomurcuk, yaprak, dal, gövde ve bazan da zuruf ve meyvede görülmektedir. Yaprak ve çiçek tomurcukları çok hassastır. Önce en dıştaki tomurcuk pulları enfekte olur, sonra bakteri tomurcuğun içine geçer. Enfekteli tomurcuklar ya ölür ya da kısmen zarar görür. Enfekteli tomurcuklar yazın kısmen veya tamamen açılabilir, ancak gelişen sürgünler enfektelidirler.
Yapraklar üzerinde yuvarlak veya düzensiz şekilli 1-2 mm çapında önceleri mat, sarımsı yeşil renkte sonra kırmızımsı kahverengine dönüşebilen lekeler oluşur.
Sürgünler ve dallarda boyuna çatlaklarla beraber kanserler oluşabilir. Bu belirtileri görmek zordur. Ancak, yakından incelenirse, kabuğun hafifçe çökük ve kırmızımsı mor bir renkte olduğu ve bu bölgelerdeki kabuk kaldırıldığında, altındaki dokunun kırmızımsı kahverengi bir renk aldığı görülebilir. Yapraklar bu dallar üzerinde kıvrılarak kurur ve asılı kalır. Eğer kanserler genç ağaçlarda gövdeyi kuşatırsa, ağaçların ölümüne sebep olabilir.
Zuruflar üzerinde 1-2 mm çapında koyu kahverengi veya siyah renkte küçük lekeler görülür. Bu lekeler yuvarlak veya farklı şekillerde olabilir. Lekeler ilk başlarda yüzeyseldir, daha sonra çökük bir hal alır.
Meyve kabuğu üzerinde oluşan lekeler 1.2 mm çapında yüzeysel, yuvarlak ve kahverengidir.
Bu hastalık yüzünden tomurcuklar, sürgünler, dallar ve hatta ocakları kuruyabilmekte ve ekonomik kayıplar ortaya çıkmaktadır.
Hastalık Döngüsü
Etmen bakteri bitkiye yaralar ve yapraklardaki stomalardan enfeksiyon yapar, kanserlerde ve enfekteli tomurcuklarda kışlar. Bakteri enfekteli üretim materyali, yağmur, rüzgar ve budama aletleri ile yayılmaktadır.
Mücadele
• Kültürel önlemler
• Fındık bahçeleri tesis edilecek yerlerde toprak normal derinlikte ve bitki besin maddelerince zengin olmalıdır.
• Taban suyu yüksek ve su tutan toprakların bulunduğu yerlerde bahçe tesis edilmemelidir.
• Gübreleme ve toprak işlemesi zamanında ve tekniğine uygun yapılmalıdır.
• Bahçe tesis edilirken sağlıklı fidanlar seçilmeli ve sonbaharda dikimi yapılmalıdır.
• Enfekteli dallar kesilip imha edilmelidir.
• Budama sırasında bir ocaktan diğerine geçerken budama aletleri sık sık %3’lük lizol eriyiği veya %10’luk sodyum hipoklorite (çamaşır suyu) batırılarak dezenfekte edilmelidir.
• Hastalıklı bahçelerde budama, bakterinin aktif olmadığı yaz ve kış aylarında yapılmalıdır.
• Budama artıkları bahçeden uzaklaştırılıp imha edilmelidir.
• Kimyasal Mücadele
• 1. ilaçlama: Hasattan sonra sonbahar yağışları başlamadan önce ağustos sonu veya eylül başında,
• 2. ilaçlama: Sonbahar sonlarında yaprakların
%75’inin döküldüğü bir devrede,
• 3. ilaçlama: İlkbaharda yaprak tomurcukları patlamaya başladığı bir devrede yapılır.
İlaçlamalarda %1’lik bordo bulamacı kullanılmaktadır.
ELMA MOZAİK VİRUS HASTALIĞI Etmen
Hastalık etmeni olan Apple mosaic virus (ApMV) (Elma mozaik virusu) Bromoviridae familyasından Ilarvirus cinsine ait bir virus olup tek sarmal RNA’dan (ssRNA) ibaret 3 parçalı genomlu 25-29 nm çapında yuvarlak şekilli bir virustur.
• Belirtiler
ApMV en yaygın elma virusudur. Elma yapraklarında soluk sarı renkli damar bantlaşması veya krem renginde beneklenmeler (mozaik) veya halkalı lekeler görülür. Belirtiler en belirgin olarak ilkbaharda ve yaz başlarında görülmektedir. Yazın yüksek sıcaklıklarda gelişen yapraklarda genellikle belirti yoktur.
Elma çeşitlerinden Golden Delicious ve Jonathan virusa çok hassastırlar. Virustan kaynaklanan verim kaybı %0-50 arasında olmaktadır.
Erik, badem ve şeftalilerde
yapraklarda bant şeklinde
lekeler görülür. Etmen gül,
böğürtlen, ahududu, kestane ve
fındıklarda da benzer belirtilere
yol açar. Virus doğada tohumla
yayılmamakta, muhtemelen
polenle taşınmaktadır.
Hastalık etmeni virüs ülkemiz fındık üretim alanlarında vejetatif üretim materyali ile dağılmaktadır. Fındık yapraklarında klorotik halkalı leke, çizgi, bant ve meşe yaprağı formu hastalığın en tipik belirtisidir. Bazen bu belirtilere ek olarak yapraklarda genel bir sararma da görülebilir. Hastalıklı genç fındık bitkilerinde gelişmede hafif bir zayıflık gözlenir ve oluşan meyve sayısında ve dolayısıyla verimde sağlıklılara göre büyük bir azalma söz konusudur ancak meyve büyüklüğü ve kalitesinde bir değişme olmamaktadır.
• Mücadelesi
Yeni kurulacak bahçeler sağlıklı üretim materyalleri ile kurulmalıdır.
Fidanlıklar ve bahçe her yıl kontrol edilmelidir.
Hastalıklı ağaçlardan üretim materyali alınmamalıdır.
Bulaşmaların önlenmesi için kültürel işlemler sırasında kullanılan her türlü alet ve ekipman %3'lük sodyum hipoklorid veya
%2'lik sodyum hidroksit + %2'lik formalin solüsyonları ile dezenfekte edilmelidir.
ELMA KLOROTİK YAPRAK LEKE VİRUS HASTALIĞI
Etmen
Hastalık etmeni Apple chlorotic leaf spot virus (ACLSV) (Elma klorotik yaprak leke virusu) Betaflexiviridae familyasından Trichovirus cinsine ait bir virus olup tek sarmal RNA’dan (ssRNA) ibaret, tek parçalı genomlu, 720-740 uzunluğunda, 12 nm çapında ipliğimsi partiküllü bir virüstür.
Belirtiler
Tüm Rosaceae familyası bitkileri (sert ve yumuşak çekirdekliler) virusun konukçusudur. Etmen özellikle elma, armut, ayva, kiraz, vişne, kayısı, erik, şeftali, leylak ve meşelerde bulunmaktadır.
Virus, bir çok ticari elma çeşidinde çoğunlukla latent olarak taşınır;
dolayısıyla bitkide virus olmasına rağmen herhangi bir belirti görülmez.
ACLSV’ye karşı duyarlı olan Malus sylvestris cv. R12740-7A (Rus elması) M. pumila üzerine aşılandığında, klorotik yaprak lekesi, yapraklarda kaplaşma ve küçük kalmış bitkiler gözlenir. Bu belirtiler hastalık etmenin en tipik belirtileridir ve teşhis amaçlı da kullanılmaktadır.
Armutlarda da etmen latent olarak taşınmakla birlikte bazı çeşitlerde yapraklarda beneklenme ve halka şeklinde lekeler görülür.
Ayvalarda ACLSV tipik cüceleşmeye sebep olmaktadır. Bazı hassas çeşitler bulunmasına rağmen genellikle şeftalilerde de etmen latent olarak bulunmaktadır. Hassas şeftali çeşitlerinde yapraklarda koyu yeşil çökük benekler ve anaç olarak bazı çeşitlerin kullanılma durumunda da aşı uyuşmazlıkları görülebilmektedir.
ACLSV eriklerde özellikle de mavi çeşitlerde meyvelerde derin çizgiler ve deformasyonlar şeklinde sharka benzeri belirtilere, kayısılarda ise yine eriklerdeki gibi sharka benzeri belirtilere, meyve etinde kahverengileşme, çekirdeklerde çatlama ve aşı uyuşmazlığı şeklinde belirtilere sebep olmaktadır. Virus kiraz ve vişnelerde de meyveler üzerinde nekrozlar yapmaktadır. Hastalığın erik ve kayısılardaki belirtilerine pseudopox, viruela ve butteratura adı verilmektedir.
• Mücadele
• Virüsten ari üretim materyali kullanılmalıdır.
• Dayanıklı çeşitlerin kullanımı tercih edilmelidir.
• Fidanlıklar her vejetasyon döneminde kontrol edilerek, hastalık belirtileri gösteren fidanlar hemen sökülüp yok edilmelidir.
• Kültürel işlemler sırasında kullanılacak her türlü alet ve ekipman dezenfekte
edilmelidir.
• Hastalıklı ağaçlardan aşı gözü alınmamalıdır.
ZEYTİN DAL KANSERİ
Psudomonas savastanoi pv. savastanoi
ETMEN
Psudomonas savastanoi pv. savastanoi gram negatif, 0,4-0,8 x 1-3 µm boyutlarında, aerobik, tek kutuptan birden dörde kadar olan sayıda kamçılı (monotrik veya löfotrik) bir bakteridir.
BELİRTİLERİ VE EPİDEMİYOLOJİSİ
Etmen ağaçtan ağaca kısa mesafelerde yağmur sıçratmasıyla yayılır. Hastalığın en tipik belirtisi olan gallere yaprak yara izlerinden kaynaklanan enfeksiyondan dolayı en çok yaprak tomurcuklarının olduğu noktada rastlanır. Bununla birlikte etmen budama yaraları, don yaraları, sopa ile hasat yaraları gibi yara yerlerinden de enfeksiyon yapar.
Galler etmenin salgıladığı hormonlardan (indolasetikasit, IAA) kaynaklanan aşırı hücre çoğalması ve gelişmesi yüzünden olur.
Galler tipik olarak en çok dal ve sürgünlerde görülmekle birlikte yapraklar ve meyvelerde de görülebilir.
Galler başlangıçta küçük, birkaç milimetre çapında ve soluk yeşil renktedir. Zaman geçtikçe galler birkaç santimetreye kadar büyür ve renkleri de yeşilimsi kahverengi veya kahverengi olur. Yaşlandıkça Galler çatlar, kısmen nekrotikleşir, çürür ve oluştuktan 6-8 ay sonra da ölürler.
Nemli ve yağışlı koşullarda gal yüzeyinden bakteriyel akıntı görülür.
Galli dal ve sürgünler ölürler, dolayısıyla verim düşer. Verim azalmasıyla birlikte zeytin meyveleri küçülür ve kaliteleri düşer. Etmen hem gal dokusunda ve hem de sürgün, yaprak ve meyvelerin üzerinde epifitik olarak yaşar.
Mücadele Yöntemleri Kültürel Önlemler
• Zeytin dikimine elverişli olmayan, özellikle sık sık don olaylarının meydana geldiği yerlerde zeytin dikiminden vazgeçilmelidir.
• Fazla su tutan, tabanı killi topraklara zeytin dikiminden kaçınılmalı, eğer dikim yapılmışsa drenaj kanalları açılmalıdır.
Bahçe tesisinde sağlıklı fidanlar ve aşı kalemleri kullanılmalıdır
• Kanserli ağaçların budama işlemleri nemli ve yağışlı günlerde yapılmamalı, aletler sık sık %3’lük lizol eriyiği veya %10’luk sodyum hipoklorite batırılmalıdır.
Ağaçlara gereğinden fazla azotlu gübre verilmemeli, bunun yerine kompoze gübre verilmelidir.
• Zeytin ağaçlarında sırıkla hasat yapmaktan vazgeçilmeli veya dalları zedelemeyecek şekilde önlemler alınmalıdır.
• Budama artıkları hemen yakılmalıdır. • Budama yerlerine önce %5’lik göztaşı eriyiği, kuruduktan sonra da aşı macunu sürülmelidir.
Kimyasal Mücadele
Ege ve Akdeniz Bölgelerinde kanserle bulaşık zeytinlikler iki yıl budama yapmaksızın yılda 4 defa ilaçlanır. İlkbahar ilaçlamasında %1’lik, diğer ilaçlamalarda %2’lik Bordo bulamacı kullanılır. İki yılın sonunda temmuz-ağustos aylarında budama yapılır.
Karadeniz Bölgesinde ise 2. ilaçlama (şubatta) yapılmaz, ancak dolu ve don zararı olursa şubat ilaçlaması yapılır. Diğer üç devredeki ilaçlamalar aynı dönemlerde uygulanır.
