DINLEME
BECERISININ
GELIŞIMI
◦Dilin dört temel öğrenme alanı içerisinde en çok kullanılanı dinleme becerisidir.
◦Ancak dinleme becerisinin öğretimi, diğer üçüne göre daha az önemsenir.
◦Bu durum gelişmiş ülkelerin eğitim sistemlerinde de böyledir.
◦Bu yanılgının temel sebebi, dinleme becerisini doğuştan kazandığımız düşüncesidir.
◦Oysa son yıllarda yapılan araştırmalara göre, günlük hayatta
iletişim konusunda karşılaşılan zorlukların başında doğru dinleme alışkanlığı kazanılmaması gelmektedir (Yalçın, 2002).
◦İşitme doğal bir sürecin sonucudur. Dinleme ise öğrenilmesi gereken bir beceridir.
◦İşitme kişinin iradesiyle olmayan, insanın kulağı aracılığıyla beynine giden her türlü ses unsurudur. Dinleme ise kişinin tercihine bağlı olarak seçerek ve isteyerek algıladığı sesler bütünüdür.
◦İnsan her şeyi işitebilir ancak dinlemeyebilir. Dinleme bir irade işidir.
◦Yapılan araştırmalara göre insan beyni konuşmacının sözünün tamamını dinlememektedir.
◦Aynı zamanda konuşmacının bütün sözlerine aynı ölçüde dikkat sarf etmemektedir.
◦Dinleme becerisi ile konuşma becerisi arasında doğrudan bir ilişki vardır.
◦Dinleme olmadan sağlıklı bir konuşma olamayacağı gibi, işitme becerisi gelişmemiş olan insanların konuşmaları mümkün
olmamaktadır.
◦Doğuştan işitme özürlülerin işitme kusurları giderildikten sonra konuşma becerilerinin de gelişmeye başladığı görülmektedir.
◦Küçük yaşlarda işitme becerilerini yitirmiş olan çocukların konuşma yeteneklerinde de gerileme göze çarpmaktadır.
◦Dinleme, sosyalleşmeye paralel olarak gelişir.
Dinleme Türleri:
1. Seçerek dinleme 2. Aktif dinleme
3. Eleştirel dinleme 4. Yaratıcı dinleme 5. Empatik dinleme
1. Seçerek Dinleme
◦Bir insanın ne aradığını bilmesi ve ona göre dinlemesidir.
◦Hızlı konuşmaları tam olarak anlayabilmek,
tartışmalarda konuşmacının söylediklerinin özünü yakalayabilmek için yapılan dinlemedir.
◦Kendimize gerekli olanı dinleme alışkanlığı kazanmamız çok önemlidir.
◦Seçerek dinleme, eleştirel dinlemenin de temelidir.
2. Aktif Dinleme
◦Derste dinleme yoluyla öğrenme, öğrencinin kendi başına öğrenmesinde hem daha etkili hem de kısa sürede gerçekleşir.
◦Aktif dinlemeyi katılımlı ya da etkin dinleme olarak adlandıranlar da vardır.
◦Aktif dinlemede dinleyen, konuşanın söylediklerini açarak geri verir ve böylece konuşan kişi, dinleyenin ne anladığını öğrenir.
Etkili dinleme stratejileri:
a) Girişler ve sonuçlar: konuşmaların başında söylenenler her zaman çok
önemlidir. Konuşmaların ana düşünceleri genellikle girişte verilir. Konuşmanın sonunda da hem ana düşünce tekrarlanır hem de konu özetlenir. Genellikle girişte bir önceki ders
tekrarlanır. Bu nedenle konuşmaların başı ve sonu dikkatli dinlenmelidir.
b) Tekrar: Ders süresinin büyük bir kısmında öğretmenler, not alanlara oranla konuyu daha hızlı anlatırlar ve yetiştiremeyen öğrenciler için önemli gördükleri yerleri tekrar
anlatırlar.
c) Geçiş ifadeleri ve bağlaçlar: Geçiş ifadelerinin amacı cümlelerde yer alan fikirler arasındaki ilişkileri mantıklı olarak kurmanıza yardımcı olmaktır. Bağlaçlar, bir zıtlığı ya da değişimi, ek bilgiyi veya tekrarı, vurgu, sayı, liste ve sırayı, özeti, ayrıcalığı, sebep veya sonucu belirtir.
ç) Fikirlerin yeniden ifade edilmesi: Konuşmacı, yeni bir kavramın tanımını farklı bir şekilde söyleyebilir.
d) Detaylı anlatma: Konuşmacı, ana düşünceye ek olarak genellikle ana düşünceyi detaylandırmak amacıyla, tartışma veya karşıt düşünceyi kavramın tarihçesini vb. anlatabilir.
Geçiş ifadeleri ve bağlaçlar:
◦Zıtlık ifadeleri: ama, öte yandan, diğer taraftan, bununla birlikte, tersine, ancak, halbuki vb.
◦Tekrar ifadeleri: yani, diğer bir deyişle, demem şu ki vb.
◦Vurgu ifadeleri: özellikle, daha önemlisi vb.
◦Sayı, liste ve düzen ifadeleri: sonra, ikinci olarak, bir başkası, son olarak vb.
◦Özet ifadeleri: kısaca, sonuç olarak, toparlarsak, bu nedenden dolayı vb.
◦Ayrıcalık ifadeleri: tabii ki, rağmen, bu bilgiler ışığında vb.
◦Sebep-sonuç ifadeleri: çünkü, sonuç olarak, böylece, buna uygun olarak vb.
3. Eleştirel Dinleme
◦Dinlediğimiz şeyin doğru olup olmadığını belirlemektir.
◦Eleştirel dinleme yaparken kendimize soracağımız bazı sorular:
1.Konuşmacının söylediği sözler kendi uzmanlık alanına mı dayanıyor?
2.Verdiği bilgi hangi tarihte ortaya konulmuş bir bilgidir?
3.Konuşmacının öne sürdüğü düşüncelerle vardığı sonuç birbiriyle bağlantılı mı?
4. Yaratıcı Dinleme
◦Karşınızdaki kişinin dedikleri üzerinde yoğunlaşmalısınız.
◦Dinlemek çenenizi kapalı tutmaktan daha öte bir şeydir.
◦Dinlemek, söylenenin aklımıza girmesine izin vermektir.
◦Çoğu zaman insanlar dinlemedikleri halde dinliyormuş gibi yaparlar.
◦Sadece karşılarındaki kişinin susup kendilerinin konuşmaya başlamasını beklerler.
◦Karşınızdaki kişinin dedikleri üzerinde yoğunlaşın. Onları değerlendirin. Ancak bu şekilde zihninizin besinini
toplayabilirsiniz.
5. Empatik Dinleme
◦Çoğu insan karşısındakini anlamak amacıyla değil, cevaplamak amacıyla dinler. Ya konuşurlar ya da konuşmaya hazırlanırlar.
◦Empatik dinlemek, aktif dinlemeden daha farklıdır. Empatiyle dinlemek başkalarının değer yargılarını kavramayı gerektirir.
◦Empatiyle dinlememizin özü, karşımızdakiyle aynı fikirde olmamız değildir. Onu tam anlamıyla, derinlemesine, hem duygusal hem de zihinsel açıdan anlamamızdır.
◦İnsan motivasyonu alanındaki en önemli kavramlardan biri şudur:
karşılanmış ihtiyaçlar, motivason işlevi görmez. Motivasyonu sağlayan sadece karşılanmamış ihtiyaçlardır. Bir insanın fiziksel canlılığını
sürdürme isteğinden sonraki en büyük ihtiyacı, psikolojik canlılıktır.
Yani anlaşılmak, onaylanmak, takdir edilmektir. Bir başkasını empatiyle dinlediğiniz zaman, o insana psikolojik soluma imkanı tanırsınız.
Dinleme öncesinde yaptırılabilecek etkinlikler:
◦Öğrencinin, anlatılanları kolayca anlaması için dinleyeceği konuya ilgisinin uyandırılması gerekmektedir.
1. Görsel araçlardan yararlanarak metnin konusu sezdirilebilir.
2. Metnin başlığını söyleme, metinle ilgili resimler gösterme gibi ipuçları vererek öğrencilerden konuyu kestirmeleri istenebilir.
3. Öğrencilere, dinlemenin sonunda kendilerine sorular soracağı ya da soruları vererek bunları cevaplamalarının isteneceğini bildirilebilir.
◦Dinleme-anlama çalışmalarında seçilen metnin daha önceden okunmamış olması gereklidir. Bundan dolayı dinleme metinleri sadece Öğretmen
Kılavuz Kitabı’nda yer almaktadır.
◦Dinleme-anlama etkileşimini sağlayabilmek için metinler 1-5. Sınıflarda iki-üç kez dinletilmelidir. Dinleme sonrasında dinlemenin gerçekleşip gerçekleşmediği çeşitli etkinliklerle ölçülmelidir.
Dinleme becerisini kazandırmaya yönelik etkinlikler:
◦Dinleme becerisi edinmenin günlük hayattaki önemini öğrencilerin tartışmalarını sağlayınız.
◦İçinde bazı dil bilgisi ya da anlam yanlışları bulunan cümleleri okuyunuz ve bu cümlelerdeki yanlışları buldurunuz.
◦Radyo ve televizyondan günlük haberlerin dinlenmesini/izlenmesini isteyiniz.
◦Dinledikleri konferans veya toplantıları değerlendirmelerini sağlayınız.
◦Müzik dinlettiriniz/ sinema filmi ve oyun izlettirip bu dinleyip izledikleri müzik, film ve oyunlar hakkında konuşmalarını sağlayınız.
◦Kasetçalar, video vb. eğitim araçlarından yararlanılmasını sağlayınız.
Öğrencilerin gelişimlerine uygun dinleme süreleri:
◦1. Sınıfta 3-5 dakika,
◦2. Sınıfta 5-8 dakika,
◦3. Sınıfta 8-10 dakika,
◦4. Sınıfta 10-15 dakika,
◦5. Sınıfta 15-20 dakika dinleyebilirler
Dinleme etkinlikleri:
◦Masal, hikaye, hatıra, fıkra dinletilir.
◦Belgesel izletilir.
◦Şiir dinlettirilir. Arkadaşlarının okudukları şiirler dinletilir.
◦Dinlediklerini resimlendirir, grafik, sembol haline getirerek ifade eder.
◦Zihin haritaları oluşturur.
◦Dinlenen ve izlenenler üç boyutlu hale getirilir.
◦Dinlenen şiirdeki imge, imaj ve hayaller üzerine konuşulur.
◦Dinlenen şiirin çağrışımları ile hayallerini yazar veya resimler.
◦Dinlediği şiirden hareketle şiirler yazar.
◦Dinlediklerini oyunlaştırır.
◦İzlediklerini imkanları ölçüsünde yeniden oynar.
◦Okuduğu şiir kitabının kasetini dinler.
◦Okuduğu eserlerin filmini, tiyatrosunu seyreder.
◦Okuduğu şiirin bestelenmiş halini dinler.
Dinlenilecek/izlenilecek materyallerin içeriğinde bulunması gereken özellikler:
1.Türk milli eğitiminin genel amaçlarını ve temel ilkelerine uygun olmalıdır.
2.Siyasi kutuplaşmalara ve ayrımcılığa yol açacak bölücü, yıkıcı ve ideolojik ifadeler yer almamalıdır.
3.İnsan hak ve özgürlüklerine, insani değerlere aykırı ögeler yer almamalıdır.
4.Dersin amaçları ile kazanımını gerçekleştirecek nitelikte olmalıdır.
5. Öğrencilerin ilgi alanlarına ve seviyesine uygun olmalıdır.
6. İşlenilecek süreye uygun uzunlukta olmalıdır.
7. Türkçenin anlatım zenginliklerini ve güzelliklerini yansıtmalıdır.
8. Alınan metinler kendi içinde bütünlük taşımalıdır.
9. Öğrencilerin dil zevkini ve bilincini geliştirecek,
hayal dünyalarını zenginleştirecek nitelikte olmalıdır.
10. Öğrencinin kişisel gelişimine katkıda bulunacak ve onlara estetik bir duyarlılık kazandıracak nitelikte
olmalıdır.
